Tài liệu Luận văn Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của việc trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ****** ĐẶNG THỊ TƯƠI ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG Ở HUYỆN HÀM YÊN, TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HÀ NỘI – 2008 TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ******* ĐẶNG THỊ TƯƠI ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG Ở HUYỆN HÀM YÊN, TỈNH TUYÊN QUANG Chuyên ngành : Kinh tế và Quản lý Môi trường LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN THẾ CHINH Hà Nội, 2008 LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo ở bộ môn Kinh tế môi trường, Khoa Kinh tế Quản lý Môi trường và Đô Thị, Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh, người đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình viết luận văn. Đồng thời tôi cũng xin chân thành cảm ơn các cán bộ tại Phòng Nông nghiệp - Ủy ban nhân dân huyện Hàm Yên; Lâm trường Hàm Yên; Công ty Cổ phần Tư vấn Dịch vụ Công nghệ Tài nguyên – Môi trường đã cung cấp những dữ liệu cần thiết phục vụ cho nghiên cứu này. Tuy tác giả đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu đề tài luận văn song chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết cả về nội dung và hình thức, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của bạn đọc. Hà nội, tháng 10 năm 2008 Đặng Thị Tươi MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SƠ KHOA HỌC CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÂN TÍCH CHI PHÍ – LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ DỰ ÁN....................................4 1.1. CBA và vai trò của CBA trong phân tích chính sách.......................................4 1.1.1. Khái niệm về CBA.....................................................................................4 1.1.2. Phân biệt CBA với các phương pháp phân tích khác...............................6 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của CBA.............................................................7 1.1.4. Vai trò của CBA trong phân tích chính sách.............................................8 1.2. Các bước thực hiện CBA cho đánh giá một dự án...........................................9 1.2.1. Quyết định lợi ích thuộc ai và chi phí thuộc ai.......................................11 1.2.2. Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng và các chỉ số đo lường.......................11 1.2.3. Đưa ra dự đoán những ảnh hưởng về lượng..........................................12 1.2.4. Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động................................................13 1.2.5. Quy tất cả các giá trị tiền tệ đã tính toán về giá trị hiện tại..................13 1.2.6. Tổng hợp và tính toán các chỉ tiêu..........................................................14 1.2.7. Phân tích độ nhạy....................................................................................16 1.2.8. Đề xuất các phương án mà trong đó lựa chọn phương án đem lại lợi ích xã hội lớn nhất..................................................................................................17 1.3. Áp dụng phương pháp CBA trong đánh giá hiệu quả dự án trồng cam và trồng rừng...................................................................................................................17 1.4. Tiểu kết chương 1...........................................................................................20 CHƯƠNG 2: HIỆN TRẠNG THỰC HIỆN VIỆC TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG Ở HUYỆN HÀM YÊN, TUYÊN QUANG..................................................21 2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Hàm Yên, Tuyên Quang..............................................................................................................21 2.1.1. Vị trí địa lý và Điều kiện tự nhiên ở Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang....21 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ở Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang..................32 2.1.3. Hiện trạng sử dụng đất ở huyện Hàm Yên..............................................40 2.2. Hiện trạng trồng cam ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang................................45 2.2.1. Tổng quan về việc trồng cam ở huyện Hàm Yên....................................45 2.2.2. Những mặt đạt được của việc trồng cam................................................47 2.2.3. 2.3. Những tồn tại của việc trồng cam...........................................................47 Hiện trạng của việc trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang................48 2.3.1. Tổng quan về việc trồng rừng ở huyện Hàm Yên...................................48 2.3.2. Những mặt đạt được của việc trồng rừng...............................................52 2.3.3. Những tồn tại của việc trồng rừng..........................................................53 2.4. Đánh giá chung về nguyên nhân của những thành công và hạn chế của việc trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang......................................54 2.4.1. Đánh giá chung về nguyên nhân những thành công và hạn chế của việc trồng cam.........................................................................................................54 2.4.2. Đánh giá chung về nguyên nhân những thành công và hạn chế của việc trồng rừng.......................................................................................................56 2.5. Tiểu kết chương 2...........................................................................................57 CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG - ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN ĐẤT..................................................................................................58 3.1. Quan điểm đánh giá........................................................................................58 3.1.1. Đánh giá trên quan điểm Tài chính........................................................58 3.1.2. Đánh giá trên quan điểm Kinh tế............................................................58 3.2. Các giả thiết được sử dụng trong tính toán....................................................58 3.3. Đánh giá hiệu quả của việc trồng rừng...........................................................59 3.3.1. Xác định các chi phí, lợi ích của việc trồng rừng...................................59 3.3.2. Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng của việc trồng rừng...........................60 3.3.3. Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động của việc trồng rừng..............63 3.3.4. chọn Đánh giá hiệu quả của dự án trồng rừng dựa trên các chỉ tiêu lựa ..................................................................................................................72 3.3.5. Phân tích độ nhạy của việc trồng rừng...................................................75 3.4. Đánh giá hiệu quả của việc trồng cam............................................................76 3.4.1. Xác định các chi phí, lợi ích của việc trồng cam....................................76 3.4.2. Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng của việc trồng cam............................77 3.4.3. Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động của việc trồng cam................78 3.4.4. chọn Đánh giá hiệu quả của dự án trồng cam dựa trên các chỉ tiêu lựa ..................................................................................................................82 3.4.5. Phân tích độ nhạy của việc trồng cam....................................................85 3.5. So sánh hiệu quả của 2 dự án trồng cam và trồng rừng.................................87 3.6. Kiến nghị và đưa ra những giải pháp sử dụng tài nguyên đất bền vững trong việc trồng cam và trồng rừng...........................................................................88 3.6.1. Giải pháp thực hiện trồng rừng bền vững..............................................89 3.6.2. Giải pháp thực hiện trồng cam bền vững...............................................93 KẾT LUẬN .........................................................................................................100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................101 PHỤ LỤC .........................................................................................................103 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1-1: So sánh CBA và Phân tích chi phí hiệu quả...............................................6 Bảng 1-2: So sánh CBA và Phân tích tài chính...........................................................7 Bảng 2-1: Diện tích trồng cam và sản lượng trồng cam của các xã ở huyện Hàm Yên năm 2006.............................................................................................................45 Bảng 2-2: Tổng hợp rà soát đất trồng cam, kế hoạch trồng mới từ năm 2007-2010 46 Bảng 2-3: Hiện trạng sử dụng đất lâm nghiệp của các xã tại huyện Hàm Yên năm 2005............................................................................................................................49 Bảng 3-1: Xác định các chi phí và lợi ích của việc trồng rừng trên quan điểm tài chính và quan điểm kinh tế........................................................................................60 Bảng 3-2: Các phương pháp áp dụng để lượng giá các chi phí và lợi ích của việc trồng rừng...................................................................................................................64 Bảng 3-3: Chi phí trồng mới 1ha rừng keo trong năm thứ 1.....................................66 Bảng 3-4: Chi phí chăm sóc và bảo vệ rừng trong 3 năm tiếp theo..........................67 Bảng 3-5: Tổng chi phí trồng, chăm sóc, bảo vệ cho 1 ha rừng trồng (keo lai) qua chu kỳ 7 năm..............................................................................................................67 Bảng 3-6: Giá trị hấp thụ CO2 của rừng trồng (keo lai)............................................70 Bảng 3-7: Giá trị cung cấp nguồn phân bón cho đất của rừng trồng (keo lai)..........71 Bảng 3-8: Tổng hợp lợi ích của việc trồng 1 ha rừng qua chu kỳ 7 năm..................71 Bảng 3-9: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng rừng trên quan điểm tài chính..........72 Bảng 3-10: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng rừng trên quan điểm kinh tế...........73 Bảng 3-11: Tỷ số B/C của việc trồng rừng trên quan điểm tài chính........................74 Bảng 3-12: Tỷ số B/C của việc trồng rừng trên quan điểm kinh tế...........................74 Bảng 3-13: Xác định các chi phí và lợi ích của việc trồng cam trên quan điểm kinh tế và tài chính..............................................................................................................77 Bảng 3-14: Các phương pháp áp dụng để lượng giá các chi phí và lợi ích của việc trồng rừng...................................................................................................................78 Bảng 3-15: Chi phí trồng 1 ha cam trong năm đầu tại huyện Hàm Yên...................80 Bảng 3-16: Chi phí chăm sóc 1ha cam trong 3 năm tiếp theo...................................80 Bảng 3-17: Tổng hợp chi phí trồng 1 ha cam qua chu kỳ 7 năm..............................81 Bảng 3-18: Doanh thu từ việc trồng 1ha cam qua chu kỳ 7 năm..............................81 Bảng 3-19: Tổng hợp lợi ích từ việc trồng 1ha cam qua chu kỳ 7 năm....................82 Bảng 3-20: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng cam trên quan điểm tài chính.........83 Bảng 3-21: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng cam tính trên quan điểm kinh tế.....83 Bảng 3-22: Tỷ số B/C của việc trồng cam đứng trên quan điểm tài chính...............84 Bảng 3-23: Tỷ số B/C của việc trồng cam đứng trên quan điểm kinh tế..................85 Bảng 3-24: Bảng thể hiện các chỉ tiêu kinh tế khi r = 12%.......................................87 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1-1: Sơ đồ các bước thực hiện CBA một dự án................................................10 Hình 1-2: Sơ đồ các bước thực hiện đánh giá hiệu quả của việc trồng cam và trồng rừng.............................................................................................................................19 Hình 2-1: Bản đồ vị trí huyện Hàm Yên....................................................................22 Hình 2-2: Bản đồ hiện trạng sử dụng đất huyện Hàm Yên năm 2005......................44 Hình 3-1: Các yếu tố xói mòn đất..............................................................................61 Hình 3-2: Mô hình đánh giá tổng giá trị kinh tế của rừng.........................................68 Hình 3-3: NPV trồng rừng trên quan điểm tài chính khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r 75 Hình 3-4: NPV trồng rừng trên quan điểm kinh tế khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r...76 Hình 3-5: NPV trồng cam trên quan điểm tài chính khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r. 86 Hình 3-6: NPV trồng cam trên quan điểm kinh tế khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r....86 Hình 3-7: Nguyên lý kiểm soát xói mòn đất..............................................................98 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT B/C Lợi ích/Chi phí (Benefit/Cost) CBA Phân tích Chi phí – Lợi ích (Cost – Benefit Analysis) CDM Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism) CER Chứng chỉ giảm khí thải (Certified Emission Reduction) IRR Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (Internal Rate of Return) NPV Giá trị hiện tại ròng (Net Present Value) UBND Ủy ban Nhân dân UNFCCC Công ước khung của Liên hiệp quốc về biến đổi khí hậu (United Nations Framework Convention on Climate Change) VNĐ Việt Nam đồng 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất đai là nguồn tài nguyên có hạn. Do vậy, trên thực tế chúng ta phải đối mặt với sự lựa chọn trong khi sử dụng đất nhằm sử dụng đất một cách hiệu quả trên cả phương diện kinh tế - xã hội và môi trường. Xã hội không bao giờ đủ nguồn lực để thực hiện tất cả các phương án. Vì vậy luôn đặt chúng ta đứng trước sự lựa chọn các phương án. Phân tích chi phí – lợi ích là công cụ hữu hiệu giúp cho việc đánh giá hiệu quả kinh tế và môi trường của các dự án theo quan điểm xã hội, tạo cơ sở khoa học cho việc lựa chọn phương án đầu tư hiệu quả. Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang là địa danh nổi tiếng với nghề trồng cam. Chính nhờ vào loại cây trồng này mà cuộc sống người dân ở đây đã và đang được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, để đảm bảo cho chất lượng môi trường trên địa bàn, ngoài những diện tích đất dành cho trồng cam, trong quy hoạch sử dụng đất vẫn phải duy trì một quỹ đất nhất định cho trồng rừng. Thực tế cho thấy, do lợi ích trước mắt của việc trồng cam mang lại nên nhiều nơi người dân muốn chuyển đất từ trồng rừng sang trồng cam. Trong quy hoạch sử dụng đất của huyện Hàm Yên, lựa chọn phương án trồng cam hay trồng rừng chính là giải quyết mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường. Để giải quyết đưa ra phương án lựa chọn tối ưu nhất, với kiến thức chuyên môn đã được đào tạo tại trường cùng với kinh nghiệm làm việc hiện tại, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu là: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của việc trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang”. Nghiên cứu này nhằm tính toán đầy đủ và so sánh các lợi ích và chi phí của hai phương án trồng cam và trồng rừng trên các quan điểm tài chính và kinh tế. Từ đó làm cơ sở tham khảo trong lựa chọn chính sách đối với quy hoạch sử dụng đất, đảm bảo phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường trên địa bàn huyện. Nếu chọn phương án sử dụng đất nào thì cần có những biện pháp tương ứng nhằm đảm bảo phát triển kinh tế một cách bền vững. 2 2. Mục tiêu của đề tài - Vận dụng cơ sở lý luận của phân tích Chi phí – Lợi ích (CBA) để xem xét, đánh giá lựa chọn phương án sử dụng đất hợp lý. - Đánh giá và so sánh hiệu quả kinh tế - xã hội – môi trường của các phương án sử dụng đất trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang nhằm tìm ra phương án sử dụng đất hợp lý. - Đề xuất các cơ chế, chính sách nhằm đảm bảo thực hiện phương án sử dụng đất thân thiện với môi trường. Đảm bảo duy trì được quy hoạch sử dụng đất đã được lập ra trên địa bàn huyện Hàm Yên. 3. Đối tượng nghiên cứu - Các phương án sử dụng đất trồng cam và trồng rừng trên địa bàn huyện Hàm Yên Tuyên Quang. - So sánh hiệu quả của hai phương án trồng cam và trồng rừng. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt học thuật: Có rất nhiều phương pháp có thể sử dụng để so sánh hiệu quả của 2 dự án. Tuy nhiên trong nghiên cứu này chỉ sử dụng phương pháp phân tích chi phí - lợi ích. - Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Hàm Yên của tỉnh Tuyên Quang. - Về thời gian: Thu thập các số liệu từ năm 2000 đến nay. 5. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp CBA là phương pháp chính để đánh giá hiệu quả của dự án trồng cam và trồng rừng. Tuy nhiên để thực hiện được CBA thì các phương pháp được sử dụng bổ sung đó là các phương pháp định giá, lượng giá các chi phí – lợi ích trên cơ sở phân tích, so sánh và tổng hợp các số liệu về hiện trạng 3 trồng cam và trồng rừng. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp thống kê, tổng hợp, phương pháp kế thừa để thực hiện nghiên cứu. Để thực hiện được nội dung nghiên cứu trên, đề tài sử dụng 2 nguồn số liệu cơ bản: 1) Số liệu sơ cấp: Tiến hành điều tra khảo sát địa bàn nghiên cứu để lấy các dữ liệu phục vụ cho tính toán chi phí và lợi ích của việc trồng cam và trồng rừng; 2) Số liệu thứ cấp: Thu thập các dữ liệu thứ cấp từ Ủy ban nhân dân huyện như Báo cáo quy hoạch sử dụng đất của huyện Hàm Yên đến năm 2010; Chương trình phát triển lâm nghiệp từ 2006 -2010 của huyện; Đề án phát triển trồng cam của huyện. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở khoa học của việc áp dụng phân tích Chi phí – Lợi ích trong đánh giá hiệu quả dự án. Chương 2: Hiện trạng thực hiện việc trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang. Chương 3: Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của việc trồng cam và trồng rừng – Đề xuất giải pháp sử dụng bền vững tài nguyên đất. 4 CHƯƠNG 1: CƠ SƠ KHOA HỌC CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÂN TÍCH CHI PHÍ – LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ DỰ ÁN 1.1. CBA và vai trò của CBA trong phân tích chính sách 1.1.1. Khái niệm về CBA Có rất nhiều khái niệm về phân tích chi phí lợi ích được đưa ra. Tuy nhiên, một số khái niệm được dùng phổ biến nhất là: “Phân tích kinh tế, còn gọi là phân tích chi phí - lợi ích mở rộng của phân tích tài chính, …được sử dụng chủ yếu bởi các chính phủ và các cơ quan quốc tế để xem xét một dự án hay chính sách có làm tăng phúc lợi cộng đồng hay không” (Frances Perkins, 1994). “Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp được dùng để nhận dạng, lượng hóa bằng tiền tất cả cái “được” và “mất” tiềm năng từ một dự án nhất định nhằm xem xét dự án đó có đáng mong muốn hay không trên quan điểm xã hội nói chung”. (Tevfik F.Nas) “Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp hay một công cụ dùng để đánh giá và so sánh giữa các phương án cạnh tranh dựa trên quan điểm xã hội nhằm cung cấp thông tin cho việc ra quyết định lựa chọn phân bổ nguồn lực”. Như vậy, CBA là một kỹ thuật phân tích để đi đến quyết định xem có nên tiến hành các dự án được đề xuất hay không. CBA cũng được dùng để đưa ra quyết định lựa chọn giữa hai hay nhiều các đề xuất dự án loại trừ lẫn nhau. Người ta tiến hành CBA thông qua việc gắn giá trị tiền tệ cho mỗi một đầu vào cũng như đầu ra của dự án. Sau đó so sánh các giá trị của các đầu vào và các đầu ra. Cơ bản mà nói, nếu lợi ích dự án đem lại có giá trị lớn hơn chi phí mà nó tiêu tốn, dự án đó sẽ được coi là đáng giá và nên được triển khai. Những dự án mà CBA xếp vào loại đáng được triển khai là những dự án cho đầu ra có giá trị lớn hơn đầu vào đã sử dụng. Trong trường hợp phải chọn một dự án trong số nhiều dự án được đề xuất, CBA sẽ giúp chọn được dự án đem lại lợi ích 5 ròng lớn nhất. Cũng có thể dùng CBA để đánh giá mức độ nhạy cảm của các đầu ra trong dự án đối với rủi ro và bất trắc xảy ra. Mặc dù ý tưởng thì đơn giản song trong thực tế sẽ có nhiều khó khăn để có thể tiến hành được một CBA có chất lượng. Chỉ đơn giản là việc xác định đâu là chi phí, đâu là lợi ích cũng đã đòi hỏi chúng ta phải cân nhắc kỹ lưỡng. Cũng có thể có nhiều ý kiến khác nhau xoay quanh vấn đề này. Trong khi một số đầu vào, đầu ra có thể có các mức giá phổ biến và ổn định thì một số khác lại có mức giá biến đổi trong quá trình triển khai dự án. Tuy nhiên có thể có một số đầu vào, đầu ra không được đưa ra buôn bán trên thị trường. Điều này khiến cho chúng ta cần phải đưa ra những phương pháp định giá khác nhau. CBA mặc định rằng tất cả các mặt hàng đều có một giá trị tiền tệ nhất định. Điều này là cần thiết trong việc so sánh giữa đầu vào và đầu ra để quyết định xem liệu một dự án có khả thi về mặt kinh tế hay không. Trong khi chúng ta có những kỹ năng thích hợp để quy ra tiền với phần lớn các mặt hàng thì chúng ta khó có thể làm như vậy với một số mặt hàng nhất định. Ví dụ như không khí trong lành và sức khỏe tốt đều rất đáng quý song sẽ là một thách thức lớn để có thể xác định chính xác lợi ích ròng của một chương trình mang lại không khí trong lành và sức khỏe tốt cho mọi người. Cần phải nhận thấy một điều rằng người ta đưa các quyết định liên quan đến các dự án không chỉ đơn thuần dựa trên cơ sở CBA. Các tính toán chính trị và xã hội nằm ngoài CBA có thể có tầm quan trọng ít nhất là ngang bằng với các lợi ích kinh tế trong việc quyết định có nên triển khai dự án hay không. Điều này đúng nhất là trong trường hợp đưa ra các quyết định đối với chính sách công. Lúc đó, các tài nguyên thường được phân bổ dựa trên các lý do khác chứ không phải là hiệu quả kinh tế. Những vấn đề công bằng, bình đẳng trong các trường hợp này có thể sẽ thế chỗ cho những nguồn lợi ròng lớn về kinh tế. Nhưng ít nhất cũng có thể hy vọng rằng một CBA có thể tác động tới quyết định của một người còn đang do dự hay có 6 thể đưa chúng ta đến với lựa chọn tối ưu giữa các dự án có tác động chính trị, xã hội tương tự như nhau. Như vậy có thể đưa ra một số nhận định về đặc điểm của phân tích chi phí lợi ích như sau: Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp đánh giá để cung cấp thông tin cho việc ra quyết định lựa chọn; Phân tích chi phí lợi ích quan tâm chủ yếu đến hiệu quả kinh tế; Phân tích chi phí - lợi ích xem xét tất cả các chi phí và lợi ích có giá thị trường và không có giá thị trường; Phân tích chi phí - lợi ích xem xét vấn đề trên quan điểm xã hội nói chung. 1.1.2. Phân biệt CBA với các phương pháp phân tích khác Phân biệt CBA với phân tích hiệu quả chi phí Bảng dưới đây sẽ thể hiện một số điểm khác biệt giữa phương pháp CBA và phương pháp phân tích hiệu quả chi phí: Bảng 1-1: So sánh CBA và Phân tích chi phí hiệu quả CBA Phân tích hiệu quả chi phí (Cost Benefit Analysis) (Cost Effectiveness Analysis) Khi các kết quả chủ yếu của dự án có thể đo lường bằng tiền  Khi các kết quả chủ yếu của dự án không thể đo lường bằng tiền  So sánh trực tiếp các dự án có các mục tiêu giống hoặc khác nhau  Chỉ so sánh các phương án có cùng mục tiêu  Khi thông tin tương đối rõ ràng  Thông tin càng rõ càng tốt  Ứng dụng trong hầu hết các lĩnh  Phù hợp với các dự án thuộc  vực phạm vi các chương trình dịch vụ cộng đồng và xã hội (y tế, giáo dục, phúc lợi, ..) Nguồn: Tác giả tự tổng hợp Phân biệt CBA với phân tích tài chính Bảng 1-2: So sánh CBA và Phân tích tài chính 7 CBA Phân tích tài chính Quan điểm Toàn xã hội Cá nhân, xí nghiệp, hộ gia đình Mục tiêu Tăng phúc lợi Tăng lợi nhuận/thu nhập Lợi ích Tăng phúc lợi xã hội Doanh thu bằng tiền Đo lường lợi ích Bằng lòng chi trả (WTP) Doanh thu bằng tiền Chi phí Giảm phúc lợi xã hội Chi phí bằng tiền Đo lường chi phí Chi phí cơ hội Chi phí bằng tiền Đánh giá Thay đổi ròng trong phúc Thay đổi doanh thu lợi Đơn vị đo lường Tiền Tiền Khác … … Nguồn: Tác giả tự tổng hợp 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của CBA Những ưu điểm của CBA  Cung cấp thông tin giúp xã hội ra quyết định về việc phân bổ nguồn lực hiệu quả giữa các mục tiêu sử dụng cạnh tranh lẫn nhau (sự rõ ràng và tin cậy cho việc ra chính sách)  Cung cấp khung phân tích vững chắc cho việc thu thập dữ liệu cần thiết  Giúp tổng hợp và lượng hóa bằng tiền các tác động khác nhau để có thể so sánh được  Được ứng dụng cho việc đánh giá nhiều loại tác động của dự án (có giá và không có giá thị trường) Những hạn chế kỹ thuật của CBA  Lượng hóa bằng tiền các lợi ích và chi phí đôi khi không thể thực hiện được do những hạn chế trong lý thuyết, dữ liệu. Để khắc phục những hạn chế kỹ thuật của CBA người ta dùng các Phương pháp thay thế để thực hiện đó là: 8 - Tiến hành CBA định tính - Thực hiệc phân tích chi phí – hiệu quả - Thực hiện phân tích đa mục tiêu - Thực hiện CBA gia quyền theo sự phân phối 1.1.4. Vai trò của CBA trong phân tích chính sách CBA là một kỹ thuật dùng để phục vụ cho các nhà ra quyết định, đặc biệt nhà ra chính sách trước một chương trình dự án mà người ta chưa biết nên chọn theo hướng nào. CBA là một công cụ quan trọng giúp ích cho nhà hoạch định chính sách. CBA là một công cụ sử dụng khá phổ biến trong tất cả các lĩnh vực của các chương trình dự án. Khi thực hiện CBA đối với một chương trình dự án thì quá trình thực hiện thường chia thành 3 cấp độ: - Cấp độ 1: Trước khi thực hiện dự án Thực hiện phân tích này để có kiến thức ban đầu về dự án để đi đến quyết định có phân bổ nguồn lực cho dự án đó hay không? - Cấp độ 2: Trong quá trình thực hiện dự án Khi mà dự án đã đi vào hoạt động tương đối dài. Người ta tính lại các phương án để xem vốn thực tế đã bỏ vào so với dự toán trước đây có phù hợp với dự kiến ban đầu không để tiếp tục có những điều chỉnh để đảm bảo tính tiến độ. Thực tế gần 100% các dự án không đạt. - Cấp độ 3: Giai đoạn cuối Khi đã kết thúc dự án, phân tích giai đoạn này để rút ra những kinh nghiệm về những hoạt động, chi phí thực tế để thực hiện các dự án tương tự. Ngoài ra nếu trong phân tích CBA thực hiện cả 3 giai đoạn thì có thể người ta so sánh giữa các giai đoạn với nhau. So sánh phân tích ban đầu với phân tích cuối cùng hoặc phân tích ban đầu với phân tích giữa. Việc so sánh này giúp cho các nhà 9 quản lý nắm được vận hành của từng giai đoạn và kết quả cả quá trình thực hiện dự án giai đoạn nào có tính hiệu quả nhất trong 3 giai đoạn. Như vậy, đối với nhu cầu thực tế trong các chương trình, các dự án tuỳ theo hoàn cảnh cụ thể mà người ta yêu cầu các nhà CBA phải thực hiện các giai đoạn khi bắt đầu thực hiện hoặc trong quá trình đang thực hiện hoặc khi kết thúc để tổng kết. Thông thường khi họ gặp phản ứng từ xã hội, chịu sức ép Bước của người dânđịnh thì yêu cầuthuộc đặt ra 1: Quyết lợi ích ai làm CBA càng lớn. và chi phí thuộc ai 1.2. Các bước thực hiện CBA cho đánh giá một dự án Phân tích chi phí – lợi ích có thể được nghĩ đến như một quá trình vận hành trong đó có một số bước nổiBước bật.2:Không phânhưởng tích nào Liệt kêphải các ảnh tiềm cũng yêu cầu phải thực năng Một và các đo lường hiện đầy đủ tất cả các bước đi này. dựchỉ ánsốngắn hạn sẽ không đòi hỏi phải chiết khấu lợi ích trong tương lai. Một dự án đã triển khai nhiều lần có thể sẽ không gặp phải rủi ro hay bất trắc. Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp, để cân nhắc có Bước 3: Đưa ra việc dự đoán nên triển khai một dự án hay không cho triểnnhững khai ảnh dự án nào giữa các dự án hưởng về lượng được đề xuất, chúng ta cần thực hiện theo các bước như sơ đồ sau: Bước 4: Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động Bước 5: Quy tất cả các giá trị tiền tệ đã tính toán về giá trị hiện tại Bước 6: Tổng hợp và tính toán các chỉ tiêu Bước 7: Phân tích độ nhạy Bước 8: Đề xuất các phương án mà trong đó lựa chọn phương án đem lại lợi ích xã hội lớn nhất 10 Hình 1-1: Sơ đồ các bước thực hiện CBA một dự án