Tài liệu Lỗi phát âm phụ âm tiếng anh của học sinh việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA NGÔN NGỮ HỌC ***** TRẦN THỊ MAI ĐÀO LỖI PHÁT ÂM PHỤ ÂM TIẾNG ANH CỦA HỌC SINH VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Hà Nội - 9/2003 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA NGÔN NGỮ HỌC **** TRẦN THỊ MAI ĐÀO LỖI PHÁT ÂM PHỤ ÂM TIẾNG ANH CỦA HỌC SINH VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Chuyên ngành : Lý luận ngôn ngữ Mã số : 5.04.08 Hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thế Quế Hà Nội - 9/2003 2 MỤC LỤC Trang Mở đầu .......................................................................................................................... 1 1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................... 3 2. Đối tƣợng, nhiệm vụ, giới hạn của luận văn ................................................................ 6 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ...................................................................................... 6 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 7 2.3. Giới hạn của đề tài ............................................................................................ 7 3. Tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 8 3.1. Tƣ liệu nghiên cứu ........................................................................................... 8 3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 8 4. Những đóng góp của luận văn .................................................................................... 9 5. Bố cục của luận văn .................................................................................................... 10 6. Ký hiệu phiên âm quốc tế ............................................................................................ 10 7. Giải thích những từ đƣợc viết tắt trong luận văn .......................................................... 12 Chương 1: Cơ sở lý luận ............................................................................................... 13 1.1. Giới thiệu hệ thống âm vị PA tiếng Anh ................................................................... 13 1.1.1. Tiếng Anh RP và các biến thể địa phƣơng ...................................................... 13 1.1.2. Hệ thống âm vị PA tiếng Anh ........................................................................ 13 1.1.2.1. Định nghĩa và danh sách PA .................................................................. 13 1.1.2.2. Các nét khu biệt của PA tiếng Anh ........................................................ 15 1.2. Sự hiện thực hoá hệ thống âm vị PA tiếng Anh ......................................................... 21 1.2.1. Âm mạnh và âm yếu ....................................................................................... 21 1.2.2. Cụm PA .......................................................................................................... 22 1.2.2.1. Cụm PA đầu ............................................................................................ 22 1.2.2.2. Cụm PA cuối ........................................................................................... 24 1.2.3. PA âm tiết tính ................................................................................................ 26 1.2.4. Quy tắc âm vị học tiếng Anh ........................................................................... 27 1.2.5. Quan hệ giữa âm và chữ trong tiếng Anh ........................................................ 29 1.3. Đặc điểm ngữ âm tiếng Việt ..................................................................................... 30 1.3.1. Cấu trúc âm tiết ................................................................................................. 31 3 1.3.2. Danh sách PA ................................................................................................... 31 1.3.2.1. Hệ thống PA đầu ...................................................................................... 32 1.3.2.2. Hệ thống PA cuối ..................................................................................... 33 1.3.3. Mô tả PA tiếng Việt .......................................................................................... 33 1.3.4. Quan hệ giữa âm và chữ trong tiếng Việt .......................................................... 35 1.4. Chơng trình tiếng Anh ở trờng THCS ....................................................................... 35 1.5. Tình hình dạy phát âm tiếng Anh ở trờng THCS ....................................................... 38 Tiểu kết .......................................................................................................................... 42 Chương 2: Khảo sát các dạng lỗi phát âm PA tiếng Anh ............................................ 44 2.1. Cơ sở xác định lỗi ..................................................................................................... 44 2.1.1. Xây dựng các dạng trắc nghiệm cho khảo sát lỗi ................................................ 44 2.1.1.1. Mục đích .................................................................................................. 44 2.1.1.2. Danh sách từ thử dạng trích dẫn (Đơn PA) ............................................... 44 2.1.1.3. Danh sách từ thử dạng trích dẫn (Cụm PA chính) ..................................... 48 2.1.2. Vấn đề chọn nguồn tƣ liệu ngƣời mắc lỗi phát âm tiếng Anh .............................. 54 2.1.3. Các bƣớc tiến hành thu thập tƣ liệu về lỗi phát âm tiếng Anh .............................. 56 2.2. Phân loại các dạng lỗi phát âm PA trên cơ sở vốn tƣ liệu .......................................... 56 2.2.1. Định nghĩa lỗi phát âm ....................................................................................... 56 2.2.2. Tiêu chí phân loại .............................................................................................. 57 2.2.3. Mô tả các dạng lỗi phát âm PA .......................................................................... 58 2.2.3.1. Lỗi biến thể âm vị PA tiếng Anh ............................................................... 58 2.2.3.2. Lỗi chân dung âm vị PA tiếng Anh ............................................................ 60 Tiểu kết .......................................................................................................................... 76 Chương 3: Thử bàn về các tác nhân gây lỗi phát âm PA tiếng Anh và đề nghị các biện pháp khắc phục 79 3.1. Các tác nhân gây lỗi.................................................................................................. 79 3.1.1. Quá trình dạy và học ngôn ngữ thứ hai ............................................................. 79 3.1.2. Tiếp xúc ngôn ngữ ........................................................................................... 83 3.1.2.1. Những chuyển di tích cực ..................................................................... 84 3.1.2.2. Những chuyển di tiêu cực ...................................................................... 84 3.1.3. Các tác nhân gây lỗi khác ................................................................................. 97 3.1.3.1. Từ phía HS ............................................................................................ 97 4 3.1.3.2. Từ phía chơng trình và SGK .................................................................. 98 3.1.3.3. Từ phía môi trờng dạy và học ngoại ngữ................................................ 99 3.2. Các giải pháp đề nghị đối với việc khắc phục các lỗi phát âm PA tiếng Anh cho HS THCS. 100 3.2.1. Tổng quan 100 3.2.1.1. Truyền đạt kiến thức ngữ âm 101 3.2.1.2. Thái độ đối với lỗi phát âm 103 3.2.1.3. Tạo môi trờng tiếng 104 3.2.2. Giải pháp đề nghị đối với việc khắc phục lỗi phát âm 3.2.2.1. Các PA đơn 106 107 3.2.2.2. Các PA trong cụm 110 Tiểu kết 114 Kết luận 116 Tài liệu tham khảo 120 Phụ lục 124 5 MỞ ĐẦU Có thể nói rằng quá trình học ngoại ngữ, trong một chừng mực nào đó, là quá trình ngƣời học nhận thức, tiếp thu kiến thức ngôn ngữ-văn hoá của dân tộc nói tiếng mình học và cũng là quá trình ngƣời học rèn luyện nhằm hình thành kỹ năng và thói quen sử dụng các phƣơng tiện của ngoại ngữ đó cho những hoạt động giao tiếp của mình. Và cũng có thể nói rằng, học ngoại ngữ là học những dị biệt và tƣơng đồng của ngoại ngữ với tiếng mẹ đẻ của ngƣời học. Vì thế, khi ngƣời học chƣa đạt đến trình độ của ngƣời bản ngữ về kiến thức ngôn ngữ-văn hoá và kỹ năng giao tiếp, họ mắc lỗi trong khi nói và khi viết là tất yếu và thƣờng xuyên. Tất cả mọi ngƣời, không loại trừ ai, đều mắc lỗi khi học ngoại ngữ. Một trong những yếu tố góp phần làm cho quá trình dạy-học ngoại ngữ đạt hiệu quả cao là việc chữa lỗi cho ngƣời học. Do đó, có thể thấy rằng, truyền đạt-tiếp thu kiến thức-rèn luyện kỹ năng và chữa lỗi của ngƣời học là hai bộ phận cấu thành của quá trình dạy-học . Thật vậy, quá trình dạy-học và chữa lỗi có quan hệ mật thiết và hữu cơ với nhau và luôn luôn đƣợc tiến hành song song. Nhƣng việc chữa lỗi nhƣ từ trƣớc đến nay thƣờng đƣợc tiến hành chủ yếu mang tính chữa bệnh. Điều đó, chúng tôi nghĩ, là do những vấn đề liên quan đến chữa lỗi và loại bỏ lỗi ở ngƣời học ngoại ngữ còn chƣa đƣợc nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện.Vì thế, việc cảm thấy lúng túng khi phân định lỗi của ngƣời học, ví dụ lỗi này thuộc bình diện nào, lỗi này thuộc loại lỗi nặng hay nhẹ, nguyên nhân mắc lỗi là gì cũng là dễ hiểu. Ngoài ra, theo chúng tôi, một trong những mục đích của việc chữa lỗi của ngƣời học và cho ngƣời học chính là ngăn ngừa tái phạm và loại bỏ lỗi. Điều đó có nghĩa là, việc chữa lỗi của ngƣời học và cho ngƣời học phải mang tính phòng bệnh nhiều hơn. Phòng bệnh càng tốt bao nhiêu thì nguy cơ mắc bệnh càng ít đi bấy nhiêu. Rõ ràng là kết quả nghiên cứu vấn đề này sẽ có ảnh hƣởng nhất định đến việc thay đổi, điều chỉnh ở một 6 mức độ nào đó nội dung và thủ thuật dạy học, đến nâng cao chất lƣợng đào tạo ngoại ngữ. Liên quan chặt chẽ đến vấn đề nâng cao chất lƣợng đào tạo ngoại ngữ chúng tôi thấy cần thiết phải nói đến việc phát triển tính năng động, sáng tạo, tích cực của ngƣời học nhằm tạo khả năng nhận biết và giải quyết vấn đề cho họ trong quá trình học tập. Trong dạy học ngoại ngữ luận điểm này càng đúng vì không ai có thể thay thế ngƣời học trong việc nắm vững các phƣơng tiện ngoại ngữ và sử dụng ngoại ngữ trong hoạt động giao tiếp bằng chính năng lực giao tiếp của mình. Thực hành giao tiếp là nội dung chủ yếu, là mục tiêu chiếm lĩnh hàng đầu của cả ngƣời dạy và ngƣời học trong dạy học ngoại ngữ. Sẽ không bao giờ đạt đƣợc mục tiêu của môn học ngoại ngữ nếu nhƣ hoạt động chủ đạo lại không phải là rèn luyện thành thạo các kỹ năng thực hành giao tiếp. Muốn dạy học đạt đƣợc mục tiêu nhƣ đã đề ra buộc phải thay đổi cách dạy học ngoại ngữ. Sự thay đổi này là việc tiếp cận với một ngoại ngữ cần phải bắt đầu bằng luyện nói. Việc học viết, luyện viết sẽ có một vị trí xứng đáng ở cấp độ khác, trong những năm sau. Ở giai đoạn đầu, việc ƣu tiên cho luyện nói là điều cần thiết, tất yếu. Việc thực hiện đối thoại giữa ngƣời dạy với ngƣời học, giữa ngƣời học với nhau là một hành động giao tiếp tuyệt vời cần đƣợc khuyến khích, tăng cƣờng. Từ quan điểm về chữa lỗi cho ngƣời học cộng với tầm quan trọng của hoạt động giao tiếp trong giai đoạn đầu học ngoại ngữ, chúng tôi cho rằng việc phát hiện, phân loại và khắc phục lỗi của ngƣời học trong giao tiếp bằng ngoại ngữ phải đƣợc quan tâm nghiên cứu trƣớc tiên. Do đó, trong luận văn này chúng tôi tập trung nghiên cứu vấn đề lỗi phát âm của ngƣời Việt khi học tiếng Anh trên những tƣ liệu thu thập đƣợc trong quá trình điều tra. Sau đó, chúng tôi thử bàn về các tác nhân gây lỗi và đề nghị các biện pháp khắc phục. 7 1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Những vấn đề có liên quan đến lỗi của ngƣời học ngoại ngữ đã đƣợc nhiều nhà giáo học pháp, ngôn ngữ học, tâm lý học và giáo viên trực tiếp giảng dạy quan tâm, nghiên cứu. Và đã xuất hiện nhiều bài báo, cuốn sách và công trình nghiên cứu về chuyên mục này ở nƣớc ngoài và ở Việt Nam . Ở các nƣớc phƣơng Tây, nhƣ ở Anh, Hoa Kỳ, việc nghiên cứu, phân tích lỗi của những ngƣời học tiếng Anh nhƣ một ngoại ngữ hoặc ngôn ngữ thứ hai từ lâu đã thu hút sự quan tâm ngày càng lớn của nhiều giáo sƣ, nhiều trung tâm, nhiều trƣờng đại học. Nhiều công trình đã đƣợc công bố nhƣ: “Language Learners and Their Errors” [45, 1992], “Error Analysis” [49, 1984], “Learners English: A Teacher‟s Guide to Interference and other Problems [53,1991]…Trong các công trình này, ở những mức độ khác nhau và những cách tiếp cận khác nhau, các tác giả đã tìm hiểu các hệ thống ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp, của tiếng mẹ đẻ của ngƣời học tiếng Anh thuộc các dân tộc khác nhau nhƣ: Hà Lan, Đức, Pháp, Ý, Nhật Bản, Việt Nam, Thái Lan, và so sánh đối chiếu với tiếng Anh. Với kết quả nghiên cứu đó cộng với số liệu thu thập đƣợc qua thực tế giảng dạy tiếng Anh cho ngƣời nƣớc ngoài, các tác giả đã thống kê, phân loại, dự báo lỗi và nêu lên một số nguyên nhân mắc lỗi của ngƣời học tiếng Anh của các dân tộc đã kể trên, đồng thời đề xuất những giải pháp dạy tiếng Anh cho ngƣời nƣớc ngoài và chữa lỗi cho họ. Kết quả nghiên cứu của các tác giả kể trên là rất quan trọng, giúp cho những ngƣời nghiên cứu vấn đề này đối với các ngoại ngữ khác nhau một số cơ sở lý luận, phƣơng pháp và cách thức tiến hành nghiên cứu. Có thể nói không sai rằng, ngƣời học ngoại ngữ mắc lỗi trong giao tiếp bằng ngoại ngữ là điều có thật và hiển nhiên. Song, ở Việt Nam cho đến nay chƣa có những chuyên gia thuộc lĩnh vực này và, vì thế, chƣa thấy xuất hiện các công trình đáng kể, có giá trị lý thuyết và thực tiễn giúp cho việc nghiên 8 cứu lỗi của ngƣời Việt Nam học ngoại ngữ nói chung hoặc một ngoại ngữ cụ thể nói riêng. Trong giảng dạy tiếng Anh, vấn đề lỗi và nghiên cứu lỗi của ngƣời Việt Nam khi học tiếng Anh chƣa đƣợc quan tâm đúng mực. Quan tâm đến vấn đề phân tích lỗi và tầm quan trọng của nó trong giảng dạy ngoại ngữ nói chung phải kể đến tác giả Lê Thị Hải Hà với luận văn “Phân tích lỗi và ý nghĩa của phân tích lỗi trong dạy tiếng”[29,2001]. Lỗi ở từng kỹ năng cụ thể (viết và phát âm) cũng đã đƣợc một số tác giả nghiên cứu nhƣ tác giả Nguyễn Văn Lợi với luận văn “Nguyên nhân các lỗi trong văn viết tiếng Anh của sinh viên chính qui tiếng Anh ở trình độ trung cấp”[39,1999]; Lê Tuyết Ngọc với “Phân tích lỗi trong văn viết của sinh viên trƣờng Đại học Bách khoa Hà Nội” [42, 1999]; Phan Thị Nhất với “Phân tích lỗi trong giảng dạy môn viết tiếng Anh ở trình độ sơ cấp và tiền trung cấp của sinh viên trƣờng Đại Học Kiến trúc Hà Nội” [43,1991]. Bên cạnh đó, một số tác giả lại quan tâm đến vấn đề lỗi phát âm, phƣơng pháp để phát âm tốt cũng nhƣ thiết kế chƣơng trình dạy phát âm tiếng Anh cho sinh viên Việt Nam. Đó là Nguyễn Thị Hồng Mai với “Thiết kế chƣơng trình dạy phát âm cho sinh viên tiếng Anh trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà nội” [40,2001]; Dƣơng Thị Bạch Nhật với “Thiết kế chƣơng trình dạy phát âm tiếng Anh cho sinh viên năm thứ nhất tại trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Qui nhơn” [44,2001]; Hoàng Minh Hiền với “Phân tích lỗi phát âm và biện pháp để phát âm tốt hơn trong giảng dạy tiếng Anh tại trƣờng Đại học Xây dựng Hà Nội”[31,2000]...Đặc biệt phải kể đến một số tác giả đã quan tâm nghiên cứu vấn đề lỗi phát âm tiếng Anh của sinh viên Việt Nam, nhƣ Phan Quang Bảo với “ Khó khăn ngƣời học tiếng Anh ở Huế gặp phải khi phát âm một số âm vị tiếng Anh” [21,1999], Nguyễn Thị Phúc Hoa với “Một số vấn đề phát âm sinh viên Đại học Huế gặp phải khi nói tiếng Anh một cách tự nhiên” [32,1999], Lê Thị Minh Trang với “Nghiên cứu sự lƣợc bỏ cụm PA cuối âm tiết trong quá trình nói tiếng Anh của ngƣời học Việt Nam” [54,2000]... 9 Điểm qua một số tác giả và công trình nghiên cứu của họ về vấn đề lỗi trong dạy học ngoại ngữ cũng nhƣ những vấn đề xung quanh việc khắc phục lỗi, chúng tôi nhận thấy: 1.Các tác giả đều đã thống nhất cho rằng lỗi nảy sinh trong quá trình học ngoại ngữ nói chung và học tiếng Anh nói riêng là điều không thể tránh đƣợc và cho rằng việc khắc phục lỗi cho ngƣời học là cần thiết và cần phải đƣợc tiến hành càng sớm càng tốt. 2.Một số tác giả đã quan tâm nghiên cứu về lỗi trong văn viết tiếng Anh của ngƣời học ở những trình độ khác nhau. Họ đã thống kê các dạng lỗi, nêu ra đƣợc phần nào nguyên nhân mắc lỗi nhƣng chƣa đề xuất biện pháp khắc phục lỗi khi viết tiếng Anh thật cụ thể. 3.Ngoài lỗi trong văn viết, một số tác giả đã khảo sát lỗi phát âm tiếng Anh của ngƣời học Việt Nam và những vấn đề liên quan đến lỗi phát âm nhƣ các dạng lỗi phát âm (lỗi trong nội bộ từ, lỗi ngôn điệu), nguyên nhân mắc lỗi (chuyển di tiêu cực) cũng nhƣ đề xuất những biện pháp chung để khắc phục lỗi...Cách tiếp cận lỗi chƣa phát huy đƣợc ƣu điểm của ngôn ngữ học hiện đại. Một số tác giả khác cũng thấy đƣợc yêu cầu cần phải có một chƣơng trình dạy phát âm cho sinh viên với đầy đủ yêu cầu về nội dung, thời lƣợng, thủ thuật...Các chƣơng trình đƣợc thiết kế đều dựa trên các giáo trình ngữ âm tốt do ngƣời nƣớc ngoài biên soạn cho những ngƣời học tiếng Anh nhƣ một ngoại ngữ. Nếu nhƣ các tác giả này sáng tạo hơn trong thiết kế một giáo trình ngữ âm tiếng Anh cho ngƣời Việt (nói tiếng Việt), học tiếng Anh ở Việt Nam, phần lớn do ngƣời Việt dạy..., tập trung luyện tập các vƣớng mắc trong phát âm tiếng Anh của ngƣời Việt thì chắc hẳn kết quả còn cao hơn nữa. 4.Các tác giả đã quan tâm đến lỗi trong văn viết và phát âm của các đối tƣợng chủ yếu là sinh viên các trƣờng cao đẳng, đại học mà chƣa có tác giả nào quan tâm đến đến đối tƣợng ngƣời học tiếng Anh đông đảo không kém đó là HS THCS, THPT. Số đối tƣợng này cần phải đƣợc quan tâm trƣớc tiên và 10 nghiêm túc vì khả năng sử dụng tiếng Anh của các em ở giai đoạn này sẽ có ảnh hƣởng lớn đến quá trình học tập ngoại ngữ của chính các em sau này. 5.Những vấn đề nhƣ nguyên nhân mắc lỗi, cách khắc phục các loại lỗi khác nhau còn cần phải đƣợc đầu tƣ nhiều thời gian nghiên cứu hơn nữa; nguyên nhân mắc lỗi cần phải đƣợc xem xét từ nhiều khía cạnh nhƣ: tâm lý ngƣời học, khả năng của ngƣời học, yếu tố môi trƣờng...Nhƣng quan trọng hơn cả là nguyên nhân do chuyển di tiêu cực mà có. Khắc phục lỗi phải đƣợc áp dụng đúng với thực tế giảng dạy của từng trƣờng hợp cụ thể, phải có ý thức ngăn ngừa lỗi chứ không phải chỉ là sửa lỗi khi nguy cơ mắc lỗi đã quá cao, thói quen sử dụng ngôn ngữ sai do lỗi đã ăn sâu vào suy nghĩ của ngƣời học và trở thành mãn tính. Dù sao cũng không thể phủ nhận một điều là những đóng góp của các công trình vừa nêu rất quý giá và đáng đƣợc trân trọng. Kết quả của các nghiên cứu này giúp cho việc giảng dạy của GV đạt hiệu quả cao hơn đồng thời gợi mở cho tất cả những ai quan tâm đến vấn đề lỗi và khắc phục lỗi khi sử dụng tiếng Anh một hƣớng nghiên cứu đối với từng kỹ năng cụ thể, từng đối tƣợng cụ thể, từng hoàn cảnh giao tiếp cụ thể. Tóm lại, vấn đề lỗi và chữa lỗi trong việc học ngoại ngữ, cụ thể là trong việc phát âm tiếng Anh còn đang là vấn đề bỏ ngỏ. Có lẽ đây là mảng đề tài khó nhƣng nó thực sự cần thiết cho những năm đầu học ngoại ngữ và cả về sau này. Nghiên cứu vấn đề này là việc làm quan trọng nhằm nâng cao chất lƣợng của dạy và học ngoại ngữ. 2. Đối tượng, nhiệm vụ, giới hạn của luận văn 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là hệ thống PA tiếng Anh và các loại lỗi phát âm PA đơn trong từ và trong cụm từ tiếng Anh của HS Quảng 11 Ngãi mà cụ thể là HS truờng THCS Tịnh Ấn Tây huyện Sơn Tịnh tỉnh Quảng Ngãi ở giai đoạn mới bắt đầu học tiếng Anh (giai đoạn từ lớp 6 đến lớp 9). 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Quá trình học ngoại ngữ đƣợc quan niệm là quá trình diễn ra sự tiếp xúc ngôn ngữ. Việc nắm bắt một hệ thống thói quen mới (tiếng Anh) không thể không chịu ảnh hƣởng của thói quen sử dụng tiếng mẹ đẻ. Một cách không có ý thức, ngƣời học ngoại ngữ thƣờng “lái” những sự kiện, hiện tƣợng và đặc trƣng của thứ tiếng mình đang học theo những sự kiện, hiện tƣợng và đặc trƣng của tiếng mẹ đẻ. Từ đó, hình thành riêng một cơ cấu song ngữ theo hai hƣớng ảnh hƣởng: tiêu cực và tích cực. Có nghĩa là, kinh nghiệm tiếng mẹ đẻ có tác dụng tích cực là hỗ trợ, thúc đẩy việc nắm ngoại ngữ nhanh hơn, tốt hơn. Thế nhƣng cũng cần phải lƣu ý rằng kinh nghiệm tiếng mẹ đẻ còn có ảnh hƣởng tiêu cực, kìm hãm việc nắm vững tiếng nƣớc ngoài vì tính bảo thủ của kinh nghiệm ngôn ngữ. Thói quen nói tiếng mẹ đẻ (cụ thể là cách phát âm) dễ dàng đƣợc áp đặt đối với tiếng nƣớc ngoài. HS học tiếng Anh thực sự là một sự tiếp xúc giữa hai ngôn ngữ Anh và Việt và chính từ đó xảy ra hiện tƣợng giao thoa (cả hƣớng tích và tiêu cực). Vì vậy, chúng tôi đặt ra cho luận văn nhiệm vụ giải quyết những vấn đề sau: - Xác định một số các dạng lỗi mà các em thƣờng mắc phải trên cơ sở khảo sát cách phát âm PA tiếng Anh (trong từ đơn) của HS THCS. - Lý giải các nguyên nhân gây lỗi từ những đặc điểm của hệ thống PA tiếng Anh và tiếng Việt, từ phía chƣơng trình và SGK, từ phía môi trƣờng dạy và học tiếng, từ phía HS... -Đề nghị giải pháp khắc phục lỗi phát âm PA tiếng Anh cho HS THCS. Các giải pháp này có tính đến đặc điểm của HS, môi trƣờng dạy và học tiếng, thái độ đối với lỗi...Bài tập phát âm nhằm khắc phục từng loại lỗi HS THCS thƣờng mắc phải. 2.3. Giới hạn của đề tài 12 Thực tế cho thấy rằng, để cho việc đối chiếu ngôn ngữ có hiệu quả phải thực hiện so sánh đối chiếu hai ngôn ngữ trên từng bình diện nhỏ, từng cấp độ tƣơng đƣơng một cách có ý thức. Nếu việc đối chiếu ngôn ngữ thực hiện trên phạm vi quá rộng trong toàn bộ hệ thống cấu trúc của hai ngôn ngữ thì đó hình nhƣ chỉ là một việc làm mang ý nghĩa hình thức, kết quả thu đƣợc hạn chế ở một số nét khái quát cơ bản, đôi khi không tránh khỏi sơ sài hoặc suy diễn chủ quan.Vì lẽ đó, luận văn này giới hạn ở việc đối chiếu ngôn ngữ, cụ thể là tiếng Anh và tiếng Việt ở phạm vi ngữ âm để phát hiện lỗi trong từ đơn, cụ thể là lỗi phát âm PA. Những vấn đề còn lại nhƣ: lỗi phát âm NA và lỗi ngôn điệu nhƣ lỗi về trọng âm và ngữ điệu cũng là những địa hạt khá quan trọng hứa hẹn nhiều điều lý thú nhƣng chƣa đƣợc chúng tôi tập trung nghiên cứu trong luận văn này vì phạm vi, giới hạn cho phép của luận văn. Các lỗi phát âm PA của HS đƣợc chúng tôi thu thập chủ yếu trong môi trƣờng dạy và học tiếng Anh tại lớp học trong phạm vi nhà trƣờng. Chúng đƣợc phân loại và phân tích trên cơ sở những nguyên nhân ngôn ngữ học nào gây ra các lỗi đó. Bởi vậy, những lỗi phát âm PA của HS nảy sinh do các nguyên nhân tâm-sinh lý, các điều kiện xã hội bên ngoài phạm vi ngôn ngữ học…không đƣợc chúng tôi thảo luận trong luận văn này. 3. Tư liệu và phương pháp nghiên cứu 3.1. Tư liệu nghiên cứu Đối tƣợng HS đƣợc chúng tôi khảo sát là HS THCS ở Quảng Ngãi (từ lớp 6 đến lớp 9, nằm trong độ tuổi từ 12 đến 15). Các em là HS ngƣời Việt (dân tộc Kinh), sử dụng tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ đẻ trong giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày. Số HS này đang học ngoại ngữ (môn tiếng Anh) theo giáo trình English 6, 7, 8, 9 của Bộ GD-ĐT có sửa đổi và bổ sung. Do vậy, số đối tƣợng là ngƣời dân tộc thiểu số khác ở Việt Nam sử dụng tiếng mẹ đẻ, tiếng 13 dân tộc (nếu có) bên cạnh tiếng Việt là ngôn ngữ phổ thông sẽ không đƣợc chúng tôi đƣa ra khảo sát. 3.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài đã vận dụng phƣơng pháp đối chiếu trên cơ sở loại hình ngôn ngữ (tiếng Anh và tiếng Việt), lấy tiếng Việt làm cơ sở để nghiên cứu tiếng Anh. Chúng tôi đã tiến hành khảo sát, phân loại lỗi bằng cách quan sát trực tiếp cách phát âm của một số đối tƣợng là HS THCS ở giai đoạn mới bắt đầu học tiếng Anh. Vận dụng các đặc trƣng âm vị học của âm vị PA tiếng Anh và tiếng Việt chúng tôi tiến hành miêu tả cách phát âm PA của HS trong các từ đơn đã chọn trong các bảng từ. Sự thể hiện thiếu hay thừa hay có khi sai lệch các đặc trƣng âm vị học của âm PA là cơ sở để chúng tôi xác định lỗi. Các đối tƣợng lần lƣợt phát âm các từ đã chọn trong bảng từ theo yêu cầu. Cách phát âm từng âm vị ở từng vị trí khảo sát trong từ đơn tiếng Anh đã đƣợc hiện thực hoá bằng những ký hiệu phiên âm quốc tế và những dấu phụ trong những trƣờng hợp cần thiết. Phƣơng pháp thống kê cho phép chúng tôi xác định đƣợc tỷ lệ mắc lỗi phát âm PA của HS. 4. Những đóng góp của luận văn Đây là luận văn đầu tiên đặt vấn đề nghiên cứu lỗi của HS THCS, một đối tƣợng có số lƣợng đông đảo không kém số lƣợng sinh viên đại học và cao đẳng ở Việt Nam. Luận văn tập trung khảo sát trực tiếp lỗi phát âm PA tiếng Anh ở từng vị trí cụ thể dựa trên kết quả ghi âm cách phát âm PA tiếng Anh của HS THCS. Kết quả ghi âm thể hiện đƣợc sự đầy đủ và chính xác các vị trí của PA tiếng Anh trong từ đơn nhờ các bảng từ đƣợc xây dựng rất công phu và khoa học. Nguyên nhân mắc lỗi đƣợc lý giải từ bao quát đến cụ thể dựa trên các đặc điểm ngôn ngữ học, đặc điểm của chƣơng trình và SGK tiếng Anh, phƣơng pháp dạy và học của GV và HS... 14 Các giải pháp khắc phục lỗi có tính đến đặc điểm của đối tƣợng mắc lỗi là HS THCS nhằm phát huy tính tích cực, vai trò chủ động của HS trong học tập, đồng thời khẳng định vai trò không thể thay thế đƣợc của GV trong các buổi luyện ngữ âm tại lớp. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung luận văn đƣợc tập trung trong ba chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận 1.1.Giới thiệu hệ thống âm vị PA tiếng Anh 1.2.Sự hiện thực hoá hệ thống PA tiếng Anh 1.3.Đặc điểm ngữ âm tiếng Việt 1.4.Chƣơng trình tiếng Anh ở trƣờng THCS 1.5.Tình hình dạy phát âm tiếng Anh ở trƣờng THCS Chƣơng 2: Khảo sát các dạng lỗi phát âm PA 2.1.Cơ sở xác định lỗi phát âm PA tiếng Anh 2.2.Phân loại các dạng lỗi phát âm PA trên cơ sở vốn tƣ liệu Chƣơng 3: Thử bàn về các tác nhân gây lỗi phát âm PA tiếng Anh và các biện pháp khắc phục 3.1.Các tác nhân gây lỗi 3.2.Giải pháp đề nghị đối với việc khắc phục lỗi phát âm PA tiếng Anh cho HS THCS 6. Ký hiệu phiên âm quốc tế Chúng tôi đã sử dụng ký hiệu phiên âm quốc tế để ghi lại cách phát âm của các âm vị PA của tiếng Anh và tiếng Việt. Riêng đối với tiếng Anh trong số 44 âm vị thì 24 âm vị PA có cách ký hiệu thống nhất trong tất cả các sách 15 chuyên ngành và các từ điển tiếng Anh từ trƣớc đến nay. Vấn đề cần thống nhất ở đây là cách ghi ký hiệu phiên âm đối với NA (NA đơn và NA đôi). Thực tế cho thấy rằng cách ghi phiên âm đƣợc sử dụng trong bộ SGK tiếng Anh bảy năm English 6-12 ở Việt Nam lại không giống cách ghi ký hiệu phiên âm thƣờng đƣợc dùng khá phổ biến. Sau đây là sự khác nhau đó: (I) Ký hiệu phiên âm của quyển từ điển The Oxford Advanced Learner‟s Dictionary of Current English [33,1980] (II) Ký hiệu phiên âm của bộ SGK tiếng Anh [1,2,3,4,1998] TT (I) (II) Ví dụ 1 i: i see 2 I I sit 3 e e ten 4 ổ ổ hat 5   arm 6   got 7   saw 8   put 9 u: u too 10   cup 11 3 3: fur 12 ∂ ∂ ago 13 eI eI page 14 aI aI five 15 I I join 16   home 17   now 16 18 I∂ I∂ near 19 e∂ e∂ hair 20 ∂ ∂ pure Để tiện theo dõi và sử dụng chúng tôi chọn hệ thống ký hiệu phiên âm quốc tế đƣợc sử dụng trong quyển từ điển The Oxford Advanced Learner‟s Dictionary of Current English của A.S.Hornby [33,1980] vì tính phổ biến và hiệu quả của nó; và cũng vì cách phiên âm này đại diện cho cách phát âm chuẩn RP của miền Nam nƣớc Anh. 7. Giải thích về những từ được viết tắt trong luận văn 1. PA: phụ âm 2. NA: nguyên âm 3. GV: giáo viên 4. HS: học sinh 5. THCS: trung học cơ sở 6. SGK: sách giáo khoa 7. GD-ĐT: giáo dục-đào tạo 17 Chương1 CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. GIỚI THIỆU HỆ THỐNG ÂM VỊ PA TIẾNG ANH 1.1.1. Các biến thể của tiếng Anh và tiếng Anh RP. Tiếng Anh phổ biến khắp thế giới đồng nghĩa với việc tiếng Anh có nhiều biến thể (regional variations) khác nhau. Một số biến thể đƣợc biết đến là: tiếng Anh-Mỹ (American-English), tiếng Anh-Anh (British-English), tiếng Anh-Ca-na-da (Canadian-English), tiếng Anh-Úc (Australian-English),… Vì tính phức tạp của các biến thể tiếng Anh chúng tôi buộc phải chọn một thứ tiếng Anh để tiến hành đối chiếu với tiếng Việt trong luận văn này. Tiếng Anh đƣợc sử dụng trong luận văn là tiếng Anh chuẩn, một biến thể của ngôn ngữ Anh, đƣợc đánh giá cao, có uy tín trong đời sống giao tiếp ở những khu vực nói tiếng Anh. Biến thể này thƣờng đƣợc gọi là tiếng Anh của Nữ Hoàng (The Queen's English hay the King's English), tiếng Anh miền Nam có giáo dục (the educated southern English) và tên gọi khá phổ biến của nó là lối phát âm đƣợc nhiều ngƣời chấp nhận (Received Pronurciation), viết tắt là RP. Chúng tôi coi đó là tiếng Anh chuẩn để sử dụng trong luận văn này. Bản thân RP cũng rất phức tạp, "trong nó còn có thể phân ra nhiều giọng khác nữa", nhƣng do chỗ "đa số ngƣời nói các biến thể này đề có chung một danh sách âm vị ... và bản thân biến thể này cũng đã đƣợc nghiên cứu khá kỹ"[47,1973] nên lựa chọn RP là tất nhiên. 1.1.2. Hệ thống âm vị PA tiếng Anh 1.1.2.1. Định nghĩa và danh sách PA 1.1.2.1.1.Theo quan điểm ngữ âm học Xét về bản chất âm học, PA về cơ bản là tiếng động, có đƣờng cong biểu diễn không tuần hoàn. Nhiều PA có thanh xen lẫn và chiếm một tỷ lệ cao, tuy nhiên vẫn là PA chính vì sự có mặt của tiếng động. 18 Về mặt cấu âm, PA đƣợc tạo nên do sự cản trở không khí (vốn cần thiết để gây nên tiếng động) trên lối thoát của nó. Có nhiều cách cản trở, đƣợc gọi là phƣơng thức cấu âm, khác nhau. Cùng một cách cản trở nhƣng đƣợc thực hiện ở những chỗ khác nhau, gọi là vị trí cấu âm, sẽ cho ta những PA khác nhau. Miêu tả một PA chính là xác định âm đó theo hai tiêu chuẩn: - Phƣơng thức cấu âm - Vị trí cấu âm 1.1.2.1.2. Theo quan điểm âm vị học PA là những đơn vị của hệ thống âm thanh đứng đầu và cuối âm tiết: “dogs”/ dgs/ và “glad”/ glổd/. PA cũng có thể xuất hiện trong một chùm những PA(/-gs/ và /gl-/) nhƣ trong hai ví dụ vừa nêu. Trên thực tế, ở đầu âm tiết có thể có đến 3 PA đứng liền nhau tạo nên cụm PA đầu (ví dụ: string) và ở cuối âm tiết có thể có đến 4 PA đứng liền nhau tạo nên cụm PA cuối mặc dù số này không nhiều (ví dụ: twelfths /twelfs/, glimpsed /glimpst/). Dựa vào đặc điểm tính thanh (voicing) có thể chia PA làm hai loại: Khi phát âm, luồng khí không bị chặn lại ở ngay thanh quản mà thoát ra ngoài miệng một cách tự do. Những PA đƣợc tạo theo kiểu này gọi là PA vô thanh (voiceless consonant). Khi phát âm, luồng khí bị chặn ở ngay thanh quản, không thoát ra ngoài đƣợc (nếu có thì rất yếu) và làm cho dây thanh rung lên tạo nên tiếng thanh Những PA đƣợc tạo ra theo kiểu này gọi là PA hữu thanh (voiced consonant). Sự phân biệt PA vô thanh và PA hữu thanh dựa vào sự rung dây thanh là không hoàn toàn tuyệt đối: nó phụ thuộc vào vị trí xuất hiện của PA trong một từ, lúc này tạo ra mức độ của tính thanh (degree of voicing). Ở cuối từ, PA hữu thanh mất đi phần lớn sự rung của dây thanh (vô thanh hoá/devoiced). Âm /z/ đứng đầu từ “zoo” /zu:/ dây thanh lúc phát âm rung mạnh hơn khi /z/ ở cuối từ “ooze” /u:z/. 19 Dựa vào luồng hơi thở (an alternative way of capturing): Sự khác nhau giữa những cặp PA nhƣ /p/ và /b/ là do cách luồng hơi đƣợc tạo ra nhƣ thế nào. Các PA vô thanh đƣợc tạo ra với một luồng hơi mạnh hơn rất nhiều so với những PA hữu thanh. Cách gọi âm mạnh (fortis/strong) và âm yếu (lenis/weak) thƣờng đƣợc dùng để chỉ hai loại PA: âm mạnh và âm yếu. Dựa vào cách sử dụng khoang mũi: Không giống NA, một số PA về cơ bản đƣợc xác định qua cách sử dụng khoang mũi (the nasal cavity). Thông thƣờng trong tiếng Anh, khi phát âm, ngạc mềm (soft palate) đƣợc nâng lên ép sát vào cuống họng (back of the throat) không cho không khí thoát qua đƣờng mũi. Với trƣờng hợp 3 âm mũi /m n /, ngạc mềm ở vị trí thấp (nhƣ khi chúng ta thở) và kết quả là tạo ra một loạt âm vang mũi (nasal resonance) khác biệt. Dựa vào những đặc điểm vừa nêu (vị trí và phƣơng thức cấu âm, tiêu chí vô thanh/hữu thanh, miệng/ mũi) hệ thống âm vị PA tiếng Anh đƣợc thể hiện nhƣ sau: Bộ vị Môi MôiRăng Phƣơng thức Mũi Miệng Tắc Xát Răng Lợi ốð n t d s z m p b f v Tắc xát Bán âm Chính giữa Bên LợiNgạc Mạc Họng ŋ k ∫ g  t∫ d r l (w) Ngạc j ? h w Theo P.Ladefoged [37,1982]. 1.1.2.2 Các nét khu biệt của phụ âm tiếng Anh 1.1.2.2.1. Các PA tắc Đối với các PA tắc luồng hơi bị tắc lại hoàn toàn tại một vị trí nào đó trong khoang miệng, do hai môi, đầu lƣỡi hoặc gốc lƣỡi và sau đó luồng hơi 20