Tài liệu Lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM --------------------------- HOÀNG HẢI YẾN LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH KẾ TOÁN NHẰM THỰC HIỆN HÀNH VI ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN TRONG CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN SÀN CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : Kế toán Mã số ngành: 60340301 TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 7 năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM --------------------------- HOÀNG HẢI YẾN LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH KẾ TOÁN NHẰM THỰC HIỆN HÀNH VI ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN TRONG CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN SÀN CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : Kế toán Mã số ngành: 60340301 CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS VÕ VĂN NHỊ TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 7 năm 2016 CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Cán bộ hướng dẫn khoa học : PGS.TS VÕ VĂN NHỊ Luận văn Thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Công nghệ TP.HCM ngày 24 tháng 09 năm 2016 Thành phần Hội đồng đánh giá Luận văn Thạc sĩ gồm: 1. PGS.TS. Phan Đình Nguyên Chủ tịch 2. TS. Dương Thị Mai Hà Trâm Phản biện 1 3. PGS.TS. Vương Đức Hoàng Quân Phản biện 2 4. PGS.TS Lê Quốc Hội Ủy viên 5. TS. Hà Văn Dũng Ủy viên, Thư ký Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn sau khi Luận văn đã được sửa chữa (nếu có). Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP.HCM CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM PHÒNG QLKH – ĐTSĐH Độc lập – Tự do – Hạnh phúc TP. HCM, ngày 15 tháng 07 năm 2016 NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ Họ tên học viên : HOÀNG HẢI YẾN Ngày, tháng, năm sinh : 15/10/1986 Giới tính: Nữ Nơi sinh: Quảng Bình Chuyên ngành : Kế toán MSHV: 1341850084 ITên đề tài: “Lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam”. IINhiệm vụ và nội dung 1. Hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm lý luận về chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận. Tổng kết các mô hình lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm về các yếu tố liên quan đến lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận. 2. Phân tích thực trạng điều chỉnh lợi nhuận của các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam; nhận diện các yếu tố tác động đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán; 3. Phân tích, đánh giá, luận giải thông qua xây dựng một mô hình biểu diễn mối quan hệ giữa các yếu tố khi lựa chọn chính sách kế toán để thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. 4. Từ kết quả nghiên cứu, tác giả cung cấp thêm một góc nhìn cụ thể trong việc nhận diện hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam 5. Thông qua kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm hạn chế tình trạng điều chỉnh lợi nhuận, nâng cao chất lượng thông tin trên các Báo cáo tài chỉnh của các công ty niêm yết. : 20/08/2015 III- Ngày giao nhiệm vụ IV- Ngày hoàn thành nhiệm vụ V- Cán bộ hướng dẫn CÁN BỘ HƯỚNG DẪN PGS.TS. VÕ VĂN NHỊ : 20/07/2016 : PGS. TS. VÕ VĂN NHỊ KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH [i] LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đề tài “Lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này ở bất cứ đâu. Các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 07 năm 2016 Học viên thực hiện Luận văn Hoàng Hải Yến [ii] LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến: PGS.TS Võ Văn Nhị – thầy trực tiếp và nhiệt tình hướng dẫn trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này. Hội đồng khoa học – Viện đào tạo sau đại học trường Đại học Công nghệ TP. HCM đã nhận xét và góp ý quý báu để luận văn hoàn chỉnh hơn. Ban giám hiệu đã tạo môi trường học tập tốt nhất, quý thầy cô nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn và truyền đạt các kiến thức quý báu đến học viên. Các anh chị học viên lớp cao học Kế toán nhiệt tình hỗ trợ, góp ý giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, ủng hộ, tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành Luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 07 năm 2016 Học viên thực hiện Luận văn Hoàng Hải Yến [iii] TÓM TẮT Nội dung nghiên cứu của luận văn này đề cập đến lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các nhà quản trị trong các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Dựa trên quan điểm của lý thuyết người đại diện, lý thuyết thông tin bất cân xứng và lý thuyết kế toán thực chứng, tác giả tìm ra động cơ của các nhà quản trị trong việc lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Tổng quan tài liệu nghiên cứu trong nước và nước ngoài tác giả đề xuất mô hình nghiên cứu, vận dụng kết hợp mô hình ước lượng OLS; thu thập, xử lý dữ liệu ban đầu trên Báo cáo tài chính đã kiểm toán của 94 công ty niêm yết trong giai đoạn 2013-2015 bằng Excel, sử dụng phần mềm STATA để phân tích mối tương quan giữa lựa chọn các chính sách kế toán và hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các nhà quản trị. Kết quả hồi quy cho thấy mô hình phù hợp với số liệu thực tế, các biến lựa chọn có ý nghĩa thống kê. Các chính sách kế toán được nhà quản trị quan tâm lựa chọn nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty niêm yết gồm có (1) Lựa chọn phương pháp trích khấu hao TSCĐ; (2) Lựa chọn chính sách ghi nhận các khoản dự phòng. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu còn chỉ ra rằng, hành vi điều chỉnh lợi nhuận còn chịu sự tác động bởi khả năng sinh lời(ROA) và chất lượng kiểm toán của các công ty kiểm toán. Từ khóa: Chính sách kế toán, điều chỉnh lợi nhuận. [iv] ABSTRACT The thesis’s research content refers to the accounting policies selection that administrator perform the actions to adjust profit of companies who listed on the Vietnam’ stock market. Based on the representation Agency Theory, Asymmetric Information Theory, and Positive Accounting Theory, author find out the motives of administrators in selecting the accounting policies to earning management. The author have proposed the research scheme since reviewing of domestic and international studies, by applying the integrated estimated OLS model; Collecting, processing the initial data in audited financial statements that came from 94 listed companies from 2013 to 2015 by using Excel, STATA software to analyse the relationship between the selecting of accounting policies and the actions of administrors’ adjusted profit. The regression results show that the model fit the actual data, the selected variables have statistical significant. The accounting policies that were selected by administrators to perform the actions of earning management in the listed companies, including: (1) Selecting of Fixed assets depreciation exiled method; (2) Selecting of recognition policy of reserves. Furthermore, this research investigated that behavior of this profit adjustment was affected by return on asset(ROA) and audit quality of audit firms. Keywords: Accounting Policies , Earning Management. ies, [v] MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii TÓM TẮT ................................................................................................................. iii ABSTRACT ............................................................................................................... iv MỤC LỤC ................................................................................................................... v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ viii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ...................................................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1.Đặt vấn đề nghiên cứu .............................................................................................. 1 2.Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2 2.1.Mục tiêu tổng quát ................................................................................................ 2 2.2.Mục tiêu cụ thể ...................................................................................................... 3 3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 3.1.Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 3 3.2.Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 4 4.Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 5.Những đóng góp của Luận văn ................................................................................ 5 6.Kết cấu của Luận văn. .............................................................................................. 5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC .................................... 6 1.1.Tổng quan các công trình nghiên cứu nước ngoài. .............................................. 6 1.2.Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước .............................................. 10 1.3.Nhận xét và đưa ra khe hổng .............................................................................. 11 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 13 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ......................................................................... 14 2.1.Chính sách kế toán .............................................................................................. 14 2.1.1.Chính sách kế toán ghi nhận doanh thu ........................................................... 15 2.1.2.Chính sách kế toán về ghi nhận và đánh giá chi phí khấu hao TSCĐ ............. 16 2.1.3.Chính sách kế toán liên quan đến xác định giá vốn của hàng xuất kho .......... 17 [vi] 2.1.4.Chính sách kế toán về ghi nhận chi phí trả trước ............................................ 19 2.1.5.Chính sách kế toán về trích lập chi phí dự phòng ........................................... 20 2.1.6.Chính sách kế toán về ghi nhận chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp ........................................................................................................................ 21 2.2.Điều chỉnh lợi nhuận và mối quan hệ giữa chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận. ........................................................................................................................ 22 2.2.1.Điều chỉnh lợi nhuận: ....................................................................................... 22 2.2.1.1.Khái niệm điều chỉnh lợi nhuận .................................................................... 22 2.2.1.2.Mục đích và động cơ của điều chỉnh lợi nhuận ............................................ 23 2.2.1.3.Phương thức thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận ................................... 25 2.2.1.4.Cơ sở của việc điều chỉnh lợi nhuận ............................................................. 28 2.2.1.5.Nhận diện điều chỉnh lợi nhuận. ................................................................... 29 2.2.2.Mối quan hệ giữa lựa chọn chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận. ........ 31 2.3.Các lý thuyết liên quan ........................................................................................ 32 2.3.1.Lý thuyết đại diện (Agency Theory) ................................................................ 32 2.3.2.Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymetric information Theory) ................. 32 2.3.3.Lý thuyết kế toán thực chứng (Positive Accounting Theory) .......................... 32 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 34 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 35 3.1.Quy trình nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ............................................. 35 3.1.1.Quy trình nghiên cứu ....................................................................................... 35 3.1.2.Phương pháp nghiên cứu: ................................................................................ 37 3.2.Dữ liệu nghiên cứu .............................................................................................. 37 3.3.Giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu ................................................... 39 3.3.1.Giả thuyết nghiên cứu ...................................................................................... 39 3.3.2.Mô hình nghiên cứu ......................................................................................... 41 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 45 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN .................................... 46 4.1.Kết quả nghiên cứu định tính .............................................................................. 46 [vii] 4.1.1.Thực trạng về hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam ................................................................................ 46 4.1.1.1.Tổng quan về thực trạng điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2013. ........................................................... 46 4.1.1.2.Tổng quan về thực trạng điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2014 ............................................................ 49 4.1.1.3.Tổng quan về thực trạng điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2015 ............................................................ 53 4.1.2.Nhận diện về hành vi lựa chọn chính sách kế toán nhằm điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ......................... 55 4.1.2.1.Biểu hiện về hành vi lựa chọn chính sách kế toán nhằm điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. ......................... 55 4.1.2.2. ....... Nguyên nhân lựa chọn chính sách kế toán nhằm điều chỉnh lợi nhuận57 4.2.Kết quả nghiên cứu định lượng ........................................................................... 57 4.2.1.Thống kê mô tả các biến .................................................................................. 57 4.2.2.Phân tích tương quan........................................................................................ 59 4.2.3.Kết quả hồi quy ................................................................................................ 60 4.3.Một số bàn luận. .................................................................................................. 67 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 69 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................ 70 5.1.Kết luận: .............................................................................................................. 70 5.2.Kiến nghị ............................................................................................................. 70 5.3.Hạn chế của đề tài và hướng giải quyết. ............................................................. 72 5.3.1.Hạn chế của đề tài ............................................................................................ 72 5.3.2.Hướng giải quyết .............................................................................................. 73 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................ 74 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 77 [viii] DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1 BCĐKT Bảng cân đối kế toán 2 BCKQHĐKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh 3 BCLCTT Báo cáo lưu chuyển tiền tệ 4 BCTC Báo cáo tài chính 5 DA Dicretionary Accruals 6 DN Doanh nghiệp 7 DNNY Doanh nghiệp niêm yết 8 FIFO First in First out (nhập trước xuất trước) 9 GVHB Giá vốn hàng bán 10 HNX Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội 11 HOSE Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh 12 HTK Hàng tồn kho 13 LIFO Last in first out (nhập sau xuất trước) 14 LNST Lợi nhuận sau thuế 15 NDA Non Dicretionary Accruals(Biến kế toán dồn tích kh) 16 OLS Ordinary Least Square 17 ROA Return on total Assets 18 TA Total Accruals 19 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 20 TSCĐ Tài sản cố định [ix] DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Mô tả các biến...........................................................................................42 Bảng 4.1: Trình bày thống kê mô tả các biến. ..........................................................58 Bảng 4.2 : Ma trận hệ số tương quan giữa các biến thuộc mô hình ..........................59 Bảng 4.3 : Kết quả hồi quy theo mô hình hồi quy Pooled – OLS ............................61 Bảng 4.4 : Kết quả hồi quy theo mô hình hồi quy FEM ...........................................62 Bảng 4.5 : Kết quả hồi quy theo mô hình hồi quy REM...........................................64 Bảng 4.6.Bảng kiểm định Hausman ..........................................................................65 Bảng 4.7: Kết quả hồi quy theo Pooled OLS, FEM, REM của mô hình ..................66 [x] DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 3.1. Thống kê DN điều chỉnh LNST sau kiểm toán của DNNY năm 2013 ....47 Hình 3.2. Thống kê các doanh nghiệp có thay đổi từ lãi sang lỗ ..............................48 Hình 3.3: LNST trước và sau kiểm toán của một số DN chênh lệch tăng đáng chú ý năm 2013 ...................................................................................................................49 Hình 3.4.Top DNNY tăng lãi và thoát lỗ sau kiểm toán 2014 ..................................50 Hình 3.5.Top DNNY giảm lãi và tăng lỗ sau kiểm toán 2014 ..................................52 Hình 3.6.Tổng số doanh nghiệp sai lệch lợi nhuận sau kiểm toán qua các năm ......54 Hình 3.7. Top 20 DN có LNST cổ đông công ty mẹ biến động liên tục sau kiểm toán qua nhiều năm ...................................................................................................55 Sơ đồ 3.1: Các bước trong quy trình nghiên cứu ......................................................35 [1] PHẦN MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề nghiên cứu Điều chỉnh lợi nhuận luôn là chủ đề nóng và nhận được nhiều tranh luận trong thời gian gần đây, liên quan đến vấn đề này đã có nhiều mô hình lý thuyết và thực nghiệm của các nhà nghiên cứu trên thế giới. Theo Joshua Ronen, Varda Yaari (2008) [31] tùy thuộc vào động cơ và mục tiêu công bố thông tin để các nhà quản trị điều chỉnh thu nhập theo ý muốn chủ quan của mình. Theo Scott, William R.(1997)[38]điều chỉnh lợi nhuận phản ảnh hành động của nhà quản trị trong việc lựa chọn các phương pháp kế toán để mang lại lợi ích cho họ hoặc làm gia tăng giá trị thị trường của công ty. Cần lưu ý rằng, việc lựa chọn phương pháp kế toán áp dụng để thực hiện điều chỉnh lợi nhuận luôn nằm trong khuôn khổ của chuẩn mực kế toán. Theo số liệu thống kê của Vietstock từ năm 2012 đến 6 tháng năm 2015 cho thấy mỗi năm tỷ lệ doanh nghiệp niêm yết có điều chỉnh sau kiểm toán đều trên mức 70%, còn 6 tháng đầu năm 2015 tỷ lệ này cũng chiếm quá bán 52%[6]. Điều này là một cảnh báo rất lớn về chất lượng báo cáo tài chính và độ minh bạch về số liệu kế toán do doanh nghiệp tự lập. Đối với vấn đề này, một kiểm toán viên cho biết nếu một doanh nghiệp thường xuyên để chênh lệch số liệu lãi lỗ qua các năm thì có 2 nguyên nhân chủ yếu, thứ nhất là do kế toán yếu hoặc thứ hai là do doanh nghiệp cố tình làm như vậy. Vấn đề nằm ở chổ dù là nguyên nhân nào thì chênh lệch lãi lỗ sau soát xét thực sự rất nguy hiểm. Nếu kiểm toán không phát hiện được các vấn đề ở trong đó thì sẽ ảnh hưởng đến lợi ích của các đối tượng có liên quan đến doanh nghiệp như cổ đông, chủ nợ, nhà cung cấp hay các nhà đầu tư tiềm năng. Trong câu chuyện của tập đoàn Đại Dương(OGC) và nhóm doanh nghiệp dầu khí như PVX, PVL, PXL từ lãi trăm tỷ đột nhiên quay sang lỗ ngàn tỷ, Kiểm toán đưa ra hàng loạt ý kiến ngoại trừ, cổ đông vẫn loanh quanh với câu hỏi bi quan đâu là con số thực thể hiện đúng tình cảnh của doanh nghiệp hiện tại? Nhà đầu tư hoang mang khi lợi nhuận nhảy múa lên xuống hàng trăm tỷ đồng khi qua tay kiểm toán, điển hình là màn phù phép trên báo cáo tài chính tự lập của các doanh nghiệp [2] như OGC từ lỗ hơn 2,000 tỷ đồng thành lãi 400 tỷ đồng. Câu hỏi lớn đặt ra là vì đâu các doanh nghiệp niêm yết có thể vẽ ra được như vậy? Theo kết quả từ các báo cáo kiểm toán, nguyên nhân chủ yếu là do lựa chọn linh hoạt chính sách kế toán trong khuôn khổ chuẩn mực cho phép của các doanh nghiệp niêm yết. Những số liệu kiểm toán thường phải điều chỉnh là các khoản mục liên quan đến lựa chọn chính sách kế toán như trích lập dự phòng, khấu hao Tài sản cố định, phân bổ chi phí trả trước, hàng tồn kho và lựa chọn thời điểm ghi nhận doanh thu, chi phí không đúng niên độ. Điều này dẫn đến các báo cáo tài chính sai lệch sau kiểm toán phải điều chỉnh hàng loạt yếu tố, từ giá vốn, chi phí quản lý đến các khoản dự phòng. Trong một nghiên cứu thực nghiệm trên sở giao dịch chứng khoán Hà Nội của Ths Phạm Thị Bích Vân[3] , kết quả cho hay việc lựa chọn chính sách kế toán trong việc ghi nhận doanh thu, phương pháp khấu hao TSCĐ hay thay đổi phương pháp tính giá xuất kho của hàng tồn kho có tác động đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận theo ý muốn chủ quan của các nhà quản trị. Tuy nhiên, nghiên cứu chưa đánh giá hết mức độ ảnh hưởng của các chính sách kế toán lên hành vi điều chỉnh lợi nhuận Nắm bắt tình hình thực tiễn, kế thừa kết quả nghiên cứu từ mô hình thực nghiệm của Phạm Thị Bích Vân(2012)[11] và các nghiên cứu ngoài nước, tác giả nghiên cứu, áp dụng và phát triển đề tài “Lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam” làm đề tài Luận văn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu hành vi điều chỉnh lợi nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán của các nhà quản trị trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam nhằm cung cấp thêm cho các nhà đầu tư một góc nhìn cụ thể hơn trong việc nhận diện hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết cũng như đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hạn chế tình trạng điều chỉnh lợi nhuận và nâng cao chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính. [3] 2.2. Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm lý luận về chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận. Tổng kết các mô hình lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm về ảnh hưởng của lựa chọn chính sách kế toán nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Phân tích thực trạng điều chỉnh lợi nhuận của các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam; nhận diện hành vi điều chỉnh lợi nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán; Phân tích, đánh giá, luận giải thông qua xây dựng một mô hình biểu diễn mối quan hệ giữa các yếu tố khi lựa chọn chính sách kế toán để thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các công ty cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. Thông qua kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra quan điểm và đề xuất giải pháp, kiến nghị nhằm hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận và nâng cao chất lượng thông tin công bố trên Báo cáo tài chính của các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu được cụ thể hóa thông qua các câu hỏi nghiên cứu được trình bày như sau: 1) Những công ty niêm yết nào có hành vi điều chỉnh lợi nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán? 2) Việc lựa chọn chính sách kế toán có tác động như thế nào đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận trong các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán? 3) Các giải pháp nào cần thực hiện nhằm hạn chế hành vi điều chỉnh lợi nhuận và nâng cao chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính của các doanh nghiệp này? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu [4] Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là điều chỉnh lợi nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Luận văn là 94 công ty niêm yết trên hai sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam là Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) và sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) trong giai đoạn nghiên cứu từ năm 2013 đến năm 2015. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu 1) Phương pháp liệt kê, phân tích, diễn dịch nhằm làm sáng tỏ về mặt lý luận chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận 2) Phương pháp tổng hợp, kế thừa lý luận kế thừa kết quả nghiên cứu từ các mô hình trên thế giới về tác động của lựa chọn chính sách kế toán đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận, qua đó vận dụng để kiểm định thực tế tại các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. 3) Phương pháp thống kê nhằm điều tra, thu thập số liệu trên Báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam qua các chỉ tiêu liên quan. 4) Phương pháp toán kinh tế: Luận văn ứng dụng phương pháp toán kinh tế để nhận diện và đo lường mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố khi lựa chọn chính sách kế toán đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. 5) Phương pháp mô hình hóa và phương pháp qui nạp: trên cơ sở phân tích, đánh giá, luận văn mô hình hóa mối quan hệ giữa các biến, sử dụng mô hình kinh tế lượng để phân tích mối quan hệ giữa lựa chọn chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. 6) Phương pháp nghiên cứu ứng dụng: dựa trên kết quả nghiên cứu, luận văn ứng dụng mô hình nghiên cứu để nhận diện có hay không hành vi điều chỉnh lợi [5] nhuận thông qua lựa chọn chính sách kế toán tại các công ty niêm yết, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính. 5. Những đóng góp của Luận văn Luận văn có những đóng góp mới cụ thể như sau: 1) Thứ nhất, luận văn đã tập hợp đầy đủ và có hệ thống những lý luận căn bản nhất về chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận; Hệ thống hóa và làm sáng tỏ các mô hình lý thuyết trên thế giới liên quan đến lựa chọn chính sách kế toán và điều chỉnh lợi nhuận. 2) Thứ hai, thông qua việc thống kê, tổng hợp các chỉ tiêu trên báo cáo tài chính của gần 100 công ty niêm yết qua các năm 2013, 2014 và 2015 Luận văn đã cung cấp thông tin về tình hình tài chính của các công ty này giúp các đối tượng có nhu cầu sử dụng thông tin có nguồn dữ liệu để so sánh, đánh giá phục vụ nhu cầu của mình. 3) Thứ ba, thông qua mô hình kinh tế lượng, kết quả thực nghiệm cho thấy các nhà quản trị đã sử dụng một số chính sách kế toán để thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Cụ thể, nhà quản trị có lựa chọn trong việc áp dụng phương pháp trích khấu hao tài sản cố định và ghi nhận các khoản dự phòng nhằm thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận theo mong muốn. 4) Thứ tư, luận văn đã đề xuất các kiến nghị phù hợp với thực tiễn cho các đối tượng sử dụng thông tin tài chính của công ty niêm yết như: các nhà đầu tư, kiểm toán viên hay cơ quan quản lý nhà nước. 6. Kết cấu của Luận văn. Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 5 chương Chương 1. Tổng quan các nghiên cứu trước Chương 2. Cơ sở lý thuyết Chương 3. Phương pháp nghiên cứu Chương 4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận Chương 5. Kết luận và kiến nghị [6] CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu nước ngoài. Quá trình nghiên cứu, tác giả đã tổng hợp được một số công trình nghiên cứu trên thế giới làm nền tảng lý luận cho đề tài như sau: (1). Healy(1985)[29] đã nghiên cứu trên 94 công ty ở US trong giai đoạn 1930-1980 để nghiên cứu. Theo cách tiếp cận của Healy, phần không thể điều chỉnh chính là trung bình tổng biến dồn tích của các năm trước ∑𝒕 NDAit = 𝑻𝑨𝒊𝒕 𝑨𝒊𝒕−𝟏 𝒏 DA it = TA it /A it-1 – NDA it Chú thích: n: số năm trong kỳ ước tính t: năm sự kiện (năm nghiên cứu hành động điều chỉnh lợi nhuận) i: công ty i cần nghiên cứu hành động điều chỉnh lợi nhuận Theo mô hình của Healy, khi không có hành động điều chỉnh lợi nhuận của nhà quản trị, DA bằng 0 và TA chính là NDA. NDA chính là giá trị trung bình của TA. Hay nói cách khác, NDA không thay đổi từ năm này sang năm khác. (2). DeAgelo(1986)[23]. Kế thừa từ mô hình của Healy, Mô hình DeAngelo so sánh tổng biến kế toán dồn tích (TA) giữa thời kỳ t với TA thời kỳ t-1 và chênh lệch giữa hai thời kỳ này chính là các biến kế toán được điều chỉnh (DA). Mô hình của DeAngelo giả định rằng các thành phần biến kế toán không thể điều chỉnh (NDA) sinh ra là ngẫu nhiên và bằng với tổng số biến kế toán dồn tích (TA) của thời kỳ t-1 hay nói cách khác NDA không đổi qua hai năm, do đó sự thay đổi trong tổng số biến kế toán dồn tích (TA) giữa thời kỳ t và thời kỳ t-1 được giả định là do việc thực hiện các điều chỉnh kế toán.