TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
******
ĐẶNG THỊ TƯƠI
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC
TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG Ở HUYỆN
HÀM YÊN, TỈNH TUYÊN QUANG
LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ
HÀ NỘI – 2008
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
*******
ĐẶNG THỊ TƯƠI
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC
TRỒNG CAM VÀ TRỒNG RỪNG Ở HUYỆN
HÀM YÊN, TỈNH TUYÊN QUANG
Chuyên ngành : Kinh tế và Quản lý Môi trường
LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS. NGUYỄN THẾ CHINH
Hà Nội, 2008
LỜI CẢM ƠN
Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo ở bộ môn Kinh tế môi
trường, Khoa Kinh tế Quản lý Môi trường và Đô Thị, Trường Đại học Kinh tế Quốc
Dân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh, người đã
tạo điều kiện, giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình viết luận văn. Đồng thời tôi cũng
xin chân thành cảm ơn các cán bộ tại Phòng Nông nghiệp - Ủy ban nhân dân huyện
Hàm Yên; Lâm trường Hàm Yên; Công ty Cổ phần Tư vấn Dịch vụ Công nghệ Tài
nguyên – Môi trường đã cung cấp những dữ liệu cần thiết phục vụ cho nghiên cứu
này.
Tuy tác giả đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu đề tài luận văn song
chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết cả về nội dung và
hình thức, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của bạn đọc.
Hà nội, tháng 10 năm 2008
Đặng Thị Tươi
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ SƠ KHOA HỌC CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÂN TÍCH CHI
PHÍ – LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ DỰ ÁN....................................4
1.1.
CBA và vai trò của CBA trong phân tích chính sách.......................................4
1.1.1.
Khái niệm về CBA.....................................................................................4
1.1.2.
Phân biệt CBA với các phương pháp phân tích khác...............................6
1.1.3.
Ưu điểm và nhược điểm của CBA.............................................................7
1.1.4.
Vai trò của CBA trong phân tích chính sách.............................................8
1.2.
Các bước thực hiện CBA cho đánh giá một dự án...........................................9
1.2.1.
Quyết định lợi ích thuộc ai và chi phí thuộc ai.......................................11
1.2.2.
Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng và các chỉ số đo lường.......................11
1.2.3.
Đưa ra dự đoán những ảnh hưởng về lượng..........................................12
1.2.4.
Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động................................................13
1.2.5.
Quy tất cả các giá trị tiền tệ đã tính toán về giá trị hiện tại..................13
1.2.6.
Tổng hợp và tính toán các chỉ tiêu..........................................................14
1.2.7.
Phân tích độ nhạy....................................................................................16
1.2.8. Đề xuất các phương án mà trong đó lựa chọn phương án đem lại lợi
ích xã hội lớn nhất..................................................................................................17
1.3. Áp dụng phương pháp CBA trong đánh giá hiệu quả dự án trồng cam và
trồng rừng...................................................................................................................17
1.4.
Tiểu kết chương 1...........................................................................................20
CHƯƠNG 2: HIỆN TRẠNG THỰC HIỆN VIỆC TRỒNG CAM VÀ TRỒNG
RỪNG Ở HUYỆN HÀM YÊN, TUYÊN QUANG..................................................21
2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Hàm Yên,
Tuyên Quang..............................................................................................................21
2.1.1.
Vị trí địa lý và Điều kiện tự nhiên ở Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang....21
2.1.2.
Điều kiện kinh tế - xã hội ở Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang..................32
2.1.3.
Hiện trạng sử dụng đất ở huyện Hàm Yên..............................................40
2.2.
Hiện trạng trồng cam ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang................................45
2.2.1.
Tổng quan về việc trồng cam ở huyện Hàm Yên....................................45
2.2.2.
Những mặt đạt được của việc trồng cam................................................47
2.2.3.
2.3.
Những tồn tại của việc trồng cam...........................................................47
Hiện trạng của việc trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang................48
2.3.1.
Tổng quan về việc trồng rừng ở huyện Hàm Yên...................................48
2.3.2.
Những mặt đạt được của việc trồng rừng...............................................52
2.3.3.
Những tồn tại của việc trồng rừng..........................................................53
2.4. Đánh giá chung về nguyên nhân của những thành công và hạn chế của việc
trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang......................................54
2.4.1. Đánh giá chung về nguyên nhân những thành công và hạn chế của
việc trồng cam.........................................................................................................54
2.4.2. Đánh giá chung về nguyên nhân những thành công và hạn chế của
việc trồng rừng.......................................................................................................56
2.5.
Tiểu kết chương 2...........................................................................................57
CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT CỦA VIỆC TRỒNG
CAM VÀ TRỒNG RỪNG - ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG BỀN VỮNG
TÀI NGUYÊN ĐẤT..................................................................................................58
3.1.
Quan điểm đánh giá........................................................................................58
3.1.1.
Đánh giá trên quan điểm Tài chính........................................................58
3.1.2.
Đánh giá trên quan điểm Kinh tế............................................................58
3.2.
Các giả thiết được sử dụng trong tính toán....................................................58
3.3.
Đánh giá hiệu quả của việc trồng rừng...........................................................59
3.3.1.
Xác định các chi phí, lợi ích của việc trồng rừng...................................59
3.3.2.
Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng của việc trồng rừng...........................60
3.3.3.
Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động của việc trồng rừng..............63
3.3.4.
chọn
Đánh giá hiệu quả của dự án trồng rừng dựa trên các chỉ tiêu lựa
..................................................................................................................72
3.3.5.
Phân tích độ nhạy của việc trồng rừng...................................................75
3.4.
Đánh giá hiệu quả của việc trồng cam............................................................76
3.4.1.
Xác định các chi phí, lợi ích của việc trồng cam....................................76
3.4.2.
Liệt kê các ảnh hưởng tiềm năng của việc trồng cam............................77
3.4.3.
Lượng hóa bằng tiền tất cả các tác động của việc trồng cam................78
3.4.4.
chọn
Đánh giá hiệu quả của dự án trồng cam dựa trên các chỉ tiêu lựa
..................................................................................................................82
3.4.5.
Phân tích độ nhạy của việc trồng cam....................................................85
3.5.
So sánh hiệu quả của 2 dự án trồng cam và trồng rừng.................................87
3.6. Kiến nghị và đưa ra những giải pháp sử dụng tài nguyên đất bền vững
trong việc trồng cam và trồng rừng...........................................................................88
3.6.1.
Giải pháp thực hiện trồng rừng bền vững..............................................89
3.6.2.
Giải pháp thực hiện trồng cam bền vững...............................................93
KẾT LUẬN
.........................................................................................................100
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................101
PHỤ LỤC
.........................................................................................................103
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 1-1: So sánh CBA và Phân tích chi phí hiệu quả...............................................6
Bảng 1-2: So sánh CBA và Phân tích tài chính...........................................................7
Bảng 2-1: Diện tích trồng cam và sản lượng trồng cam của các xã ở huyện Hàm
Yên năm 2006.............................................................................................................45
Bảng 2-2: Tổng hợp rà soát đất trồng cam, kế hoạch trồng mới từ năm 2007-2010 46
Bảng 2-3: Hiện trạng sử dụng đất lâm nghiệp của các xã tại huyện Hàm Yên năm
2005............................................................................................................................49
Bảng 3-1: Xác định các chi phí và lợi ích của việc trồng rừng trên quan điểm tài
chính và quan điểm kinh tế........................................................................................60
Bảng 3-2: Các phương pháp áp dụng để lượng giá các chi phí và lợi ích của việc
trồng rừng...................................................................................................................64
Bảng 3-3: Chi phí trồng mới 1ha rừng keo trong năm thứ 1.....................................66
Bảng 3-4: Chi phí chăm sóc và bảo vệ rừng trong 3 năm tiếp theo..........................67
Bảng 3-5: Tổng chi phí trồng, chăm sóc, bảo vệ cho 1 ha rừng trồng (keo lai) qua
chu kỳ 7 năm..............................................................................................................67
Bảng 3-6: Giá trị hấp thụ CO2 của rừng trồng (keo lai)............................................70
Bảng 3-7: Giá trị cung cấp nguồn phân bón cho đất của rừng trồng (keo lai)..........71
Bảng 3-8: Tổng hợp lợi ích của việc trồng 1 ha rừng qua chu kỳ 7 năm..................71
Bảng 3-9: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng rừng trên quan điểm tài chính..........72
Bảng 3-10: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng rừng trên quan điểm kinh tế...........73
Bảng 3-11: Tỷ số B/C của việc trồng rừng trên quan điểm tài chính........................74
Bảng 3-12: Tỷ số B/C của việc trồng rừng trên quan điểm kinh tế...........................74
Bảng 3-13: Xác định các chi phí và lợi ích của việc trồng cam trên quan điểm kinh
tế và tài chính..............................................................................................................77
Bảng 3-14: Các phương pháp áp dụng để lượng giá các chi phí và lợi ích của việc
trồng rừng...................................................................................................................78
Bảng 3-15: Chi phí trồng 1 ha cam trong năm đầu tại huyện Hàm Yên...................80
Bảng 3-16: Chi phí chăm sóc 1ha cam trong 3 năm tiếp theo...................................80
Bảng 3-17: Tổng hợp chi phí trồng 1 ha cam qua chu kỳ 7 năm..............................81
Bảng 3-18: Doanh thu từ việc trồng 1ha cam qua chu kỳ 7 năm..............................81
Bảng 3-19: Tổng hợp lợi ích từ việc trồng 1ha cam qua chu kỳ 7 năm....................82
Bảng 3-20: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng cam trên quan điểm tài chính.........83
Bảng 3-21: Giá trị hiện tại ròng của việc trồng cam tính trên quan điểm kinh tế.....83
Bảng 3-22: Tỷ số B/C của việc trồng cam đứng trên quan điểm tài chính...............84
Bảng 3-23: Tỷ số B/C của việc trồng cam đứng trên quan điểm kinh tế..................85
Bảng 3-24: Bảng thể hiện các chỉ tiêu kinh tế khi r = 12%.......................................87
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1-1: Sơ đồ các bước thực hiện CBA một dự án................................................10
Hình 1-2: Sơ đồ các bước thực hiện đánh giá hiệu quả của việc trồng cam và trồng
rừng.............................................................................................................................19
Hình 2-1: Bản đồ vị trí huyện Hàm Yên....................................................................22
Hình 2-2: Bản đồ hiện trạng sử dụng đất huyện Hàm Yên năm 2005......................44
Hình 3-1: Các yếu tố xói mòn đất..............................................................................61
Hình 3-2: Mô hình đánh giá tổng giá trị kinh tế của rừng.........................................68
Hình 3-3: NPV trồng rừng trên quan điểm tài chính khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r 75
Hình 3-4: NPV trồng rừng trên quan điểm kinh tế khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r...76
Hình 3-5: NPV trồng cam trên quan điểm tài chính khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r. 86
Hình 3-6: NPV trồng cam trên quan điểm kinh tế khi thay đổi tỷ lệ chiết khấu r....86
Hình 3-7: Nguyên lý kiểm soát xói mòn đất..............................................................98
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
B/C
Lợi ích/Chi phí (Benefit/Cost)
CBA
Phân tích Chi phí – Lợi ích (Cost – Benefit Analysis)
CDM
Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism)
CER
Chứng chỉ giảm khí thải (Certified Emission Reduction)
IRR
Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (Internal Rate of Return)
NPV
Giá trị hiện tại ròng (Net Present Value)
UBND
Ủy ban Nhân dân
UNFCCC
Công ước khung của Liên hiệp quốc về biến đổi khí hậu
(United Nations Framework Convention on Climate Change)
VNĐ
Việt Nam đồng
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất đai là nguồn tài nguyên có hạn. Do vậy, trên thực tế chúng ta phải đối mặt
với sự lựa chọn trong khi sử dụng đất nhằm sử dụng đất một cách hiệu quả trên cả
phương diện kinh tế - xã hội và môi trường.
Xã hội không bao giờ đủ nguồn lực để thực hiện tất cả các phương án. Vì vậy
luôn đặt chúng ta đứng trước sự lựa chọn các phương án. Phân tích chi phí – lợi ích
là công cụ hữu hiệu giúp cho việc đánh giá hiệu quả kinh tế và môi trường của các
dự án theo quan điểm xã hội, tạo cơ sở khoa học cho việc lựa chọn phương án đầu
tư hiệu quả.
Huyện Hàm Yên, Tuyên Quang là địa danh nổi tiếng với nghề trồng cam.
Chính nhờ vào loại cây trồng này mà cuộc sống người dân ở đây đã và đang được
cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, để đảm bảo cho chất lượng môi trường trên địa bàn,
ngoài những diện tích đất dành cho trồng cam, trong quy hoạch sử dụng đất vẫn
phải duy trì một quỹ đất nhất định cho trồng rừng. Thực tế cho thấy, do lợi ích trước
mắt của việc trồng cam mang lại nên nhiều nơi người dân muốn chuyển đất từ trồng
rừng sang trồng cam.
Trong quy hoạch sử dụng đất của huyện Hàm Yên, lựa chọn phương án trồng
cam hay trồng rừng chính là giải quyết mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường. Để
giải quyết đưa ra phương án lựa chọn tối ưu nhất, với kiến thức chuyên môn đã
được đào tạo tại trường cùng với kinh nghiệm làm việc hiện tại, tôi đã lựa chọn đề
tài nghiên cứu là: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của việc trồng cam và trồng
rừng ở huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang”. Nghiên cứu này nhằm tính toán đầy
đủ và so sánh các lợi ích và chi phí của hai phương án trồng cam và trồng rừng trên
các quan điểm tài chính và kinh tế. Từ đó làm cơ sở tham khảo trong lựa chọn chính
sách đối với quy hoạch sử dụng đất, đảm bảo phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ
môi trường trên địa bàn huyện. Nếu chọn phương án sử dụng đất nào thì cần có
những biện pháp tương ứng nhằm đảm bảo phát triển kinh tế một cách bền vững.
2
2. Mục tiêu của đề tài
-
Vận dụng cơ sở lý luận của phân tích Chi phí – Lợi ích (CBA) để xem xét,
đánh giá lựa chọn phương án sử dụng đất hợp lý.
-
Đánh giá và so sánh hiệu quả kinh tế - xã hội – môi trường của các phương
án sử dụng đất trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm Yên, Tuyên Quang
nhằm tìm ra phương án sử dụng đất hợp lý.
-
Đề xuất các cơ chế, chính sách nhằm đảm bảo thực hiện phương án sử dụng
đất thân thiện với môi trường. Đảm bảo duy trì được quy hoạch sử dụng đất
đã được lập ra trên địa bàn huyện Hàm Yên.
3. Đối tượng nghiên cứu
-
Các phương án sử dụng đất trồng cam và trồng rừng trên địa bàn huyện Hàm
Yên Tuyên Quang.
-
So sánh hiệu quả của hai phương án trồng cam và trồng rừng.
4. Phạm vi nghiên cứu
-
Về mặt học thuật: Có rất nhiều phương pháp có thể sử dụng để so sánh hiệu
quả của 2 dự án. Tuy nhiên trong nghiên cứu này chỉ sử dụng phương pháp phân
tích chi phí - lợi ích.
-
Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Hàm Yên của tỉnh
Tuyên Quang.
-
Về thời gian: Thu thập các số liệu từ năm 2000 đến nay.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp CBA là phương pháp chính để đánh giá hiệu quả
của dự án trồng cam và trồng rừng. Tuy nhiên để thực hiện được CBA thì các
phương pháp được sử dụng bổ sung đó là các phương pháp định giá, lượng giá các
chi phí – lợi ích trên cơ sở phân tích, so sánh và tổng hợp các số liệu về hiện trạng
3
trồng cam và trồng rừng. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp thống kê,
tổng hợp, phương pháp kế thừa để thực hiện nghiên cứu.
Để thực hiện được nội dung nghiên cứu trên, đề tài sử dụng 2 nguồn số liệu cơ
bản: 1) Số liệu sơ cấp: Tiến hành điều tra khảo sát địa bàn nghiên cứu để lấy các dữ
liệu phục vụ cho tính toán chi phí và lợi ích của việc trồng cam và trồng rừng; 2) Số
liệu thứ cấp: Thu thập các dữ liệu thứ cấp từ Ủy ban nhân dân huyện như Báo cáo
quy hoạch sử dụng đất của huyện Hàm Yên đến năm 2010; Chương trình phát triển
lâm nghiệp từ 2006 -2010 của huyện; Đề án phát triển trồng cam của huyện.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể
như sau:
Chương 1: Cơ sở khoa học của việc áp dụng phân tích Chi phí – Lợi ích trong
đánh giá hiệu quả dự án.
Chương 2: Hiện trạng thực hiện việc trồng cam và trồng rừng ở huyện Hàm
Yên, Tuyên Quang.
Chương 3: Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của việc trồng cam và trồng rừng
– Đề xuất giải pháp sử dụng bền vững tài nguyên đất.
4
CHƯƠNG 1:
CƠ SƠ KHOA HỌC CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHÂN TÍCH CHI PHÍ
– LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ DỰ ÁN
1.1.
CBA và vai trò của CBA trong phân tích chính sách
1.1.1.
Khái niệm về CBA
Có rất nhiều khái niệm về phân tích chi phí lợi ích được đưa ra. Tuy nhiên,
một số khái niệm được dùng phổ biến nhất là:
“Phân tích kinh tế, còn gọi là phân tích chi phí - lợi ích mở rộng của phân tích
tài chính, …được sử dụng chủ yếu bởi các chính phủ và các cơ quan quốc tế để xem
xét một dự án hay chính sách có làm tăng phúc lợi cộng đồng hay không” (Frances
Perkins, 1994).
“Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp được dùng để nhận dạng,
lượng hóa bằng tiền tất cả cái “được” và “mất” tiềm năng từ một dự án nhất định
nhằm xem xét dự án đó có đáng mong muốn hay không trên quan điểm xã hội nói
chung”. (Tevfik F.Nas)
“Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp hay một công cụ dùng để đánh
giá và so sánh giữa các phương án cạnh tranh dựa trên quan điểm xã hội nhằm cung
cấp thông tin cho việc ra quyết định lựa chọn phân bổ nguồn lực”.
Như vậy, CBA là một kỹ thuật phân tích để đi đến quyết định xem có nên tiến
hành các dự án được đề xuất hay không. CBA cũng được dùng để đưa ra quyết định
lựa chọn giữa hai hay nhiều các đề xuất dự án loại trừ lẫn nhau. Người ta tiến hành
CBA thông qua việc gắn giá trị tiền tệ cho mỗi một đầu vào cũng như đầu ra của dự
án. Sau đó so sánh các giá trị của các đầu vào và các đầu ra. Cơ bản mà nói, nếu lợi
ích dự án đem lại có giá trị lớn hơn chi phí mà nó tiêu tốn, dự án đó sẽ được coi là
đáng giá và nên được triển khai.
Những dự án mà CBA xếp vào loại đáng được triển khai là những dự án cho
đầu ra có giá trị lớn hơn đầu vào đã sử dụng. Trong trường hợp phải chọn một dự án
trong số nhiều dự án được đề xuất, CBA sẽ giúp chọn được dự án đem lại lợi ích
5
ròng lớn nhất. Cũng có thể dùng CBA để đánh giá mức độ nhạy cảm của các đầu ra
trong dự án đối với rủi ro và bất trắc xảy ra.
Mặc dù ý tưởng thì đơn giản song trong thực tế sẽ có nhiều khó khăn để có thể
tiến hành được một CBA có chất lượng. Chỉ đơn giản là việc xác định đâu là chi
phí, đâu là lợi ích cũng đã đòi hỏi chúng ta phải cân nhắc kỹ lưỡng. Cũng có thể có
nhiều ý kiến khác nhau xoay quanh vấn đề này. Trong khi một số đầu vào, đầu ra có
thể có các mức giá phổ biến và ổn định thì một số khác lại có mức giá biến đổi
trong quá trình triển khai dự án. Tuy nhiên có thể có một số đầu vào, đầu ra không
được đưa ra buôn bán trên thị trường. Điều này khiến cho chúng ta cần phải đưa ra
những phương pháp định giá khác nhau.
CBA mặc định rằng tất cả các mặt hàng đều có một giá trị tiền tệ nhất định.
Điều này là cần thiết trong việc so sánh giữa đầu vào và đầu ra để quyết định xem
liệu một dự án có khả thi về mặt kinh tế hay không. Trong khi chúng ta có những kỹ
năng thích hợp để quy ra tiền với phần lớn các mặt hàng thì chúng ta khó có thể làm
như vậy với một số mặt hàng nhất định. Ví dụ như không khí trong lành và sức
khỏe tốt đều rất đáng quý song sẽ là một thách thức lớn để có thể xác định chính
xác lợi ích ròng của một chương trình mang lại không khí trong lành và sức khỏe tốt
cho mọi người.
Cần phải nhận thấy một điều rằng người ta đưa các quyết định liên quan đến
các dự án không chỉ đơn thuần dựa trên cơ sở CBA. Các tính toán chính trị và xã
hội nằm ngoài CBA có thể có tầm quan trọng ít nhất là ngang bằng với các lợi ích
kinh tế trong việc quyết định có nên triển khai dự án hay không. Điều này đúng nhất
là trong trường hợp đưa ra các quyết định đối với chính sách công. Lúc đó, các tài
nguyên thường được phân bổ dựa trên các lý do khác chứ không phải là hiệu quả
kinh tế. Những vấn đề công bằng, bình đẳng trong các trường hợp này có thể sẽ thế
chỗ cho những nguồn lợi ròng lớn về kinh tế. Nhưng ít nhất cũng có thể hy vọng
rằng một CBA có thể tác động tới quyết định của một người còn đang do dự hay có
6
thể đưa chúng ta đến với lựa chọn tối ưu giữa các dự án có tác động chính trị, xã hội
tương tự như nhau.
Như vậy có thể đưa ra một số nhận định về đặc điểm của phân tích chi phí lợi
ích như sau: Phân tích chi phí - lợi ích là một phương pháp đánh giá để cung cấp
thông tin cho việc ra quyết định lựa chọn; Phân tích chi phí lợi ích quan tâm chủ
yếu đến hiệu quả kinh tế; Phân tích chi phí - lợi ích xem xét tất cả các chi phí và lợi
ích có giá thị trường và không có giá thị trường; Phân tích chi phí - lợi ích xem xét
vấn đề trên quan điểm xã hội nói chung.
1.1.2. Phân biệt CBA với các phương pháp phân tích khác
Phân biệt CBA với phân tích hiệu quả chi phí
Bảng dưới đây sẽ thể hiện một số điểm khác biệt giữa phương pháp CBA và
phương pháp phân tích hiệu quả chi phí:
Bảng 1-1: So sánh CBA và Phân tích chi phí hiệu quả
CBA
Phân tích hiệu quả chi phí
(Cost Benefit Analysis)
(Cost Effectiveness Analysis)
Khi các kết quả chủ yếu của dự án
có thể đo lường bằng tiền
Khi các kết quả chủ yếu của dự án
không thể đo lường bằng tiền
So sánh trực tiếp các dự án có các
mục tiêu giống hoặc khác nhau
Chỉ so sánh các phương án có
cùng mục tiêu
Khi thông tin tương đối rõ ràng
Thông tin càng rõ càng tốt
Ứng dụng trong hầu hết các lĩnh
Phù hợp với các dự án thuộc
vực
phạm vi các chương trình dịch vụ
cộng đồng và xã hội (y tế, giáo
dục, phúc lợi, ..)
Nguồn: Tác giả tự tổng hợp
Phân biệt CBA với phân tích tài chính
Bảng 1-2: So sánh CBA và Phân tích tài chính
7
CBA
Phân tích tài chính
Quan điểm
Toàn xã hội
Cá nhân, xí nghiệp, hộ gia
đình
Mục tiêu
Tăng phúc lợi
Tăng lợi nhuận/thu nhập
Lợi ích
Tăng phúc lợi xã hội
Doanh thu bằng tiền
Đo lường lợi ích
Bằng lòng chi trả (WTP)
Doanh thu bằng tiền
Chi phí
Giảm phúc lợi xã hội
Chi phí bằng tiền
Đo lường chi phí
Chi phí cơ hội
Chi phí bằng tiền
Đánh giá
Thay đổi ròng trong phúc Thay đổi doanh thu
lợi
Đơn vị đo lường
Tiền
Tiền
Khác
…
…
Nguồn: Tác giả tự tổng hợp
1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của CBA
Những ưu điểm của CBA
Cung cấp thông tin giúp xã hội ra quyết định về việc phân bổ nguồn lực hiệu quả
giữa các mục tiêu sử dụng cạnh tranh lẫn nhau (sự rõ ràng và tin cậy cho việc ra
chính sách)
Cung cấp khung phân tích vững chắc cho việc thu thập dữ liệu cần thiết
Giúp tổng hợp và lượng hóa bằng tiền các tác động khác nhau để có thể so sánh
được
Được ứng dụng cho việc đánh giá nhiều loại tác động của dự án (có giá và không
có giá thị trường)
Những hạn chế kỹ thuật của CBA
Lượng hóa bằng tiền các lợi ích và chi phí đôi khi không thể thực hiện được do
những hạn chế trong lý thuyết, dữ liệu.
Để khắc phục những hạn chế kỹ thuật của CBA người ta dùng các Phương pháp thay thế
để thực hiện đó là:
8
- Tiến hành CBA định tính
- Thực hiệc phân tích chi phí – hiệu quả
- Thực hiện phân tích đa mục tiêu
- Thực hiện CBA gia quyền theo sự phân phối
1.1.4. Vai trò của CBA trong phân tích chính sách
CBA là một kỹ thuật dùng để phục vụ cho các nhà ra quyết định, đặc biệt nhà
ra chính sách trước một chương trình dự án mà người ta chưa biết nên chọn theo
hướng nào. CBA là một công cụ quan trọng giúp ích cho nhà hoạch định chính
sách.
CBA là một công cụ sử dụng khá phổ biến trong tất cả các lĩnh vực của các
chương trình dự án.
Khi thực hiện CBA đối với một chương trình dự án thì quá trình thực hiện
thường chia thành 3 cấp độ:
- Cấp độ 1: Trước khi thực hiện dự án
Thực hiện phân tích này để có kiến thức ban đầu về dự án để đi đến quyết định
có phân bổ nguồn lực cho dự án đó hay không?
- Cấp độ 2: Trong quá trình thực hiện dự án
Khi mà dự án đã đi vào hoạt động tương đối dài. Người ta tính lại các phương
án để xem vốn thực tế đã bỏ vào so với dự toán trước đây có phù hợp với dự kiến
ban đầu không để tiếp tục có những điều chỉnh để đảm bảo tính tiến độ. Thực tế gần
100% các dự án không đạt.
- Cấp độ 3: Giai đoạn cuối
Khi đã kết thúc dự án, phân tích giai đoạn này để rút ra những kinh nghiệm về
những hoạt động, chi phí thực tế để thực hiện các dự án tương tự.
Ngoài ra nếu trong phân tích CBA thực hiện cả 3 giai đoạn thì có thể người ta
so sánh giữa các giai đoạn với nhau. So sánh phân tích ban đầu với phân tích cuối
cùng hoặc phân tích ban đầu với phân tích giữa. Việc so sánh này giúp cho các nhà
9
quản lý nắm được vận hành của từng giai đoạn và kết quả cả quá trình thực hiện dự
án giai đoạn nào có tính hiệu quả nhất trong 3 giai đoạn. Như vậy, đối với nhu cầu
thực tế trong các chương trình, các dự án tuỳ theo hoàn cảnh cụ thể mà người ta yêu
cầu các nhà CBA phải thực hiện các giai đoạn khi bắt đầu thực hiện hoặc trong quá
trình đang thực hiện hoặc khi kết thúc để tổng kết. Thông thường khi họ gặp phản
ứng từ xã hội, chịu sức ép Bước
của người
dânđịnh
thì yêu
cầuthuộc
đặt ra
1: Quyết
lợi ích
ai làm CBA càng lớn.
và chi phí thuộc ai
1.2. Các bước thực hiện CBA cho đánh giá một dự án
Phân tích chi phí – lợi ích có thể được nghĩ đến như một quá trình vận hành
trong đó có một số bước nổiBước
bật.2:Không
phânhưởng
tích nào
Liệt kêphải
các ảnh
tiềm cũng yêu cầu phải thực
năng Một
và các
đo lường
hiện đầy đủ tất cả các bước đi này.
dựchỉ
ánsốngắn
hạn sẽ không đòi hỏi phải chiết
khấu lợi ích trong tương lai. Một dự án đã triển khai nhiều lần có thể sẽ không gặp
phải rủi ro hay bất trắc. Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp, để cân nhắc có
Bước
3: Đưa
ra việc
dự đoán
nên triển khai một dự án hay
không
cho
triểnnhững
khai ảnh
dự án nào giữa các dự án
hưởng về lượng
được đề xuất, chúng ta cần thực hiện theo các bước như sơ đồ sau:
Bước 4: Lượng hóa bằng tiền tất cả
các tác động
Bước 5: Quy tất cả các giá trị tiền
tệ đã tính toán về giá trị hiện tại
Bước 6: Tổng hợp và tính toán các
chỉ tiêu
Bước 7: Phân tích độ nhạy
Bước 8: Đề xuất các phương án mà
trong đó lựa chọn phương án đem
lại lợi ích xã hội lớn nhất
10
Hình 1-1: Sơ đồ các bước thực hiện CBA một dự án
- Xem thêm -