Tài liệu Luận văn giải pháp ứng dụng hành chính điện tử và hoạt động quản lý nhà nước ở thành phố hạ long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ***** ĐẶNG THÁI HƯNG LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG HÀNH CHÍNH ĐIỆN TỬ VÀO HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC Ở THÀNH PHỐ HẠ LONG NGÀNH : QUẢN TRỊ KINH DOANH KHÓA HỌC: 2009 -2011 GV hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN VĂN THANH HÀ NỘI, 2012 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là của riêng tôi, được nghiên cứu một cách độc lập. Tất cả các trích dẫn, số liệu, phụ lục trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. HV: Đặng Thái Hưng HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN LỜI CẢM ƠN Học viên trân trọng gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo Viện đào tạo sau đại học và các thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế & Quản lý Trường Đại học Bách khoa Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giảng dạy và giúp đỡ trong quá trình học viên học tập tại trường và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Học viên xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS. Nguyễn Văn Thanh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt quá trình học viên học tập, nghiên cứu, thực hiện luận văn tốt nghiệp. Xin Trân trọng cảm ơn! HV: Đặng Thái Hưng HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN THUẬT NGỮ VÀ CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG TÀI LIỆU TT Từ viết tắt/thuật ngữ Nghĩa đầy đủ 1 E-gov/CPĐT Electronic-government/Chính phủ điện tử 2 LAN Local Area Network 3 MAN Metropolitan area network 4 WAN Wide area network 5 CSDL Cơ sở dữ liệu 6 CNTT Công nghệ thông tin 7 TMĐT Thương mại điện tử 8 CMS Hệ quản trị nội dung 9 CBCC Cán bộ công chức 10 TT-TT Thông tin truyền thông 11 HĐND Hội đồng nhân dân 12 UBND Ủy ban nhân dân 13 CCHC Cải cách hành chính 14 TP Thành phố Information and Communications Technologyindex 15 ICT index (Chỉ số sẵn sàng cho phát triển và ứng dụng CNTTTT Global System for Mobile Communications (Mạng 16 GMS 17 CKS Chữ ký số 18 CA Chứng thực số 19 RootCA Trung tâm chứng thực quốc gia 20 DVHCC Dịch vụ hành chính công 21 DVHCCTT Dịch vụ hành chính công trực tuyến 22 KTHTC Kiến trúc hệ thống chuẩn điện thoại di động phổ biến) 1 HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 1 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN MỤC LỤC THUẬT NGỮ VÀ CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG TÀI LIỆU..................... 1 PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................ 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC VÀ HÀNH CHÍNH ĐIỆN TỬ (E-GOV) ....................................................8 1.1. Quản lý nhà nước: .................................................................................... 8 1.2. Cải cách hành chính: ............................................................................... 13 1.2.1. Khái niệm:............................................................................................. 13 1.2.2. Nội dung cải cách hành chính nhà nước ............................................... 14 1.3. Dịch vụ công: .......................................................................................... 17 1.3.1. Khái niệm dịch vụ công:....................................................................... 17 1.3.2. Các đặc trưng cơ bản của dịch vụ công:................................................ 18 1.3.3. Phân loại dịch vụ công: ........................................................................ 19 1.3.4. Hệ thống cung ứng dịch vụ công: ......................................................... 20 1.3.5. Dịch vụ công trực tuyến và các mức độ:............................................... 21 1.4. Chính quyền điện tử (e-gov): ...................................................................... 23 1.4.1.Tổng quan về E-gov : ............................................................................ 23 1.5. Khái niệm internet và world wide web, Hạ tầng ứng dụng internet và Egov: ................................................................................................................ 26 1.5.1. Khái niệm internet và world wide web: ................................................ 26 1.5.2. Mạng cục bộ LAN ( tên tiếng Anh: Local Area Network): .................. 28 1.5.3. Mạng đô thị MAN (metropolitan area network) :................................. 28 1.5.4. Mạng diện rộng WAN (wide area network) :........................................ 29 1.5.5. Cơ sở dữ liệu (viết tắt CSDL; tiếng Anh là database) : ......................... 29 HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 2 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN 1.5.6. Mô hình và quy trình ứng dụng E-gov: ................................................. 29 1.6. Các chính sách hỗ trợ ứng dụng E-gov cho thành phố: ............................ 42 1.7. Hiệu quả ứng dụng internet và E-gov trong quản lý nhà nước và cải cách hành chính:..................................................................................................... 42 1.8. Kết luận chương 1 và nhiệm vụ chương 2 ............................................... 44 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ HOẠT ĐỘNG CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH Ở THÀNH PHỐ HẠ LONG .......................................................... 46 2.1. Giới thiệu tổng quan về thành phố Hạ long: ....................................................46 2.1.1. Vị trí địa lý:...................................................................................................46 2.1.2. Các đơn vị hành chính: ......................................................................... 47 2.1.3. Đặc điểm dân số và nguồn nhân lực : ................................................... 49 2.1.4. Giới thiệu khái quát về cơ cấu, tổ chức của UBND Thành phố: ................... 52 2.2. Phân tích và đánh giá thực trạng về hoạt động quản lý nhà nước về hành chính của thành phố Hạ Long......................................................................... 53 2.2.1. Ứng dụng hệ thống thông tin quản lý văn bản và điều hành:................. 54 2.2.2. Các cơ sở dữ liệu phục vụ ứng dụng CNTT:......................................... 57 2.2.3. Tình hình xây dựng hạ tầng CNTT tại các phòng ban chuyên môn và 20 phường trên địa bàn thành phố. ...................................................................... 57 2.3. Phân tích và đánh giá việc xây dựng về hạ tầng cơ sở cho việc ứng dụng E-gov của thành phố Hạ Long: ....................................................................... 58 2.4. Phân tích và đánh giá về các mô hình ứng dụng Internet và E-gov ở mội số địa phương, bài học cho thành phố Hạ Long .............................................. 62 2.4.1. Phân tích một số điển hình về ứng dụng E-gov ở Việt Nam.................. 62 2.4.2. Bài học cho thành phố Hạ Long: .......................................................... 67 2.5. Phân tích và đánh giá các chính sách hỗ trợ và ứng dụng internet và Egov và bài học cho thành phố Hạ Long: ......................................................... 68 3 HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN 2.5.1. Phân tích tình hình ứng dụng internet và E-gov của Việt Nam:.................. 68 2.5.2. Bài học đối với ứng dụng E-gov ở thành phố Hạ Long:........................ 71 2.8. Kết luận chương 2 và nhiệm vụ chương 3 ............................................... 73 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ (EGOV) TẠI THÀNH PHỐ HẠ LONG ......................................................... 75 3.1. Xu hướng ứng dụng CNTT, internet và E-gov trong hội nhập........................ 75 3.1.1. Xu hướng ứng dụng CNTT, internet, E-gov của các nước trên thế giới 75 3.1.2. Xu hướng ứng dụng Internet và E-gov trong chiến lược CCHC ở VN:. 76 3.2. Mục tiêu ứng dụng hành chính điện tử (E-gov) đến năm 2015 định hướng đến năm 2020 ở thành phố Hạ Long:.............................................................. 78 3.3. Các giải pháp ứng dụng E-gov tại thành phố Hạ Long............................. 79 3.3.1 Nhu cầu về ứng dụng E-gov tại thành phố Hạ Long .............................. 79 3.3.2. Giải pháp 1: Hoàn thiện hạ tầng cơ sở đáp ứng cho việc ứng dụng hành chính điện tử (E-gov) của thành phố Hạ Long................................................ 80 3.3.3. Giải pháp 2: Xây dựng lộ trình cho việc ứng dụng E-gov của thành phố Hạ Long. ........................................................................................................ 92 3.3.4: Giải pháp 3: Xây dựng cơ chế chính sách và chế tài xử phạt trong việc ứng dụng E-gov tại thành phố Hạ Long.......................................................... 99 3.4. Tóm tắt chương 3: .................................................................................. 107 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... 113 PHẦN PHỤ LỤC......................................................................................... 118 HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 4 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Hiện nay mô hình hành chính điện tử (E-gov) đã được áp dụng rộng rãi tại nhiều nước trên thế giới và mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho xã hội. Tại Việt Nam, mô hình "hành chính điện tử" hay còn gọi là “chính phủ điện tử” “e-gov.” đã được đưa vào ứng dụng nhằm cải thiện phương thức quản lý hành chính, giúp giới doanh nghiệp và người dân tiếp cận được với các chính sách, cơ chế của Đảng và Nhà nước một cách nhanh nhất. Tuy việc áp dụng mô hình (đề án 112) có những thất bại, song việc ứng dụng hành chính điện tử vẫn là xu hướng của tương lai không xa, do vậy cần đánh giá tổng kết để đưa mô hình hành chính điện tử vào đời sống nhất là đối với cấp Huyện, Thị xã, Thành phố thuộc Tỉnh (Gọi chung là cấp Huyện) nhằm bắt nhịp với xu hướng ứng dụng công nghệ tin học vào hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Ở thành phố Hạ Long trong vài năm trở lại đây hạ tầng cơ sở CNTT đã được quan tâm đầu tư, trình độ dân trí về CNTT đã được nâng lên, tuy vậy độ sẵn sàng để ứng dụng E-gov nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ công vẫn còn chưa được đánh giá cao. Với mục đích nghiên cứu thực trạng ứng dụng CNTT vào quản lý hành chính nhà nước ở thành phố Hạ Long, đánh giá những ưu nhược điểm trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý hành chính nhà nước và đưa ra một số giải pháp để ứng dụng mô hình chính phủ điện tử (E-gov) (trong chuyên đề này được hiểu là hành chính điện tử) vào hoạt động quản lý nhà nước ở Thành phố nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc cải cách thủ tục hành chính trong giai đoạn 2012-2015 tiến tới hoàn thiện mô hình hành chính điện tử ở Thành phố và nhân rộng ra trong phạm vi toàn Tỉnh. Trong thời gian học tập ở trường Đại học Bách Khoa Hà Nội và công tác tại Thành phố Hạ Long - Tỉnh Quảng Ninh, nhận thấy vai trò hết sức to HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 5 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN lớn của việc xây dựng giải pháp ứng dụng E-gov trong việc phát triển chính quyền điện tử ở Hạ Long vì vậy học viên chọn đề tài: “Giải pháp ứng dụng hành chính điện tử vào hoạt động quản lý nhà nước ở thành phố Hạ Long” 2. Nhiệm vụ của đề tài: Mục đích của đề tài nhằm đánh giá thực trạng ứng dụng E-gov của thành phố Hạ Long để có thể đưa ra được một bức tranh toàn cảnh của việc ứng dụng mô hình hành chính điện tử, phân tích môi trường vĩ mô, chiến lược phát triển hành chính điện tử, phân tích nội bộ, tổng hợp các cơ hội và nguy cơ, điểm mạnh, điểm yếu để từ đó xây dựng chiến lược và giải pháp ứng dụng hành chính điện tử đến năm 2015 định hướng đến năm 2020 cho thành phố Hạ Long, đề xuất các giải pháp thực hiện chiến lược đó. 3. Những đóng góp mới và các giải pháp: Qua phân tích cho ta có một cái nhìn mới về ứng dụng E-gov vào hoạt động cải cách hành chính tại thành phố Hạ Long, những đánh giá về các dịch vụ công dựa trên các số liệu thực tế, mục tiêu hướng tới việc cung cấp dịch vụ công một cách công khai minh bạch và phổ biến nhằm đáp ứng yêu cầu phục vụ tốt nhất người dân và doanh nghiệp. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết về xây dựng chiến lược phát triển chính phủ điện tử tại Hạ Long, luận văn đi vào nghiên cứu và phân tích thực trạng phát triển dịch vụ hành chính công của thành phố Hạ Long, đánh giá và phân tích một số mô hình ứng dụng E-gov thành công trên thế giới cũng như ở Việt Nam từ đó rút ra bài học cho hành phố Hạ Long. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu chiến lược phát triển và ứng dụng E- gov của thành phố Hạ Long đến năm 2015, định hướng đến năm 2020 với các giải pháp thực hiện chiến lược đó bao gồm: Giải pháp 1: Hoàn thiện hạ tầng cơ sở cho việc ứng dụng hành chính điện tử (E-gov) của thành phố Hạ Long. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 6 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN Giải pháp 2: Xây dựng lộ trình cho việc ứng dụng E-gov của thành phố Hạ Long. Giải pháp 3: Xây dựng cơ chế chính sách và chế tài xử phạt trong việc ứng dụng E-gov tại thành phố Hạ Long. 4. Phương pháp nghiên cứu: Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở các phương pháp: Lý thuyết kết hợp với thực tiễn, thông qua phương pháp quan sát, diều tra thống kê, phân tích tổng hợp và phương pháp so sánh. Áp dụng các kiến thức về chiến lược marketing, công tác PR, phân tích SWOT trong Marketting dịch vụ. Các phương pháp này được sử dụng linh hoạt, kết hợp hoặc riêng lẻ để nhằm nêu bật những vấn đề cần nghiên cứu. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: Luận văn được thực hiện với mong muốn đánh giá được thực trạng phát triển, nêu ra những ưu, nhược điểm, những cơ hội, thách thức của việc ứng dụng hành chính điện tử và từ đó đưa vào các lý luận về xây dựng chiến lược ứng dụng hành chính điện tử nhằm thúc đẩy cải cách hành chính ở Thành phố Hạ Long. Luận văn là một công trình nghiên cứu kết hợp lý luận và thực tiễn về vấn đề phát triển hành chính điện tử của Thành phố Hạ long đến năm 2015 định hướng đến năm 2020. Học viên hy vọng luận văn sẽ trở thành một tài liệu có ích cho việc hoạch định và ứng dụng hành chính điện tử (E-gov) vào các hoạt động quản lý nhà nước ở địa phương trong thời gian tới đây. 6. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, các danh mục khác, nội dung luận văn gồm chương: Chương 1: Cơ sở lý thuyết về quản lý nhà nước và hành chính điện tử (e-gov). Chương 2: Thực trạng về hoạt động cải cách hành chính của thành phố Hạ Long. Chương 3: Một số giải pháp ứng dụng hành chính điện tử vào hoạt động quản lý nhà nước ở thành phố Hạ Long. Ngoài ra, luận văn còn bao gồm các phần: phụ lục và tóm tắt luận văn. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 7 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC VÀ HÀNH CHÍNH ĐIỆN TỬ (E-GOV) 1.1. Quản lý nhà nước: 1.1.1. Khái niệm[1]: a. Khái niệm Quản lý nhà nước [1]: Quản lý trong xã hội nói chung là quá trình tổ chức và điều hành các hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu và yêu cầu nhất định, dựa trên những quy luật khách quan [1;5]. Quản lý nhà nước là sự tác động, tổ chức, điều chỉnh mang tính quyền lực nhà nước, thông qua các hoạt động của bộ máy nhà nước, bằng phương tiện, công cụ, cách thức tác động của Nhà nước đối với các lĩnh vực của đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá - xã hội theo đường lối, quan điểm của Đảng cầm quyền[1;5]. Quản lý nhà nước được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp [1;7-8]: Theo nghĩa rộng: quản lý nhà nước là hoạt động tổ chức, điều hành của bộ máy nhà nước, nghĩa là nó bao hàm cả sự tác động, tổ chức của quyền lực nhà nước trên các phương diện lập pháp, hành pháp và tư pháp. Theo cách hiểu này, quản lý nhà nước được đặt trong cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Theo nghĩa hẹp: quản lý nhà nước là quá trình tổ chức, điều hành của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước đối với các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người theo pháp luật, nhằm đạt được những mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ quản lý nhà nước. Các cơ quan nhà nước nói chung còn thực hiện các hoạt động có tính chất chấp hành, điều hành, tính chất hành chính nhà nước nhằm xây dựng, tổ chức bộ máy và củng cố chế độ công tác nội bộ của mình. Chẳng hạn, ra quyết định thành lập, chia tách, sáp nhập các đơn vị, tổ chức thuộc bộ máy của mình; đề bạt, khen thưởng, kỷ luật cán bộ, công HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 8 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN chức, ban hành quy chế làm việc nội bộ. Những hoạt động trên cũng là hoạt động quản lý hành chính nhà nước trong nội bộ các cơ quan nhà nước. b. Khái niệm Quản lý hành chính nhà nước[1]: Quản lý hành chính nhà nước cũng chính là quản lý nhà nước hiểu theo nghĩa hẹp. Quản lý hành chính nhà nước là quá trình tổ chức, điều chỉnh, bằng quyền lực nhà nước, phương thức tác động mang tính chất quyền lực nhà nước của các cơ quan hành chính nhà nước đối với các chủ thể quản lý và các lĩnh vực đời sống xã hội cũng như hành vi hoạt động của con người và các hoạt động có tính chất hành chính nhà nước, nhằm xây dựng tổ chức bộ máy và củng cố chế độ công tác nội bộ trong các cơ quan tổ chức nhà nước [1;16]. c. Đặc điểm của quản lý hành chính nhà nước[1]: Đối với nhà nước xã hội chủ nghĩa, quản lý hành chính nhà nước gồm có những đặc điểm cơ quản sau[1;18-20]: Một là, quản lý hành chính nhà nước luôn mang tính quyền lực, tính tổ chức chặt chẽ. Đặc điểm pháp lý của quan hệ quản lý là sự không bình đẳng giữa các bên trong quan hệ quản lý, vì vậy, trong quản lý hành chính nhà nước, mọi mệnh lệnh, quyết định quản lý luôn luôn mang tính đơn phương, một chiều, bắt buộc thực hiện và khi cần thiết các chủ thể quản lý có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành. Các mệnh lệnh, quyết định quản lý phải được chấp hành một cách nghiêm túc, triệt để, xác định rõ trách nhiệm pháp lý và xử lý nghiêm minh mọi trường hợp vi phạm, hoặc làm trái các qui định đã được đưa ra. Hai là, quản lý hành chính nhà nước là các hoạt động có mục tiêu rõ ràng, có chiến lược và kế hoạch cụ thể để thực hiện các mục tiêu đưa ra. Đặc điểm này đòi hỏi các cơ quan hành chính nhà nước phải xác định mục tiêu, xây dựng chiến lược và kế hoạch hoạt động của mình nhằm đạt được các mục tiêu đã xác định trên cơ sở chiến lược, kế hoạch của cấp trên và đường lối chính sách của Đảng. Như vậy, các cơ quan hành chính nhà nước phải xác định cho mình những mục tiêu và kế hoạch dài hạn, trung hạn và hàng năm. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 9 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN Bên cạnh việc xác định các mục tiêu, định hướng chủ yếu cần dự báo tình hình, những biến động, những thay đổi có thể xảy ra để dự kiến các biện pháp điều chỉnh, cân đối, nhằm thực hiện được các mục tiêu và định hướng chủ yếu, có tính chiến lược. Ba là, quản lý hành chính nhà nước là hoạt động dựa trên những quy định chặt chẽ của pháp luật, đồng thời là hoạt động có tính chủ động, sáng tạo và linh hoạt trong thực tiễn điều hành, quản lý. Trên cơ sở những quy định của pháp luật và mục tiêu, định hướng, kế hoạch đã xác định, các cơ quan quản lý hành chính các cấp phải phát huy tối đa tính chủ động, sáng tạo của mình trong quản lý, điều hành, nhằm động viên được mọi tiềm năng, nguồn lực tạo nên sức mạnh tổng hợp, thực hiện có hiệu lực, hiệu quả chức năng, nhiệm vụ của mình theo đúng quy định của pháp luật. Bốn là, quản lý hành chính nhà nước phải bảo đảm nguyên tắc công khai, dân chủ. Nhà nước là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Vì thế, trong hoạt động của mình, các cơ quan, cán bộ, công chức thực hiện chức năng quản lý hành chính nhà nước phải công khai mọi hoạt động của mình, thể hiện tinh thần tôn trọng nhân dân, để mọi việc dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra; phải biết lắng nghe ý kiến của dân, có biện pháp thu hút, tổ chức cho nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội. Mặc dù quản lý hành chính nhà nước luôn có tính đơn phương, mệnh lệnh nhưng một văn bản phải đề cao các biện pháp giáo dục, thuyết phục, vận động quần chúng, chống quan liêu, cửa quyền ức hiếp dân chúng. Mặc khác, phải từng bước hiện đại hoá nền hành chính, khắc phục tình trạng tuỳ tiện, xuề xoà, luộm thuộm, xây dựng phong cách làm việc chính quy, bảo đảm hiệu lực của các quyết định, mệnh lệnh quản lý. d. Hình thức quản lý hành chính nhà nước[1]: Hình thức quản lý hành chính nhà nước và quản lý hành chính nhà nước có mối quan hệ mật thiết với nhau. Đây là mối quan hệ giữa hình thức và nội dung. Muốn thực hiện một nội dung quản lý hành chính nhà nước nào HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 10 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN đó đều phải sử dụng hay thông qua một hình thức quản lý nhất định. Vì thế, trước khi tìm hiểu khái niệm về hình thức quản lý hành chính nhà nước cần phải xác định hoạt động quản lý hành chính nhà nước là gì? [1;20] Quản lý hành chính nhà nước hiểu theo nghĩa rộng là sự tác động có tổ chức, có định hướng của các loại cơ quan nhà nước đối với hành vi hoạt động của con người và các quá trình xã hội bằng quyền lực nhà nước, làm cho các hoạt động của nhà nước và các lĩnh vực của đời sống xã hội vận động, phát triển theo một trật tự nhất định, nhằm thực hiện mục đích quản lý nhà nước. Quản lý hành chính nhà nước chính là hoạt động quản lý nhà nước hiểu theo nghĩa hẹp[1;20]. Như vậy, quản lý hành chính nhà nước là sự tác động có tổ chức, có định hướng của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước đối với các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người bằng quyền lực nhà nước, làm cho các hoạt động của nhà nước và các lĩnh vực của đời sống xã hội vận động, phát triển theo một trật tự nhất định, nhằm thực hiện mục đích quản lý nhà nước. Hoạt động quản lý hành chính nhà nước được phân loại như sau: - Quản lý hành chính nhà nước cấp Trung ương và quản lý hành chính nhà nước cấp địa phương. - Quản lý hành chính nhà nước thẩm quyền chung (do cơ quan hành chính nhà nước thẩm quyền chung là Chính phủ và Uỷ ban nhân dân các cấp thực hiện) và quản lý hành chính nhà nước thẩm quyền riêng (do cơ quan hành chính nhà nước thẩm quyền riêng thực hiện). - Quản lý hành chính nhà nước cấp vĩ mô. - Quản lý hành chính nhà nước theo ngành và quản lý hành chính nhà nước theo lãnh thổ. Các hoạt động cơ bản của quản lý hành chính nhà nước nêu trên đều sử dụng những hình thức hoạt động quản lý chung. Tuy nhiên, hoạt động quản lý hành chính nhà nước của mỗi loại cơ quan tuỳ thuộc vào chức năng nhiệm vụ, HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 11 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN thẩm quyền của mình và ở mỗi phạm vi, lĩnh vực quản lý mà sử dụng những hình thức hoạt động quản lý khác nhau. Vậy hình thức quản lý hành chính nhà nước là gì? Hình thức quản lý hành chính nhà nước được hiểu là sự biểu hiện ra bên ngoài của hoạt động quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước, hoặc công chức hành chính trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của mình đối với các quan hệ xã hội. Hình thức quản lý hành chính nhà nước là hình thức thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý đối với đối tượng bị quản lý. Mỗi chủ thể quản lý (cơ quan hay công chức hành chính) trong hoạt động. e. Vai trò của quản lý hành chính nhà nước[1]: Quản lý hành chính nhà nước có quan hệ mật thiết với nền hành chính nhà nước, nên vai trò của quản lý hành chính nhà nước được thể hiện thông qua vai trò của nền hành chính nhà nước[1;22]. Thứ nhất, nền hành chính nhà nước là bộ phận lớn nhất trong hệ thống các cơ quan của bộ máy nhà nước, được tổ chức thành hệ thống chặt chẽ theo nghành và cấp từ Trung ương đến cơ sở. Vậy quản lý hành chính tốt sẽ giúp hệ thống có thể hoạt động thông suốt và hiệu quả. Thứ hai, nền hành chính nhà nước có vai trò là hệ thống chuyển tải đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống, trực tiếp tổ chức thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật đúng đắn nhưng nếu không có nền hành chính nhà nước tổ chức khoa học, đủ năng lực, quyền lực, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả thì đường lối, chính sách pháp luật không thể đi vào cuộc sống hoặc không được thực hiện tốt trong thực tiễn. Mặt khác, trong quá trình tổ chức thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật, các cơ quan hành chính nhà nước còn góp phần cụ thể hoá và sửa đổi, điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện đường lối, chính sách và pháp luật Thứ ba, hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước có vai trò trực tiếp xử lý công việc hang ngày của nhà nước, thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 12 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN nhân dân, giải quyết các yêu cầu chính đáng, hợp pháp của nhân dân, là cầu nối trực tiếp giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Do tiếp xúc trực tiếp với cán bộ, nhân dân hang ngày nên hệ thống cơ quan hành chính nhà nước là “bộ mặt” của Nhà nước. Nhân dân sẽ đánh giá nhà nước qua hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước và qua cử chỉ, hành vi, thái độ và cung cách làm việc của các cơ quan này, cũng như của các cán bộ, công chức tiếp dân. Thứ tư, nền hành chính nhà nước bảo đảm cho hoạt động quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực đời sống xã hội được thực hiện theo chương trình, kế hoạch đã được dự kiến, xử lý các tình huống, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. 1.2. Cải cách hành chính[18;23-26]: 1.2.1. Khái niệm: Cải cách hành chính là một khái niệm đã được nhiều học giả, các nhà nghiên cứu hành chính trên thế giới đưa ra, dựa trên các điều kiện về chế độ chính trị, kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, cũng như phụ thuộc vào quan điểm và mục tiêu nghiên cứu, do đó hầu hết các định nghĩa này là khác nhau. Tuy nhiên, qua xem xét, phân tích dưới nhiều góc độ định nghĩa của khái niệm, có thể thấy các khái niệm về cải cách hành chính được nêu ra có một số điểm thống nhất sau[18;23]: - Cải cách hành chính là một sự thay đổi có kế hoạch, theo một mục tiêu nhất định, được xác định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền; Cải cách hành chính không làm thay đổi bản chất của hệ thống hành chính, mà chỉ làm cho hệ thống này trở nên hiệu quả hơn, phục vụ nhân dân được tốt hơn so với trước, chất lượng các thể chế quản lý nhà nước đồng bộ, khả thi, đi vào cuộc sống hơn, cơ chế hoạt động, chức năng, nhiệm vụ của bộ máy, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm việc trong các cơ quan nhà nước sau khi tiến hành cải cách hành chính đạt hiệu quả, hiệu lực hơn, đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế - xã hội của một quốc gia. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 13 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN - Cải cách hành chính tuỳ theo điều kiện của từng thời kỳ, giai đoạn của lịch sử, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, có thể được đặt ra những trọng tâm, trọng điểm khác nhau, hướng tới hoàn thiện một hoặc một số nội dung của nền hành chính, đó là tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức, thể chế pháp lý, hoặc tài chính công v.v... Ở Việt Nam hiện nay, chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào chính thức định nghĩa khái niệm cải cách hành chính là gì. Tuy nhiên, nhiều văn bản quan trọng của Đảng đã đề cập đến thuật ngữ này, như Nghị quyết Đại hội VII, Nghị quyết TW 8 - khoá VII, Nghị quyết Đại hội VIII v.v... đã nêu ra các mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể cho công cuộc cải cách hành chính nhà nước. Đồng thời, Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001 -2010 của Chính phủ được ban hành kèm theo Quyết định số 136/2001/QĐ-TTg ngày 17/9/2001 của Thủ tướng Chính phủ cũng đã nêu 4 nội dung cơ bản của cải cách hành chính Việt Nam, đó là cải cách thể chế, cải cách tổ chức bộ máy hành chính, đổi mới, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức và cải cách tài chính công. Mục tiêu của cải cách hành chính nhà nước đến 2010 theo Chương trình tổng thể là “Xây dựng một nền hành chính dân chủ, trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại hoá, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả theo nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Đến năm 2010, hệ thống hành chính về cơ bản được cải cách phù hợp với yêu cầu quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.” Cải cách hành chính nhà nước trở thành yêu cầu khách quan, cấp bách, và là tất yếu xuất phát từ những căn cứ luận và thực tiễn đáp ứng yêu cầu phát triển mạnh mẽ của sự nghiệp đổi mới của đất nước: 1.2.2. Nội dung cải cách hành chính nhà nước[12]: - Xây dựng và hoàn thiện các thể chế, trước hết là thể chế kinh tế của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thể ché về tổ chức hoạt HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 14 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN động của hệ thống hành chính nhà nước cần chú trọng một số thể chế then chốt sau đây [12;8-9]: + Thể chế về thị trường vốn và tiền tệ, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường khoa học công nghệ, thị trường lao động, thị trường dịch vụ. + Thể chế về tổ chức và hoạt động của hệ thống hành chính, trước hết là tổ chức và hoạt động của Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND các cấp. + Thể chế về quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân như: thu thập ý kiến của nhân dân trước khi quyết định các chủ trương, chính sách quan trọng, trưng cầu dân ý, xử lý các hành vi trái pháp luật của cơ quan và cán bộ, công chức nhà nước trong khi thi hành công vụ; thẩm quàn và trách nhiệm của cơ quan hành chính nhà nước và Tòa án trong việc giải quyết khiếu kiện của nhân dân. + Thể chế về thẩm quyền quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp nhà nước nói riêng; phân biệt rõ quyền của chủ sở hữu, quyền quản lý hành chính nhà nước và quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp. - Đổi mới quy trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật: + Rà soát và hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật theo từng lĩnh vực, loại bỏ những quy định pháp luật không còn hiệu lực hoạc chồng chéo, trùng lắp. Phát huy hiệu quả của cơ sở dữ liệu quốc gia về văn bản quy phạm pháp luật. + Tăng cường năng lực của các cơ quan hành chính nhà nước ở Trung ương và địa phương trong việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Khắc phục tình trạng Luật, pháp luật chờ nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành. + Để nâng cao chất lượng và tránh tình trạng thiếu khách quan, cục bộ trong việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, cần thiết phải nghiên cứu HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 15 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN đổi mới phương thức, quy trình xây dựng pháp luật từ khâu đầu cho đến khâu thông qua trình Quốc hội. + Các văn bản quy phạm pháp luật phải được đong công báo hoặc yết thị, đưa tin trên các phương tiện thông tin đại chúng ngay sau khi ký ban hành để công dân và các tổ chức có điều kiện tìm hiểu và thực hiện. - Bảo đảm việc tổ chức thực thi pháp luật nghiêm minh của cơ quan nhà nước, của cán bộ công chức. + Cung cấp cho cán bộ công chức đầy đủ thông tin về chính sách, pháp luật của Nhà nước để vận dụng, giải quyết công việc theo chức trách và thẩm quyền. + Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, chế độ thông tin công khai cho dân về chủ trương, chính sách của Nhà nước, của chính quyền địa phương; chế độ cán bộ lãnh đạo chủ chốt của các ngành ở Trung ương và địa phương định kỳ trực tiếp gặp gỡ, đối thoại giải quyết các vấn đề do doanh nghiệp và nhân dân đặt ra. + Phát huy hiệu lực của các thiết chế thanh tra, kiểm sát và tài phán để bảo đảm hiệu lực quản lý nhà nước, giữ gìn kỷ cương xã hội. Phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan thanh tra và Tòa hành chính trong việc giải quyết các khiếu kiện của dân đối với các cơ quan và cán bộ, công chức. + Mở rộng dịch vụ tư vấn pháp luật cho nhân dân, cho người nghèo thuộc diện chính sách và đồng bào dân tộc ít người, vùng sâu, vùng xa. Tạo điều kiện cho các luật sư hoạt động tư vấn có hiệu quả theo pháp luật. - Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính [12;14]. + Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính nhằm bảo đảm tính pháp lý, hiệu quả, minh bạch và công bằng trong khi giải quyết công việc hành chính. Loại bỏ những thủ tục rườm rà, chồng chéo dễ bị lợi dụng để tham nhũng, gây khó khăn cho dân. Mở rộng cải cách thủ tục hành chính trong tất cả các lĩnh vực, xóa bỏ kịp thời những quy định không cần thiết về cấp phép và thanh tra, kiểm tra, kiểm soát, kiểm dịch, giám định. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 16 Luận văn CH QTKD Viện Kinh tế & Quản lý, ĐHBK HN + Mẫu hóa thống nhất trong cả nước các loại giấy tờ mà công dân hoặc doanh nghiệp làm khi có yêu cầu giải quyết công việc để sản xuất, kinh doanh và đời sống. + Ban hành cơ chế kiểm tra cán bộ, công chức tiếp nhận và giải quyết công việc của dân; xử lý nghiêm người có hành vi sách nhiễu, hách dịch, vô trách nhiệm; khen thưởng những người hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. + Mở rộng thực hiện cơ chế một cửa trong việc giải quyết công việc của cá nhân và tổ chức ở các cơ quan hành chính nhà nước các cấp. Cơ quan hành chính nhà nước các cấp có trách nhiệm giải quyết công việc của cá nhân đầy đủ mọi thủ tục, trình tự, lệ phí, lịch công tác tại trụ sở làm việc. + Quy định cụ thể và rõ ràng trách nhiệm cá nhân trong khi thi hành công vụ. Việc xác định quyền hạn và trách nhiệm phải đi liền với việc đánh giá, khen thưởng, kỷ luật cán bộ công chức. 1.3. Dịch vụ công: 1.3.1. Khái niệm dịch vụ công[19]: Hiện nay, khái niệm cũng như nội hàm của thuật ngữ dịch vụ công ở nước ta vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau. Tuy nhiên, nhiều văn bản quy phạm pháp luật đã quy định vấn đề dịch vụ công trong chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan trong bộ máy hành chính nhà nước, như Luật Tổ chức Chính phủ 2001, Điều 8 ghi các nhiệm vụ của Chính phủ mục 4 viết “Thống nhất quản lý việc xây dựng, phát triển kinh tế quốc dân, phát triển văn hoá, giáo dục, y tế, khoa học và công nghệ, các dịch vụ công..”; hoặc Điều 22 viết “Bộ, cơ quan ngang bộ là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với ngành hoặc lĩnh vực công tác trong phạm vi cả nước; quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực…”[19]. Nghị định 86/2002/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của bộ, cơ quan ngang bộ quy định tại Điều 9 về quản lý nhà nước các tổ chức thực hiện dịch vụ công thuộc ngành lĩnh vực. HV: Đặng Thái Hưng - CH khóa 2009-2011 17