Tài liệu luận văn báo cáo tốt nghiệp chuyên nghành vật lý 2017

Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi, chóng t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì, gãp ý nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« cïng c¸c b¹n sinh viªn trong khoa VËt lý Trêng §H S Ph¹m Hµ Néi 2. Xin tr©n träng c¶m ¬n sù ®ãng gãp cña quý thÇy c« cïng c¸c b¹n sinh viªn trong khoa VËt lý. §Æc biÖt, xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt tíi thÇy gi¸o –GVC-TS : NguyÔn ThÕ Kh«i ®· trùc tiÕp híng dÉn, chØ b¶o tËn t×nh gióp chóng t«i hoµn thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu nµy! Hµ Néi, Ngµy 20 th¸ng 05 n¨m 2017 Sinh viªn: L¬ng ThÞ BÝch H¶o Môc lôc Trang Më §Çu 2 Néi dung. 5 Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ (PPMHH) 5 1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc. 5 2. PPMHH : 7 2.1. Kh¸i niÖm vÒ m« h×nh . 7 2.2. C¸c lo¹i m« h×nh sö dông trong nghiªn cøu VËt lý. 2.3. C¬ së lý thuyÕt cña PPMHH. 2.4. T¸c dông cña PPMHH. 3. Quy tr×nh thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc theo PPMHH . 3.1. Con ®êng nhËn thøc VËt lý. 3.2. CÊu tróc cña ho¹t ®éng häc. 3.3. Quy tr×nh thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc theo PPMHH . Ch¬ng 2: ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi VËt lý theo PPMHH. 1.Thùc tr¹ng d¹y häc VËt lý theo PPMHH ë trêng THPT. 2. ThiÕt kÕ (so¹n th¶o) tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi VËt lý ë trêng THPT theo PPMHH. Ch¬ng 3:Thùc nghiÖm s ph¹m. 1. Môc ®Ých thùc nghiÖm s ph¹m. 2.NhiÖm vô thùc nghiÖm s ph¹m. 3. §èi tîng vµ c¬ së thùc nghiÖm s ph¹m. 4.TiÕn tr×nh vµ néi dung thùc nghiÖm s ph¹m. KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc nghiªn cøu 8 9 10 11 11 12 12 13 13 14 41 41 41 41 41 48 50 52 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi: Ngµy nay, cïng víi sù gia t¨ng d©n sè lµ sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi. Do vËy, ®Êt níc ta muèn ®îc “S¸nh vai cïng c¸c cêng quèc n¨m ch©u” vµ ®¹t ®îc môc tiªu “D©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh” th× viÖc lµm tríc tiªn ph¶i lµ: “N©ng cao d©n trÝ, ph¸t triÓn nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi”. §¶ng vµ nhµ níc ta ®· sím nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña gi¸o dôc trong thêi ®¹i míi vµ x¸c ®Þnh: “Ph¸t triÓn gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu”. §êng lèi ph¸t triÓn gi¸o dôc ®îc §¶ng ®Þnh híng chØ ®¹o vµ nªu râ trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng: “NhiÖm vô c¬ b¶n cña gi¸o dôc lµ nh»m x©y dùng nh÷ng ngêi cã ý thøc céng ®ång vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc c¸ nh©n, lµm chñ tri thøc khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã t duy s¸ng t¹o, cã kü n¨ng thùc hµnh giái, cã t¸c phong c«ng nghiÖp, cã tæ chøc kû luËt… ” 2 (TrÝch NghÞ quyÕt BCH Trung ¬ng §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, kho¸ 8, lÇn 2). Tríc xu thÕ míi cña thêi ®¹i, ®ßi hái nÒn gi¸o dôc níc nhµ ph¶i ®æi míi m¹nh mÏ, s©u s¾c vµ toµn diÖn ®Ó ®µo t¹o cho §Êt níc nh÷ng con ngêi lao ®éng cã hiÖu qu¶ trong hoµn c¶nh míi.ViÖc ®æi míi m¹nh mÏ, s©u s¾c vµ toµn diÖn ®îc §¶ng ta nªu râ: “§æi míi gi¸o dôc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc bËc häc, …, ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho HS n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o…” (TrÝch: NghÞ quyÕt BCH Trung ¬ng §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, kho¸ 7). Trong sè c¸c ph¬ng ph¸p båi dìng cho HS n¨ng lùc t duy vµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o th× ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ (PPMHH) chiÕm vÞ trÝ hÕt søc quan träng. §©y lµ ph¬ng ph¸p gióp HS kh¾c s©u vµ ghi nhí kiÕn thøc mét c¸ch logic ®Ó tõ ®ã cã thÓ vËn dông vµo thùc tiÔn. H¬n n÷a, PPMHH cßn gióp HS bíc ®Çu lµm quen víi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc theo t duy logic khoa häc. Do cã t¸c dông to lín trong d¹y häc ®Æc biÖt lµ d¹y häc VËt lý nªn viÖc phæ biÕn ph¬ng ph¸p nµy trong d¹y häc ë trêng THPT lµ viÖc lµm quan träng vµ cÇn thiÕt. H¬n n÷a, thùc tÕ d¹y häc cho thÊy c¸c trêng THPPT cha ph¸t huy ®îc t¸c dông tÝch cùc cña ph¬ng ph¸p nµy. Lµ mét sinh viªn ®ang häc tËp vµ rÌn luyÖn trong m«i trêng s ph¹m, ®øng tríc sù ®æi míi cña gi¸o dôc níc nhµ víi mong muèn gãp mét phÇn nhá vµo c«ng cuéc ®æi míi, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc VËt lý ë trêng THPT nªn chóng t«i chän ®Ò tµi: “Sö dông ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ trong d¹y häc VËt lý ë trêng THPT”. 2.Môc ®Ých nghiªn cøu: Trªn c¬ së nghiªn cøu mét sè lÝ luËn vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc, PPMHH trong VËt lÝ häc, t×m hiÓu thùc tÕ d¹y häc theo PPMHH ë trêng THPT, x¸c ®Þnh møc ®é yªu cÇu n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n c¸c bµi häc cô thÓ mµ thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi theo PPMHH nh»m n©ng cao chÊt lîng häc tËp cña HS phæ th«ng . 3. NhiÖm vô nghiªn cøu: 3.1. Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nãi chung vµ PPMHH. 3.2. T×m hiÓu thùc tÕ d¹y häc mét sè bµi vËt lý ë trêng THPT theo PPMHH. 3 3.3. X¸c ®Þnh møc ®é yªu cÇu n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n c¸c bµi thiÕt kÕ. 3.4. ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi VËt lý ë trêng THPT theo PPMHH. 3.5. Bíc ®Çu tiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: Trong luËn v¨n, chóng t«i sö dông phèi hîp ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lý luËn víi viÖc ®iÒu tra c¬ b¶n díi h×nh thøc trß chuyÖn víi GV vµ HS. 5. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: D¹y häc c¸c bµi: ’’Tõ trêng” vµ “C¶m øng ®iÖn tõ” theo PPMHH ë khèi líp 11 Trêng THPT Yªn L·ng - Mª Linh – VÜnh Phóc. 6. Gi¶ thuyÕt khoa häc : NÕu GV lùa chän sö dông PPMHH trong mét sè bµi häc cô thÓ, phï hîp vµ coi träng viÖc híng dÉn HS tù lùc, tÝch cùc ho¹t ®éng t duy trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi theo PPMHH th× chÊt lîng n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña HS ®îc n©ng cao, ®ång thêi n¨ng lùc t duy, båi dìng cho hä PPNCKH, ®Æc biÖt lµ khoa häc VËt lÝ. 4 NéI dung Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ 1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc (PPNCKH): 1.1. Kh¸i niÖm: Ph¬ng ph¸p lµ ph¹m trï trung t©m cña ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc. B¶n chÊt cña PPNCKH chÝnh lµ viÖc con ngêi sö dông mét c¸ch cã ý thøc c¸c quy luËt vËn ®éng cña ®èi tîng nh mét ph¬ng tiÖn ®Ó kh¸m ph¸ chÝnh ®èi tîng ®ã. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lµ con ®êng dÉn nhµ khoa häc ®¹t tíi môc ®Ých s¸ng t¹o. PPNCKH cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: 1.1.1. Ph¬ng ph¸p bao giê còng lµ c¸ch lµm viÖc cña chñ thÓ nh»m vµo c¸c ®èi tîng cô thÓ: Ph¬ng ph¸p lµ c¸ch lµm viÖc cña chñ thÓ nªn nã g¾n chÆt víi chñ thÓ vµ do ®ã ph¬ng ph¸p cã mÆt chñ quan.MÆt chñ quan cña ph¬ng ph¸p chÝnh lµ n¨ng lùc nhËn thøc, kinh nghiÖm ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña chñ thÓ, thÓ hiÖn trong viÖc ý thøc ®îc c¸c quy luËt vËn ®éng cña ®èi tîng vµ sö dông chóng ®Ó kh¸m ph¸ chÝnh ®èi tîng ®ã. Ph¬ng ph¸p lµ c¸ch lµm viÖc cña chñ thÓ vµ bao giê còng xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng, ph¬ng ph¸p g¾n chÆt víi ®èi tîng vµ v× vËy ph¬ng ph¸p cã mÆt kh¸ch quan. MÆt kh¸ch quan quy ®Þnh viÖc chän c¸ch nµy hay c¸ch kia trong ho¹t ®éng cña chñ thÓ. §Æc ®iÓm cña ®èi tîng chØ dÉn c¸ch lùa chän ph¬ng ph¸p lµm viÖc. Trong nghiªn cøu khoa häc c¸i chñ quan ph¶i tu©n thñ c¸i kh¸ch quan. C¸c quy luËt kh¸ch quan tù chóng cha ph¶i lµ ph¬ng ph¸p nhng nhê cã chóng mµ ta ph¸t hiÖn ra ph¬ng ph¸p. ý thøc vÒ sù s¸ng t¹o cña con ngêi ph¶i tiÕp cËn ®îc c¸c quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi. 1.1.2. Ph¬ng ph¸p cã tÝnh môc ®Ých v× mäi ho¹t ®éng cña con ngêi ®Òu cã môc ®Ých, môc ®Ých c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc chØ ®¹o viÖc t×m tßi vµ lùa chän ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ngîc l¹i nÕu lù© chän ®îc ph¬ng ph¸p chÝnh x¸c, phï hîp th× sÏ lµm cho môc ®Ých nghiªn cøu ®¹t tíi nhanh h¬n vµ ®«i khi vît qua c¶ yªu cÇu mµ môc ®Ých ®· dù kiÕn ban ®Çu. 1.1.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu g¾n chÆt víi néi dung cña c¸c vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Ph¬ng ph¸p lµ h×nh thøc vËn ®éng cña néi dung. Néi dung c«ng 5 viÖc quy ®Þnh ph¬ng ph¸p lµm viÖc. Trong mçi ®Ò tµi khoa häc cã ph¬ng ph¸p cô thÓ, trong mçi ngµnh khoa häc cã mét hÖ ph¬ng ph¸p ®Æc trng. 1.1.4. PPNCKH cã mét cÊu tróc ®Æc biÖt ®ã lµ mét hÖ thèng c¸c thao t¸c ®îc s¾p xÕp theo ch¬ng tr×nh tèi u.Sù thµnh c«ng nhanh chãng hay kh«ng cña mét ho¹t ®éng nghiªn cøu chÝnh lµ viÖc ph¸t hiÖn ®îc hay kh«ng logic tèi u cña c¸c thao t¸c vµ sö dông nã mét c¸ch cã ý thøc .Ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng tèi u ®ã chÝnh lµ mét Ang«rit ®Ó gi¶i bµi to¸n s¸ng t¹o. T×m ra mét Ag«rit cho mét d¹ng ho¹t ®éng nµo ®ã chÝnh lµ ®¹t tíi sù hoµn h¶o vÒ ph¬ng ph¸p trong d¹ng ho¹t ®éng ®ã. 1.1.5. PPNCKH lu«n cÇn cã c¸c c«ng cô hç trî, cÇn cã c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i víi ®é chÝnh x¸c cao. Ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p lµ hai ph¹m trï kh¸c nhau nhng chóng l¹i g¾n bã chÆt chÏ víi nhau vµ c¨n cø vµo ®èi tîng nghiªn cøu mµ ta lùa chän ph¬ng ph¸p nghiªn cøu, theo yªu cÇu cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu mµ ta chän ph¬ng tiÖn phï hîp vµ nhiÒu khi ph¶i t¹o ra c¸c c«ng cô ®Æc biÖt ®Ó nghiªn cøu mét ®èi tîng cô thÓ nµo ®ã. ChÝnh c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®¹t tíi ®é chÝnh x¸c cao. 1.2. HÖ thèng c¸c PPNCKH chung nhÊt: 1.2.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn: - Ph¬ng ph¸p quan s¸t khoa häc. - Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra. - Ph¬ng ph¸p chuyªn gia. 1.2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt: - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp lý thuyÕt. - Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i, hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt. - Ph¬ng ph¸p m« h×nh hãa. - Ph¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt. - Ph¬ng ph¸p lÞch sö. 1.2.3. Ph¬ng ph¸p to¸n häc. *Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu VËt lý: + Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm kh¸ch quan. + Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸. 2. Ph¬ng ph¸p m« h×nh hãa: 2.1. Kh¸i niÖm vÒ m« h×nh: 6 M« h×nh lµ hÖ thèng c¸c yÕu tè vËt chÊt hoÆc ý niÖm (trong t duy). HÖ thèng m« h×nh ®îc x©y dùng gÇn gièng víi ®èi tîng nghiªn cøu, trªn c¬ së t¸i hiÖn l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ c¬ cÊu- chøc n¨ng, mèi liªn hÖ nh©n qu¶ cña c¸c yÕu tè trong ®èi tîng. §Æc tÝnh quan träng cña m« h×nh lµ sù t¬ng øng cña nã víi nguyªn b¶n, m« h×nh thay thÕ ®èi tîng vµ b¶n th©n nã l¹i trë thµnh ®èi tîng ®Ó nghiªn cøu, chÝnh nã lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thu nhËn th«ng tin míi. M« h×nh lµ sù t¸i hiÖn ®èi tîng nghiªn cøu díi d¹ng trùc quan.Tri thøc thu ®îc tõ nghiªn cøu c¸c m« h×nh lµ c¬ së ®Ó chuyÓn sang nghiªn cøu nguyªn b¶n sinh ®éng, phong phó vµ phøc t¹p h¬n. M« h×nh lÝ thuyÕt cã nhiÖm vô x©y dùng cÊu tróc c¸i míi cha cã trong hiÖn thùc tøc lµ m« h×nh ho¸ c¸i cha biÕt ®Ó nghiªn cøu chóng. Nh vËy m« h×nh vÉn lµ c¸i gi¶ ®Þnh, v× vËy nã cßn ®îc gäi lµ m« h×nh gi¶ thuyÕt. M« h×nh ho¸ ®îc coi lµ mét h×nh thøc thö nghiÖm t duy, mét cè g¾ng ®Ó t×m ra b¶n chÊt sù kiÖn cÇn nghiªn cøu. Trong VËt lÝ häc, V.A Stoph¬ ®· ®Þnh nghÜa m« h×nh nh sau: “M« h×nh lµ mét hÖ thèng ®îc h×nh dung trong ãc hay thùc hiÖn mét c¸ch vËt chÊt, hÖ thèng ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt cña ®èi tîng hoÆc t¸i t¹o nã, bëi vËy viÖc nghiªn cøu m« h×nh sÏ cung cÊp cho ta nh÷ng th«ng tin míi vÒ ®èi tîng”. Trong VËt lÝ häc, m« h×nh cã c¸c chøc n¨ng: - M« t¶ sù vËt, hiÖn tîng. - Gi¶i thÝch c¸c tÝnh chÊt vµ c¸c hiÖn tîng cã liªn quan tíi ®èi tîng. - Tiªn ®o¸n c¸c tÝnh chÊt vµ hiÖn tîng míi. 2.2. C¸c lo¹i m« h×nh sö dông trong nghiªn cøu VËt lÝ: 2.2.1. M« h×nh vËt chÊt: Lµ m« h×nh b»ng vËt thÓ, trªn ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n vÒ mÆt h×nh häc, vËt lÝ häc, ®éng lùc häc, chøc n¨ng häc cña ®èi tîng nghiªn cøu. VD: M« h×nh m¸y bay, hÖ MÆt Trêi, ®éng c¬ ®èt trong… 2.2.2. M« h×nh lÝ tëng (m« h×nh lÝ thuyÕt): Lµ nh÷ng m« h×nh trõu tîng, trªn ®ã vÒ nguyªn t¾c ngêi ta chØ ¸p dông nh÷ng thao t¸c t duy lÝ thuyÕt. C¸c phÇn tö cña m« h×nh vµ ®èi tuîng nghiªn 7 cøu thùc cã thÓ cã b¶n chÊt VËt lÝ hoµn toµn kh¸c nhau nhng ho¹t ®éng theo nh÷ng quy luËt gièng nhau. C¸c lo¹i m« h×nh lÝ thuyÕt ®îc sö dông trong nghiªn cøu VËt lÝ: - M« h×nh kÝ hiÖu: §ã lµ hÖ thèng nh÷ng kÝ hiÖu dïng ®Ó m« t¶, thay thÕ mét sù vËt, hiÖn tîng trong vËt lÝ. Trong VËt lÝ hay sö dông lo¹i m« h×nh c«ng thøc to¸n. + M« h×nh c«ng thøc to¸n: Lµ m« h×nh cã b¶n chÊt VËt lÝ kh¸c víi vËt gèc, chóng diÔn t¶ nh÷ng ®Æc tÝnh cña vËt gèc b»ng mét hÖ thøc to¸n häc. + M« h×nh ®å thÞ: Mçi ®å thÞ kh«ng nh÷ng ®¬n thuÇn ph¶n ¸nh mèi liªn hÖ tham sè gi÷a hai ®¹i lîng VËt lÝ mµ cßn mang nhiÒu th«ng tin quý b¸u kh¸c. §ã chÝnh lµ chøc n¨ng tiªn ®o¸n cña ®å thÞ. + M« h×nh logic-to¸n: M« h×nh nµy dùa trªn ng«n ng÷ to¸n häc vµ ®îc sö dông réng r·i trong c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö. - M« h×nh biÓu tîng: Lµ d¹ng trõu tîng nhÊt cña m« h×nh lÝ tëng. Nh÷ng m« h×nh kh«ng tån t¹i trong kh«ng gian, trong thùc tÕ mµ chØ cã trong t duy cña ta. Ta chØ nªu ra Ang«rit ®· t¹o ra m« h×nh råi h×nh dung nã trong ãc chø kh«ng cÇn lµm ra m« h×nh cô thÓ. Víi sù h×nh dung ®ã, ngêi ta cã thÓ hiÓu ®îc hµnh vi cña m« h×nh (vµ do ®ã hiÓu ®îc hµnh vi cña ®èi tîng nghiªn cøu) b»ng suy luËn logic. M« h×nh biÓu tîng nhiÒu khi ®îc vËt chÊt ho¸ díi mét d¹ng nµo ®ã ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh t duy. Trong VËt lÝ häc, nh÷ng m« h×nh biÓu tîng cã t¸c dông to lín ®èi víi qu¸ tr×nh nhËn tøc nªn chóng gi÷ mét vÞ trÝ quan träng. M« h×nh kÝ hiÖu vµ m« h×nh biÓu tîng trong s¸ng t¹o khoa häc VËt lÝ liªn quan mËt thiÕt víi nhau vµ cã ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña nhau. 2.3. C¬ së lÝ thuyÕt cña ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸: Cë lÝ thuyÕt cña PPMHH lµ lÝ thuyÕt tu¬ng tù. Theo thuyÕt nµy, dùa vµo sù gièng nhau mét phÇn vÒ c¸c tÝnh chÊt hay vÒ c¸c mèi quan hÖ, ta cã thÓ chuyÓn nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc tõ mét ®èi tîng nµy sang mét ®èi tîng kh¸c. ThuËt ng÷ “§èi tîng” ë ®©y dïng theo nghÜa réng, chØ mét vËt thÓ (hay mét hÖ vËt thÓ) hoÆc mét h×nh ¶nh (hay mét hÖ h×nh ¶nh) trõu tîng hay mét s¬ ®å logic. Gi¶ sö cã mét ®èi tîng A mµ ta biÕt cã c¸c tÝnh chÊt a1,a2,a3,…,an, an+1 cßn khi nghiªn cøu ®èi tîng B chØ thÊy cã nh÷ng tÝnh chÊt a 1,a2,a3 ,…,an gièng 8 nh ®èi tîng A . Ta cã thÓ suy ra r»ng: B còng cã tÝnh chÊt a n+1 gièng nh ®èi tîng A, nÕu gi÷a a1,a2,a3 ,…,an, an+1cã mét quy luËt l«gÝc g¾n bã. KÕt luËn rót ra tõ suy luËn trªn tõ suy luËn t¬ng tù chØ cã tÝnh chÊt lµ mét gi¶ thuyÕt, lµ nguån gèc tri thøc míi. Gi¶ thuyÕt ®ã chØ trë thµnh ch©n lý khoa häc khi chóng ®îc kiÓm tra vµ x¸c nhËn b»ng thùc nghiÖm. Së dÜ suy luËn b»ng phÐp t¬ng tù ®· ®¹t ®îc c¸c kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy, trë thµnh mét ph¬ng ph¸p cã hiÖu lùc trong khoa häc v× theo Ke®r«p: “Sù t¬ng tù cã nguyªn nh©n s©u xa lµ sù thèng nhÊt b¶n chÊt bªn trong cña nh÷ng hiÖn tîng kh¸c nhau, sù thèng nhÊt cã tÝnh chÊt tæng qu¸t cña c¸c ®Þnh luËt chung chi phèi nh÷ng ®Þnh luËt riªng”. Tríc hÕt, chóng t¬ng tù víi nhau v× chóng tu©n theo nh÷ng mèi quan hÖ nh©n qu¶. Dùa trªn sù t¬ng tù gi÷a c¸c hÖ qu¶ mµ ngêi ta cã thÓ ®a ra sù t¬ng tù gi÷a c¸c nguyªn nh©n vµ ngîc l¹i. D.Didorot ®· viÕt: “Trong vËt lý häc, tÊt c¶ nh÷ng hiÓu biÕt cña chóng ta ®Òu dùa vµo sù t¬ng tù, nÕu sù gièng nhau vÒ hÖ qu¶ mµ kh«ng cho phÐp ta kÕt luËn vÒ sù gièng nhau vÒ nguyªn nh©n th× khoa häc vËt lý sÏ ra sao? Cã cÇn ph¶i ®i t×m nguyªn nh©n cña tÊt c¶ c¸c sù kiÖn t¬ng tù, kh«ng lo¹i trõ g× hÕt? LiÖu ®iÒu ®ã cã thùc hiÖn ®îc kh«ng? Y häc vµ nh÷ng lÜnh vùc cña vËt lý sÏ nh thÕ nµo nÕu kh«ng cã nguyªn lý t¬ng tù ®ã …Cã thÓ rót ra ®îc kÕt luËn g× tõ rÊt nhiÒu sù kiÖn thùc nghiÖm vµ quan s¸t?” Trong lÞch sö khoa häc, ph¬ng ph¸p t¬ng tù ®· dÉn ®Õn nhiÒu ph¸t minh vÜ ®¹i. §a sè c¸c gi¶ thuyÕt khoa häc ngµy nay ®Òu ®îc ®Ò xuÊt dùa trªn sù t¬ng tù víi nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng tiªn ®Ò hoÆc nh÷ng kÕt qu¶ ®· cã tõ tríc trong khoa häc vµ ®· ®ù¬c thùc nghiÖm x¸c nhËn lµ ®óng ®¾n. 2.4. T¸c dông cña PPMHH: - Cho phÐp rót ra gi¶ thuyÕt khoa häc tõ rÊt nhiÒu kÕt qu¶ cña nh÷ng sù kiÖn thùc nghiÖm hoÆc tõ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t duy trong ãc nhµ khoa häc (sö dông ph¬ng ph¸p quy n¹p trong nghiªn cøu khoa häc). - KiÓm tra b»ng thùc tiÔn tÝnh ®óng ®¾n cña gi¶ thuyÕt khoa häc, kh¼ng ®Þnh hay b¸c bá gi¶ thuyÕt khoa häc ®· x©y dùng. 3.Quy tr×nh thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc theo ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸: 3.1 Con ®êng nhËn thøc vËt lý : Còng nh c¸c m«n khoa häc tù nhiªn kh¸c, khoa häc vËt lý nghiªn cøu thÕ giíi tù nhiªn nh»m ph¸t hiÖn ra c¸c ®Æc tÝnh vµ quy luËt kh¸ch quan cña 9 c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong tù nhiªn. VÊn ®Ò then chèt ®Çu tiªn ph¶i ®Æt ra cho ngêi nghiªn cøu lµ lµm thÕ nµo ®Ó t×m ra ch©n lý, lµm thÕ nµo ®Ó biÕt r»ng nh÷ng ®iÒu mµ nhµ nghiªn cøu t×m ra lµ ®óng ch©n lý kh¸ch quan? V.I.Lªnin ®· kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng thµnh tùu cña rÊt nhiÒu nhµ khoa häc trªn con ®êng ®i t×m ch©n lý, nhiÒu khi ph¶i tr¶i qua nh÷ng cuéc ®Êu tranh gian khæ, quyÕt liÖt vµ ®· chØ ra: “Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng, råi tõ t duy trõu tîng trë vÒ thùc tiÔn ®ã lµ con ®êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc ch©n lý, cña sù nhËn thøc hiÖn thùc kh¸ch quan”. §èi víi nghiªn cøu khoa häc vËt lý, ta cã thÓ m« t¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lý chi tiÕt h¬n gåm c¸c giai ®o¹n ®iÓn h×nh sau hîp thµnh chu tr×nh nhËn thøc vËt lý : Thùc tiÔn vÊn ®Ò gi¶ thuyÕt hÖ qu¶ ®Þnh luËt vËt lý lý thuyÕt thùc tiÔn. Ta cã thÓ m« t¶ toµn bé qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lý b»ng s¬ ®å sau: M« h×nh gi¶ ®Þnh trõu tîng C¸c hÖ qu¶ logic Nh÷ng sùtr×nh kiÖn s¸ng t¹o khoa häc theo Razumopxki. ThÝ nghiÖm kiÓm tra S§ 1: Chu khëi ®Çu 3.2.CÊu tróc cña ho¹t ®éng häc : Theo lý thuyÕt ho¹t ®éng, ho¹t ®éng häc cã cÊu tróc gåm nhiÒu thµnh phÇn, cã quan hÖ vµ t¸c ®éng lÉn nhau ®îc biÓu diÔn theo s¬ ®å sau: §éng c¬ Ho¹t ®éng Môc ®Ých Hµnh ®éng §iÒu kiÖn Thao t¸c. 3.3. Quy tr×nh thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc theo PPMHH : 10 Dùa vµo c¬ së lý luËn cña PPMHH khi thiÕt kÕ bµi gi¶ng theo ph¬ng ph¸p nµy cÇn tu©n theo quy tr×nh thiÕt kÕ sau: (2) X©y dùng m« h×nh (1) (3) Thu thËp TT vÒ §TG M« h×nh Thao t¸c trªn m« h×nh (4) Thùc nghiÖm S§ 2: Quy tr×nh thiÕt kÕKiÓm tiÕn tra tr×nh d¹y häc theo PPMHH. Ch¬ng 2: ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi VËt lÝ ë Trêng THPT theo ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ 1. Vài nÐt vÒ thùc tr¹ng d¹y häc VËt lÝ ë trêng THPT theo PPMHH: VËt lÝ ®îc nghiªn cøu ë trêng THPT chñ yÕu lµ vËt lÝ thùc nghiÖm. Ph¬ng ph¸p chñ yÕu cña nã lµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm. Tuy nhiªn, mét sè bµi vËt lÝ cã thÓ sö dông PPMHH: - Sö dông m« h×nh chÊt ®iÓm trong nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt cña chuyÓn ®éng. - Sö dông m« h×nh khÝ lÝ tëng khi nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt cña chÊt khÝ. - Sö dông m« h×nh ®êng søc ®iÖn trêng trong gi¶ng d¹y vÒ ®iÖn trêng. - Sö dông m« h×nh ®êng c¶m øng tõ trong gi¶ng d¹y vÒ tõ trêng vµ c¶m øng ®iÖn tõ… 11 Qua thùc tÕ t×m hiÓu, trùc tiÕp trao ®æi, trß chuyÖn víi GV vµ HS, chóng t«i nhËn thÊy: PPMHH rÊt Ýt ®îc sö dông trong d¹y häc VËt lÝ ë trêng THPT, thÓ hiÖn: - §a sè GV kh«ng chó ý theo PPMHH trong dù giê gi¶ng mÉu, rót kinh nghiÖm gi¶ng d¹y trong tæ chuyªn m«n. + Mét sè bµi häc cã thÓ sö dông PPMHH nhng GVcha sö dông hoÆc cã sö dông nhng chØ dõng l¹i ë giai ®o¹n ®Çu cña PPMHH: Ch¼ng h¹n, víi bµi häc vÒ c¸c “§Þnh luËt cña chÊt khÝ” (SGK VËt lÝ 10,THPT) GV cã thÓ sö dông PPMHH víi m« h×nh lµ chÊt khÝ lÝ tëng nhng kh«ng cã GV nµo sö dông; víi bµi: ’’ChÊt r¾n” (§ 50 - SGK VËt lÝ 10, THPT) cã hai GV sö dông m« h×nh cÊu tróc m¹ng tinh thÓ nhng chØ dõng l¹i ë giai ®o¹n giíi thiÖu vÒ m« h×nh… + Qua nghiªn cøu gi¸o ¸n, chóng t«i nhËn thÊy sè gi¸o ¸n ®îc thiÕt kÕ theo PPMHH rÊt Ýt (1/11). C¸c gi¸o ¸n ®îc thiÕt kÕ theo PPMHH còng cha thÓ hiÖn râ nÐt ®Æc trng riªng cña ph¬ng ph¸p nµy. + Mét sè GV sö dông thµnh c«ng gi¸o ¸n ®iÖn tö (Lµ lo¹i gi¸o ¸n míi øng dông c«ng nghÖ tin häc hiÖn ®¹i) vµo gi¶ng d¹y mét sè bµi VËt lÝ nhng sè gi¸o ¸n ®iÖn tö ®îc thiÕt kÕ theo PPMHH rÊt hiÕm (1/70)… - Qua trß chuyÖn víi GV vµ HS, chóng t«i thÊy ®îc nh÷ng khã kh¨n cña GV khi tiÕn hµnh gi¶ng d¹y c¸c bµi häc cã sö dông m« h×nh chñ yÕu lµ do c¸c m« h×nh ®îc sö dông GV ph¶i tù t¹o ra vµ cha thµnh thôc PPMHH… Tãm l¹i, PPMHH rÊt Ýt ®îc sö dông trong thùc tiÔn d¹y häc VËt lÝ ë trêng THPT hiÖn nay. 2. ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi VËt lÝ ë trêng THPT theo ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸: 2.1. X¸c ®Þnh møc ®é yªu cÇu n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n c¸c bµi thiÕt kÕ: Bµi 1: Tõ trêng ( § 46,47- SGK VËt lÝ 11,THPT) - HiÓu ®îc ®Þnh nghÜa vÒ ®êng c¶m øng tõ. VÏ ®îc c¸c ®êng c¶m øng tõ. - HiÓu ®îc ®Þnh nghÜa tõ phæ vµ ý nghÜa cña ’’c¸c ®êng m¹t s¾t”cña tõ phæ. BiÕt c¸ch t¹o ra tõ phæ. - HiÓu ®îc kh¸i niÖm tõ trêng, nguån gèc sinh ra tõ trêng. BiÕt c¸ch t¹o ra tõ trêng vµ nhËn biÕt ®îc sù cã mÆt cña nã trong kh«ng gian. 12 - BiÕt kh¸i niÖm t¬ng t¸c tõ : §Þnh nghÜa, b¶n chÊt cña t¬ng t¸c tõ. Bµi 2: Kh¸i niÖm tõ th«ng. HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ ( § 56, 57 - SGK vËt lÝ 11, THPT) - HiÓu ®îc kh¸i niÖm tõ th«ng: §Þnh nghÜa, biÓu thøc, ®¬n vÞ ®o. VËn dông ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ. - NhËn biÕt, gi¶i thÝch vµ t¹o ra ®îc hiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ. - N¾m ®îc: + §Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ. + §Þnh luËt Lenx¬. - VËn dông c¸c ®Þnh luËt trªn ®Ó gi¶i bµi tËp, nghiªn cøu tµi liÖu míi (hiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ trong c¸c trêng hîp ®¬n gi¶n). 2.2. ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi vËt lÝ ë trêng THPT theo ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸. Bµi 1: Tõ trêng ( § 46, 47 - SGK vËt lÝ 11, THPT ) I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - HiÓu ®îc ®Þnh nghÜa vÒ ®êng c¶m øng tõ. - HiÓu ®îc tõ phæ vµ c¸c ý nghÜa cña “c¸c ®êng m¹t s¾t” cña tõ phæ. - HiÓu ®îc: + Kh¸i niÖm t¬ng t¸c tõ. + Nguån gèc sinh ra tõ trêng. - N¾m ®îc kh¸i niÖm tõ trêng ®Òu. 2. Kü n¨ng: - Thùc hiÖn ®îc c¸c thÝ nghiÖm (TN) ®¬n gi¶n trong bµi gi¶ng. - VÏ ®îc c¸c ®êng c¶m øng tõ cña tõ trêng t¹o bëi nam ch©m th¼ng. - RÌn luyÖn cho HS t duy nghiªn cøu khoa häc, kü n¨ng lËp luËn, kh¸i qu¸t ho¸, tæng qu¸t ho¸ vÊn ®Ò theo t duy l«gic. II. ChuÈn bÞ cña GV vµ HS: 13 1. Gi¸o viªn: - TN t¹o ra tõ phæ cña nam ch©m (NC) th¼ng. - VÏ m« h×nh ®êng c¶m øng tõ cña NC th¼ng trªn giÊy khæ lín. - C¸c TN vÒ t¬ng t¸c tõ trong SGK. 2. Häc sinh: - ¤n tËp kh¸i niÖm ®iÖn trêng: §Þnh nghÜa, tÝnh chÊt, nguån gèc sinh ra ®iÖn trêng. - ¤n tËp kh¸i niÖm ®êng søc ®iÖn trêng. VÏ c¸c ®êng søc ®iÖn trêng. - Lµm TN t¬ng t¸c gi÷a hai NC. III.TiÕn tr×nh d¹y häc: (TiÕt 1) 14 Thêi Néi dung ®iÓm H§1:T×m hiÓu kh¸i niÖm tõ trêng: TN1: §Æt mét kim s¾t l¹i gÇn mét NC. HiÖn tîng: Kim s¾t bÞ t¸c dông 3’- mét lùc hót. 25’ S N H×nh 1 TN2: §Æt mét NC lªn mét tÊm b×a n»m ngang råi r¾c m¹t s¾t xung quanh NC vµ gâ nhÑ tÊm b×a. Sau ®ã tiÕp tôc gâ nhÑ. HiÖn tîng : - C¸c m¹t s¾t s¾p xÕp theo mét trËt tù x¸c ®Þnh, cã d¹ng nh nh÷ng ®êng cong tËp trung vµo hai cùc cña NC. - NÕu tiÕp tôc gâ nhÑ th× : “Tõng ®êng cong m¹t s¾t” cã thÓ thay ®æi nhng h×nh ¶nh tæng thÓ cña c¸c ®êng kh«ng ®æi. S Ho¹t ®éng cña HS TiÕn hµnh TN1. Quan s¸t TN1. - HiÖn tîng g× - Kim s¾t bÞ hót x¶y ra nÕu ta ®Æt l¹i gÇn NC. mét kim s¾t l¹i gÇn mét NC? TiÕn hµnh TN2. - C¸c m¹t s¾t s¾p xÕp nh thÕ nµo? - Chó ý ®Õn hai cùc cña NC ta thÊy c¸c ®êng cong cã chung ®Æc ®iÓm g× ? Quan s¸t TN2 - C¸c m¹t s¾t s¾p xÕp thµnh nh÷ng ®êng cong. - C¸c ®êng cong tËp trung vµo hai cùc cña NC. - NÕu ta tiÕp tôc - Tõng ®êng gâ nhÑ th× c¸c ®- cong cã thÓ êng cong sÏ thay thay ®æi nhng ®æi nh thÕ nµo? h×nh ¶nh tæng thÓ cña c¸c ®êng kh«ng ®æi . N H×nh 2 3’25’ Ho¹t ®éng cña GV - NC thö (Kim NC) : Lµ mét NC nhá cã thÓ quay tù do xung quanh mét trôc. TN3: Di chuyÓn mét kim NC däc theo mét ®êng cong. HiÖn tîng:T¹i mçi ®iÓm trªn ®êng cong ®ã,kim NC lu«n cã mét híng x¸c ®Þnh .Trôc Nam –B¾c cña kim NC lu«n tiÕp tuyÕn víi ®êng cong. - Giíi thiÖu vÒ NC thö TiÕn hµnh TN3. -Di chuyÓn mét kim NC däc theo mét ®êng cong th× sù ®Þnh híng cña nã nh thÕ nµo? - §iÒu ®ã cã nghÜa lµ lùc t¸c dông cña NC lªn cùc B¾c cña kim KL:Lùc t¸c dông lªn cùc B¾c NC t¹i mçi ®iÓm Quan s¸t TN3. -T¹i mçi ®iÓm trªn ®êng cong ®ã, kim NC lu«n cã mét híng x¸c ®Þnh. 15 *TiÕn tr×nh d¹y häc bµi : Tõ trêng (TiÕt 2). Thêi Néi dung ®iÓm H§1: T×m hiÓu kh¸i niÖm t¬ng t¸c tõ: TN1: §Æt hai NC vÜnh cöu gÇn nhau. HiÖn tîng: Hai NC t¬ng t¸c víi nhau: + Hai cùc cïng tªn th× 3’®Èy nhau . 30’ + Hai cùc kh¸c tªn th× hót nhau. TN2: §Æt mét kim NC gÇn mét d©y dÉn mang dßng ®iÖn (D§). Sau ®ã ®æi chiÒu dßng ®iÖn. Ho¹t ®éng cña GV TiÕn hµnh TN1. - Hai NC vÜnh cöu ®Æt gÇn nhau th× chóng tu¬ng t¸c víi nhau nh thÕ nµo? Ho¹t ®éng cña HS Quan s¸t TN1. + Hai cùc cïng tªn th× ®Èy nhau. +Hai cùc kh¸c tªn th× hót nhau. TiÕn hµnh TN2. - Kim NC ®Þnh híng nh thÕ nµo? - §æi chiÒu dßng ®iÖn thi kim NC I ®Þnh híng nh thÕ nµo? - Em h·y nhËn xÐt kÕt qu¶ TN HiÖn tîng:- Kim NC bÞ lÖch ®i trªn? theo mét híng x¸c ®Þnh. - Sù phô thuéc - Kim NC bÞ lÖch ®i theo mét cña kim NC phô híng kh¸c. thuéc vµo yÕu tè NX :- Dßng ®iÖn còng nµo? dông lùc lªn NC. - Sù ®Þnh híng cña kim NC phô Tõ kÕt qu¶ TN2 thuéc vµo chiÒu dßng ®iÖn ch¹y ta gi¶ thiÕt dßng trong d©y dÉn. ®iÖn cã vai trß nh mét NC. Do Gi¶ thiÕt dßng ®iÖn cã vai trß ®ã cã thÓ dïng nh mét NC. mét dßng ®iÖn ®Ó thay thÕ mét NC. Quan s¸t TN2. - Kim NC bÞ lÖch ®i theo mét híng x¸c ®Þnh. - Kim NC bÞ lÖch ®i theo mét híng kh¸c. - Dßng ®iÖn còng dông lùc lªn NC. - Sù ®Þnh híng cña kim NC phô thuéc vµo chiÒu dßng ®iÖn ch¹y trong d©y dÉn. - §a ra ph¬ng ¸n TN t¬ng t¸c gi÷a hai d©y dÉn mang dßng ®iÖn. 16 3’30’ - Hai dßng diÖn cã t¬ng t¸c víi nhau kh«ng? TN3: §Æt hai d©y dÉn song TiÕn hµnh TN3. Quan s¸t TN3. song mang dßng ®iÖn, gÇn nhau trong kh«ng khÝ. TH1:- Hai dßng ®iÖn cïng TH1:+ Hai dßng - Hai d©y dÉn chiÒu. ®iÖn cïng chiÒu: hót nhau. HiÖn tîng: Hai d©y dÉn hót - HiÖn tîng g× nhau . x¶y ra? 17 A C B D TH2: - Hai dßng TH2: Hai dßng ®iÖn ngîc ®iÖn ngîc chiÒu. chiÒu. - HiÖn tîng g× HiÖn tîng: Hai d©y dÉn ®Èy x¶y ra? nhau. - Em cã nhËn xÐt g× vÒ kÕt qu¶ A C TN3? H×nh 4 B - Hai d©y dÉn ®Èy nhau. - Hai dßng ®iÖn còng t¬ng t¸c víi nhau t¬ng tù nh t¬ng t¸c gi÷a hai NC. D H×nh 5 3’30’ NX: Hai dßng ®iÖn còng t¬ng t¸c víi nhau t¬ng tù nh t¬ng t¸c TiÕn hµnh TN4. gi÷a hai NC. - So s¸nh h×nh ¶nh c¸c ®êng TN4: §Æt mét èng d©y cã dßng m¹t s¾t trong TN ®iÖn I ch¹y qua lªn mét tÊm víi tõ phæ cña b×a. R¾c m¹t s¾t xung quanh mét NC th¼ng? èng d©y. Gâ nhÑ tÊm b×a. HiÖn tîng: H×nh ¶nh c¸c ®êng m¹t s¾t trong TN4 gièng nh Tõ phæ cña NC th¼ng. Quan s¸t TN4. - H×nh ¶nh c¸c ®êng m¹t s¾t trong TN4 gièng tõ phæ cña mét NC th¼ng. 18 NX: HiÖn tîng ®iÖn vµ tõ cã - Em cã nhËn xÐt mèi quan hÖ víi nhau.Dßng g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a hiÖn tîng ®iÖn cã vai trß nh mét NC. ®iÖn(dßng ®iÖn) vµ hiÖn tîng tõ (NC)? - HiÖn tîng ®iÖn vµ tõ cã mèi quan hÖ víi nhau.Dßng ®iÖn cã vai trß nh mét NC. T¬ng t¸c tõ: T¬ng t¸c gi÷a - Th«ng b¸o kh¸i - §a ra ph¬ng ¸n NC-NC,NC –D§,D§-D§ cã niÖm t¬ng t¸c tõ. tiÕn hµnh TN5. cïng b¶n chÊt vµ gäi lµ t¬ng t¸c - T¬ng t¸c tõ tõ. còng lµ t¬ng t¸c gi÷a c¸c h¹t mang ®iÖn. VËy t¬ng t¸c tõ cã g× kh¸c víi t¬ng t¸c ®iÖn ? TiÕn hµnh TN5. TN5: Thùc hiÖn TN3 trong trêng hîp ng¾t mét dßng ®iÖn trong mét d©y dÉn. HiÖn tîng: Lùc t¬ng t¸c biÕn mÊt. NX: - T¬ng t¸c tõ kh«ng cïng lo¹i víi t¬ng t¸c ®iÖn. - T¬ng t¸c tõ chØ x¶y ra ®èi víi c¸c h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng. - Lùc t¬ng t¸c tõ gäi lµ lùc tõ. Quan s¸t TN5. - HiÖn tîng g× - Kh«ng xuÊt x¶y ra? hiÖn lùc t¬ng t¸c. - Em cã nhËn xÐt - T¬ng t¸c tõ lµ g× t¬ng t¸c tõ? t¬ng t¸c chØ x¶y ra ®èi víi c¸c - Lùc t¬ng t¸c tõ h¹t mang ®iÖn gäi lµ lùc tõ. chuyÓn ®éng. 19 H§2: T×m hiÓu kh¸i niÖm Tõ trêng. - Kh¸i niÖm Tõ trêng: Lµ d¹ng vËt chÊt tån t¹i xung quanh h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng vµ t¸c dông lùc tõ lªn h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng kh¸c ®Æt trong nã. - Nguån gèc sinh ra Tõ trêng: Lµ do c¸c h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng sinh ra. - Tõ trêng ®Òu: Tõ trêng cã c¸c ®êng c¶m øng tõ song song vµ c¸ch ®Òu nhau. H§3: Cñng cè: - HiÖn ®iÖn vµ tõ cã mèi quan hÖ víi nhau. - §iÖn tÝch ®øng yªn lµ nguån gèc cña ®iÖn trêng tÜnh. §iÖn tÝch chuyÓn ®éng võa lµ nguån gèc cña ®iÖn trêng võa lµ Tõ kÕt qu¶ c¸c TN trªn ta ®· kÕt luËn ®îc: Dßng ®iÖn cã vai trß nh mét NC. Nh vËy xung quanh dßng ®iÖn còng tån t¹i mét tõ trêng. - Tõ truêng lµ - Lµ d¹ng vËt g×? chÊt tån t¹i xung quanh h¹t mang ®iÖn chuyÓn +Gîi ý: Dùa vµo ®éng vµ t¸c ®Þnh nghÜa dßng dông lùc tõ lªn ®iÖn. h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng kh¸c ®Æt trong nã. - Nguån gèc - Nguån gèc sinh sinh ra Tõ trêng: ra tõ trêng? Lµ do c¸c h¹t mang ®iÖn chuyÓn ®éng sinh ra. Th«ng b¸o: Kh¸i - Nghe gi¶ng. niÖm tõ trêng ®Òu. - Lu ý HS ph©n biÖt kh¸i niÖm ®iÖn trêng vµ tõ trêng. - LÊy TD h¹t elecron mang 20