Tài liệu Luận văn phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh hà nam luận văn ths. kinh doanh và quản lý

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ NGA PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI TỈNH HÀ NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ NGA PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI TỈNH HÀ NAM Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM THỊ HỒNG ĐIỆP Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thị Nga MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT .................................................................. i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................ iii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC ...................5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................5 1.2. Cơ sở lý luận về phân cấp quản lý ngân sách ................................................10 1.2.1. Khái niệm và mục đích của phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ......10 1.2.2. Căn cứ, nguyên tắc và sự cần thiết phân cấp quản lý ngân sách nhà nước .13 1.2.3. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ...................................17 1.2.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ngân sách ...................26 1.2.5. Một số chỉ tiêu đánh giá phân cấp quản lý ngân sách ...........................27 1.3. Kinh nghiệm phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc của tỉnh Ninh Bình và bài học kinh nghiệm cho tỉnh Hà Nam ........................................................................29 1.3.1. Kinh nghiệm phân cấp quản lý ngân sách của tỉnh Ninh Bình .............29 1.3.2. Bài học cho phân cấp quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh Hà Nam ...........38 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................40 2.1. Phƣơng pháp luận và cách tiếp cận nghiên cứu .............................................40 2.2. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu, thông tin ........................................................40 2.3. Phƣơng pháp xử lý dữ liệu, thông tin .............................................................41 2.3.1. Phương pháp thống kê mô tả ..................................................................41 2.3.2. Phương pháp phân tích - tổng hợp .........................................................42 2.3.3. Phương pháp so sánh .............................................................................43 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM GIAI ĐOẠN 2011-2014 ............44 3.1. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ở tỉnh Hà Nam .......................................................................................................................44 3.1.1.Mô hình tổ chức bộ máy chính quyền tỉnh Hà Nam và hệ thống ngân sách nhà nước ...................................................................................................44 3.1.2. Về phân cấp quản lý kinh tế xã hội.........................................................44 3.1.3. Về năng lực quản lý của các cấp chính quyền; khả năng đảm bảo và hiệu quả của việc cung cấp các dịch vụ công của chính quyền nhà nước ở mỗi cấp ....................................................................................................................45 3.1.4. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội ...........................................................46 3.2. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại Hà Nam giai đoạn 2011-2014 ......48 3.2.1. Tình hình phân cấp ban hành chế độ chính sách, tiêu chuẩn định mức ở địa phương ........................................................................................................48 3.2.2. Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách tại tỉnh Hà Nam ...................................................................................................................51 3.2.3. Phân cấp quản lý thực hiện chu trình ngân sách ...................................64 3.2.4. Về phân cấp giám sát, thanh tra, kiểm toán ...........................................66 3.3. Đánh giá tình hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại Hà Nam giai đoan 2011-2014 .....................................................................................................67 3.3.1. Những kết quả đạt được .........................................................................67 3.3.2 Những hạn chế và nguyên nhân ..............................................................70 CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐẢY MẠNH THỰC HIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC Ở TỈNH HÀ NAM ĐẾN NĂM 2020 ............ 76 4.1. Quan điểm đẩy mạnh thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tỉnh Hà Nam .......................................................................................................................76 4.1.1. Phân cấp quản lý ngân sách địa phương phải đáp ứng những yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế và cải cách hành chính....................................76 4.1.2. Phân cấp quản lý ngân sách địa phương phải phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội .....................................................................................77 4.1.3. Phân cấp quản lý NSNN phải đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách cấp trên và tính chủ động, sáng tạo của ngân sách cấp dưới ..........................77 4.1.4. Phân cấp quản lý NSNN phải đảm bảo tính công bằng, hợp lý, bao quát đầy đủ các hoạt động thu và chi của ngân sách Nhà nước ..............................78 4.1.5. Kế thừa và phát huy những mặt tích cực của cơ chế phân cấp quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2011-2014 ..................................................79 4.2. Giải pháp đẩy mạnh thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại Hà Nam .......................................................................................................................79 4.2.1.Về việc phân cấp ban hành chế độ chính sách, tiêu chuẩn định mức ở địa phương ..............................................................................................................79 4.2.2. Đẩy mạnh thực hiện phân cấp quản lý các nguồn thu ngân sách nhà nước cho cấp huyện, cấp xã .............................................................................80 4.2.3. Đẩy mạnh thực hiện phân cấp quản lý các nhiệm vụ chi ngân sách .....83 4.2.4. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho các cấp chính quyền trong tỉnh ....................................................................................................................85 KẾT LUẬN ...............................................................................................................88 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................89 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên Nghĩa 1 DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc 2 ĐTXD Đầu tƣ xây dựng 3 GTGT Giá trị gia tăng 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 6 NSĐP Ngân sách địa phƣơng 7 NSTƢ Ngân sách trung ƣơng 8 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 9 UBND Ủy ban nhân dân 10 XHCN Xã hội chủ nghĩa i DANH MỤC BẢNG Stt Bảng Nội dung 1 Bảng 1.1 Tổng hợp thu NSNN tỉnh Ninh Bình 28 2 Bảng 1.2 Tổng hợp chi NSĐP tỉnh Ninh Bình 28 3 Bảng 1.3 4 Bảng 3.1 5 Bảng 3.2 6 Bảng 3.3 7 Bảng 3.4 8 Bảng 3.5 9 Bảng 3.6 Tổng hợp thu, chi cân đối của khối huyện, thành phố, thị xã thuộc tỉnh Ninh Bình Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở tỉnh Hà Nam Thu ngân sách nhà nƣớc các cấp trên địa bàn tỉnh Hà Nam Tổng hợp thu, chi NS của khối huyện, thành phố thuộc tỉnh Tỷ trọng chi cân đối ngân sách các cấp Tỷ trọng chi đầu tƣ phát triển giữa các cấp ngân sách Tỷ trọng chi thƣờng xuyên giữa các cấp ngân sách ii Trang 29 45 54 55 68 68 72 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Stt Biểu đồ 1 Biểu đồ 3.1 2 Biểu đồ 3.2 Nội dung Thu từ thuế, phí tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011-2014 Thu tiền sử dụng đất giai đoạn 20112014 tỉnh Hà Nam iii Trang 56 57 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc giữa Chính phủ và các cấp chính quyền địa phƣơng là tất yếu khách quan khi tổ chức hệ thống ngân sách nhà nƣớc gồm nhiều cấp. Điều đó không chỉ bắt nguồn từ cơ chế kinh tế mà còn từ cơ chế phân cấp quản lý về hành chính. Mỗi cấp chính quyền đều có nhiệm vụ cần đảm bảo bằng những nguồn tài chính nhất định mà các nhiệm vụ đó mỗi cấp đề xuất và bố trí chi tiêu sẽ hiệu quả hơn là có sự áp đặt từ trên xuống. Phân cấp quản lý ngân sách là cách tốt nhất để gắn các hoạt động của ngân sách nhà nƣớc với các hoạt động kinh tế, xã hội một cách cụ thể và thực sự nhằm tập trung đầy đủ và kịp thời, đúng chính sách, chế độ các nguồn tài chính quốc gia và phân phối sử dụng chúng công bằng, hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả cao, phục vụ các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc. Phân cấp quản lý ngân sách đúng đắn và hợp lý không chỉ đảm bảo phƣơng tiện tài chính cho việc duy trì và phát triển hoạt động của các cấp chính quyền từ trung ƣơng đến địa phƣơng mà còn tạo điều kiện phát huy đƣợc các lợi thế nhiều mặt của từng vùng, từng địa phƣơng trong cả nƣớc. Nó cho phép quản lý và kế hoạch hoá ngân sách nhà nƣớc đƣợc tốt hơn, điều chỉnh mối quan hệ giữa các cấp chính quyền cũng nhƣ quan hệ giữa các cấp ngân sách đƣợc tốt hơn để phát huy vai trò là công cụ điều chỉnh vĩ mô của ngân sách nhà nƣớc. Đồng thời, phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc còn có tác động thúc đẩy phân cấp quản lý kinh tế - xã hội ngày càng hoàn thiện hơn. Đối với mỗi địa phƣơng, việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc theo các cấp tỉnh (thành phố trực thuộc trung ƣơng), cấp huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi là cấp huyện), cấp xã có vai trò rất quan trọng 1 trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng cũng nhƣ phát huy lợi thế so sánh của các huyện trên địa bàn tỉnh. Hà Nam là một tỉnh thuần nông, nguồn thu của ngân sách nhà nƣớc hàng năm thấp, chi ngân sách chủ yếu dựa vào bổ sung cân đối và hỗ trợ từ ngân sách trung ƣơng, vì vậy trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh đã gặp không ít khó khăn. Cùng với tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, những năm gần đây Hà Nam đã đẩy mạnh công tác phát triển các khu công nghiệp, cụm tiểu thủ công nghiệp, thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nƣớc về đầu tƣ tại tỉnh để tạo nguồn thu cho ngân sách của tỉnh, giúp cho tỉnh chủ động trong việc điều hành các nhiệm vụ kinh tế, chính trị xã hội. Việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc là việc cần thiết bởi lẽ việc phân cấp sẽ giúp cho các cấp chính quyền trong tỉnh tăng tính chủ động, tích cực hơn trƣớc: cơ chế phân cấp sẽ khuyến khích các địa phƣơng phấn đấu tăng thu ngân sách để có nguồn chi; phân cấp ngân sách góp phần tăng cƣờng trách nhiệm và nâng cao vai trò của chính quyền địa phƣơng. Phân cấp ngân sách là một quá trình khó khăn, phức tạp, chịu sự tác động của nhiều yếu tố. Phân cấ p qu ản lý ngân sách giai đo ạn 2011-2014 ở tỉnh Hà Nam đã góp phần ta ̣o tiń h chủ đ ộng trong bố trí kế hoa ̣ch và hoa ̣t động điề u hành của mỗi cấ p chiń h quyề n , khuyế n khić h điạ phƣơng tăng thu, hạn chế t ƣ tƣởng trông chờ , ỷ lại vào nguồn thu của ng ân sách cấ p trên, tuy nhiên hoạt động phân cấp ngân sách của tỉnh còn có điểm chƣa phù hợp, chƣa đủ mạnh mẽ, triệt để. Để góp phần đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại tỉnh Hà Nam và đề xuất một số kiến nghị tiếp tục hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách tỉnh Hà Nam trong thời gian tới, tôi đã chọn đề tài “Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Hà Nam" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế. Đề tài nghiên cứu trả lời các câu hỏi chính sau: 2 - Thực trạng phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Hà Nam trong giai đoạn 2011-2014 nhƣ thế nào? - Cần có giải pháp gì để hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Hà Nam đến năm 2020? 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu: * Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về vấn đề phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc theo các cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã, đề tài đề xuất những giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách cho tỉnh Hà Nam, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. * Nhiệm vụ nghiên cứu: - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc và vai trò của phân cấp quản lý ngân sách đến phát triển kinh tế - xã hội. - Đánh giá thực trạng thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại tỉnh Hà Nam, chỉ ra thành tựu, hạn chế và nguyên nhân. - Đƣa ra đƣợc những kiến nghị để hoàn thiện việc thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc theo các cấp ở tỉnh Hà Nam đến năm 2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tƣợng nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu vấn đề phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh. * Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi không gian: Nghiên cứu về việc thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Hà Nam. - Phạm vi thời gian: Quá trình thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tỉnh Hà Nam từ năm 2011 đến năm 2014 và đề xuất giải pháp đến 2020. - Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu việc thực hiện phân cấp quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi cho các cấp ngân sách thuộc địa phƣơng (cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã). 3 4. Đóng góp của luận văn - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc tại địa phƣơng - Phân tích và đánh giá thực trạng thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ở tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011 - 2014, chỉ rõ những thành công, hạn chế và nguyên nhân. - Đƣa ra các kiến nghị để hoàn thiện thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ở tỉnh Hà Nam đến năm 2020. Kết quả nghiên cứu có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc hoạch định và thực hiện chính sách phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã tại tỉnh Hà Nam và các địa phƣơng khác. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ngân sách Nhà nƣớc. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng thực hiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011-2014. Chƣơng 4: Quan điểm và giải pháp đẩy mạnh thực hiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà Nƣớc ở tỉnh Hà Nam đến năm 2020. 4 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Tại Việt Nam thời gian qua đã có một số nghiên cứu đề cập đến phân cấp quản lý ngân sách liên quan đến đề tài. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu nhƣ: - Bùi Đƣờng Nghiêu và Võ Thành Hƣng (2006) đã phân tích những vấn đề lí luận cơ bản về điều hòa ngân sách; thực trạng cơ chế điều hòa ngân sách Việt Nam; kinh nghiệm quốc tế và những giải pháp hoàn thiện cơ chế điều hòa ngân sách nhà nƣớc Việt Nam. Lê Chi Mai (2006) cũng đã cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp ngân sách - bao gồm cả thẩm quyền quyết định ngân sách và thẩm quyền quản lý ngân sách; các giải pháp nhằm tăng cƣờng phân cấp ngân sách cho chính quyền địa phƣơng ở nƣớc ta. - Bài viết của Nguyễn Thi Hoàng Yến đăng trên tạp chí Tài chính số 9, năm 2013: “Đổi mới chính sách pháp luật về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc”. Nội dung nêu lên một số qui định về phân cấp ngân sách trong giai đoạn từ năm 1992 đến 2013, vai trò của việc phân cấp ngân sách giữa trung ƣơng và địa phƣơng. Những yêu cầu đặt ra trong việc tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hơn nữa trong phân cấp ngân sách để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn mới. Bài viết nêu ra một số quan điểm và nội dung đổi mới pháp luật về phân cấp quản lý ngân sách Nhà nƣớc (NSNN) nhƣ: Đổi mới chính sách pháp luật về phân cấp quản lý NSNN phải bám sát định hƣớng, yêu cầu chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội và các văn kiện của Đảng và Nhà nƣớc phù hợp với từng thời kỳ; Chính sách pháp luật phân cấp quản lý NSNN phải đƣợc nghiên cứu đổi mới từ các văn bản gốc nhƣ Hiến pháp, Luật NSNN; Nghiên cứu xây dựng và thực hiện đƣợc mô hình các cấp ngân sách không lồng ghép phù hợp với kinh nghiệm 5 quốc tế trong hệ thống NSNN các cấp ngân sách (không lồng ghép với nhau, ngân sách từng cấp do Quốc hội và Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp đó quyết định); Đảm bảo nguyên tắc pháp chế trong phân bổ ngân sách, thực hiện đầy đủ thẩm quyền của Quốc hội trong việc quyết định phân bổ ngân sách trung ƣơng (NSTƢ); phân cấp quản lý NSNN tiếp tục đảm bảo vai trò chủ đạo của NSTƢ để thực hiện nhiệm vụ quan trọng của đất nƣớc và hỗ trợ địa phƣơng khó khăn, có cơ chế hỗ trợ đặc thù cho những địa phƣơng có đóng góp lớn cho ngân sách. Phân cấp mạnh hơn, đảm bảo tính chủ động của các địa phƣơng nhƣng đồng thời gắn với trách nhiệm của địa phƣơng trong quản lý, sử dụng ngân sách địa phƣơng (NSĐP). - Bài viết của tác giả Vũ Sỹ Cƣờng đăng trên tạp chí Tài chính số 5 năm 2013: “Thực trạng và một số gợi ý chính sách về phân cấp ngân sách tại Việt Nam”. Nội dung bài viết đánh giá khái quát về tình hình thực hiện phân cấp quản lý NSNN ở nƣớc ta trong những năm gần đây và đƣa ra một số gợi ý cải cách trong giai đoạn tới. - Bài viết của các tác giả Vũ Nhƣ Thăng, Lê Thị Mai Liên đăng trên tạp chí Tài chính số 5 năm 2013: “Bàn về phân cấp ngân sách ở Việt Nam”. Nội dung bài viết đánh giá những kết quả đạt đƣợc trong phân cấp ngân sách nhƣ: Phân cấp NSNN đã làm tăng tính chủ động, tích cực của chính quyền địa phƣơng; tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế địa phƣơng và xóa đói giảm nghèo; góp phần tăng cƣờng kỷ luật tài chính, từng bƣớc tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Đồng thời cũng chỉ ra những hạn chế trong phân cấp ngân sách hiện nay nhƣ: Quyền tự chủ trong quyết định các khoản thu ngân sách của địa phƣơng bị hạn chế; phân định nhiệm vụ chi còn bất cập; tƣơng quan giữa nguồn thu đƣợc giữ lại và nhiệm vụ chi của các cấp chính quyền địa phƣơng còn chƣa tƣơng xứng; bổ sung cân ðối và bổ sung có mục tiêu chƣa thu hẹp đƣợc bất bình ðẳng giữa các địa phƣơng; bất cập trong phân cấp vay nợ đối với chính quyền địa phƣơng. Từ đó các tác giả cũng gợi ý một số chính sách về 6 phân cấp nhiệm vụ chi, phân cấp nguồn thu, chuyển giao ngân sách giữa Trung ƣơng và địa phƣơng, vay nợ của chính quyền địa phƣơng. - “Phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam hiện nay” (2013) Luận án tiến sĩ của Lê Toàn Thắng, Học viện Hành chính. Luận án đã hệ thống hóa các lý thuyết về phân cấp quản lý NSNN, phân tích và đánh giá thực trạng phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam hiện nay và chỉ ra những bất cập nhƣ: Mức độ chủ động về ngân sách của địa phƣơng chƣa cao, quy trình phê duyệt ngân sách nhà nƣớc còn phức tạp, thời gian dài, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc chƣa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Dựa trên cơ sở lý thuyết về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc, bài học kinh nghiệm về phân cấp quản lý ngân sách của một số quốc gia và những đánh giá về thực trạng phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam, luận án đã đề xuất các giải pháp từ tổng thể tới các giải pháp cụ thể về phân cấp quản lý NSNN. Các giải pháp mang tính tổng thể từ việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý NSNN tạo khung khổ pháp lý chặt chẽ trong việc xác định rõ thẩm quyền của trung ƣơng và địa phƣơng trong quản lý NSNN. Những giải pháp cụ thể để đẩy mạnh phân cấp quản lý NSNN đƣợc luận án đề xuất gắn liền với việc làm rõ các nội dung trong quản lý ngân sách nhƣ: Phân cấp thẩm quyền ban hành luật pháp, chính sách, tiêu chuẩn, định mức NSNN; Phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi NSNN; Phân cấp quản lý trong thực hiện chu trình NSNN và phân cấp trong giám sát, thanh tra, kiểm toán NSNN. - Dựa vào lý thuyết tăng trƣởng kinh tế nội sinh và lý thuyết tài khóa, Nguyễn Phi Lân, Nguyễn Bích Ngà (2009) đã xây dựng mô hình kinh tế lƣợng để phân tích mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và phân quyền tài chính. Bằng việc sử dụng số liệu của 64 tỉnh, thành phố của Việt Nam và tách ra thành hai giai đoạn 1997 - 2001 và 2002 – 2007, tác giả đã chỉ ra rằng; phân cấp quản lý chi thƣờng xuyên và chi đầu tƣ xây dựng cơ bản có tác động tiêu cực đến tăng 7 trƣởng kinh tế địa phƣơng trong giai đoạn 1997 – 2001, tuy nhiên trong giai đoạn 2002 – 2007, sự tác động của chi đầu tƣ công vào tăng trƣởng kinh tế địa phƣơng lại cho kết quả tích cực. Nguyễn Khắc Minh (2008) đã sử dụng phƣơng pháp tiếp cận tham số (dựa trên hàm sản xuất ngẫu nhiên) và phƣơng pháp tiếp cận phi tham số (dựa trên DEA) với dữ liệu bảng của 34 tỉnh thành Việt Nam trong giai đoạn 2000-2005 để phân tích hiệu quả chi tiêu công. Kết quả đã chỉ ra rằng tính phi hiệu quả trong chi tiêu công tồn tại trong cả chi tiêu thƣờng xuyên và đầu tƣ công. Phạm Thế Anh (2008) đã xem xét mối quan hệ giữa cơ cấu chi ngân sách và tăng trƣởng kinh tế. Bằng số liệu đƣợc thu thập từ 61 tỉnh thành Việt Nam trong giai đoạn 2001-2005 và chia “chi đầu tư” và “chi thường xuyên” thành 5 ngành khác nhau. Kết quả phân tích đã chỉ ra rằng các khoản “chi đầu tư” có hiệu ứng tích cực hơn so với “chi thường xuyên” trong một số ngành, tuy nhiên “chi thường xuyên” có tác động tích cực hơn đối một số ngành khác. Hoàng Thị Chinh Thon và cộng sự (2010) dựa vào số liệu từ 31 địa phƣơng ở Việt Nam và sử dụng phƣơng pháp ƣớc lƣợng tham số để đánh giá, phân tích tác động của chi tiêu cấp tỉnh và cấp huyện đến tăng trƣởng kinh tế của địa phƣơng. Kết quả phân tích đã chỉ ra rằng, nguồn chi cho đầu tƣ cấp huyện cần phải đƣợc tăng thêm, trong khi chi tiêu đầu tƣ cấp tỉnh nên giảm để thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế của địa phƣơng. Dựa vào số liệu chuỗi thời gian từ năm 1990 đến năm 2011, Mai Đức Lâm (2012) đã xây dựng ba mô hình để quan sát sự tác động của phân quyền tài khoá vào tăng trƣởng kinh tế. Trong mô hình 1 tác giả chỉ xem xét mối quan hệ giữa tổng chi địa phƣơng với tăng trƣởng kinh tế. Kết quả mô hình 1 đã chỉ ra rằng, chi tiêu địa phƣơng có tác động tích cực đến tăng trƣởng kinh tế. Trong mô hình 2 tác giả tách tổng chi địa phƣơng thành chi tiêu đầu tƣ và chi thƣờng xuyên. Kết quả mô hình 2 đã chỉ ra chi tiêu đầu tƣ có tác động tích cực và ý nghĩa vào tăng trƣởng kinh tế, tuy nhiên không tìm thấy mối liên hệ có ý nghĩa giữa chi tiêu 8 thƣờng xuyên và tăng trƣởng kinh tế. Trong mô hình 3, tác giả chia tổng thu của chính quyền địa phƣơng thành hai nguồn chính là; (1) nguồn thu từ chuyển giao tài chính từ chính phủ trung ƣơng và (2) là nguồn thu từ thuế. Kết quả thực nghiệm đã chỉ ra rằng, trong khi nguồn thu từ thuế có tác động tích cực và ý nghĩa vào tăng trƣởng kinh tế, thì mối quan hệ giữa nguồn thu từ việc chuyển giao tài chính và tăng trƣởng kinh tế không có ý nghĩa. - Luận án Tiến sỹ kinh tế “Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý NSNN” của tác giả Nguyễn Việt Cƣờng, năm 2001.Luận án đƣa ra những phân tích, đánh giá về cơ chế phân cấp ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam, từ trung ƣơng đến các cấp chính quyền địa phƣơng. Từ đó đƣa ra những giải pháp đổi mới cơ chế phân cấp ngân sách nhà nƣớc thực sự hiệu qủa và đạt đƣợc các mục tiêu quản lý đã đề ra. Luận án có phạm vi nghiên cứu rộng, đó là cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nói chung, không đi vào nghiên cứu tình hình phân cấp của địa phƣơng. Bên cạnh đó giai đoạn nghiên cứu từ năm 2001 nên đã lạc hậu so với tình hình hiện nay. - Luận văn Thạc sỹ kinh tế “Hoàn thiện cơ chế phân cấp NSNN cho các cấp chính quyền địa phƣơng” của tác giả Đào Xuân Liên, năm 2007. Từ những lý luận chung về phân cấp ngân sách nhà nƣớc và kinh nghiệm phân cấp cho các địa phƣơng ở một số nƣớc trên thế giới, tác giả đã phân tích thực trạng phân cấp ngân sách ở nƣớc ta giai đọan 2003-2007, từ đó đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện và tăng cƣờng phân cấp ngân sách nhiều hơn cho chính quyền địa phƣơng ở nƣớc ta. Luận văn nghiên cứu tổng quát công tác phân cấp NSNN cho các cấp chính quyền địa phƣơng. Tuy nhiên mỗi địa phƣơng lại có đặc thù riêng nên công tác phân cấp NSNN cho từng địa phƣơng cũng khác nhau. Tình hình nêu trên cho thấy tuy đã đƣợc chú ý, nhƣng chủ yếu các đề tài về phân cấp quản lý ngân sách mới đƣợc đề cập ở các khía cạnh góc độ 9 của luật ngân sách, các tác giả đã đi sâu nghiên cứu các ƣu điểm và nhƣợc điểm trong phân cấp quản lý ngân sách giữa trung ƣơng và địa phƣơng theo Luật Ngân sách năm 2002; một số bài viết về phân cấp quản lý ngân sách của Việt nam các nội dung mang tính chất chung chung không cụ thể; một số luận văn đã đi sâu vào phân cấp quản lý tại địa phƣơng, tuy nhiên thời gian nghiên cứu đã lạc hậu so với tình hình hiện nay và điểm đáng lƣu ý là phân cấp ngân quản lý ngân sách phải phù hợp với việc phân cấp quản lý kinh tế - xã hội giữa các cấp chính quyền, năng lực quản lý của các cấp chính quyền; khả năng đảm bảo và hiệu quả của việc cung cấp các dịch vụ công của chính quyền nhà nƣớc ở mỗi cấp, đặc điểm tự nhiên, kinh tế, văn hóa ,xã hội ở mỗi địa phƣơng. Tại tỉnh Hà Nam chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu về phân cấp quản lý ngân sách trong giai đoạn hiện nay, vì vậy, đề tài này sẽ tiếp tục nghiên cứu, hệ thống hoá và làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn của phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc, từ đó đề ra các giải pháp góp phần đẩy mạnh phân cấp quản lý ngân sách của tỉnh. 1.2. Cơ sở lý luận về phân cấp quản lý ngân sách 1.2.1. Khái niệm và mục đích của phân cấp quản lý ngân sách nhà nước 1.2.1.1. Các khái niệm cơ bản * Ngân sách nhà nƣớc Theo Luật Ngân sách Nhà nƣớc của nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam sửa đổi năm 2002, có hiệu lực từ năm 2004 thì "Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” (Quốc hội, 2002, trang 5) Ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam hiện nay bao gồm: Ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Phù 10 hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nƣớc ta hiện nay ngân sách địa phƣơng bao gồm: Ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh), ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là Ngân sách cấp huyện) và ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). * Phân cấp quản lý ngân sách: Hiến pháp nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 26) có quy định nguyên tắc: Nhà nƣớc thống nhất quản lý nền kinh tế quốc dân, có phân công trách nhiệm và phân cấp quản lý nhà nƣớc giữa các ngành, các cấp. Điều này cũng đƣợc thể hiện trong tổ chức hệ thống NSNN, tạo nên các cấp ngân sách tƣơng ứng với các cấp chính quyền nhà nƣớc. Luật NSNN năm 2002 quy định: “NSNN đƣợc quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch, có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm” (Quốc hội, 2002, trang 6). Hệ thống chính quyền nhà nƣớc đƣợc tổ chức thành nhiều cấp và mỗi cấp đều đƣợc phân giao những nhiệm vụ nhất định. Để thực hiện những nhiệm vụ đó, mỗi cấp lại đƣợc phân giao những quyền hạn cụ thể về nhân sự, kinh tế, hành chính và ngân sách. Việc hình thành hệ thống ngân sách nhà nƣớc gồm nhiều cấp thì việc phân cấp ngân sách nhà nƣớc là một tất yếu khách quan. Bởi vì mỗi cấp ngân sách nhà nƣớc đều có nhiệm vụ thu, chi mang tính độc lập. Trong việc tổ chức quản lý tài chính nhà nƣớc nếu cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc đƣợc thiết lập phù hợp thì tình hình quản lý tài chính và ngân sách nhà nƣớc sẽ đƣợc cải thiện góp phần thúc đẩy sự phát triển ổn định của nền kinh tế – xã hội. Sự phân giao về ngân sách cho các cấp chính quyền làm nảy sinh khái niệm về phân cấp quản lý ngân sách. Có thể hiểu về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc nhƣ sau: 11