Tài liệu Luận án tiến sĩ pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở việt nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH VŨ THỊ THU QUYÊN PH¸P LUËT VÒ QUYÒN CñA NG¦êI CH¦A THµNH NI£N PH¹M TéI ë VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH VŨ THỊ THU QUYÊN PH¸P LUËT VÒ QUYÒN CñA NG¦êI CH¦A THµNH NI£N PH¹M TéI ë VIÖT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 62 38 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN CẢNH QUÝ HÀ NỘI - 2015 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS : Bộ luật dân sự BLHS : Bộ luật hình sự BLLĐ : Bộ luật lao động BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự Bộ LĐ-TB-XH : Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội CNXH : Chủ nghĩa xã hội LHQ : Liên hợp quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh : Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ chí Minh Luật BV, CS, GD trẻ em : Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em LHQ : Liên hợp quốc NCTN : Người chưa thành niên NCTNPT : Người chưa thành niên phạm tội TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TNHS : Trách nhiệm hình sự TPNCTN : Tư pháp người chưa thành niên VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan tới pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội 1.2. Nhận xét về các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án và những vấn đề tiếp tục được nghiên cứu trong luận án Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI 2.1. Khái niệm và đặc điểm của pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội 2.2. Nội dung, vai trò và các tiêu chí của pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội 2.3. Pháp luật quốc tế, pháp luật của một số quốc gia về quyền của người chưa thành niên phạm tội và những giá trị có thể vận dụng ở Việt Nam Chương 3: QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM 3.1. Quá trình phát triển của pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam 3.2. Những thành tựu đạt được của pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam hiện nay 3.3. Những hạn chế, bất cập của pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội và nguyên nhân Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM 4.1. Các quan điểm hoàn thiện pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội 4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam hiện nay KẾT LUẬN Trang 1 6 6 24 29 29 39 53 70 70 81 99 115 115 120 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà 150 CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các kết quả nêu trong Luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào của các tác giả khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận án đảm bảo tính chính xác, tin cậy, trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Vũ Thị Thu Quyên LỜI CẢM ƠN 2 MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp th iết của đề tài 1 2. Mục đích, n hiệm vụ của luận án 3 2.1. Mục đích của luận án 3 2.2. Nhiệm vụ của luận án 3 3. Đối tượng và phạm vi ngh iên cứu của luận án 3 4. Cơ sở lý luận và các phương pháp n ghiên cứu của luận án 4 4.1. Cơ sở lý luận 4 4.2. Phươn g pháp ng hiên cứu 4 5. Đóng góp về mặt kh oa học của luận án 4 6. Ý nghĩa lý luận và th ực tiễn của luận án 5 7. Kết cấu của luận án 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 1.1. CÁ C CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NG ƯỜI CH ƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 1.1.1. Các công tr ình ngh iên cứu trong n ước 6 1.1.1.1. Các công trình n ghiên cứu pháp luật về q uy ền của người chưa thành niên p hạm tội..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 1.1.1.2. Các công trình n ghiên cứu về đảm bảo và thực hiện pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 13 1.1.2. Các công tr ình ngh iên cứu ở nước ngoài 19 1.2. NHẬN XÉT VỀ CÁC CÔNG T RÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ TIẾP TỤC Đ ƯỢC NGHIÊN CỨU T RONG LUẬN ÁN ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 24 1.2.1.Nhậnxétvềcáccôngtrìnhnghiêncứucóliênquanđếnluậnán 24 1.2.2. Nh ững nộ i dung được tiếp tục ng hiên cứu trong luận án 26 Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA 28 2.1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶ C ĐIỂM CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 28 2.1.1. Khái n iệm người chưa thành n iên phạm tội và quy ền của người chưa thành niên phạm tội ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 28 2.1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên phạm tội 28 2.1.1.2. Khái niệm quy ền của người chưa thành niên phạm tộ i 32 2.1.2. Khái n iệm pháp luật về quy ền của người ch ưa thành n iên phạm tội................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 34 2.1.3. Đặc điểm của pháp luật về quy ền của người ch ưa thành n iên phạm tội ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 36 2.2. NỘI DUNG, VAI TRÒ VÀ CÁ C TIÊU CHÍ CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠ M TỘI ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 38 2.2.1. Nội dung của pháp luật về quy ền của người ch ưa thành n iên phạm tội.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 38 2.2.1.1. Pháp luật về quy ền của NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật hình s ự....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 38 2.2.1.2. Pháp luật về quy ền của NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật tố tụng hình sự .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 39 2.2.1.3. Pháp luật về quy ền của NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật về thi hành án h ình s ự .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 42 2.2.2. Vai trò của pháp luật về quy ền của NCTNPT 43 2.2.3. Các tiêu chí của pháp luật về q uy ền của người chưa thành niên phạm tộ i ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 46 2.3. PHÁP LUẬT QUỐC TẾ, PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ QUỐ C GIA VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI VÀ NHỮNG GIÁ T RỊ CÓ THỂ VẬN DỤNG Ở VIỆT NA M ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 52 2.3.1.Phápluậtquốctếvềquyềncủangườichưathànhniênphạmtội 52 2.3.2. Pháp luật của một số nước trên thế giới về quy ền của người chưa thành n iên phạm tội ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 56 2.3.3. Nh ững kinh ngh iệm trong pháp luật về quy ền của người ch ưa thành niên phạm tội ở các nước có thể vận dụng vào pháp luật V iệt Nam ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 64 Chương 3 QUÁTRÌNH PHÁT TRIỂNVÀ THỰC TRẠNGPHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦANGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊNPHẠM TỘI Ở VIỆT NAM .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 69 3.1. QUÁTRÌNHPHÁT TRIỂN CỦAPHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦANGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊNPHẠM TỘI Ở VIỆT NAM...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 69 3.1.1. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội từ năm 1945 cho đến tr ước Hiến pháp 1 959 ra đời ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 69 3.1.2. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội từ năm 1959 đến trước khi H iến pháp 198 0 ra đời ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 71 3.1.3. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội từ khi có Hiến pháp 1980 đến trước khi Hiến pháp 1992 ra đ ời ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 73 3.1.4. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội từ khi có Hiến pháp 1992 cho tới nay ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 77 3.2. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT Đ ƯỢC CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ NGUYÊN NHÂN ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 80 3.2.1. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội trong các văn bản quy phạm pháp luật hìn h sự ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 80 3.2.2. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội trong các văn bản quy phạm pháp luật tố tụng h ình s ự .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 84 3.2.3. Pháp luật về quy ền của người chưa thành niên phạm tội trong các văn bản quy phạm pháp luật về thi hành án hìn h sự....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Cảnh Quý, Viện Nhà nước và Pháp luật - người Thầy đã định hướng nghiên cứu, tận tình hướng dẫn và giúp tôi tháo gỡ những khó khăn trong suốt quá trình làm luận án. Trong suốt quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình về chuyên môn của các Thầy, Cô, các Nhà khoa học của Viện Nhà nước và Pháp luật. Bên cạnh đó, tôi cũng nhận được sự động viên, góp ý khoa học của các Nhà khoa học, các bạn đồng nghiệp. Bằng tình cảm chân thành nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó. Tôi xin chân thành cảm ơn Khoa Nhà nước và Pháp luật, Ban Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Viện Nhà nước và Pháp luật, Ban Quản lý đào tạo Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi học tập và tham gia nghiên cứu để hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời cám ơn từ trái tim mình tới gia đình, những người thân và bạn bè đã luôn bên cạnh, yêu thương, khích lệ và ủng hộ tôi trong suốt thời gian vừa qua. Hà Nội, ngày tháng 4 năm 2015 Tác giả Vũ Thị Thu Quyên 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Người chưa thành niên phạm tội (NCTNPT) là hiện tượng tồn tại ở tất cả các nước trên thế giới. Mọi quốc gia đều giải quyết vấn đề NCTNPT theo những mức độ, cách thức khác nhau tùy thuộc vào điều kiện, tập quán và pháp luật của mỗi nước. Ở góc độ quyền con người, quyền của NCTNPT được công nhận là quyền của nhóm xã hội dễ bị tổn thương. Pháp luật về quyền của NCTNPT là công cụ quan trọng để NCTNPT bảo vệ quyền ngay cả khi các cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi phạm tội, đồng thời là công cụ hữu hiệu để ngăn chặn các chủ thể xâm phạm quyền của các đối tượng này trong quá trình tố tụng. Xuất phát từ quan điểm luôn coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam nên trong Chiến lược về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010 định hướng 2020 chỉ rõ: “xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền con người, quyền tự do dân chủ của công dân” [7]. Đối với quyền của NCTNPT, Đảng và Nhà nước có chính sách pháp luật phù hợp với mức độ hành vi, sự phát triển về tâm, sinh lý và nhận thức của các đối tượng này, trong đó có chính sách hình sự đối với NCTNPT. Hiện nay ở Việt Nam, dưới góc độ lý luận pháp luật về quyền của NCTNPT đã được nghiên cứu ở khía cạnh này hoặc khía cạnh khác. Tuy nhiên, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện, có hệ thống về vấn đề này để làm nền tảng lý luận cho việc đánh giá thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT. Về mặt thực tiễn, từ khi phê chuẩn Công ước quốc tế về quyền trẻ em (gọi tắt là Công ước quyền trẻ em) vào năm 1990, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã đạt được những thành tựu nhất định, theo hướng nội luật hóa các nguyên tắc của Công ước quyền trẻ em vào pháp luật và thực tiễn quốc gia. Chính sách pháp luật của nước ta từ trước tới nay đều hướng đến việc cải tạo NCTNPT thành những công dân có ích cho xã hội. Hệ thống các văn bản pháp luật về giáo dục, 2 đối xử và bảo vệ các quyền hợp pháp của NCTNPT được ban hành tạo nên sự hài hoà hơn với Công ước quyền trẻ em. Các văn bản pháp luật này, cùng với các biện pháp đã được áp dụng trong thực tiễn góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chống vi phạm pháp luật ở người chưa thành niên (NCTN), mặt khác tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc bảo vệ quyền của NCTNPT. Trong thời gian qua, Nhà nước tiếp tục quan tâm ghi nhận các quyền của NCTNPT trong các văn bản quy phạm pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và các văn bản quy phạm pháp luật khác. Những văn bản quy phạm pháp luật này là cơ sở pháp lý quan trọng để NCTNPT được hưởng quyền, đồng thời đó chính là các bảo đảm về mặt pháp lý yêu cầu các chủ thể có thẩm quyền phải tiến hành nhằm đáp ứng việc hưởng quyền của NCTNPT. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, một số quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPT còn bất cập, chưa đầy đủ, chưa đồng bộ, thiếu thống nhất, chưa phù hợp với thực tiễn cuộc sống, thiếu tính khả thi, lạc hậu, thậm chí mâu thuẫn. Tất cả những điều này đã và đang làm cho một số trường hợp NCTNPT không được hưởng quyền, lợi ích chính đáng của mình; bên cạnh đó cơ chế pháp lý để bảo vệ quyền của các đối tượng này còn chưa phù hợp, gây khó khăn, cản trở quá trình thực thi pháp luật. Thực trạng nêu trên đặt ra yêu cầu cấp thiết nghiên cứu hoàn thiện hệ thống các quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPT nhằm nâng cao hiệu quả ngăn ngừa vi phạm quyền của các đối tượng này, đồng thời đảm bảo NCTN vẫn được hưởng quyền khi tham gia vào các quan hệ pháp luật với tư cách là người phạm tội. Đặc biệt, trong xu thế mở cửa hội nhập sâu với thế giới, Việt Nam đã ký nhiều điều ước quốc tế về bảo vệ quyền trẻ em trong đó có các quyền của NCTNPT thì việc nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT rất cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội ở Việt Nam” để nghiên cứu viết luận án tiến sĩ Luật học. 3 2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích của luận án Nghiên cứu cơ sở lý luận, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ của luận án Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án có các nhiệm vụ: Một là, phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án và rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu; Hai là, xây dựng các khái niệm: NCTNPT; quyền của NCTNPT; pháp luật về quyền của NCTNPT; làm rõ đặc điểm, nội dung, vai trò và tiêu chí đánh giá pháp luật về quyền của NCTNPT; khái quát hóa các quy định pháp luật của quốc tế và một số quốc gia về quyền của NCTNPT; làm rõ sự tương thích của pháp luật quốc gia - quốc tế về pháp luật về quyền của NCTNPT; Ba là, khái quát pháp luật về quyền của NCTNPT từ năm 1945 đến nay; đánh giá khách quan thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT ở nước ta trong thời gian qua, nêu lên những thành tựu và hạn chế, từ đó rút ra nguyên nhân và những bài học kinh nghiệm qua thực tiễn làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về vấn đề này; Bốn là, trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án xây dựng một số quan điểm và đề xuất những giải pháp cơ bản, có tính khả thi, phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận, thực tiễn và quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam. Dưới góc độ lý luận về nhà nước và pháp luật, phạm vi nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về quyền của NCTNPT với tư cách là người thực hiện hành vi phạm tội, tham gia tố tụng với tư cách là bị can, bị cáo, người thi hành án hình sự (theo nghĩa rộng được 4 chỉ ra ở chương 2). Trong luận án này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu, đánh giá hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về quyền của NCTNPT từ năm 2004 đến năm 2014 (thời điểm BLTTHS 2003 có hiệu lực). 4. Cơ sở lý luận và các phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật, về mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân, những quan điểm của Đảng và Nhà nước về quyền của NCTNPT. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết những nhiệm vụ nghiên cứu mà đề tài đặt ra, tác giả đã sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, và kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích, tổng hợp lịch sử được sử dụng ở các chương của luận án nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khái quát hóa, đánh giá thực trạng và đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT. - Phương pháp lịch sử, thống kê, so sánh được sử dụng để đánh giá quá trình phát triển, thực trạng pháp luật về quyền của NCTNPT. - Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh pháp luật cũng được sử dụng trong việc xác định quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT có tính đến kinh nghiệm quốc tế về vấn đề này. 5. Đóng góp về mặt khoa học của luận án Đây là công trình khoa học đầu tiên ở cấp độ tiến sĩ nghiên cứu vấn đề pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam hiện nay. Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách tương đối toàn diện các vấn đề lý luận đối với vấn đề pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam; xây dựng khái niệm NCTNPT, quyền của NCTNPT, pháp luật về quyền của NCTNPT, phân tích nội hàm các khái niệm này. 5 Luận án đưa ra và phân tích những đặc điểm, nội dung, vai trò và tiêu chí của pháp luật về quyền của NCTNPT. Luận án đã khái quát hóa một số quy định pháp luật mang tính điển hình của quốc tế và một số quốc gia, đồng thời chỉ ra những kinh nghiệm có thể vận dụng ở Việt Nam. Luận án đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam hiện nay về quyền của NCTNPT, qua đó thấy được những nội dung tích cực cũng như phát hiện những mâu thuẫn, sự không tương thích và bất cập trong một số quy định của pháp luật về quyền của NCTNPT. Luận án đã xây dựng các quan điểm và đề xuất các giải pháp mang tính toàn diện hoàn thiện pháp luật về quyền của NCTNPT tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc thực thi pháp luật, đồng thời bảo đảm quyền của NCTN khi họ phạm tội. Những giải pháp luận án đưa ra có tính mới, có cơ sở khoa học, góp phần giải quyết những bất cập trong pháp luật về quyền của NCTNPT. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa to lớn về lý luận và thực tiễn: - Về lý luận: Luận án góp phần làm phong phú thêm những vấn đề lý luận của pháp luật về quyền của NCTNPT và việc hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này. - Về thực tiễn: Luận án góp thêm những thông tin có giá trị giúp các nhà hoạch định chính sách, các nhà lập pháp, các cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy cũng như những người làm công tác áp dụng pháp luật có cách nhìn sâu sắc, toàn diện hơn đối với pháp luật về quyền của NCTNPT; trên cơ sở đó có những đóng góp tích cực nhằm tăng cường cơ sở pháp lý đối với việc thực thi pháp luật về quyền của NCTNPT ở Việt Nam hiện nay. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho những người quan tâm nghiên cứu, làm công tác thực tiễn, thực thi pháp luật về NCTN nói chung, NCTNPT nói riêng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm có 4 chương, 10 tiết. 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước 1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội Ở Việt Nam chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp và toàn diện pháp luật về quyền NCTNPT mà chỉ có những nghiên cứu liên quan đến pháp luật về NCTNPT ở những khía cạnh cụ thể. Về các sách đã xuất bản có thể kể đến cuốn sách Tư pháp với người chưa thành niên và quyền trẻ em [5]. Cuốn sách này biên soạn cho cán bộ làm công tác trên lĩnh vực bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, cũng như tất cả những ai quan tâm đến vấn đề trẻ em, quyền của trẻ em. Nội dung của cuốn sách phân tích một số văn bản quốc tế và Việt Nam có liên quan trực tiếp đến việc áp dụng pháp luật đối với NCTN vi phạm pháp luật và thực tiễn bảo vệ, thực hiện quyền trẻ em theo tinh thần của Công ước quyền trẻ em. Tại chương 2, trình bày khái quát pháp luật Việt Nam với trẻ em làm trái pháp luật để làm căn cứ “tiến tới hài hoà hệ thống tư pháp với NCTN ở Việt Nam với Công ước của LHQ về quyền trẻ em” trong chương 3 của cuốn sách. Nguyễn Văn Thông có cuốn Toà án và quyền trẻ em [65]. Cuốn sách phân tích những chế định cơ bản của pháp luật về bảo vệ quyền trẻ em trong các vụ án dân sự, lao động, hành chính, hình sự, và cung cấp thông tin về một số tội vi phạm quyền và lợi ích của trẻ em trong Luật hình sự Việt Nam. Chương 3 đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật bảo vệ quyền trẻ em. Quyền trẻ em [82] là cuốn tài liệu tập huấn đã chỉ ra mối quan hệ giữa quyền trẻ em với quyền con người và cơ sở của việc bảo vệ quyền trẻ em 7 chính là bảo vệ quyền con người của trẻ em. Đặc biệt tài liệu này đã trực tiếp đề cập đến quyền của trẻ em trong pháp luật quốc tế và Việt Nam. Quyền trẻ em trong pháp luật Việt Nam được đề cập một cách trực diện trên tất cả các lĩnh vực. Tài liệu này cũng cung cấp những thông tin cơ bản về việc thực hiện quyền của trẻ em ở Việt Nam, hướng dẫn gợi mở các phương pháp tiếp cận, nâng cao năng lực trong việc tổ chức thực hiện bảo vệ quyền trẻ em ở nước ta. Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân về quyền phụ nữ và trẻ em [84] là tài liệu tập huấn cho cán bộ ngành Toà án, đồng thời là sổ tay giúp người trực tiếp làm việc có liên quan đến quyền trẻ với mục đích nâng cao trình độ nghiệp vụ cho những người làm công tác có liên quan đến quyền trẻ em. Nội dung của cuốn sách, một mặt tổng hợp các quy phạm pháp luật hiện hành có liên quan đến quyền trẻ em, mặt khác hướng dẫn nghiệp vụ giải quyết loại án liên quan đến quyền của nhóm đối tượng này. Cuốn sách Quyền của phụ nữ và trẻ em trong các văn bản pháp lý quốc tế và Việt Nam [83] đã khái quát những vấn đề cơ bản về quyền con người nói chung, quyền trẻ em nói riêng trong pháp luật quốc gia và quốc tế cho cán bộ công tác trong lĩnh vực này, đặc biệt cho các đại biểu Quốc hội - những người trực tiếp hoạt động lập pháp. Các tác giả nêu khái quát về vấn đề quyền trẻ em trong các văn bản pháp luật. Đồng thời cuốn sách cũng trình bày đầy đủ các điều ước quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia. Đây chính là một trong những tài liệu tham khảo bổ ích, qua đó giúp cho chúng ta có bức tranh toàn cảnh về pháp luật thực định đối với vấn đề quyền trẻ em. Một số thuật ngữ và nguyên tắc cơ bản về tư pháp người chưa thành niên [91] là tài liệu cung cấp các thuật ngữ cơ bản về tư pháp đối với NCTN được sử dụng trong pháp luật quốc tế và quốc gia. Các thuật ngữ, khái niệm được biên soạn dựa theo pháp luật Việt Nam. Phần thứ hai của cuốn tài liệu cung cấp các kiến thức cơ bản nhất về các văn kiện pháp luật quốc tế về TPNCTN. Áp dụng pháp luật với NCTN là một chủ đề được đề cập trong nhiều tiêu chuẩn quốc tế. Các tiêu chuẩn này đề cập đến một phạm vi rộng và phức tạp các vấn đề từ phòng ngừa đến can thiệp sớm, xét xử, các điều kiện 8 giam giữ và tái hòa nhập xã hội. Phần thứ ba là các nguyên tắc cơ bản về TPNCTN. Trên cơ sở các văn bản pháp luật quốc tế nêu trên, hệ thống TPNCTN ở Việt Nam cần tuân thủ các nguyên tắc cơ bản nhằm đảm bảo tính tương thích với luật pháp quốc tế. Cuốn sách Đánh giá tính tương thích các điều khoản của Bộ luật tố tụng hình sự về người vi phạm pháp luật hình sự, người bị hại, người làm chứng là người chưa thành niên với các chuẩn mực quốc tế [106], trình bày kết quả nghiên cứu các điều khoản của BLTTHS nước Cộng hòa XHCN Việt Nam quy định các vấn đề liên quan đến người vi phạm pháp luật hình sự và người bị hại, người làm chứng là NCTN, so sánh với các chuẩn mực quốc tế về tư pháp với trẻ em nhằm đánh giá mức độ tương thích giữa các quy định hiện hành của Việt Nam với chuẩn mực quốc tế, cũng như đánh giá việc thực hiện các quy định này trên thực tế. Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu, báo cáo đưa ra kết luận và khuyến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định hình sự hiện hành nhằm đảm bảo tính tương thích với Công ước quyền trẻ em cũng như các chuẩn mực và thông lệ quốc tế có liên quan đến vấn đề quyền trẻ em. Đề tài Nghiên cứu, đánh giá, phân tích tình hình người chưa thành niên vi phạm pháp luật và hệ thống xử lý tại Việt Nam [110] là một trong 7 tiểu dự án trong chương trình hợp tác tổng thể của Dự án Bảo vệ trẻ em được nghiên cứu dưới dạng một đề tài khoa học. Mục tiêu chính của đề tài là nhằm cải thiện khung pháp luật, chính sách về NCTN vi phạm pháp luật, nâng cao nhận thức và tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ, viên chức làm việc với các đối tượng; tăng cường chăm sóc về tâm lý xã hội cho NCTN vi phạm pháp luật. Nghiên cứu đi sâu đánh giá, phân tích tình trạng NCTN vi phạm pháp luật và hệ thống xử lý NCTN vi phạm pháp luật ở Việt Nam hiện nay nhằm góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về đối tượng này. Đề tài tập trung nghiên cứu về NCTN vi phạm pháp luật bị xử lý hành chính bằng hai biện pháp là đưa vào trường giáo dưỡng và giáo dục tại xã, phường, thị trấn; về NCTN vi phạm pháp bị xử lý về hình sự cũng chủ yếu nghiên cứu hình phạt tù và các biện pháp tư pháp. Tập thể tác giả đã minh hoạ bức tranh toàn cảnh, sinh động về NCTN vi phạm pháp luật 9 ở Việt Nam, tuy nhiên những vấn đề của pháp luật về quyền của NCTNPT trong đề tài này chưa đưa ra được cơ sở lý luận cũng như những yêu cầu cần thiết liên quan đến nội dung của pháp luật về quyền của NCTNPT. Bên cạnh đó có dự án Tăng cường năng lực hệ thống tư pháp người chưa thành niên tại Việt Nam [109] của Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp. Căn cứ vào quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về cải cách tổ chức và hoạt động tư pháp, vận dụng quan niệm có tính hướng dẫn của LHQ trong Quy tắc Bắc Kinh, Dự án này đã tập trung phân tích, đối chiếu các chuẩn mực quốc tế về tư pháp đối với NCTN trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia với thực tiễn lập pháp và thi hành pháp luật của Việt Nam trong lĩnh vực này. Trên cơ sở đó, Dự án đã đưa ra đánh giá tổng hợp về sự hài hoà giữa pháp luật quốc gia và pháp luật quốc tế trong lĩnh vực tư pháp về NCTN; những ưu điểm và hạn chế của hệ thống TPNCTN ở Việt Nam. Đồng thời, Dự án đề xuất những kiến nghị, giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện hệ thống TPNCTN ở Việt Nam. Dự án chỉ rõ, việc hoàn thiện chính sách, pháp luật của Nhà nước ta đối với NCTN vi phạm pháp luật tập trung chủ yếu vào việc hoàn thiện ba yếu tố, đó là hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật, tổ chức, bộ máy của các cơ quan tư pháp và đội ngũ cán bộ, viên chức tư pháp, đảm bảo sự vận hành đúng đắn của từng mắt xích và những phương thức phối, kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các mắt xích trong cả hệ thống đó. Đề tài Hoàn thiện các quy định về thủ tục điều tra, truy tố và xét xử người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 [105], trên cơ sở phân tích về mặt lý luận về thủ tục tố tụng đối với NCTNPT cũng như thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003 liên quan đến thủ tục tố tụng xử lý NCTNPT trong thời gian qua, đề tài đưa ra một số giải pháp hoàn thiện quy định của BLTTHS về thủ tục điều tra, truy tố và xét xử NCTNPT nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả áp dụng, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế. Về luận án tiến sĩ, có luận án nghiên cứu Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục đối với người chưa thành niên trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam 10 [43]. Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu trực diện về đề tài này ở cấp độ tiến sĩ. Luận án đề cập đến những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tố tụng đối với NCTNPT trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam. Công trình khoa học này đã chỉ ra những đặc điểm của thủ tục tố tụng hình sự áp dụng đối với NCTNPT; chỉ ra mục đích của việc đặt ra các quy định về thủ tục tố tụng đối với NCTNPT; phân tích thực trạng pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục tố tụng trong các vụ án có NCTN là bị can, bị cáo, đồng thời phân tích thực tiễn thực thi các thủ tục tố tụng này đối với các vụ án có NCTN là bị can, bị cáo, từ đó chỉ ra những hạn chế bất cập trong pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục của những vụ án này. Trên những cơ sở đó, tác giả đã đề xuất một số nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, chính sách, cơ chế liên quan đến thủ tục tố tụng trong các vụ án có NCTN là bị can, bị cáo. Về luận văn thạc sỹ, trên phương diện Luật hình sự, các nghiên cứu tập trung vào các loại, mức trách nhiệm hình sự áp dụng với NCTNPT. Luận văn Các hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam [44] và luận văn Trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam [18] đều có chung phần lớn đối tượng nghiên cứu, dù có cách tiếp cận khác nhau: các quy định về trách nhiệm hình sự - các quy định về hình phạt. Các luận văn này cũng đã chỉ ra được cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật hình sự về chính sách hình sự đối với NCTNPT. Trong đó đã phân tích các loại hình phạt, các biện pháp tư pháp được quy định trong BLHS và chỉ ra sự phù hợp giữa tính chất của các loại hình phạt, biện pháp tư pháp với yêu cầu trừng phạt và giáo dục, cải tạo đối với NCTNPT; đã đưa ra những nhận định trên phương diện lý luận và thực tiễn về trách nhiệm hình sự đối với NCTNPT. Không chỉ nghiên cứu quy định của pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, luận văn thạc sỹ Hoàn thiện pháp luật về quyền trẻ em ở Việt Nam hiện nay [66], xác định cụ thể vai trò của pháp luật đối với việc thực hiện quyền trẻ em. Trong đó, tác giả đã đề cập đến vai trò của pháp luật đối với việc bảo vệ trẻ em vi phạm pháp luật; đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về quyền trẻ em, những hạn chế về pháp luật và thực hiện pháp luật về quyền trẻ em. Từ 11 các vấn đề nêu trên, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền trẻ em ở Việt Nam. Trong số các công trình nghiên cứu khoa học pháp lý, có một số sách chuyên khảo dưới dạng bình luận khoa học BLHS, BLTTHS như cuốn Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 [107], cuốn Bình luận khoa học Bộ luật hình sự tố tụng hình sự năm 2003 [115]. Trong các cuốn bình luận khoa học này, đường lối xử lý, chính sách hình sự, thủ tục TTHS đối với NCTNPT cũng được quan tâm nghiên cứu và đưa ra những bình luận khoa học mà nội dung tương đối thống nhất, đó là giải thích các điều khoản Chương X BLHS và Chương XXXII BLTTHS, mà không đánh giá nhiều về tính phù hợp của pháp luật với các vấn đề lý luận về TPNCTNPT, sự tương tác giữa pháp luật với thực tiễn tình hình tội phạm, không đưa ra những số liệu, những vụ án, những trường hợp nổi cộm trong thực tiễn tư pháp để bình luận, không so sánh các quy định về đường lối xử lý, chính sách hình sự, thủ tục TTHS đối với NCTNPT trong pháp luật Việt Nam so với pháp luật nước ngoài. Pháp luật Việt Nam về tư pháp người chưa thành niên [62] đã chỉ ra thực trạng pháp luật về xử lý NCTN vi phạm pháp luật, trong đó nêu rõ nguyên tắc xử lý, hệ thống biện pháp xử lý chính thức theo pháp luật Việt Nam. Từ đó, tác giả kiến nghị 7 vấn đề hoàn thiện luật pháp, chính sách xử lý đối với NCTN vi phạm pháp luật. Hoàn thiện pháp luật về xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật [99] đã phân tích bản chất, tính ưu việt của việc xử lý chuyển hướng và các yêu cầu của chuẩn mực quốc tế và khẳng định, việc áp dụng xử lý chuyển hướng đối với NCTN vi phạm pháp luật có những điểm ưu việt nổi trội so với việc áp dụng các chế tài chính thức trong quy định của pháp luật. Tác giả cũng chỉ ra thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng xử lý chuyển hướng đối với NCTN vi phạm pháp luật ở nước ta. Trên cơ sở đó, đã đánh giá và đưa ra một số kiến nghị trong việc thực hiện xử lý chuyển hướng đối với NCTN vi phạm pháp luật ở Việt Nam. 12 Bài viết Hệ thống điều tra thân thiện với người chưa thành niên [31] đã hệ thống lại các chuẩn mực quốc tế về điều tra thân thiện - điều tra nhạy cảm và so sánh các chuẩn mực đó với việc quy định và thực hiện các quy định của TTHS về hoạt động điều tra, các biện pháp ngăn chặn và các biện pháp cưỡng chế khác được áp dụng trong vụ án NCTNPT của pháp luật Việt Nam. Để bảo đảm quyền của NCTNPT, tác giả cũng đã đưa ra các quan điểm cá nhân ở mức độ những ý tưởng ban đầu mang tính gợi mở về các giải pháp nâng cao hiệu quả hệ thống điều tra thân thiện như: hoàn thiện pháp luật, xây dựng quá trình điều tra, xử lý các vụ việc liên quan đến NCTNPT theo hướng thân thiện, xây dựng môi trường thân thiện với NCTNPT trong quá trình điều tra, nâng cao năng lực Cơ quan điều tra trong việc giải quyết các vụ án liên quan đến NCTNPT, tăng cường thanh tra, giám sát các hoạt động điều tra liên quan đến NCTNPT. Pháp luật Việt Nam với việc đáp ứng các yêu cầu quốc tế về thủ tục tố tụng xét xử đối với người chưa thành niên [68] đi sâu phân tích những yêu cầu cơ bản của quốc tế về thủ tục tố tụng xét xử đối với NCTN và cả NCTN là người bị hại, người làm chứng trong vụ án hình sự. Tác giả cũng trình bày khái quát pháp luật Việt Nam về thủ tục tố tụng xét xử đối với NCTN đồng thời đối chiếu với pháp luật quốc tế. Trong phần ba của bài viết, tác giả đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật tố tụng xét xử đối với NCTN tạo môi trường xét xử thân thiện, đáp ứng những yêu cầu bảo vệ, thúc đẩy các quyền của trẻ em và NCTN theo các chuẩn mực quốc tế mà Việt Nam đã cam kết và phê chuẩn. Tái hòa nhập cộng đồng đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật [26] đã chỉ ra rằng, NCTN vi phạm pháp luật bị áp dụng các chế tài, trong đó có những chế tài phải cách ly môi trường hoạt động bình thường của xã hội, chịu sự quản lý, giám sát của các cơ sở có thẩm quyền, khi quay về với gia đình, cộng đồng thì Nhà nước có những chính sách tái hòa nhập xã hội phù hợp để các đối tượng này trở thành công dân có ích cho xã hội. Thực tiễn công tác tái hòa nhập cộng đồng đối với NCTN vi phạm pháp luật ở nước ta 13 còn nhiều bất cập, mâu thuẫn và chưa phù hợp với thông lệ quốc tế đã được tác giả chỉ ra sinh động, cụ thể. Để chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho NCTN vi phạm pháp luật tái hòa nhập cộng đồng theo tác giả, phải có những quy định cụ thể, đầy đủ, phù hợp, đồng thời phải có cơ chế phối hợp giữa các chủ thể trong việc thực thi vấn đề này. Chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội [58] đã khắc họa rõ nét chính sách hình sự - chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta dành cho NCTNPT kể cả khi các đối tượng này vi phạm pháp luật hình sự. Bài viết cũng cho thấy, mục đích của việc áp dụng hình phạt đối với NCTN vi phạm pháp luật hình sự là nhằm giáo dục, giúp đỡ những đối tượng này sửa chữa sai lầm, có cơ hội để phát triển và trở thành công dân có ích cho xã hội. Với mục đích đó, việc xử lý và áp dụng biện pháp hình sự đối với NCTNPT phải tuân thủ theo những nguyên tắc dành riêng cho họ được quy định trong BLHS và các quy định khác của hệ thống pháp luật. 1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về đảm bảo và thực hiện pháp luật về quyền của người chưa thành niên phạm tội Các công trình tiêu biểu nghiên cứu về đảm bảo và thực hiện pháp luật về quyền của NCTNPT có thể kể đến: Phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội – Trách nhiệm của gia đình, nhà trường và xã hội [118] đã phân tích, đánh giá những vấn đề về phòng ngừa NCTNPT. Trên cơ sở đó, các tác giả cũng đặt ra những yêu cầu đối với việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về NCTNPT và những bảo đảm để quyền của NCTNPT được thi thi trên thực tế. Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự Việt Nam [67] tuy không đề cập cụ thể đến việc bảo đảm quyền của NCTNPT nhưng đã tiếp cận quyền con người trong phạm vi hẹp và liên quan nhiều hơn đến lĩnh vực nghiên cứu của luận án: quyền con người trong pháp luật hình sự và tố tụng hình sự. 14 Hoạt động của Radda Barnen vì trẻ em làm trái pháp luật, người chưa thành niên phạm pháp [79] đã khái quát hoạt động của Tổ chức Cứu trợ trẻ em Thuỵ Điển, thông qua các chương trình điều tra, nghiên cứu trong lĩnh vực công tác với trẻ em làm trái pháp luật ở nhiều cấp độ khác nhau. Nhóm tác giả đã trình bày khá ngắn gọn và đa dạng về hoàn cảnh xô đẩy trẻ em sa vào vòng tội lỗi hoặc bị đẩy vào vòng tội lỗi, qua đó đề cao ý tưởng về sự phòng ngừa hơn là những biện pháp xử phạt, kêu gọi sự trợ giúp của xã hội chung tay cùng giải quyết vấn đề trẻ em làm trái pháp luật hơn là sự thẳng tay trừng trị. Tài liệu chỉ rõ, pháp luật của quốc gia phải đảm bảo sự an toàn và an sinh cho trẻ em phù hợp với Công ước quyền trẻ em, ngay cả khi các em là người có hành vi vi phạm pháp luật bị xử lý theo các định chế pháp luật. Kỷ yếu hội thảo khoa học Vấn đề chế tài xử lý các hành vi vi phạm quyền trẻ em; việc xử lý đối với trẻ em vi phạm pháp luật; trách nhiệm của gia đình, xã hội trong việc thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em [88] tập hợp các bài viết về nhiều vấn đề liên quan đến trẻ em, trẻ em vi phạm pháp luật, cách thức xử lý vi phạm pháp luật của trẻ em, trách nhiệm của các chủ thể trong xã hội đối với vấn đề thực hiện quyền trẻ em của những nhà nghiên cứu, người làm công tác thực tiễn về các vấn đề nêu trên. Trong các nội dung đó, các tác giả đã phân tích, đánh giá thực trạng tình hình trẻ em vi phạm pháp luật hành chính, hình sự, những trẻ em là đối tượng vi phạm pháp luật; đưa ra các giải pháp nhằm bảo đảm quyền của trẻ em trong các thủ tục xử lý trẻ em vi phạm pháp luật. Sự phát triển của trẻ em và hành vi vi phạm pháp của người chưa thành niên [94] cung cấp thông tin về sự phát triển của NCTN, một số đặc điểm phát triển sinh lý, thể chất và đặc điểm tâm lý khác biệt với người đã thành niên. Thông qua việc hiểu rõ sự phát triển về sinh lý, thể chất, nhận thức, tình cảm, năng lực, kỹ năng giao tiếp xã hội của trẻ em và NCTN, chúng ta có thể hiểu rõ hơn nguyên nhân đã dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật của các em để đưa ra những ý kiến đúng đắn hơn về việc nên xử lý NCTN vi phạm pháp luật và có các quyết định sáng suốt hơn về các hình thức can thiệp có thể sẽ có