Tài liệu Lịch sử ban giao

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN TS TRAÀN THÒ MAI LÒCH SÖÛ BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH - 2007 1 2 CHÖÔNG III: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI CAÄN ÑAÏI .................................................... 71 MUÏC LUÏC Trang I. CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ............................................... 5 I. II. II. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN CUÛA MOÁI QUAN HEÄ VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI CAÄN ÑAÏI ................................................................... 76 ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ – VAÊN HOÙA SÔÙM, LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG ....................................................... 5 TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ........................................... 14 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 16 III. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ THÔØI CAÄN ÑAÏI ............................................................... 83 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................. 109 CHÖÔNG IV: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI HIEÄN ÑAÏI .................................................. 110 I. CHÖÔNG II: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI ........................ 17 I. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ BUOÅI ÑAÀU DÖÏNG NÖÔÙC ........................................... 17 II. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ TRONG THÔØI KYØ VIEÄT NAM BÒ PHONG KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑO HOÄ ........................................ 25 ÑOÂNG NAM AÙ TRÖÔÙC SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN PHÖÔNG TAÂY ............................. 71 NHÖÕNG NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI HIEÄN ÑAÏI ............................................................... 110 II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TOÁT ÑEÏP CUÛA LIEÂN MINH ÑOAØN KEÁT CHIEÁN ÑAÁU VIEÄT-LAØO-CAMPUCHIA .... 116 III. BANG GIAO VIEÄT NAM–ASEAN................................... 125 1. VAØI NEÙT VEÀ ASEAN… ................................................. 125 III. BANG GIAO VIEÄT NAM – CHAÂN LAÏP ......................... 31 2. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN BANG GIAO .......... 135 IV. BANG GIAO VIEÄT NAM – LAØO .................................... 41 3. BANG GIAO GIÖÕA VIEÄT NAM VAØ CAÙC THAØNH VIEÂN ASEAN ................................................. 152 V. BANG GIAO VIEÄT NAM – THAÙI LAN .......................... 47 VI. BANG GIAO VIEÄT NAM – MIEÁN ÑIEÄN ....................... 54 VII. BANG GIAO VIEÄT NAM VÔÙI KHU VÖÏC CAÙC NÖÔÙC HAÛI ÑAÛO ÑOÂNG NAM AÙ ................................... 56 VIII. MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT VEÀ MOÁI BANG GIAO VN–ÑNA THÔØI COÅ – TRUNG ÑAÏI................................ 62 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP................................................................... 178 CHÖÔNG V: MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT THAY KEÁT LUAÄN ........................................................................................................ 179 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................. 184 PHUÏ LUÏC ...................................................................................... 188 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 70 3 4 CHÖÔNG I CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ I. ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ - VAÊN HOÙA SÔÙM, LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG Ngay töø nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX, khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc nhaø “Ñoâng Phöông hoïc” do tính chaát quan troïng vaø noåi baät veà vò trí ñòa lyù mang tính chaát chieán löôïc cuûa noù. Tieáp ñoù, nhöõng khaùm phaù môùi veà nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi, tieán trình lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc soâi ñoäng cuøng vôùi söï xaùc laäp thöôøng xuyeân moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi... ñaõ ñöa Ñoâng Nam AÙ trôû thaønh moät trong nhöõng khu vöïc coù yù nghóa quan troïng trong toaøn boä lòch söû theá giôùi. Cho ñeán nay, maëc duø coøn coù nhöõng yù kieán khaùc nhau veà tieán trình lòch söû cuõng nhö vò trí vaø vai troø cuûa Ñoâng Nam AÙ trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi, song khoâng coøn ai nghi ngôø gì nöõa veà söï hieän dieän vaø quaù trình phaùt trieån lieân tuïc vôùi nhöõng tính caùch heát söùc rieâng bieät cuûa noù. 1- Naèm traûi roäng treân moät phaàn traùi ñaát, töø khoaûng 290 kinh ñoâng ñeán 1400 kinh ñoâng vaø töø khoaûng 280 vó baéc chaïy qua xích ñaïo ñeán 150 vó nam, Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay bao goàm 11 nöôùc vôùi 5 nöôùc naèm saâu trong luïc ñòa (Vieät Nam, Laøo, Campuchia, Mianma vaø Thaùi Lan) vaø 6 nöôùc phaân boá ngoaøi 5 haûi ñaûo (Malaysia, Indonesia, Singapo, Brunei vaø Philípin, Ñoâng Timo). Taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu naèm trong vaønh ñai khí haäu nhieät ñôùi vaø bò chi phoái bôûi gioù muøa quanh naêm. Chính yeáu toá gioù muøa vaø khí haäu bieån ñaõ taïo neân hai muøa raát roõ reät ôû Ñoâng Nam AÙ: Muøa möa baét ñaàu töø thaùng tö ñeán thaùng 11 döông lòch vaø muøa naéng töø thaùng 11 döông lòch ñeán thaùng tö naêm sau. Ñieàu kieän khí haäu thuaän hoøa taïo cho Ñoâng Nam AÙ nhieàu thuaän lôïi lôùn, ñaùng keå nhaát laø moät thieân nhieân thoáng nhaát trong ña daïng, moät thaûm thöïc vaät quanh naêm töôi toát vôùi nhieàu saéc thaùi xen keõ giöõa röøng nhieät ñôùi, ñoài nuùi, ñoàng baèng vaø bieån taïo neân caûnh quan ña daïng vaø raát giaøu veà tieàm naêng. Teà thö cuûa Trung Quoác vieát: ‘Caùc nöôùc Man di chia nhau laäp quoác, cuûa quyù khoâng ñaâu baèng ôû ñaây”. Vò trí ñòa lyù noái lieàn giöõa phöông Ñoâng (theá giôùi Trung Quoác, Nhaät Baûn...) vaø phöông Taây (AÁn Ñoä, Taây AÙ, Ñòa Trung Haûi) cuõng taïo ñieàu kieän cho Ñoâng Nam AÙ coù dòp tieáp xuùc vaø coï saùt vôùi nhieàu neàn vaên minh lôùn cuûa nhaân loaïi. Ñoàng thôøi qua ñoù, cö daân Ñoâng Nam AÙ cuõng xaây döïng cho mình moät neàn vaên hoùa rieâng mang baûn tính côûi môû vaø thöôïng voõ. “Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi ñaõ ñöôïc xaùc laäp thöôøng xuyeân trong maáy chuïc theá kyû qua. Vaø cuõng khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ñaõ coù maët ôû Ñoâng Nam AÙ nhöõng nhaø ñòa lyù hay du lòch, nhöõng nhaø truyeàn giaùo hay ngoaïi giao cuûa caû phöông Ñoâng vaø phöông Taây trong suoát chieàu daøi lòch söû nhö Ptoâleâmeâ, Khang Thaùi, Nghóa Tónh, Marco Polo, Chu Ñaït Quan, Ibn Batutah v.v... Hoï ñaõ ñeán ñaây xem xeùt, ghi cheùp vaø ñeå laïi nhöõng taøi lieäu cho ñôøi sau”(1). 1 Xem theâm Löông Ninh - Haø Bích Lieân: Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, taäp I, tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng, TP. Hoà Chí Minh. 6 2- Keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå hoïc trong maáy chuïc naêm gaàn ñaây ñaõ keát luaän: Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi ngöôøi. Daáu veát hoùa thaïch vöôïn baäc cao ñöôïc tìm thaáy ôû Pondaung. (Mianma) coù nieân ñaïi khoaûng 40 trieäu naêm; hoaù thaïch ngöôøi toái coå ñöôïc tìm thaáy ôû Java caùch ñaây khoaûng 2 trieäu naêm; raêng ngöôøi vöôïn ôû Bình Gia (Laïng Sôn-Vieät Nam) coù nieân ñaïi caùch ñaây khoaûng 30 vaïn naêm; nhieàu xöông coát cuûa loaøi ngöôøi vöôïn, ngöôøi toái coå vaø cuûa ngöôøi hieän ñaïi ñöôïc tìm thaáy raûi raùc ôû nhieàu nôi ôû Ñoâng Nam AÙ nhö Solo (Indonesia), Wajak, Hoøa Bình, Baéc Sôn... coù nieân ñaïi muuoän hôn moät chuùt v.v... cho thaáy söï phaùt trieån mang tính lieân tuïc cuûa quaù trình chuyeån bieán töø vöôïn ngöôøi thaønh ngöôøi vöôïn, cuõng nhö cuûa ngöôøi hieän ñaïi taïi khu vöïc naøy. 3- Haàu heát caùc hoïc giaû khi nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ ñeàu nhaát trí raèng: vaøo giai ñoaïn sôùm trong lòch söû loaøi ngöôøi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ töøng toàn taïi moät neàn vaên hoùa chung mang tính baûn ñòa vaø ñaït ñeán trình ñoä khaù cao. Ñoù laø neàn vaên hoùa xaây döïng treân nhöõng yeáu toá: Kyõ ngheä ñaù töông ñöông cuõng ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû nhieàu nôi trong khu vöïc nhö nuùi Ñoï (Vieät Nam), Sungs Mas (Sumatra), ôû Tabon, Palawan vaø Espinoâsa (Philippin), v.v... - Veà phöông dieän tinh thaàn: Coù truyeàn thoáng thôø toå tieân treân nhöõng nôi cao. Trong tö duy bieän chöùng sô khai ñaõ xuaát hieän theá löôõng hôïp (aâm - döông) vaø nhöõng thieát cheá döïa treân tính quan troïng vaø caû treân tính öu theá cuûa yeáu toá CAÙI. Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, Ñoâng Nam AÙ baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kyø söû duïng coâng cuï kim loaïi. Keát quaû nghieân cöùu khaûo coå hoïc ôû Vieät Nam vaø caùc nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ ñeàu cho thaáy vaøo thôøi ñaïi Ñoâng Sôn - töông öùng vôùi thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm - cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû neàn noâng nghieäp troàng luùa nöôùc, vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn ra söï hoäi tuï ñaàu tieân cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng - bieån röøng nuùi vôùi theá ñan xen nhau phöùc taïp, roài töø ñoù maø ñònh hình nhöõng truyeàn thoáng chung vaø rieâng (2) 2 Tham khaûo Cao Xuaân Phoå - Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ thôøi coå, töø saùch “Veà lòch söû Ñoâng Nam AÙ thôøi coå”, Haø Noäi, 1983, tr. 61. 7 - Veà phöông dieän vaät chaát: Coù khaû naêng laøm ruoäng nöôùc do coù moät toå chöùc xaõ hoäi ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh (toå chöùc laøng xaõ); bieát thuaàn döôõng traâu boø phuïc vuï cho noâng nghieäp, bieát söû duïng thoâ sô kim loaïi, thaønh thaïo ngheà soâng nöôùc. Thieát cheá xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc theo cheá ñoä maãu heä vaø laáy laøng maïc thoân xoùm laøm ñôn vò cô sôû. Coäng ñoàng thoân xoùm ñöôïc coi laø toå chöùc xaõ hoäi quan troïng nhaát vôùi nhöõng truyeàn thoáng daân chuû: choïn löïa chöùc saéc trong laøng, caøy chung ruoäng coâng, töông thaân, töông trôï, v.v... 4- Vaøo nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, cö daân Ñoâng Nam AÙ, treân cô sôû moät neàn vaên hoùa ñaõ ñònh hình vaø phaùt trieån cao cuûa mình töø tröôùc ñoù, baét ñaàu böôùc vaøo quaù trình “Döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” treân toaøn khu vöïc. Cuõng töø ñaây, vaên hoùa AÁn Ñoä vaø vaên hoùa Trung Quoác baét ñaàu thaâm nhaäp vaøo Ñoâng Nam AÙ. Do söï vaän ñoäng töï thaân beân trong vaø nhöõng taùc ñoäng töø beân ngoaøi, ôû haàu heát caùc daân toäc phía Nam (keå caû caùc daân toäc ngoaøi haûi ñaûo) treân böôùc ñöôøng hoaøn thieän toå chöùc nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi cuûa mình, hoï ñaõ tieáp nhaän moät caùch töï nguyeän vaên hoùa AÁn vaø chòu aûnh höôûng khaù lôùn cuûa neàn vaên hoùa naøy. Trong khi ñoù, ñoái vôùi Vieät 8 Nam ôû phía Baéc, quaù trình döïng nöôùc ñaõ dieãn ra sôùm hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc (vaøo haï baùn thieân nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân). Quaù trình naøy ñöôïc thuùc ñaåy bôûi caùc yeáu toá: söï phaùt trieån cao cuûa kyõ thuaät troàng luùa nöôùc döïa treân söï phong phuù cuûa coâng cuï ñoàng vaø saét sôùm. Söï hôïp löïc cuøng nhau ñeå choáng thieân nhieân vaø laøm thuûy lôïi. Vaø söï ñoaøn keát toaøn daân ñeå choáng laïi caùc cuoäc xaâm löôïc töø phöông Baéc traøn xuoáng. Do phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc cuoäc xaâm laêng töø phöông Baéc vaø söï du nhaäp mang tính cöôõng böùc cuûa vaên hoùa Haùn, neân caùc daân toäc ôû baùn ñaûo Ñoâng Döông, ñaëc bieät laø Vieät Nam, ñaõ phaàn naøo tieáp nhaän vaø chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Haùn. Tuy nhieân, vôùi neàn vaên hoùa baûn ñòa ñaõ ñònh hình sôùm, vôùi truyeàn thoáng daân chuû vaø tính caùch côûi môû, khoaùng ñaït trong caùch öùng xöû, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ tieáp thu vaên hoùa AÁn, Hoa moät caùch chuû ñoäng vaø choïn loïc. Söï tieáp thu naøy theå hieän treân hai phöông dieän: - Phöông dieän toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc: Haàu heát caùc nhaø laõnh ñaïo ôû ñaây ñeàu muoán tìm ñeán vieäc öùng duïng moâ hình toå chöùc nhaø nöôùc ñaõ khaù hoaøn thieän töø AÁn Ñoä, Trung Quoác, vaø cuøng vôùi moâ hình ñoù laø söï moâ phoûng thieát cheá xaõ hoäi, chuû yeáu laø cheá ñoä ñaúng caáp. Taát nhieân, söï moâ phoûng naøy chæ veà maët hình thöùc vaø tuøy tình hình cuï theå cuûa moãi nhaø nöôùc maø söï moâ phoûng cuõng ôû möùc ñoä ñaäm nhaït khaùc nhau. Ñieåm caàn nhaán maïnh ôû ñaây laø veà maët noäi dung, caùc nhaø nöôùc vaãn ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng chuû ñaïo ñoù laø tinh thaàn daân toäc, tính daân chuû vaø côûi môû cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. - Phöông dieän tinh thaàn: Vaãn giöõ gìn vaø baûo löu nhöõng phong tuïc, taäp quaùn coå truyeàn. Ñoàng thôøi tieáp nhaän 9 theâm nhöõng tinh hoa vaên hoùa phuø hôïp vôùi phong tuïc, taäp quaùn vaø loái soáng rieâng. Söï tieáp nhaän ôû ñaây chuû yeáu laø töø toân giaùo, ñaëc bieät laø Phaät giaùo. Leõ dó nhieân söï tieáp thu ôû moãi nôi cuõng mang maøu saéc ñaäm nhaït khaùc nhau vaø theo töøng caùch thöùc rieâng. 5- Vaøo khoaûng caùc theá kyû X-XV, Ñoâng Nam AÙ sau moät quaù trình “döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” laâu daøi ñaõ ñoàng loaït böôùc vaøo giai ñoaïn xaùc laäp vaø phaùt trieån thònh ñaït cuûa caùc quoác gia daân toäc, laáy moät boä toäc ñoâng vaø phaùt trieån nhaát laøm noøng coát. Chính trong giai ñoaïn naøy, neàn kinh teá cuûa caùc quoác gia ñaõ ñaït ñeán giai ñoaïn thònh vöôïng nhaát keå töø truôùc ñoù. Nhieàu trung taâm kinh teá quan troïng ñöôïc thieát laäp, coù khaû naêng cung caáp moät khoái löôïng haøng hoùa lôùn töø caùc saûn phaåm noâng nghieäp (luùa gaïo), ngö nghieäp (caù), tieåu thuû coâng nghieäp (vaûi voùc, haøng sôn, ñoà söù, cheá phaåm kim loaïi...) vaø nhaát laø nhöõng saûn vaät thieân nhieân (nhö caùc loaïi goã quyù, höông lieäu, gia vò, ñaù quyù, ngoïc trai, söøng teâ, caùnh kieán, thieác...). Thò tröôøng haøng hoùa phong phuù ñoù ñaõ coù söùc thu huùt lôùn ñoái vôùi khaùch thöông cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñoå xoâ ñeán ñaây ñeå trao ñoåi vaø buoân baùn saûn phaåm Treân lónh vöïc vaên hoùa, ñaây cuõng laø giai ñoaïn phaùt trieån röïc rôõ cuûa neàn vaên hoùa daân toäc. Sau moät thôøi kyø vöøa ñaáu tranh gìn giöõ baûn saéc rieâng vöøa tieáp thu vaø choïn loïc caùc giaù trò vaên hoùa töø beân ngoaøi, Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn phuïc höng vaên hoùa vôùi muïc tieâu vaø noäi dung chính laø söï khaúng ñònh yù thöùc daân toäc. Nhöõng neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhö AÊngco, Pagan, Sri Vijaya, Brobudur, Chaêmpa, Ñaïi Vieät... khoâng chæ laø nieàm töï haøo cuûa caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ, maø ôû nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh ñaõ ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa cuûa nhaân loaïi nhöõng giaù trò vaên hoùa - tinh thaàn ñoäc ñaùo. 10 Cuõng trong giai ñoaïn naøy, moái quan heä giöõa caùc nhaø nöôùc daân toäc cuõng ñöôïc thieát laäp ngaøy caøng chaët cheõ. Trong quaù trình khaúng ñònh yù thöùc daân toäc cuûa mình, giöõa caùc vöông trieàu leõ dó nhieân khoâng traùnh khoûi coù nhöõng xung ñoät, va chaïm quyeàn lôïi, thaäm chí coù khi bieán thaønh xung ñoät vuõ trang. Song, veà cô baûn nhaân daân caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ vaãn saùt caùnh beân nhau cuøng xaây döïng moät Ñoâng Nam AÙ hoøa bình vaø thònh vöôïng. Tinh thaàn ñoaøn keát, gaén boù giöõa nhaân daân Vieät vôùi nhaân daân Ñoâng Nam AÙ nhaèm choáng laïi caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa ñeá quoác Nguyeân vaøo theá kyû XIII laø moät trong nhöõng baûn anh huøng ca tieâu bieåu cho moái quan heä maät thieát ñoù. 6- Sau moät thôøi kyø phaùt trieån thònh ñaït, töø cuoái theá kyû XV, caùc vöông trieàu phong kieán Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn suy thoaùi. Söï suy thoaùi naøy laø keát quaû taát yeáu cuûa söï vaän ñoäng theo ñuùng quy luaät khaùch quan lòch söû: cheá ñoä phong kieán khi ñaõ phaùt trieån ñeán ñænh cao cuûa noù cuõng laø luùc noù baét ñaàu boäc loä nhöõng maâu thuaãn ñoái khaùng khoâng theå ñieàu hoøa noåi trong loøng cheá ñoä ñoù. Tính chaát baûo thuû, trì treä cuûa quan heä saûn xuaát phong kieán, söï tieâu hao söùc löïc cuûa nhaø nöôùc cho nhöõng cuoäc chieán tranh nhaèm xaùc ñònh laõnh thoå vaø quyeàn löïc laø nhöõng nguyeân nhaân beân trong cuûa söï suy thoaùi ñoù. Nhöng, nhaân toá coù yù nghóa quyeát ñònh daãn tôùi söï suy suïp cuûa caùc quoác gia phong kieán trong khu vöïc laïi chính laø söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây dieãn ra töø theá kyû XVI vaø trong suoát caùc theá kyû ñoù cho ñeán ñaàu theá kyû XX. Tuy ôû moãi nöôùc, söï thieát laäp aùch thoáng trò cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây dieãn ra sôùm, muoän khaùc nhau, tính chaát cai trò cuõng khaùc nhau, nhöng veà cô baûn cho ñeán cuoái giai ñoaïn naøy haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu bò leä thuoäc hoaëc bò bieán thaønh thuoäc ñòa cuûa caùc nöôùc tö baûn 11 phöông Taây. Soá phaän lòch söû moät laàn nöõa laïi coá keát caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ vaøo moät söù meänh thieâng lieâng: Ñaáu tranh choáng chuû nghóa thöïc daân, giaønh laïi neàn ñoäc laäp daân toäc. Trong cuoäc ñaáu tranh ñoù, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ taän duïng ngay chính nhöõng thaønh töïu môùi cuûa vaên hoùa phöông Taây ñeå vöøa boài boå theâm cho vaên hoùa cuûa chính mình, vöøa laøm vuõ khí choáng laïi aâm möu thoân tính vaø chia caét laâu daøi neàn ñoäc laäp vaø thoáng nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ cuûa caùc theá löïc thöïc daân. 7- Töø sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, phong traøo giaûi phoùng daân toäc phaùt trieån maïnh meõ, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ daàn daàn thoaùt khoûi söï ñoâ hoä cuûa chuû nghóa thöïc daân.3 Cuõng töø sau chieán tranh theá giôùi thöù II, döôùi taùc ñoäng cuûa chieán tranh laïnh vaø “Traät töï theá giôùi hai cöïc Yanta”, Ñoâng Nam AÙ bò taùch thaønh hai nhoùm: Nhoùm nöôùc Ñoâng Döông vaø nhoùm nöoùc ASEAN. Hai nhoùm nöôùc naøy löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc theo hai höôùng khaùc nhau (Nhoùm nöôùc Ñoâng Döông, tröôùc heát laø Vieät Nam, phaùt trieån ñaát nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, nhoùm nöôùc ASEAN laïi löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån tö baûn chuû nghóa). Söï khaùc bieät trong ñöôøng loái phaùt trieån giöõa hai nhoùm nöôùc ñaõ khieán cho moái quan heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ khoâng khoûi coù nhöõng caêng thaúng, thaäm chí ñoái ñaàu. Ñieàu naøy ñaõ coù aûnh höôûng khoâng ít ñeán lôïi ích cuûa moãi quoác gia cuõng nhö cuûa caû khu vöïc. Leõ dó nhieân, trong giai 3 Môû ñaàu baèng vieäc Nhaân daân Vieät Nam vuøng daäy laøm cuoäc Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945, thieát laäp neàn daân chuû coäng hoøa. Caùch maïng Thaùng Taùm cuõng ñaõ dieãn ra ôû Indonesia, vaø cho ñeán giöõa thaäp nieân 80 taát caû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu ñaõ giaønh ñöôïc neàn ñoäc laäp troïn veïn. 12 ñoaïn naøy caùi neàn chung cuûa söï töông ñoàng vaãn tieáp tuïc toàn taïi, nhöng khoaûng caùch môùi ñöôïc taïo ra khoâng phaûi nhoû. II. TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG Tuy nhieân, tính chaát caêng thaúng, ñoái ñaàu giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ dieãn ra khoâng laâu. Tình traïng naøy ñaõ nhanh choùng keát thuùc cuøng vôùi söï keát thuùc cuûa chieán tranh laïnh vaø söï suïp ñoå cuûa “theá giôùi hai cöïc Yanta” vaøo cuoái thaäp nieân 80. Xu theá ñoái thoaïi vaø hôïp taùc dieãn ra treân phaïm vi toaøn caàu ñaõ goùp phaàn laøm thay ñoåi tö duy chính trò cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc vaø thuùc ñaåy hoï xích laïi gaàn nhau. Kheùp laïi quaù khöù, höôùng tôùi töông lai, keå töø nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 80, caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu coù chung moät muïc tieâu: bieán khu vöïc Ñoâng Nam AÙ thaønh moät khu vöïc hoøa bình oån ñònh vaø phaùt trieån. Hôn bao giôø heát, Ñoâng Nam AÙ hieän taïi ñang ôû vaøo thôøi kyø soâi ñoäng nhoän nhòp nhaát cuûa söï hôïp taùc vaø thieát laäp caùc moái quan heä song phöông, ña phöông. Tinh thaàn “Thoáng nhaát trong ña daïng” laïi caøng ñöôïc khaúng ñònh maïnh meõ khi taát caû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu töï nguyeän ñöùng vaøo moät toå chöùc chung cuûa khu vöïc: Toå chöùc ASEAN. YÙ thöùc töï cöôøng daân toäc, töï cöôøng khu vöïc ñöôïc xem laø yeáu toá naêng ñoäng nhaát hieän nay cuûa “moät gia ñình caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc raøng buoäc vôùi nhau baèng nhöõng sôïi daây ñaày tình höõu nghò, thieän chí, thaám nhuaàn nhöõng lyù töôûng vaø nguyeän voïng cuûa chuùng ta, quyeát taâm taïo laäp ñöôïc xaõ hoäi cuûa chuùng ta”. (4) 1- Töø söï khaùi quaùt treân ñaây, roõ raøng töø raát sôùm Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät khu vöïc lòch söû - vaên hoùa, moät chænh theå ñöôïc saûn sinh trong moät moâi tröôøng vaø ñieàu kieän lòch söû cuï theå: coù chung moät khoâng gian ñòa lyù, moät coäi nguoàn vaên hoùa, moät heä thoáng giaù trò vaø cuøng chung moät thaân phaän lòch söû. Do vaäy, moái lieân heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, cuõng nhö khu vöïc naøy vôùi theá giôùi, ñaõ ñöôïc xaùc laäp töø raát sôùm, ngay töø thôøi coå ñaïi, hoaøn toaøn khoâng phaûi laø ngaãu nhieân. Cô sôû lòch söû cuûa moái bang giao Vieät Nam - Ñoâng Nam AÙ cuõng ñaõ ñöôïc thieát laäp töø ñoù. 4 Lôøi tuyeân boá cuûa Phoù Thuû töôùng Malaysia Tun Abdun Razak, trích töø ASEAN hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng; Ban Chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông, Vieän Quan heä Quoác teá, 1995, tr 6. 13 NAM AÙ Veà maët lyù luaän: Xuaát phaùt töø nguyeân lyù: Coù con ngöôøi laø coù vaên hoùa, laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi ngöôøi, ít nhaát töø haøng maáy chuïc vaïn naêm caùch ñaây nhöõng moái giao löu vaên hoùa ñaàu tieân ñaõ xuaát hieän treân khu vöïc naøy. Khi nhöõng toå chöùc xaõ hoäi cuûa con ngöôøi ngaøy caøng hoaøn thieän thì söï bieät laäp cuûa coäng ñoàng ngöôøi trong buoåi ñaàu cuûa thôøi nguyeân thuûy seõ ngaøy caøng bò giaûm daàn, yeâu caàu phaùt trieån saûn xuaát, môû roäng phaïm vi giao tieáp, do ñoù, seõ caøng ñöôïc taêng cöôøng. Ñeán giai ñoaïn caän ñaïi, nhöõng cuoäc phaùt kieán ñòa lyù, söï phaùt trieån cuûa kinh teá haøng hoùa vaø söï xaùc laäp cuûa quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñaõ laøm xích gaàn caùc luïc ñòa, caùc khu vöïc voán caùch xa veà ñòa lyù, bieät laäp trong moái quan heä xaõ hoäi. Moái quan heä giöõa caùc quoác gia, daân toäc, do ñoù, caøng trôû neân gaén boù maät thieát. Veà maët thöïc tieãn: Truyeàn thoáng laøm ruoäng nöôùc, loái cö truù quaàn tuï trong caùc xoùm laøng vaø ñaëc bieät laø nhu caàu phaûi thöôøng xuyeân taäp hôïp löïc löôïng ñeå choáng ñôõ caùc cuoäc 14 xaâm löôïc cuûa keû thuø beân ngoaøi, ñaõ buoäc caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ sôùm coá keát cuøng nhau trong moät moái daây ñoaøn keát töông thaân, töông trôï ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. 2- Vieät Nam laø moät nöôùc thuoäc Ñoâng Nam AÙ, moái bang giao giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø moät taát yeáu khaùch quan. Naèm troïn ôû phaàn Ñoâng cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông, trong vaønh ñai noùng vôùi chieàu daøi hôn 15 vó tuyeán (töø 8030’ Baéc ñeán 23022’ Baéc), dieän tích khoaûng 330.000km2 vôùi bôø bieån daøi khoaûng 3.300km vaø ñöôøng bieân giôùi chung vôùi caùc nöôùc Trung Quoác, Laøo, Campuchia, daøi khoaûng hôn 3.800km, Vieät Nam coù moät vò trí chieán löôïc heát söùc quan troïng treân truïc giao thoâng Ñoâng - Taây thoâng qua con ñöôøng Hoà tieâu vaø con ñöôøng Tô luïa treân caû ñaát lieàn vaø treân bieån. Vì vaäy, töø raát sôùm Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng nôi döøng chaân cuûa caùc thöông nhaân treân con ñöôøng thöông maïi Baéc - Nam, Taây - Ñoâng vaø ngöôïc laïi. Lôïi duïng caùc ñôït gioù muøa ñònh kyø haøng naêm, thöông nhaân AÁn Ñoä, Ceylan, Java, Palempang, v.v... thöôøng giong buoàm ñeán OÙc-eo, Ñoàng Döông, Giao Chæ, v.v... Taïi ñoù, hoï laäp caùc thöông ñieám ñeå thu mua, tích tröõ vaø cheá bieán haøng hoùa ñeå ñöa saâu vaøo luïc ñòa, tôùi Trung Quoác, vaø ngöôïc laïi ñöa haøng hoùa töø Trung Quoác tôùi caùc nöôùc phía Nam vaø, xa hôn, tôùi AÁn Ñoä, Ñòa Trung Haûi… Do ôû vaøo vò trí ngaõ tö ñöôøng giao löu quoác teá neân Vieät Nam sôùm trôû thaønh nôi sinh tröôûng, gaëp gôõ vaø tieáp xuùc giöõa caùc cö daân thuoäc nhieàu thaønh phaàn nhaân chuûng khaùc nhau, cuõng nhö nhieàu luoàng giao löu vaên hoùa cuûa nhieàu daân toäc treân theá giôùi: Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä, Trung Quoác, Nhaät Baûn vaø caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ. Vì leõ ñoù, cuõng 15 coù theå noùi trong moái giao löu quoác teá, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh nôi gaëp gôõ cuûa nhieàu daân toäc vaø nhieàu neàn vaên minh. 3- Treân cô taàng lòch söû - vaên hoùa chung ñoù, Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay tieáp tuïc ñoùng moät vò trí heát söùc quan troïng veà ñòa lyù - kinh teá - chính trò chieán löôïc. Taát caû caùc quoác gia ñoäc laäp ñeàu coù nhöõng lôïi ích chung treân con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc vôùi tinh thaàn töï cöôøng daân toäc vaø töï cöôøng khu vöïc. Ñoâng Nam AÙ ñaõ thieát laäp ñöôïc moái quan heä ña daïng trong coäng ñoàng theá giôùi vaø ñang naèm trong vuøng chieán löôïc khu vöïc vaø quoác teá cuûa nhieàu nöôùc, nhaát laø caùc nöôùc lôùn voán theo ñuoåi caùc muïc ñích khoâng gioáng nhau. Ñaây laø moät thuaän lôïi raát lôùn nhöng cuõng ñoàng thôøi laø moät thaùch thöùc khoâng nhoû ñoái vôùi caùc quoác gia trong coäng ñoàng Ñoâng Nam AÙ. Tình hình treân laïi caøng ñoøi hoûi caùc nöôùc trong khu vöïc xích laïi gaàn nhau, ñoàng thôøi lieân keát taát caû caùc nöôùc laïi trong moät ASEAN thoáng nhaát veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñeå taïo ra nhöõng yeáu toá thuaän lôïi cho söï phaùt trieån chung. Caâu hoûi oân taäp 1. Bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñöôïc hình thaønh döïa treân nhöõng cô sôû naøo? 2. Taïi sao noùi moái bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ laø moät taát yeáu khaùch quan? TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 1 1. Boä Ngoaïi giao – Vuï Asean : “Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ” (Asean), Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1995. 2. Boä Ngoaïi giao – Ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 2000, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002. 16 3. Boä Ngoaïi giao – vuï hôïp taùc kinh teá ña phöông – Vieät Nam hoäi hhaäp kinh teá trong xu theá toaøn caàu hoaù vaán ñeà giaûi phaùp, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002. 4. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin vaø döï baùo kinh teá – xaõ hoäi quoác gia: Caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå coù quan heä kinh teá vôùi Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Thoâng taán, haø Noäi, 2006. 5. Traàn Thò Mai – Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1997. 6. Traàn Quang Laâm – Nguyeãn Khaéc Thaân – Hoäi nhaäp kinh teá Vieät Nam – ASEAN nhöõng ñaëc tröng, kinh nghieäm vaø giaûi phaùp, Nhaø xuaát baûn Thoâng keâ, Haø Noäi, 1999. 7. Löông Ninh – Haø Bích Lieân : “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ” taäp I – Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû - Baùn coâng TP.HCM, 1994. 8. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998. 9. Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, quan heä lòch söû vaên hoùa, Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993. CHÖÔNG II BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI A- BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TRÖÔÙC THEÁ KYÛ X 17 I. BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ BUOÅI ÑAÀU DÖÏNG NÖÔÙC 1- Boái caûnh lòch söû Traûi qua caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi tieàn söû treân neàn taûng cuûa “Chieác noâi cuûa loaøi ngöôøi”, cho ñeán khoaûng treân döôùi moät vaïn naêm caùch ñaây, ôû Ñoâng Nam AÙ, nhöõng ñieàu kieän thieân nhieân, kyõ thuaät vaø xaõ hoäi ñaõ hoäi ñuû ñeå ñaït ñeán moät böôùc nhaûy voït môùi: Cuoäc caùch maïng ñaù môùi - theo caùch goïi cuûa caùc nhaø khaûo coå hoïc. Vôùi cuoäc “Caùch maïng” naøy ngheà noâng vaø cuøng vôùi noù laø neàn vaên hoùa xoùm laøng ñaõ ñöôïc khai sinh. Ngay töø ñaàu thôøi ñaïi ñaù môùi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät khu vöïc vaên hoùa coù saéc thaùi rieâng, ñoù laø cuoäc soáng ñònh cö ngaøy caøng oån ñònh trong caáu truùc laøng maïc, laø xu höôùng tieán xuoáng vuøng thung luõng vaø chaâu thoå cuûa caùc con soâng. Trong phöông thöùc kieám soáng, maëc duø vieäc khai thaùc nguoàn lôïi thieân nhieân (saên baét, haùi löôïm) vaãn tieáp tuïc toàn taïi, song, beân caïnh ñoù, cö daân ôû ñaây ñaõ bieát troàng troït caùc loaïi hình vöôøn caây aên cuû vaø aên quaû, bieát thuaàn hoùa moät soá gia suùc nhö choù, lôïn, v.v... Ñeán cuoái thôøi ñaù môùi, vôùi nhöõng löôõi cuoác, löôõi rìu ñaù töù giaùc, baàu duïc, coù vai, coù naác, neàn noâng nghieäp troàng troït ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn. Vaøo giai ñoaïn naøy, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ bieát thuaàn hoùa caây luùa hoang, môû ra moät neàn noâng nghieäp troàng luùa ñaëc saéc treân toaøn mieàn. Nieân ñaïi luùa troàng xöa nhaát ñöôïc bieát ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø vaøo khoaûng 6000 cho ñeán 5000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Ngheà troàng luùa phaùt trieån daãn tôùi vieäc ñònh canh, ñònh cö vaø nhu caàu môû roäng moái quan heä giöõa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. Nguyeân lyù toå chöùc xaõ hoäi theo thò toäc huyeát thoáng (Caây gia 18 phaû) trôû neân chaät heïp vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc thay theá baèng nguyeân lyù môùi: thò toäc laùng gieàng (Coâng xaõ noâng thoân). Theo ñoù, moät heä thoáng giaù trò môùi cuõng daàn ñònh hình döïa treân loái soáng coäng ñoàng, töông thaân, töông aùi. Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, treân toaøn mieàn Ñoâng Nam AÙ, neáp cö truù xoùm laøng döïa treân cô sôû ñaát coâng cuûa laøng xaõ, döïa treân vieäc quaûn lyù caùc coâng trình thuûy lôïi vaø töï veä choáng laïi nhöõng cuoäc taán coâng töø beân ngoaøi vaøo ñaõ trôû neân phoå bieán. Cuoäc “Caùch maïng luyeän kim” tieáp noái vaø hoaøn chænh cuoäc “Caùch maïng ñaù môùi” dieãn ra vaøo khoaûng cuoái thieân nieân kyû thöù III, ñaàu thieân nieân kyû thöù II tröôùc coâng nguyeân vaø tieáp tuïc phaùt trieån veà sau laø böôùc nhaûy kyø dieäu trong lòch söû Ñoâng Nam AÙ. Söï xuaát hieän cuûa ñoàng, ñoàng thau vaø saét sôùm thuùc ñaåy maïnh meõ khaû naêng chinh phuïc röøng giaø, ñaàm laày ñeå taïo neân nhöõng laøng maïc truø phuù. Kyõ thuaät canh taùc nhôø ñoù cuõng ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Vaø moät neàn vaên hoùa tinh thaàn phong phuù, saùng taïo cuõng coù ñieàu kieän naûy nôû vaø phaùt trieån röïc rôõ. Haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu nhaát trí raèng, sau moät thôøi kyø phaùt trieån lieân tuïc töø ñoà ñaù, sô kyø ñoàng thau, ñoàng thau thònh ñaït ñeán haäu kyø ñoà ñoàng vaø sô kyø ñoà saét töùc giai ñoaïn vaên hoùa Ñoâng Sôn - Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät trung taâm tieán boä cuûa vaên minh coå ñaïi theá giôùi, beân caïnh caùc trung taâm vaên minh soâng Nil, vaên minh Löôõng Haø, vaên minh soâng AÁn, vaên minh Hoaøng Haø (tuy nieân ñaïi cuûa caùc neàn vaên minh naøy sôùm muoän coù khaùc nhau).(5) “Vaên minh Ñoâng Sôn laø böôùc hoäi tuï lôùn cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ, moät cö daân noøi da vaøng-Anhñoâneâdieâng vaø Nam AÙ - ña daïng trong saéc thaùi ngoân ngöõ Moân-Khmer – Taøy Thaùi – Maõ Lai ña ñaûo (Anhñoâneâdieâng), caû Taïng-Mieán nöõa,... ña daïng trong loái soáng, ñoàng baèng, bieån, nöûa ñoài nuùi, nuùi röøng... vôùi ñuû daïng keát caáu ñan xen phöùc taïp... nhöng maãu soá chung laø vaên minh noâng nghieäp troàng luùa, vaên hoùa baûn laøng...”6 Chính nhôø vaøo söùc maïnh hoäi tuï “Vaên hoùa Ñoâng Sôn” maø toaøn theå Ñoâng Nam AÙ ñaõ böôùc vaøo thôøi kyø xaùc laäp caùc nhaø nöôùc coå ñaïi kieåu phöông Ñoâng. Thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa caùc nhaø nöôùc coù sôùm muoän tuøy vuøng khaùc nhau nhöng ñeàu mang ñaëc ñieåm chung laø söï keát hôïp tuyeät vôøi keát quaû cuûa hai quaù trình phaùt trieån noäi taïi vaø giao löu vaên hoùa vôùi caùc neàn vaên minh lôùn ôû Chaâu AÙ. 2- Thieát laäp moái bang giao: Nhö treân ñaõ ñeà caäp: Ñoâng Nam AÙ laø moät khu vöïc lòch söû - vaên hoùa sôùm. Döïa treân nhöõng ñieåm töông ñoàng veà ñòa lyù, veà keát caáu vaø phaân boá daân cö, nhaát laø veà maët lòch söû, giöõa caùc daân toäc laùng gieàng vôùi nhau ñaõ sôùm coù moái lieân heä maät thieát, gaén boù ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Vieäc giao (5) Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ 1984, tr.19. 6 Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ 1984, tr.19. 19 20 choáng phong hoäi, Haø Noäi, choáng phong hoäi, Haø Noäi, löu giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ cuõng nhö giöõa Vieät Nam vôùi caùc khu vöïc khaùc khi aáy chuû yeáu dieãn ra treân caùc lónh vöïc kinh teá vaø vaên hoùa. a) Veà kinh teá: Hieän chuùng ta coøn thieáu nhöõng soá lieäu ghi cheùp veà moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi khu vöïc noùi chung, vaø Vieät Nam vôùi töøng nöôùc noùi rieâng ôû buoåi bình minh cuûa lòch söû naøy. Theá nhöng buø vaøo ñoù, keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå hoïc ñaõ cho thaáy moät moái giao löu khaù roäng khaép treân toaøn khu vöïc theå hieän qua söï phaân boá ñeàu khaép cuûa caùc coâng cuï saûn xuaát mang daùng daáp, chaát lieäu vaø kyõ thuaät khaù gaàn guõi vôùi nhau. Haøng loaït caùc hieän vaät khaûo coå ñaõ ñöôïc tìm thaáy nhö caùc coâng cuï ñaù (töø ñaù cuoäi, rìu maøi, rìu coù naác, coù vai), caùc hieän vaät goám, ñoà ñoàøng, ñaëc bieät laø troáng ñoàng, thaïp ñoàng... ñöôïc phaân boá ôû khaép nôi vôùi nieân ñaïi vaø kyõ thuaät cheá taùc khoâng caùch bieät nhau laø maáy, chöùng toû raèng taïi khu vöïc naøy voán ñaõ coù quaù trình gaàn guõi, trao ñoåi vaø hoïc hoûi laãn nhau töø raát sôùm. Ñaëc bieät giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi ñoà ñoàng, vieäc trao ñoåi dieãn ra khaù thöôøng xuyeân. Trong giai ñoaïn naøy, cuõng caàn löu yù ñeán moät ñieàu ñoù laø veà ñaïi theå Ñoâng Nam AÙ khoâng phaûi laø nôi saün ñoàng. Ngoaïi tröø Vieät Nam coù tröõ löôïng ñoàng lôùn hôn caû, caùc vuøng coøn laïi ñeàu khaù khan hieám thöù kim loaïi naøy. Cho neân trong khoaûng hai thieân nieân kyû cuoái tröôùc coâng nguyeân, chæ coù cö daân ñoàng baèng soâng Hoàng (Vieät Nam) laø sôùm phaùt trieån kyõ ngheä ñoàng vaø phaùt huy ñöôïc taùc duïng cuûa kim loaïi naøy. 21 Nhôø öu theá ñoù, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh nôi cung caáp ñoàng vaø coâng cuï ñoàng chuû yeáu cho khu vöïc.7 Quan heä giao löu, trao ñoåi haøng hoùa giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ôû thôøi kyø naøy chuû yeáu dieãn ra moät caùch töï phaùt do nhu caàu töï nhieân giöõa caùc khoái cö daân trong vuøng vôùi nhau. Ñieàu naøy deã daøng xaûy ra do yeáu toá coäng cö caøi raêng löôïc giöõa caùc nhoùm toäc ngöôøi treân cuøng moät ñòa baøn töông ñoái ñoàng nhaát vaø khoâng coù nhöõng ranh giôùi töï nhieân roõ reät. Beân caïnh ñoù, cuõng phaûi keå ñeán taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa moái quan heä buoân baùn giöõa caùc quoác gia vuøng Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä vôùi khu vöïc naøy. Vaø dó nhieân caû moái giao löu cuûa khu vöïc Ñoâng AÙ vôùi Ñoâng Nam AÙ nöõa. Chuùng ta ñeàu bieát Ñoâng Nam AÙ noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng ñeàu naèm trong vaønh ñai nhieät ñôùi - nôi coù heä sinh thaùi ña daïng, phong phuù. Nhöõng saûn vaät mieàn nhieät ñôùi nhö: hoà tieâu, traàm höông, kyø nam, vaøng ngoïc, ñaù quyù, ñoài moài, söøng teâ, chim tró, caùc loaïi hoa quaû nhieät ñôùi, v.v... luoân coù söùc haáp daãn maïnh meõ ñoái vôùi thò tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø thò tröôøng phöông Taây. Döôùi taùc ñoäng cuûa thò tröôøng buoân baùn thöôøng xuyeân naøy, nhöõng trung taâm buoân baùn lôùn ñaõ hình thaønh ôû caùc ñòa ñieåm thích hôïp nhö: khu vöïc hoäi tuï caùc con soâng, caùc cöûa bieån, löu vöïc cuûa caùc soâng lôùn... ñeå ñaùp öùng nhu caàu trao ñoåi haøng hoùa ngaøy caøng nhieàu. Coù theå keå ñeán moät soá trung taâm hình 7 Laáy söï hieän dieän cuûa Troáng ñoàng loaïi I (Troáng ñoàng Ngoïc Luõ thuoäc vaên hoùa Ñoâng Sôn) laøm ví duï, ta thaáy, phaïm vi phaân boá ñeàu khaép cuûa noù ôû Ñoâng Nam AÙ. ÔÛ ñaây caàn löu yù ñeán tính chaát haøng hoùa cuûa noù. Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñaõ thöøa nhaän Vieät Nam laø queâ höông cuûa troáng ñoàng vaø söï phaân boá roäng khaép cuûa noù coù lieân quan ñeán ngöôøi Vieät noùi chung. 22 thaønh sôùm luùc baáy giôø ôû Vieät Nam nhö: löu vöïc soâng Hoàng, löu vöïc soâng Caû, Cöûa Thò Naïi, OÙc-eo, v.v... Caùc saûn phaåm trao ñoåi chính luùc baáy giôø, coù leõ vaãn laø caùc saûn vaät cuûa ñòa phöông nhö caùc laâm thoå saûn, caùc loaïi gia vò, traùi caây, caùc saûn phaåm ñöôïc cheá bieán töø nguoàn thuûy, haûi saûn vaø ñaëc bieät laø caùc coâng cuï saûn xuaát ñöôïc cheá taïo töø ñoàng, saét, goám, v.v... b) Veà vaên hoùa: Vaøo thôøi kyø xa xöa: Thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû laøm noâng nghieäp troàng luùa vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn ra quaù trình hoäi tuï nhöõng yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng, bieån, nuùi, röøng... vôùi theá ñan xen phöùc taïp. Giöõa caùc toäc ngöôøi khaùc nhau trong khu vöïc töø raát sôùm hình thaønh loái cö truù xen caøi. Chính söï coäng cö cuõng nhö quaù trình hoäi tuï vaên hoùa noùi treân laø cô sôû ñeå ñònh hình nhöõng truyeàn thoáng chung vaø rieâng cuûa vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng truyeàn thoáng chung laø: laøm ruoäng (nöôùc vaø khoâ) keát hôïp vôùi laøm vöôøn, bieát söû duïng söùc keùo cuûa gia suùc trong noâng nghieäp, bieát xöû lyù nöôùc cho noâng nghieäp (bieän phaùp trò thuûy); loái cö truù nhaø saøn, quaàn tuï trong nhöõng xoùm laøng; tín ngöôõng noâng nghieäp vaø tín ngöôõng thôø thaàn phoå bieán... Coù theå noùi ôû ñaâu coù hoäi tuï, ôû ñoù sôùm hình thaønh tính caùch Ñoâng Sôn. Tính caùch Ñoâng Sôn laø ñaëc ñieåm chung cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm. Tuy nhieân, do ñieàu kieän vaø khaû naêng thích öùng cuûa töøng moâi tröôøng ôû moãi vuøng coù khaùc nhau, neân moãi vuøng laïi coù tính caùch rieâng. Chaúng haïn nhö: - Cö daân Non Nok Tha - Ban Chiang hay Roi et - Phi Mai vuøng cao nguyeân Koøraït laøm ruoäng vaø saên baén, töùc yeáu toá ñoàng baèng vaø röøng nuùi noåi baät. - Cö daân vuøng Somroângsen vaø Mluprei (Campuchia) laøm ruoâïng keát hôïp vôùi ñaùnh caù vaø saên baén, töùc coù söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá ñoàng baèng, bieån, vaø röøng nuùi. - Cö daân Vieät (soâng Hoàng) laïi laøm ruoäng, saên baén, ñaùnh caù, ñoàng thôøi bieát toå chöùc ra nhaø nöôùc sô khai ñeå toå chöùc vaø quaûn lyù moïi hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa mình.(8) Töø ñaëc ñieåm treân daãn ñeán söï gaàn guõi nhau trong phong tuïc, taäp quaùn cuûa caùc khoái cö daân ôû Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng troáng ñoàng vaø saûn phaåm ñoàng ñöôïc phaân boá ôû nhieàu nôi, loái cö truù nhaø saøn, nhöõng bieän phaùp trò thuûy laøm noâng nghieäp, nhöõng vöôøn caây aên cuû, aên quaû, cho ñeán leã hoäi muøa ñöôïc toå chöùc haøng naêm, cuõng nhö kieåu qui tuï xoùm laøng cho ñeán nay vaãn coøn toàn taïi khaù phoå bieán ôû Ñoâng Nam AÙ... laø nhöõng veát tích soáng ñoäng cuûa moái lieân heä ban ñaàu cuûa cö daân ôû ñaây treân lónh vöïc vaên hoùa. Ñoù laø moät neàn vaên hoùa rieâng khoâng laãn ñöôïc - neàn vaên hoùa baûn ñòa, ñònh hình vaø phaùt trieån döïa treân cô sôû nhöõng yeáu toá rieâng cuûa moãi toäc ngöôøi vaø söï lieân keát chaët cheõ giöõa caùc vuøng trong khu vöïc vôùi nhau. Ngay töø nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, treân cô sôû neàn vaên hoùa baûn ñòa sôùm ñònh hình vaø phaùt trieån ñoù, caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ töï khaúng ñònh mình: Söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc Vaên Lang cuûa ngöôøi Vieät treân löu vöïc soâng Hoàng vaøo haï baùn thieân nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân, 8 Theo Cao Xuaân Phoå, Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ, sññ, tr.62 23 24 roài tieáp ñoù laàn löôït caùc nhaø nöôùùc ñöôïc thieát laäp ôû caû treân luïc ñòa vaø haûi ñaûo vaøo caùc theá kyû ñaàu coâng nguyeân nhö: Phuø Nam, Champa, Langkakusa, Palembang, Malayu, Kalinju, Srivijaya... ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc trong yù thöùc daân toäc cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. Vaøo thôøi ñieåm caùc nhaø nöôùc sô kyø ñoàng loaït ra ñôøi cuõng laø luùc Ñoâng Nam AÙ ñöùng tröôùc moät boái caûnh lòch söû môùi: Söï thaâm nhaäp hoøa bình cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä vaø söï xaâm nhaäp baèng vuõ löïc cuûa vaên hoùa Haùn. Boái caûnh lòch söû naøy ñaët Ñoâng Nam AÙ tröôùc moät nhieäm vuï môùi: quaù trình “Döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” soâi ñoäng treân toaøn khu vöïc: Caùc daân toäc ôû phía Nam tieáp thu caùc yeáu toá vaên hoùa AÁn Ñoä, cuï theå laø tieáp thu thieát cheá chính trò vaø cheá ñoä ñaúng caáp, ñeå daàn daàn hoaøn thieän toå chöùc xaõ hoäi cuûa mình (Döïng nöôùc). Caùc daân toäc ôû phía Baéc (chuû yeáu laø ngöôøi Vieät) phaûi ñöông ñaàu choáng laïi söï Haùn hoùa vaø phaàn naøo tieáp thu vaên hoùa Haùn (Giöõ nöôùc). Tình hình treân buoäc caùc daân toäc ôû ñaây phaûi xích laïi gaàn nhau hôn treân cô sôû cuûa moät neàn vaên hoùa voán coù nhieàu ñieåm chung ñeå choïn loïc vaø tieáp thu theâm nhöõng yeáu toá vaên hoùa môùi. Vì theá, veà cô baûn neàn vaên hoùa ôû ñaây ñöôïc baûo toàn vaø coù phaàn phaùt trieån hôn do coù theâm nhöõng yeáu toá môùi, nhöng tuyeät nhieân khoâng heà bò AÁn hoùa hay Haùn hoùa. Ñaëc bieät, vaøo thôøi kyø naøy ñaïo Phaät khi thaâm nhaäp vaøo Ñoâng Nam AÙ khoâng chæ laøm phong phuù hôn vaên hoùa baûn ñòa maø, thoâng qua ñaïo Phaät, moái lieân keát khu vöïc caøng theâm beàn chaët. Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät söû duïng nhö 25 moät thöù vuõ khí choáng laïi Haùn hoùa, ñoàng thôøi cuõng laø chaát keo lieân keát cö daân trong caùc xoùm laøng laïi vôùi nhau. II. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TRONG THÔØI KYØ VIEÄT NAM BÒ PHONG KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑO HOÄ (TÖØ 179 TRÖÔÙC COÂNG NGUYEÂN ÑEÁN THEÁ KYÛ THÖÙ X) Töø naêm 179 tröôùc coâng nguyeân, Vieät Nam bò phong kieán phöông Baéc xaâm löôïc vaø ñoâ hoä (Baéc thuoäc). Keå töø ñaây, nhaân daân Vieät Nam coù theâm moät nhieäm vuï cöïc kyø quan troïng vaø khoù khaên: Ñaùnh ñuoåi phong kieán phöông Baéc, khoâi phuïc neàn ñoäc laäp, töï chuû. Vì theá, bang giao Vieät Nam vôùi Ñoâng Nam AÙ cuõng dieãn ra khaùc tröôùc, treân ñaïi theå coù theå xem xeùt treân hai phöông dieän: 1. Bang giao veà phía nhaø nöôùc Do Vieät Nam taïm thôøi bò maát nöôùc, cai trò Vieät Nam ôû trong thôøi kyø naøy laø caùc chính quyeàn ñoâ hoä töø phöông Baéc (Trieäu, Haùn, Ngoâ, Taán, Toáng, Teà, Löông, Traàn, Tuyø, Ñöôøng). Vì theá, veà phía nhaø nöôùc laø moái quan heä giöõa caùc theá löïc caàm quyeàn ôû Trung Quoác vôùi caùc quoác gia trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Vôùi tö töôûng “Bình thieân haï”, caùc trieàu ñaïi phong kieán ôû Trung Quoác luoân theøm khaùt vuøng ñaát giaøu coù taøi nguyeân vaø tieàm taøng khaû naêng phaùt trieån maäu dòch bieån naøy. Do ñoù, hoï ra söùc bình ñònh haàu bieán Vieät Nam thaønh quaän, huyeän cuûa hoï ñeå laøm baøn ñaïp vöôn xuoáng Ñoâng Nam AÙ. Chính saùch cai trò cuûa caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác laø moät chính saùch thaâm ñoäc keát hôïp giöõa khai thaùc kieät queä taøi nguyeân vôùi ñoàng hoùa saâu saéc veà vaên hoùa. Trong hôn moät nghìn naêm ñoâ hoä ôû Vieät Nam, phong kieán Trung Quoác chöa bao giôø töø boû aâm möu ñoù. Ñoái vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, 26 chính saùch cuûa phong kieán Trung Quoác cuõng laø keát hôïp chieán tranh vôùi ngoaïi giao ñeå thieát laäp aûnh höôûng cuûa mình taïi ñaây. Song, tröôùc sau caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác chuû yeáu chæ thieát laäp ñöôïc aûnh höôûng chính trò leân khu vöïc naøy maø thoâi. Trong suoát thôøi kyø naøy, lòch söû ñaõ chöùng kieán caùc trieàu ñaïi Trung Quoác lieân tieáp cöû caùc phaùi boä ngoaïi giao ñeán caùc nöôùc laùng gieàng cuûa Vieät Nam ñeå ñaët aûnh höôûng vaø gaây chia reõ noäi boä caùc nöôùc naøy, coâ laäp hoï vôùi Vieät Nam. Ngöôïc laïi, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ treân böôùc ñöôøng cuûng coá thöïc löïc cuûa mình cuõng khoâng theå ñöùng ngoaøi moái quan heä quoác teá vaø khu vöïc, neân ñaõ choïn chính saùch ñoái ngoaïi thaân thieän vôùi caùc nöôùc lôùn. Raát nhieàu caùc phaùi ñoaøn ngoaïi giao cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ cuõng ñöôïc phaùi tôùi Trung Quoác ñeå trieàu coáng hoaëc xin giuùp ñôõ. 2. Veà phía nhaân daân: Do phaûi tieán haønh choáng Baéc thuoäc neân moái quan heä giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo bò haïn cheá hôn tröôùc. Song, nhìn chung, moái quan heä vaãn laø giao haûo, thaân thieän, nhaát laø caùc nöôùc laùng gieàng coù chung ñöôøng bieân giôùi. Luùc baáy giôø, khoâng rieâng Vieät Nam maø caû Laøo vaø Chaân Laïp (Campuchia sau naøy) ñeàu bò ñaët tröôùc hoïa xaâm laêng cuûa phong kieán phöông Baéc. Do vaäy, nhaân daân caùc nöôùc naøy cuøng coù chung moät nhieäm vuï ñoù laø ñaáu tranh choáng keû thuø chung laø phöông Baéc xaâm löôïc. Lòch söû ñaõ töøng chöùng kieán laàn lieân minh ñaàu tieân dieãn ra giöõa nhaân daân Vieät vôùi nhaân daân Laøo vaøo theá kyû thöù VI, khi ngöôøi con öu tuù cuûa ñaát Vieät laø Lyù Nam Ñeá noåi daäy choáng laïi nhaø Löông. Sau ñoù, vaøo naêm 722 cuoäc khôûi nghóa cuûa Mai Thuùc Loan choáng laïi phong kieán nhaø Ñöôøng ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc nhaân daân Chaêmpa, Chaân Laïp vaø Kim Laân uûng hoä. 27 Trong suoát möôøi theá kyû bò phong kieán nöôùc ngoaøi ñoâ hoä, treân thöïc teá ngöôøi Vieät ñaõ bò maát nöôùc, song, tinh thaàn daân toäc, yù thöùc ñoäc laäp cuûa ngöôøi Vieät vaãn khaúng ñònh söùc soáng maõnh lieät cuûa noù. Hôn möôøi theá kyû bò ñoâ hoä vaø ñoàng hoùa cuõng laø möôøi theá kyû ngöôøi Vieät choáng xaâm löôïc vaø choáng ñoàng hoùa. Chính cuoäc ñaáu tranh anh duõng, quaät cöôøng cuûa ngöôøi Vieät ñaõ goùp phaàn chaën ñöùng vaø ñaåy luøi söï xaâm löôïc cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc xuoáng Ñoâng Nam AÙ. Ñoàng thôøi, trong cuoäc ñaáu tranh naøy, ngöôøi Vieät ñaõ tieáp thu theâm vaên hoùa cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, nhaát laø thoâng qua ñaïo Phaät ñeå tieáp theâm söùc maïnh choáng laïi Haùn hoùa. Neáu nhö vaøo thôøi kyø naøy, moái bang giao giöõa ngöôøi Vieät ôû Baéc Boä vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo giaûm suùt, thì ngöôïc laïi ôû phía Nam treân phaàn ñaát cuûa ngöôøi Chaêm vaø moät boä phaän laõnh thoå thuoäc vöông quoác coå Phuø Nam vaø Chaân Laïp (töông öùng vôùi phaàn ñaát ñoàng baèng soâng Cöûu Long sau naøy) moái quan heä laïi coù moät söï phaùt trieån vöôït baäc. * Chaêmpa Vöông quoác coå Chaêmpa ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 192, laø keát quaû cuûa phong traøo ñaáu tranh choáng laïi aùch thoáng trò cuûa nhaø Haùn cuûa nhaân daân Chaêm vaø Vieät khi aáy. Nhaø nöôùc ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm naøy coù teân laø Laâm AÁp (laø teân cuûa moät con soâng). Chuû nhaân cuûa Laâm AÁp laø nhöõng ngöôøi Chaêm thuoäc ngöõ heä Maõ Lai ña ñaûo. Vöông quoác naøy ñaõ toàn taïi beàn vöõng suoát möôøi laêm theá kyû, nhöng sau ñoù suy yeáu daàn vaø ñaõ daàn chuyeån hoùa thaønh moät boä phaän cuûa nöôùc Vieät Nam. Quaù trình chuyeån hoùa naøy laø moät quaù trình laâu daøi, ôû ñoù vöøa coù söï can thieäp vuõ löïc cuûa caùc vöông trieàu 28 phong kieán, vöøa coù söï töï nguyeän cuûa caû hai khoái cö daân Vieät - Chaêm vì nhu caàu sinh toàn vaø phaùt trieån. Leõ dó nhieân, khi coøn toàn taïi vôùi tö caùch laø nhöõng nhaø nöôùc ñoäc laäp, giöõa Chaêmpa vaø Ñaïi Vieät ñaõ coù nhöõng moái bang giao treân nhieàu lónh vöïc. Giöõa hai nhaø nöôùc cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng va chaïm veà quyeàn lôïi, thaäm chí tieán haønh chieán tranh ñeå thoân tính nhau. Song, ñaây laø vieäc laøm hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi logic lòch söû, vôùi quy luaät caïnh tranh sinh toàn, maïnh ñöôïc yeáu thua cuûa thôøi Coå - Trung ñaïi. Veà phía nhaân daân, do coù chung nhöõng ñieàu kieän sinh soáng, quaù trình ñaáu tranh döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc, ñaëc bieät coù chung keû thuø nguy hieåm laø phong kieán phöông Baéc, neân cö daân hai nöôùc coù moät söï chia seû vaø hieåu bieát laãn nhau. Vì theá, giöõa hoï luoân coù söï tieáp nhaän laãn nhau, chung löng, ñaáu caät ñeå taïo döïng cuoäc soáng. Ñaây laø moät yeáu toá naêng ñoäng vaø laø ñoäng löïc chính thuùc ñaåy quaù trình chuyeån hoùa treân. Trong thôøi kyø toàn taïi vaø phaùt trieån thònh vöôïng vôùi tö caùch laø moät quoác gia ñoäc laäp, Chaêmpa coù moái quan heä thöôøng xuyeân vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc, ñaëc bieät laø vôùi Chaân Laïp, Laøo, Thaùi Lan vaø Philippin. Moái quan heä naøy dieãn ra treân nhieàu lónh vöïc: kinh teá, chính trò, vaên hoùa, ngoaïi giao... Ñoàng Döông (nay thuoäc tænh Quaûng Nam) vaø cöûa Ñaïi Chaêm (nay laø Hoäi An) ñöôïc xem laø caùc trung taâm chính trò, vaên hoùa, vaø kinh teá lôùn cuûa Chaêmpa luùc baáy giôø, cuõng laø nôi thu huùt thöông nhaân töø nhieàu nöôùc ñeán ñaây giao löu thöông maïi. Chaêmpa noåi tieáng vôùi saûn vaät quyù hieám: ngaø voi, teâ giaùc, goã coù höông, vaøng, vaûi voùc, toå yeán... Saûn vaät cuûa Chaêmpa thöôøng ñöôïc duøng laøm leã vaät trong quan heä ngoaïi giao vôùi caùc nöôùc ngoaøi. 29 • Phuø Nam (Founan, theá kyû I ñeán theá kyû VII) Vaøo nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, döïa treân söï phaùt trieån kinh teá cuûa thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm cuøng söï trao ñoåi vaên hoùa vôùi beân ngoaøi, ñaëc bieät laø AÁn Ñoä, caùc toäc ngöôøi mieàn Nam Ñoâng Nam AÙ ñaõ laàn löôït döïng leân caùc nhaø nöôùc sô kyø hoaëc caùc ñòa ñieåm quaàn cö quan troïng. Phuø Nam laø moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù, ñaõ ra ñôøi treân vuøng ñaát ñaïi theå töông öùng vôùi ñaát Nam Boä vaø moät phaàn caùc tænh thuoäc Ñoâng Nam Campuchia ngaøy nay. Treân thöïc teá, Phuø Nam ñaõ phaùt trieån qua nhöõng giai ñoaïn keá tieáp nhau vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng. Trong khoaûng vaøi ba theá kyû ñaàu laø giai ñoaïn hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa vöông quoác. Töø theá kyû thöù III, Phuø Nam ñaõ laø moät ñeá quoác huøng maïnh khoáng cheá moät taäp hôïp caùc tieåu quoác thuoäc caùc toäc ngöôøi khaùc nhau, coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi raát khaùc nhau. Trong ñoù, ñöông nhieân coù moät tieåu quoác Phuø Nam chính toâng naém ñòa vò toân chuû baét caùc tieåu quoác khaùc phaûi thaàn phuïc vaø coáng naïp. Moät trong nhöõng trung taâm kinh teá - vaên hoùa lôùn cuûa Phuø Nam luùc baáy giôø ñaõ ñöôïc thieát laäp ôû mieàn Taây soâng Haäu (Vieät Nam ngaøy nay) coù leõ truøng vôùi nhaø nöôùc Naravaranagara (nöôùc Chí Toân) - moät tieåu quoác coù vò trí ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi Phuø Nam. Ñaây vöøa laø cöûa ngoõ ôû phía Ñoâng tieáp giaùp vôùi nöôùc ngoaøi qua ñöôøng bieån, vöøa laø trung taâm thu nhaän cuõng nhö phaùt taùn vaên hoùa cuûa khu vöïc vaø caû theá giôùi xung quanh. Cö daân Naravaranagara laøm ruoäng, ñaùnh caù vaø ñaëc bieät thoâng thaïo vieäc buoân baùn treân bieån neân coù giao löu roäng raõi vôùi beân ngoaøi. Thoâng qua Naravaranagara maø Phuø Nam trôû neân maïnh veà kinh teá vaø cuõng qua ñoù maø tieáp nhaän vaên hoùa töø beân ngoaøi vaøo, nhaát laø vaên hoaù AÁn Ñoä. 30 Vaøo thôøi kyø thònh trò cuûa mình, Phuø Nam coù moái quan heä raát chaët cheõ vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc: Laâm AÁp, Chaân Laïp, Thaùi Lan, Mianma, Malaysia... vaø caùc nöôùc ngoaøi khu vöïc: AÁn Ñoä, Trung Quoác... Coù theå keå ra ñaây moät soá lónh vöïc chính: - Veà maët vaên hoùa: Beân caïnh vieäc giao löu vôùi khu vöïc, Phuø Nam ñaõ tieáp thu maïnh meõ vaên hoùa AÁn Ñoä trong ñoù coù Baølamoân giaùo. Thaàn Civa cuõng nhö cô cheá toå chöùc vöông trieàu vaø thieát cheá ñaúng caáp cuûa AÁn Ñoä ñöôïc du nhaäp vaø aûnh höôûng khoâng nhoû ôû nöôùc naøy. Ñaïo Phaät cuõng raát ñöôïc suøng baùi ôû Phuø Nam. Chính laø qua Phuø Nam maø vaên hoùa AÁn Ñoä ñaõ truyeàn baù saâu hôn vaøo mieàn luïc ñòa, nhaát laø ñeán Chaân Laïp. - Veà maët kinh teá: Thöông caûng OÙc-eo laø moät trung taâm kinh teá, phoàn thònh khoâng chæ cuûa Phuø Nam maø coøn cuûa caû Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø: ÔÛ ñaây khoâng thieáu moät thöù gì duø laø cuûa Ñoâng Nam AÙ, AÁn Ñoä, Trung Quoác hay vuøng Ñòa Trung Haûi. Taøu buoân cuûa caùc nöôùc taáp naäp vaøo ra nôi ñaây ñeå buoân baùn vaø boác dôõ haøng hoùa. Caùc hieän vaät coøn tìm thaáy ôû OÙc-eo qua quaù trình khai quaät nhö: caùc loaïi tieàn coå cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, tieàn ñoàng vaø ñaëc bieät laø hai taám meà ñay baèng vaøng coù nieân ñaïi raát sôùm döôùi trieàu ñaïi Antoni le Pieux vaø Marc Aureøle (theá kyû II), nhieàu ñoà trang söùc baèng maõ naõo vaø thuûy tinh maøu coù xuaát xöù taïi La Maõ vaø Trung Caän Ñoâng, töôïng phaät AÁn Ñoä, v.v... cho thaáy moái giao löu kinh teá ñaëc bieät thònh vöôïng taïi ñaây. Tieác raèng, thöông caûng lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ trong 7 theá kyû ñaàu coâng nguyeân sau ñoù ñaõ bò huûy hoaïi moät caùch ñoät ngoät, maø nguyeân nhaân cuûa söï bieán maát naøy hieän vaãn chöa ñöôïc laøm saùng toû. 31 B. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TÖØ SAU THEÁ KYÛ THÖÙ X ÑEÁN NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX Vaøo ñaàu theá kyû thöù X, cuoäc ñaáu tranh choáng Baéc thuoäc cuûa ngöôøi Vieät ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi hoaøn toaøn. Moät kyû nguyeân môùi: kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû vaø phaùt trieån veà moïi maët ñöôïc môû ra. Nhaø nöôùc daân toäc ñöôïc xaùc laäp vaø cuûng coá. Trong xu theá khaúng ñònh chính mình, caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam töøng böôùc cuûng coá vaø hoaøn thieän boä maùy trung öông taäp quyeàn trong nöôùc, ñoàng thôøi môû roäng quan heä vôùi beân ngoaøi. Cuõng vaøo thôøi ñieåm naøy, nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙ cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn xaây döïng caùc quoác gia daân toäc. Boái caûnh chung ñoù laø tieàn ñeà voâ cuøng thuaän lôïi ñeå môû ra moät trang môùi trong lòch söû bang giao giöõa caùc nöôùc treân toaøn khu vöïc. Coù theå noùi moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi Ñoâng Nam AÙ chöa bao giôø gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh coâng ñeán theá keå töø tröôùc ñoù. III. BANG GIAO VIEÄT NAM - CHAÂN LAÏP 1. Vaøi neùt veà vöông quoác Chaân Laïp (Campuchia) Vaøo khoaûng ñaàu coâng nguyeân ôû giai ñoaïn sô kyø ñoà saét, treân cô sôû cuûa kyõ thuaät môùi vaø söï tieáp xuùc vôùi vaên hoùa AÁn Ñoä, coù leõ nhöõng quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Moân coå vaø ngöôøi Khmer coå ñaõ ñöôïc laäp ra. Bieân nieân söû cuûa Campuchia ñaõ ñeà caäp ñeán moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù coù teân goïi laø Chenla. Caùc quoác gia naøy sau ñoù bò leä thuoäc vaøo moät quoác gia maïnh hôn, ñoù laø Phuø Nam (maø ta ñaõ coù dòp ñeà caäp). Cho ñeán 32 theá kyû thöù VI vaø VII, caùc quoác gia naøy maïnh daàn leân vaø daàn thoaùt ra khoûi söï leä thuoäc vaøo Phuø Nam. Theo truyeàn thuyeát, thuûy toå cuûa ngöôøi Khmer laø moät aån só ngöôøi goác AÁn Ñoä teân laø Kambu ñaõ ñeán vuøng ñaát naøy truyeàn giaùo. Sau ñoù, vò aån só keát hoân vôùi nöõ thaàn Mera, vì theá con chaùu cuûa hoï ñöôïc goïi laø Kambuja. Teân gheùp cuûa caëp vôï choàng Kambu-Mera cuõng ñöôïc laáy laøm teân toäc Kmer hay Khmer. Trung taâm ñieåm cuûa boä laïc Khmer goác coù theå laø Vaït Phu (Champassac), gaàn nôi hoäi löu cuûa hai soâng Seâmun vaø Meâkoâng. Boä laïc naøy coù trình ñoä kinh teá - xaõ hoäi khaù cao, hoï coù söï tieáp xuùc khaù gaàn guõi vaø thöôøng xuyeân vôùi caùc boä toäc Khmer ôû phía Nam vaø qua ñoù maø hoï tieáp thu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä. Ngöôøi chính thöùc xaùc laäp ra vöông quoác Khmer mieàn Baéc hay vöông quoác Campuchia sô kyø laø Bhavavarman I. Teân nöôùc luùc ñaàu cuõng ñöôïc ñaët theo teân oâng: nöôùc Bhava (Bhavapura), nhöng ngöôøi Trung Quoác thì vaãn goïi laø Chaân Laïp. Bhavavarman I laø ngöôøi chaám döùt söï leä thuoäc cuûa Khmer vaøo Phuø Nam. Nhöng phaûi ñôïi ñeán em trai oâng laø Sitôrasena (Mahendravarman - 600 - 620) vaø chaùu oâng laø Isanavarman (620-650), ngöôøi Khmer môùi chinh phuïc ñöôïc Phuø Nam. Vöông quoác Campuchia sô kyø thöïc söï thònh trò döôùi trieàu Jayavarman I (650-680). Vieäc tieáp xuùc vôùi vaên hoùa bieån, vieäc môû roäng ñòa baøn vôùi nhöõng ñieàu kieän sinh soáng môùi ñaõ thuùc ñaåy neàn kinh teá - xaõ hoäi Campuchia ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Döôùi thôøi Javavarman I, ngöôøi Chaân Laïp ñaõ xaâm chieám caû AiLao (Laøo) vaø moät phaàn Nam Chieáu (Vaân Nam - Trung Quoác). 33 2. Bang giao Vieät Nam - Chaân Laïp a) Bang giao tröôùc theá kyû XVI Thö tòch coå Vieät Nam ñaõ töøng noùi ñeán moái quan heä giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc thieát laäp khaù sôùm. Vaøo ñaàu theá kyû VIII (722), moái quan heä naøy ñöôïc cuûng coá theâm qua cuoäc noåi daäy cuûa Mai Thuùc Loan ôû Hoan Chaâu choáng nhaø Ñöôøng. 32 chaâu trong nöôùc ñaõ noåi daäy höôûng öùng cuoäc khôûi nghóa cuûa oâng. Beân ngoaøi, Mai Thuùc Loan lieân keát ñöôïc vôùi Laâm AÁp, Chaân Laïp, Kim Laân, quaân soá leân ñeán hôn 30 vaïn ngöôøi. Nhaø Ñöôøng phaûi vaát vaû laém môùi deïp ñöôïc cuoäc khôûi nghóa. Töø sau khi Ñaïi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp töø tay phong kieán Trung Quoác, Ñaïi Vieät ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån. Trong khi ñoù, ôû Chaân Laïp, neàn vaên minh Aêngkor cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn thònh ñaït döôùi trieàu ñaïi Jayavarman VII (1181 - sau 1200). Neáu nhö Ñaïi Vieät thöïc thi chính saùch môû roäng quan heä vôùi beân ngoaøi, thì Jayavarman VII cuõng chuû tröông lieân keát vaø giöõ quan heä hoøa hieáu vôùi caùc nöôùc lôùn nhö Trung Quoác, Ñaïi Vieät, Java... Quan heä ngoaïi giao giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc chính thöùc thieát laäp döôùi trieàu Lyù, thôøi vua Lyù Thaùi Toå. Thö tòch coå cuûa Vieät Nam coøn ghi roõ: laàn ñi söù ñaàu tieân cuûa söù boä Chaân Laïp ñeán nöôùc ta laø vaøo naêm 1012 – 1013, hoï mang theo raát nhieàu saûn vaät ñeå trieàu coáng nhaø Lyù. Tieáp theo ñoù, chæ tính rieâng döôùi trieàu Lyù ñaõ coù caû thaûy 13 laàn söù boä Chaân Laïp ñeán Ñaïi Vieät. Moái giao haûo giöõa hai nöôùc ñaëc bieät thuaän thaûo, toát ñeïp. Chaúng haïn nhö: - Vaøo naêm 1118, söù giaû Chaân Laïp ñeán Thaêng Long, gaëp luùc trieàu ñình môû tieäc möøng xuaân khaùnh thaønh 7 ngoïn 34 Baûo thaùp, vua Lyù sai höõu ty baøy nghi tröôïng ôû Ñieän Linh Quang roài daãn söù giaû cuøng xem.(9) - Cuõng vaøo thôøi naøy, moät soá daân Chaân Laïp vì sôï noäi loaïn ñeán xin cö truù ôû Ñaïi Vieät, vua Lyù öng thuaän. ÔÛ nöûa ñaàu nhaø Lyù, quan heä ngoaïi thöông giöõa hai nöôùc cuõng khaù phaùt trieån. Thöông caûng Vaân Ñoàn (Quaûng Ninh) ñöôïc môû roäng vaø thu huùt khaùch thöông töø nhieàu nöôùc tôùi ñaây. Vì theá ngöôøi Chaân Laïp cuõng thöôøng tôùi trao ñoåi caùc saûn phaåm cuûa hoï vaø ñoåi laáy caùc thoå saûn, ñoà duøng thoâng thöôøng nhö: chieáu thoâ, noài ñoàng, maâm ñoàng, löôïc goã, kim khaâu… Treân lónh vöïc vaên hoùa: Thôøi Lyù, caùc vua cuûa ta ñeàu chuoäng ñaïo Phaät neân giao löu vaên hoùa giöõa hai nöôùc thoâng qua ñaïo Phaät khaù thònh haønh. Caùc nhaø sö vaãn thöôøng ñöôïc cöû ñi cuøng caùc söù giaû trong ñoaøn ngoaïi giao. Thaäm chí, vaøo naêm 1086, trong phaùi boä ngoaïi giao cuûa Chaân Laïp sang trieàu coáng coøn coù caû hai ngöôøi theo ñaïo Baølamoân ñi cuøng. Tuy nhieân, khoâng phaûi quan heä giöõa caùc vöông trieàu luùc naøo cuõng thuaän thaûo. Do bò chi phoái bôûi aùp löïc cuûa caùc nöôùc lôùn, ñaëc bieät laø Trung Quoác, vaø quy luaät canh tranh quyeàn löïc khoác lieät cuûa thôøi trung ñaïi, giöõa hai nöôùc khoâng traùnh khoûi coù nhöõng luùc baát hoøa, thaäm chí phaûi duïng binh ñeå giaûi quyeát nhöõng baát ñoàng veà quyeàn lôïi. Vaøo naêm 1069, Chaân Laïp bò nhaø Toáng (Trung Quoác) xuùi baåy ñaõ lieân minh vôùi Toáng, choáng laïi Ñaïi Vieät. Ñeå giöõ vöõng bieân giôùi phía nam cuûa mình nhaø Lyù buoäc phaûi taán coâng lieân quaân Chaân Laïp –Champa tröôùc ñeå töï veä vaø ñaåy luøi aâm möu thaâm ñoäc cuûa nhaø Toáng. Döôùi thôøi Harsavarman III (Vua chinh phuïc 9 Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, kyû nhaø Lyù, quyeån 3, tr.248-249. 35 1066-1080), Chaân Laïp nhieàu laàn mang quaân tieán ñaùnh Chaêmpa vaø vuøng bieån phía nam cuûa Ñaïi Vieät. Thôøi vua Suryavarman II (1113-1150), Chaân LaïÏp cuõng ñaõ 5 laàn mang quaân tieán ñaùnh Ñaïi Vieät baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån. Trong ñoù laàn dieãn ra vaøo naêm 1128, Chaân Laïp laáy côù Ñaïi Vieät chöùa chaáp ngöôøi Chieâm vaø ngöôøi Chaân Laïp löu vong, ñaõ cöû tôùi 20.000 quaân taán coâng Ñaïi Vieät. Naêm sau (1129), Chaân Laïp lại lieân keát vôùi Chaêmpa mang 700 chieán thuyeàn taán coâng Thanh Hoùa, v.v… Caùc traän taán coâng coøn tieáp dieãn döôùi thôøi Jayavarman VII, loâi keùo caû quaân Mieán Ñieän (Mianma) tham chieán. Ñaëc bieät, quan heä Chaân Laïp - Chaêmpa trong giai ñoaïn naøy raát xaáu. Chaân Laïp töøng chinh phuïc Chaêmpa trong nhieàu naêm (töø 1145-1149), thaäm chí ñöa caû hoaøng thaân Chaân Laïp leân tröïc tieáp cai trò Chaêmpa. Nhöõng vieäc laøm ñoù môû ñaàu cho moät cuoäc chieán tranh keùo daøi giöõa hai nöôùc, maø söû goïi laø “chieán tranh traêm naêm” (1113-1220). Haàu heát trong thôøi gian ñoù, Chaân Laïp chieám ñoùng vaø ñoâ hoä Chaêmpa, ngoaïi tröø giai ñoaïn 1177-1181, Chaêm Pa chieám ñoùng vaø ñoâ hoä ñöôïc moät phaàn Chaân Laïp. Ñaõ coù thôøi kyø Chaêmpa bò bieán thaønh moät tænh cuûa Chaân Laïp (1203-1220). ÔÛ cuoái thôøi Lyù vaø sang thôøi Traàn, Chaân Laïp böôùc vaøo giai ñoaïn suy taøn, tình hình Chaân Laïp ngaøy caøng xaáu ñi vaø bò nöôùc laùng gieàng Thaùi Lan thöôøng xuyeân gaây aùp löïc vaø chieám ñaát. Bang giao Vieät Nam-Chaân Laïp taïm thôøi giaùn ñoaïn. Moät nguyeân nhaân khaùc cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng laøm ñöùt ñoaïn quan heä giöõa hai nöôùc laø cuoäc xaâm löôïc cuûa quaân đội Moâng-Nguyeân xuoáng phöông Nam. Ñaïi Vieät laø tieâu ñieåm cuûa cuoäc ñuïng ñaàu naøy, ñaõ doàn heát moïi khaû naêng vaø löïc löôïng cho cuoäc khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm. Cuoäc 36 khaùng chieán anh duõng cuûa Ñaïi Vieät ñaõ ñaåy luøi 3 laàn taán coâng cuûa quaân ñoäi Moâng Coå vaø do vaäy chaúng nhöõng Ñaïi Vieät giöõ vöõng chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa mình maø coøn goùp phaàn baûo veä vöõng chaéc neàn hoøa bình cuûa khu vöïc. XIX b) Bang giao töø theá kyû XVI ñeán nöûa ñaàu theá kyû Töø theá kyû XVI trôû ñi, moái quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc thieát laäp trôû laïi vaø ngaøy caøng phaùt trieån hôn tröôùc. Ñaây cuõng laø thôøi kyø ngöôøi Vieät baét ñaàu di chuyeån ngaøy caøng ñoâng vaøo phía nam (Ñaøng trong) ñeå tìm ñaát soáng. Trong quaù trình tieán veà phöông Nam möu caàu cuoäc soáng, ngöôøi Vieät caøng coù dòp tieáp xuùc vaø gaàn guõi vôùi lôùp cö daân Khmer taïi ñaây. Ñeàu laø naïn nhaân cuûa cheá ñoä phong kieán, nhöõng lôùp cö daân Vieät - Khmer ñaàu tieân ñaõ deã daøng tieáp nhaän laãn nhau. Hoï cuøng chung löng ñaáu caät ñeå vöôït qua thöû thaùch cuûa thieân nhieân vaø nhöõng baát coâng xaõ hoäi ñeå taïo neân caùc laøng maïc truø phuù vaø ruoäng vöôøn toát töôi. Vì theá maø hình thaønh neân tình traïng cö truù xen caøi giöõa hai coäng ñoàng cö daân treân vuøng ñaát haï löu soâng Meâ Koâng. Thoâng thöôøng, ngöôøi Vieät coù khaû naêng thích öùng cao vôùi caùc loaïi hình ruoäng nöôùc, sình laày, neân toûa xuoáng caùc vuøng truõng, ngaäp nöôùc ñeå canh taùc. Coøn ngöôøi Khmer toû ra thích hôïp vôùi caùc vuøng cao hôn, neân hoï thöôøng canh taùc treân caùc goø, gioàng laø chính. Quan heä giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp thôøi hoï Nguyeãn môû roäng quyeàn löïc veà phía Ñaøng trong laø moät moái quan heä maät thieát vaø ñöôïc theå hieän treân nhieàu lónh vöïc: Chính trò – ngoaïi giao – quaân söï: Vaøo cuoái theá kyû XVI, ñaàu theá kyû XVII xung ñoät giöõa caùc theá löïc phong kieán ôû Vieät Nam dieãn ra gay gaét. Moät 37 trong nhöõng theá löïc aáy laø hoï Nguyeãn (Nguyeãn Hoaøng) quyeát ñònh choïn ñaát Thuaän Hoùa laøm nôi taäp hôïp löïc löôïng, chuaån bò cho nhöõng döï tính quyeàn löïc laâu daøi. Nguyeãn Phuùc Nguyeân (1613-1635), con trai Nguyeãn Hoaøng, noái nghieäp Chuùa ñaõ xuùc tieán maïnh meõ moái quan heä vôùi caùc quoác gia laùng gieàng phía nam cuûa mình. Cuõng vaøo khoaûng thôøi gian naøy, ôû Chaân Laïp, Chey Chettha II (1618-1628) leân ngoâi. OÂng laø ngöôøi coù yù thöùc khoâi phuïc neàn töï chuû cho Chaân Laïp neân ñaõ tìm ñoàng minh ñeå choáng laïi vöông trieàu Ayuthaya (Thaùi Lan). Boái caûnh lòch söû suy taøn cuûa Chaân Laïp ñaõ ñöa Chey Chettha II ñeán vôùi Chuùa Nguyeãn vaø keå töø ñaây vai troø cuûa Chuùa Nguyeãn baét ñaàu xuaát hieän ôû Chaân Laïp . Naêm 1620 ñaùnh daáu moät moác quan troïng trong lòch söû quan heä giöõa hai nöôùc. Vaøo naêm naøy, Chey Chettha II chính thöùc caàu hoân vôùi coâng chuùa Ngoïc Vaïn (con gaùi Chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân). Kinh ñoâ cuûa Chaân Laïp cuõng rôøi xa hôn nöõa veà phía ñoâng vaø ñöôïc ñaët taïi Uñoâng treân bôø Toângleâsaùp. Ñeå giöõ vöõng ngai vaøng vaø tranh thuû söï giuùp ñôõ cuûa Chuùa Nguyeãn veà quaân söï trong cuoäc chieán choáng laïi phong kieán Xieâm, Chey Chettha II ñaõ taïo nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi cho daân Vieät tieán saâu vaøo khai phaù ñaát ñai vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long - nôi töø tröôùc vaãn thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa Chaân Laïp vaø ñöôïc goïi döôùi teân Chaân Laïp mieàn nöôùc (Thuûy Chaân Laïp). Naêm 1628, Chey Chettha II qua ñôøi. Chaân Laïp caøng suy yeáu nghieâm troïng. Caùc theá löïc caàm quyeàn ôû Chaân Laïp luùc thì döïa vaøo phong kieán Xieâm, luùc laïi caàu cöùu Chuùa Nguyeãn ñeå baûo veä quyeàn lôïi. Do vaäy caùc Chuùa Nguyeãn caøng coù ñieàu kieän cuûng coá aûnh höôûng cuûa mình vôùi Chaân Laïp. 38 Tuy vaäy, vai troø chuû yeáu cuûa Chuùa Nguyeãn chæ xuaát hieän trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát ñeå hoã trôï cho Chaân Laïp, ñoàng thôøi ngaên caûn bôùt tham voïng cuûa phong kieán Xieâm ñoái vôùi Chaân Laïp vaø khu vöïc. Moät soá söï kieän tieâu bieåu cho vai troø naøy coù theå keå ñeán nhö: cuø saùng taïo cuûa ngöôøi Vieät taùc ñoäng vaøo neân chæ trong moät thôøi gian ngaén, keå töø cuoái theá kyû XVII, ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ laø moät trung taâm kinh teá - chính trò lôùn. Hoaït ñoäng kinh teá, nhaát laø ngoaïi thöông, trôû neân nhoän nhòp, saàm uaát, laø nôi thu huùt khaùch thöông töø nhieàu vuøng ñoå ñeán. - Vaøo naêm 1674, noäi chieán giöõa Naëc OÂng Ñaøi vaø Naëc OÂng Noän dieãn ra. Chuùa Nguyeãn cöû Cai cô Nguyeãõn Döông Laâm sang giuùp OÂng Noän leân ngoâi vaø ñaët OÂng Ñaøi laøm phoù Vöông. Vieäc buoân baùn treân truïc Gia Ñònh – Nam Vang (Phnompeânh) phaùt trieån maïnh meõ caû treân boä, döôùi thuyeàn. Ngöôøi Vieät thöôøng chôû gaïo, muoái sang Nam Vang vaø mua veà caùc laâm thoå saûn vaø caù khoâ töø vuøng bieån Hoà. Ngöôøi Khmer thì tìm mua löông thöïc, muoái vaø caùc ñoà gia duïng caàn thieát. - Naêm 1699, Naëc OÂng Noän nghe theo lôøi xuùi baåy cuûa phong kieán Xieâm, boû trieàu coáng vaø ñem quaân choáng laïi Chuùa Nguyeãn. Toång suaát Nguyeãn Höõu Caûnh phaûi ra tay ñaùnh deïp. - Naêm 1705, noäi loaïn dieãn ra ôû Chaân Laïp, Chuùa Nguyeãn phaûi giuùp laäp laïi traät töï. - Naêm 1753, laïi giuùp ngöôøi Chaêm Islam ôû Chaân Laïp choáng laïi söï ñaøn aùp cuûa phong kieán Chaân Laïp. - Naêm 1813, ñöa Naëc OÂng Chaân leân ngoâi vaø giuùp theâm nhieàu cuûa caûi. - Naêm 1834: Baûo hoä cho trieàu ñình cuûa coâng chuùa Ang Maây (Ngoïc Vaân), v.v… * Veà kinh teá: Coù theå noùi ñaây laø moät thôøi kyø quan heä kinh teá giöõa hai nöôùc phaùt trieån nhaát. Söï coù maët cuûa ngöôøi Vieät ngaøy caøng ñoâng ôû Ñaøng trong ñaõ khieán cho thöïc traïng vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long thay ñoåi nhanh choùng: töø hoang vu, röøng raäm chuyeån thaønh ñoàng ruoäng töôi toát, xoùm laøng truø maät. Ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi, laïi ñöôïc baøn tay lao ñoäng caàn 39 Maëc duø nhaø Nguyeãn chuû tröông “öùc thöông” baèng caùch ñaët caùc traïm kieåm soaùt, ñaùnh thueá cao (thueá haøng hoùa, thueá ghe thuyeàn, thueá saûn vaät…), quy ñònh chaët cheõ caùc tuyeán buoân baùn, thaäm chí quy ñònh caû soá löôïng thöông nhaân trong moät chuyeán buoân … nhöng, vieäc buoân baùn khoâng vì theá maø haïn cheá, traùi laïi noù vaãn phaùt trieån ngaøy caøng maïnh hôn. ÔÛ nhöõng vuøng cö truù xen caøi, quan heä kinh teá giöõa hai khoái cö daân trôû neân töï nhieân, caàn thieát. Hoï khoâng chæ trao ñoåi saûn phaåm cho nhau maø coøn hoïc hoûi vaø giuùp ñôõ laãn nhau ngay trong quaù trình saûn xuaát. *Veà vaên hoùa – xaõ hoäi: Neáu nhö tröôùc ñaây ngöôøi Khmer ñaõ sôùm bieát chuyeån hoùa vaên hoùa bieån Phuø Nam ñeå laøm giaøu theâm neàn vaên hoùa cuûa mình, thì ôû giai ñoaïn naøy vieäc hoïc hoûi, giao thoa veà vaên hoùa caøng coù ñieàu kieän ñeå thuùc ñaåy hôn nöõa. Khi tieán veà phöông Nam ngöôøi Vieät mang theo mình vaên hoùa Thaêng Long ñaõ tích hôïp töø ngaøn naêm tröôùc, nhöng ñoàng thôøi cuõng khoâng ngöøng tieáp thu theâm caùc giaù trò vaên hoùa töø caùc neàn vaên hoùa Chaêm, Khmer. Söï tieáp thu naøy theå hieän phong 40