Tài liệu Lạm phát ở cộng hoà dân chủ nhân dân lào thực trạng và giải pháp

1 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi luËn ¸n Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhÊt lµ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c níc XHCN kÓ c¶ Lµo ®· ph¶i ®¬ng ®Çu l¹m ph¸t cao vµ t¨ng trëng chËm. L¹m ph¸t cao, thËm chÝ lµ siªu l¹m ph¸t ®· thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ kinh tÕ bëi v× nã ®· g©y rÊt nhiÒu t¸c h¹i ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nh÷ng níc ®ã. Dêng nh cã mét quy luËt chung lµ kh«ng cã níc nµo tiÕn hµnh chuyÓn ®æi theo híng thÞ trêng mµ kh«ng cã l¹m ph¸t. Khi tù do ho¸ thÞ trêng ®· ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, l¹m ph¸t ®· t¨ng lªn rÊt cao, c¸c níc b¾t ®Çu thùc hiÖn ch¬ng tr×nh æn ®Þnh b»ng viÖc c¾t gi¶m kho¸ chÆt, chÝnh s¸ch thu nhËp vµ c¶i tæ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. L¹m ph¸t ®· gi¶m ®i nhng s¶n xuÊt còng gi¶m ®i nhanh chãng do sù suy gi¶m cña tæng cÇu, do ®Çu t gi¶m, hÖ thèng kinh tÕ cò ®· bÞ xo¸ bá, hÖ thèng kinh tÕ míi cha ph¸t huy hiÖu qu¶. Nguyªn nh©n t¸i l¹m ph¸t vÉn tån t¹i trong ¸p lùc t¨ng l¬ng vµ chÝnh s¸ch l·i xuÊt cao ®· khuyÕn khÝch nî gi÷a c¸c xÝ nghiÖp cuèi cïng g©y ¸p lùc ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng ®Ó t¸i tµi trî c¸c kho¶n nî nµy. Mét lÇn n÷a c¸c níc chuyÓn ®æi kinh tÕ l¹i ®øng tríc nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t, mét sè níc ®· thùc sù r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng nî vµ l¹m ph¸t trÇm träng nh níc Nga n¨m 1998. Sau ba cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ë Ch©u ¸ (1997), Nga (1998), Brazil (1999) vµ sù rèi lo¹n vÒ tµi chÝnh ë Mexico (1999), Lµo, ViÖt Nam, Trung Quèc vµ mét sè níc kh¸c ®· chuyÓn sang giai ®o¹n gi¶m ph¸t vµ suy tho¸i kinh tÕ. Tríc bèi c¶nh ®ã ChÝnh phñ Lµo ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kÝch cÇu b¨ng viÖc níi láng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ chÝnh s¸ch tµi kho¸. §iÒu tÊt yÕu ®· x¶y ra mang tÝnh chu kú, n¨m 2008 l¹m ph¸t ®· quay trë l¹i g©y rÊt nhiÒu tranh c·i. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam còng nh ë Lµo kh«ng cã yÕu tè tiÒn tÖ mµ lµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy ph¸t sinh tõ sù t¨ng gi¸ quèc tÕ vµ hä ñng hé quan ®iÓm t¨ng tiÒn vµo lu th«ng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ¸ch t¾c cña nÒn kinh tÕ. Mét sè ý kiÕn kh¸c l¹i cho r»ng l¹m ph¸t ë Lµo cã nguyªn nh©n tiÒn tÖ vµ hä khuyÕn nghÞ nªn ¸p dông ngay c¸c gi¶i ph¸p th¾t chÆt tiÒn tÖ, th¾t chÆt tµi kho¸ tríc khi l¹m ph¸t kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc. Trong khi ®ã, mét sè nhµ kinh tÕ l¹i ®a ra kh¸i niÖm l¹m ph¸t c¬ b¶n, theo hä cÇn ph¶i lo¹i bá c¸c mÆt hµng cã tÝnh nh¹y c¶m cao vÒ gi¸ c¶ nh x¨ng dÇu, l¬ng thùc ra khái ræ hµng ho¸ khi tÝnh l¹m ph¸t c¬ b¶n. Nh vËy l¹m ph¸t c¬ b¶n ë Lµo cha cao vµ cha cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p m¹nh ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Tõ c¸c quan ®iÓm tr¸i ngîc nhau ®· dÉn ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p rÊt kh¸c nhau trong viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t, ®iÒu ®ã cho thÊy sù phøc t¹p vµ tÝnh chÊt nghiªm träng cña l¹m ph¸t. ViÖc nghiªn cøu l¹m ph¸t vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn l¹m ph¸t ë Lµo, trªn c¬ së ®ã t×m ra 2 c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa thùc tiÔn. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò t«i ®· chän ®Ò tµi nghiªn cøu “ L¹m ph¸t ë n íc Céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ”. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n Trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn chèng l¹m ph¸t cña c¸c níc chuyÓn ®æi kinh tÕ nãi chung vµ cña Lµo nãi riªng. §Ò tµi cña luËn ¸n sÏ tËp trung nghiªn cøu c¸c nguyªn nh©n c¨n b¶n vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn l¹m ph¸t ë Lµo trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, ph©n tÝch ¶nh hëng cña c¶i tæ kinh tÕ vµ t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« chèng l¹m ph¸t trong thêi gian qua tõ ®ã rót ra c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp cho viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t ë Lµo trong t¬ng lai. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu L¹m ph¸t liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cña kinh tÕ ph¸t triÓn nh lµ ph©n phèi thu nhËp, ®ãi nghÌo vµ thÊt nghiÖp. Nhng ®Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu l¹m ph¸t vµ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ®ã lµ hai vÊn ®Ò quan träng cña c¸c níc XHCN vµ mét sè níc trªn thÕ giíi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng. LuËn ¸n bao gåm nh÷ng néi dung chÝnh sau ®©y. a. Nghiªn cøu l¹m ph¸t ë c¸c níc trªn thÕ giíi trong thêi gian qua, trªn c¬ së ®ã rót ra bµi häc cho chuyÓn ®æi kinh tÕ vµ kiÒm chÕ l¹m ph¸t. b. Nghiªn cøu l¹m ph¸t ë Lµo nh»m lµm râ nguyªn nh©n c¨n b¶n vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn cña l¹m ph¸t, t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ l¹m ph¸t, hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« chèng l¹m ph¸t trong thêi gian qua. Cuèi cïng ®a ra c¸c gi¶i ph¸p cho viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t. §Ò tµi sÏ giíi h¹n viÖc nghiªn cøu l¹m ph¸t trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1980 ®Õn n¨m 2008. Nguån sè liÖu cña ®Ò tµi ®îc rót ra tõ nhiÒu tµi liÖu ®· xuÊt b¶n c«ng khai cã liªn quan ®Õn nÒn kinh tÕ Lµo còng nh c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi kh¸c nhÊt lµ níc CHXHCN ViÖt Nam. C¸c sè liÖu cã thÓ cha chÝnh x¸c vµ cha nhÊt qu¸n, ®ã lµ mét khã kh¨n rÊt lín trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nh ph©n tÝch vµ tæng hîp, quy n¹p vµ diÔn gi¶i, so s¸nh vµ ph¬ng ph¸p lÞch sö. C¸c ph¬ng ph¸p ®ã ®îc vËn dông ®an xen lÉn nhau. §Æc biÖt ë ®©y nguyªn t¾c toµn diÖn, lÞch sö vµ cô thÓ lµ ph¬ng ph¸p luËn trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu l¹m ph¸t ë Lµo còng nh c¸c níc kh¸c. LuËn ¸n cßn sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh lîng ®Ó bæ sung vµ kiÓm chøng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh. 5. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu 3 1. HÖ thèng ho¸ c¸c quan ®iÓm lÝ thuyÕt vÒ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy (cost push) vµ l¹m ph¸t cÇu kÐo (Demand pull) trªn quan ®iÓm cña Keynes, trêng ph¸i c¬ cÊu vµ trêng ph¸i tiÒn tÖ. 2. Ph©n tÝch nguån gèc vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn l¹m ph¸t ë c¸c níc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c biÖn ph¸p ®· ®îc sö dông ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Cuèi cïng rót ra quy luËt chung cho c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi vµ bµi häc cho Lµo. 3. Ph©n tÝch nguån gèc c¨n b¶n vµ c¬ chÕ chuyÒn dÉn l¹m ph¸t ë Lµo trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Dïng ph¬ng ph¸p kinh tÕ lîng ®Ó ph©n tÝch ®Þnh lîng c¸c mèi quan hÖ gi÷a l¹m ph¸t, t¨ng trëng kinh tÕ, cung tiÒn, tû gi¸ vµ sù a thÝch ®ång néi tÖ ®Ó kiÓm chøng cho c¸c ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ rót ra c¸c gîi ý vÒ gi¶i ph¸p kiÒm chÕ l¹m ph¸t ë Lµo. 6. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung luËn ¸n bao gåm 3 ch¬ng, 10 tiÕt. 4 Ch¬ng 1 L¹m Ph¸t vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn 1.1. C¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ l¹m ph¸t 1.1.1. L¹m ph¸t vµ ph¬ng ph¸p tÝnh l¹m ph¸t 1.1.1.1. Gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t Tríc tiªn chóng ta cÇn ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a viÖc t¨ng ®ét biÕn tÊt c¶ c¸c lo¹i gi¸ vµ viÖc dai d¼ng trong møc gi¸ chung. Sù t¨ng ®ét biÕn c¸c lo¹i gi¸ thêng ph¸t sinh tõ c¸c có sèc (vÝ dô nh có sèc dÇu löa trªn thÕ giíi). Mét vÝ dô gÇn ®©y nhÊt lµ gi¸ dÇu t¨ng ®Õn 147$/1 thïng th¸ng 7/2008. Trong khi ®ã sù t¨ng dai d¼ng trong møc gi¸ chung l¹i ph¸t sinh tõ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ kinh niªn ch¼ng h¹n nh th©m hôt ng©n s¸ch nÆng nÒ trong nhiÒu n¨m. ViÖc t¨ng gi¸ dai d¼ng nh vËy ®îc gäi lµ l¹m ph¸t (Sachs and Larrain, 1993), hay nãi mét c¸ch kh¸c l¹m ph¸t lµ sù gi¶m dai d¼ng trong søc mua cña ®ång tiÒn. §Þnh nghÜa nµy míi chØ nãi tíi hiÖn tîng mµ kh«ng nªu ®îc nguån gèc vµ ¶nh hëng cña hiÖn tîng ®ã. C¸c häc thuyÕt vÒ l¹m ph¸t ®· cho thÊy tÝnh chÊt phøc t¹p cña c¸c nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t vµ ¶nh hëng cña l¹m ph¸t. Do vËy, ®Þnh nghÜa nªu trªn chØ lµ mét ®iÓm khëi ®Çu. Hai kh¸i niÖm kh¸c t¬ng ®èi gÇn víi ®Þnh nghÜa vÒ l¹m ph¸t lµ thiÓu ph¸t (deflation) vµ gi¶m ph¸t (disflation). Tríc hÕt thiÓu ph¸t lµ hiÖn tîng mµ trong ®ã gi¸ ®ang gi¶m ®i, mét lÇn n÷a kh¸i niÖm nµy còng kh«ng nªu ®îc nguån gèc vµ ¶nh hëng cña viÖc gi¶m gi¸. §iÒu ®¸ng lu ý ë ®©y lµ l¹m ph¸t vµ thiÓu ph¸t chØ lµ sù kh¸c nhau trong híng vËn ®éng ngîc chiÒu cña gi¸ c¶. Thø hai, gi¶m ph¸t lµ sù gi¶m dÇn trong sù t¨ng cña møc gi¸ chung. Trong kh¸i niÖm nµy, gi¸ vÉn t¨ng nhng tèc ®é chËm h¬n, hiÖn tîng nµy thêng ®îc xem nh mét qu¸ tr×nh gi¶m dÇn tèc ®é l¹m ph¸t do c¸c chÝnh s¸ch tÝch cùc cña chÝnh phñ. Trong mét sè trêng hîp kh¸c, gi¶m ph¸t lµ kÕt qu¶ t¸c ®éng thuÇn tuý cña c¸c lùc lîng thÞ trêng. 1.1.1.2. Ph¬ng ph¸p tÝnh l¹m ph¸t Chóng ta ®· nªu kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ l¹m ph¸t. Cã rÊt nhiÒu lo¹i gi¸ c¶ trong nÒn kinh tÕ, cã lo¹i gi¸ t¨ng lªn, cã lo¹i gi¸ gi¶m ®i, vµ sè cßn l¹i kh«ng thay ®æi. Víi mét khèi lîng c¸c lo¹i gi¸ c¶ lín vµ kh¸c nhau nh vËy, chóng ta cÇn cã mét c¸ch tÝnh ®Ó thÓ hiÖn ®îc tÊt c¶ c¸c lo¹i gi¸ c¶. HÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu nhÊt trÝ sö dông tæng møc gi¸ b×nh qu©n ®Ó ph¶n ¶nh xu híng cña c¸c lo¹i gi¸ kh¸c nhau. NÕu cho tríc tæng gi¸ c¶ lµ P, tû lÖ l¹m ph¸t ®îc tÝnh riªng rÏ hoÆc ®îc tÝnh ®ång thêi nh sau (Mankiw, 1994): t  Pt  Pt  1 Pt  1 hoÆc  t ln Pt  ln Pt  1 5 Trong ®ã t lµ tØ lÖ l¹m ph¸t cña giai ®o¹n t; Pt vµ Pt-1 lµ tæng gi¸ c¶ cña 2 giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau giai ®o¹n t vµ giai ®o¹n t -1. Trong nghiªn cøu, chóng ta sö dông c¶ 2 c¸ch tÝnh tû lÖ l¹m ph¸t riªng rÏ vµ ®ång thêi. Cã mét sè ph¬ng ph¸p tÝnh tæng møc gi¸. ChØ sè gi¶m ph¸t GDP (Gross Domestic Product), chØ sè gi¸ hµng tiªu dïng (CPI) (Consumers Price Index), chØ sè gi¸ hµng b¸n lÎ (RPI) (Retails Price Index), chØ sè gi¸ cña ngêi s¶n xuÊt (PPI) (Producers Price Index) vµ chØ sè gi¸ hµng b¸n bu«n (WPI) (Wholesellers Price Index). ChØ sè gi¶m ph¸t GDP lµ chØ sè gi¸ ph¶n ¸nh b×nh qu©n gi¸ cña tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc s¶n xuÊt trong níc. ChØ sè nµy ®îc sö dông ®Ó gi¶m l¹m ph¸t GDP danh nghÜa vµ tÝnh ®îc GDP thùc. ChØ sè gi¶m ph¸t GDP ®îc tÝnh nh sau (Mankiw, 1994) N ChØ sè gi¶m ph¸t GDP = GDP danh nghÜa/ GDP thùc tÕ =  Pit Q it i 1 N  Pi 0Q it i 1 Trong ®ã Pit vµ Qit lµ gi¸ vµ lîng cña s¶n phÈm i trong giai ®o¹n t, P io lµ gi¸ cña s¶n phÈm i trong giai ®o¹n c¬ së, vµ N lµ tæng sè s¶n phÈm. Lu ý r»ng Qit lµ träng sè vµ nh÷ng träng sè ®ã thay ®æi theo thêi gian. Bëi v× chØ sè gi¶m ph¸t GDP lµ mét chØ sè Paasche. ChØ sè gi¸ hµng tiªu dïng (CPI) thêng ®îc xem nh lµ ph¬ng ph¸p ®o lêng chi phÝ cña cuéc sèng liªn quan tíi ræ hµng ho¸ vµ dÞch vô cô thÓ ®îc mua bëi ngêi tiªu dïng. Ræ hµng ho¸ ®îc Ên ®Þnh ®èi víi mét n¨m c¬ së, chØ sè CPI lµ mét chØ sè Lastpayers (Mankiw, 1994). N  Pit Q i 0 CPI  iN1  Pi 0Q io i 1 Nh vËy c¸ch tÝnh chØ sè CPI lµ c©n nh¾c tõng mÆt hµng theo tÇm quan träng kinh tÕ cña nã chø kh«ng ph¶i lµ céng ®¬n gi¶n c¸c gi¸ c¶ l¹i vµ chia cho tæng khèi hµng. ChØ sè gi¶m ph¸t GDP ®îc ®¸nh gi¸ lµ toµn diÖn h¬n chØ sè gi¸ tiªu dïng CPI v× bao qu¸t ®îc tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô trong GDP. Kh¸c víi chØ sè CPI, chØ sè gi¸ ngêi s¶n xuÊt ®îc tÝnh to¸n dùa trªn gi¸ mét ræ hµng ho¸ ®Æc trng ®îc mua bëi c¸c c«ng ty. Bªn c¹nh c¸c gi¸ trÞ b×nh qu©n, c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña l¹m ph¸t còng cÇn ®îc nghiªn cøu mét c¸ch thÝch ®¸ng, ®ã lµ biªn ®é cña l¹m ph¸t. Biªn ®é cña l¹m 6 ph¸t lµ kho¶ng c¸ch mµ trong ®ã l¹m ph¸t dao ®éng. Trong mét giai ®o¹n cô thÓ, biªn ®é l¹m ph¸t ®îc tÝnh to¸n b»ng ph¬ng sai chuÈn (Standard deviation - SD) hoÆc hÖ sè cña biªn ®é (Coefficient of variation - CV) cña tØ lÖ l¹m ph¸t trong giai ®o¹n ®ã. N      it     SD = i 1   n     CV  2 t 2 SD  Trong ®ã i lµ tû lÖ l¹m ph¸t cña giai ®o¹n i trong thêi gian cÇn nghiªn cøu. Vµ  lµ l¹m ph¸t b×nh quan trong giai ®o¹n ®ã. §èi víi nh÷ng tû lÖ l¹m ph¸t thÊp, hÖ sè biªn ®é sÏ gi¶m ®i c¨n b¶n, gÇn nh b»ng zero. Do vËy mµ ph¬ng sai chuÈn thêng ®îc sö dông ®Ó ph¶n ¶nh biªn ®é dao ®éng cña l¹m ph¸t. 1.1.2. Ph©n lo¹i l¹m ph¸t C¨n cø vµo tèc ®é l¹m ph¸t, ngêi ta chia l¹m ph¸t ra lµm 3 lo¹i chÝnh: L¹m ph¸t võa ph¶i: Tû lÖ l¹m ph¸t díi 10%. §©y lµ lo¹i l¹m ph¸t phæ biÕn vµ tån tai gÇn nh thêng xuyªn trong hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ. L¹m ph¸t phi m·: Møc gi¸ t¨ng rÊt nhanh ë tû lÖ 2 hoÆc 3 con sè, tõ 20 ®Õn 999% n¨m. L¹m ph¸t nh vËy g©y ¶nh hëng ®Õn tÇng líp d©n nghÌo vµ trung lu. ViÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®ßi hái c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ m¹nh, nÕu kh«ng sÏ dÉn ®Õn siªu l¹m ph¸t. Siªu l¹m ph¸t: Theo ®Þnh nghÜa cña Cagan (1956), siªu l¹m ph¸t (Hyperinflation) ®îc x¸c ®Þnh khi tû lÖ l¹m ph¸t hµng th¸ng vît qu¸ 50%. §Æc trng ®Çu tiªn cña siªu l¹m ph¸t lµ sù ph¸ vì hoµn toµn hÖ thèng tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ. Víi tû lÖ l¹m ph¸t hµng th¸ng lªn tíi 3, 4 vµ 5 con sè, ngêi ta sÏ rêi bá tiÒn néi tÖ ®Ó n¾m gi÷ vµng, ngo¹i tÖ hoÆc hµng ho¸, trõ khi viÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n bÞ b¾t buéc bëi ph¸p luËt (®Ó thanh to¸n tiÒn thuÕ hoÆc sö dông c¸c lîi Ých c«ng céng,v.v…). §Æc trng thø hai lµ thêi gian hiÖu lùc cña c¸c hîp ®ång danh nghÜa rót ng¾n l¹i, tõ hµng th¸ng xuèng hµng tuÇn, ngµy vµ thËm chÝ ®«i khi tÝnh b»ng giê. Mét ®Æc trng thø ba cña siªu l¹m ph¸t lµ h×nh thøc th¸i qu¸ cña viÖc tµi trî th©m hôt ng©n s¸ch. Trong thùc tÕ, siªu l¹m ph¸t thêng ®i ®«i víi suy tho¸i, thÊt nghiÖp vµ sù bÊt æn x· héi nghiªm träng. Siªu l¹m ph¸t ë Hungary ®· ®îc ghi l¹i lµ siªu l¹m ph¸t cao nhÊt trong lÞch sö thÕ giíi, chØ trong mét n¨m gi¸ ®· t¨ng lªn tíi 3,8 x10 27 (3,8 7 octillion time), vµ tû lÖ l¹m ph¸t b×nh qu©n mét th¸ng lµ 19800%, ngêi ta íc tÝnh thiÖt h¹i tíi 40% tµi s¶n cña Hungary. Trong phÇn tíi chóng ta sÏ nghiªn cøu quan ®iÓm cña c¸c trêng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau khi gi¶i thÝch nguyªn nh©n l¹m ph¸t. 1.1.3. Nguyªn nh©n g©y l¹m ph¸t Cuéc tranh c·i vÒ c¸c nguyªn nh©n g©y l¹m ph¸t vÉn cha kÕt thóc. Mét sè nhµ kinh tÕ thuéc trêng ph¸i Keynes chØ ra c¸c nguyªn nh©n gÇn nh trùc tiÕp g©y ra l¹m ph¸t chñ yÕu lµ trong mÆt cung cÇu. C¸c nhµ kinh tÕ kh¸c l¹i nghiªn cøu s©u c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n cña l¹m ph¸t. Nh÷ng nhµ kinh tÕ ®ã thuéc vÒ trêng ph¸i c¬ cÊu vµ trêng ph¸i tiÒn tÖ. 1.1.3.1. C¸c lý thuyÕt vÒ l¹m ph¸t cÇu kÐo vµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy ViÖc gi¶i thÝch l¹m ph¸t vÒ mÆt cung vµ cÇu ®îc m« t¶ nh sau: H×nh 1.1. chØ ra ®iÓm c¾t nhau gi÷a ®êng cung vµ ®êng cÇu sÏ x¸c ®Þnh møc gi¸. Trong trêng hîp ®Çu tiªn, l¹m ph¸t cÇu kÐo, ®êng tæng cÇu dÞch chuyÓn lªn trªn do tæng cÇu cña ngêi tiªu dïng, kinh doanh vµ chÝnh phñ vÒ hµng ho¸ dÞch vô vît qu¸ tæng cung, vît qu¸ n¨ng lùc cña nÒn kinh tÕ (kÓ c¶ nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô trong c¸c kho vµ hµng nhËp khÈu gép l¹i), khiÕn gi¸ c¶ nãi chung t¨ng lªn vµ ph¸t sinh l¹m ph¸t. P S¶n lîng tiÒm n¨ng AS P H×nh 1.1. Tæng cung vµ tæng cÇu AD C¸c nhµ kinh tÕ träng tiÒn nhÊn m¹nh vai trß cña tiÒn lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n Q cña l¹m ph¸t cÇu kÐo. Hä gi¶ thiÕt r»ng ®êng tæng cung lµ cè ®Þnh, nÒn kinh tÕ lu«n lu«n ®¹t ë møc s¶n lîng tiÒm n¨ng, cung tiÒn t¨ng lªn lµm t¨ng cÇu ®èi víi hµng ho¸ nhng cung hµng ho¸ kh«ng thÓ t¨ng do c¸c nguån lùc ®· ®îc sö dông ë møc toµn dông dÉn ®Õn t¨ng gi¸ cïng víi tèc ®é t¨ng cung tiÒn vµ l¹m ph¸t thùc sù sÏ xÈy ra. Nhng J.M.Keynes kh«ng cho r»ng nÒn kinh tÕ lu«n lu«n ë møc toµn dông nh©n c«ng. Tríc khi cã toµn dông nh©n c«ng th× mäi kho¶n tµi trî lµm t¨ng cÇu x· héi kh«ng nh÷ng lµ cÇn thiÕt ®Ó t¨ng tæng cÇu, t¨ng s¶n lîng vµ c«ng ¨n viÖc lµm mµ cßn cha g©y l¹m ph¸t, hay chØ t¹o ra l¹m ph¸t lµnh m¹nh. Nhng khi tæng cÇu, s¶n lîng vµ c«ng ¨n viÖc lµm t¨ng h¬n n÷a, quy luËt thu nhËp gi¶m dÇn vµ sù khan 8 hiÕm c¸c nguån lùc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, gi¸ b¾t ®Çu t¨ng lªn. Sù t¨ng gi¸ trong giai ®o¹n nµy ®îc hiÓu lµ l¹m ph¸t ngÇm. NÕu cung tiÒn (Money Supply)vît qu¸ møc toµn dông nh©n c«ng, s¶n lîng kh«ng t¨ng vµ gi¸ t¨ng lªn cïng tû lÖ víi t¨ng cung tiÒn. Theo Keynes ®©y lµ l¹m ph¸t thùc sù, nhng «ng cho r»ng l¹m ph¸t trong giai ®o¹n toµn dông nh©n c«ng vÉn cã Ých v× nã lµm hng thÞnh nÒn kinh tÕ, cøu v·n suy tho¸i vµ thÊt nghiÖp. ¤ng coi l¹m ph¸t ®Ó t¨ng ®Çu t cho nÒn kinh tÕ t¹o ra cÇu d thõa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong trêng hîp thø hai, l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy (Cost Push), ®êng tæng cung dÞch chuyÓn lªn trªn do chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng nhanh h¬n n¨ng suÊt lao ®éng (t¨ng chi phÝ chñ yÕu lµ t¨ng l¬ng vµ gi¸ cña c¸c yÕu tè vµo kh«ng ph¶i lµ søc lao ®éng nh dÇu löa, nguyªn, nhiªn vËt liÖu, c«ng nghÖ cò vµ c¬ chÕ qu¶n lý l¹c hËu) khi ®ã c¸c doanh nghiÖp sÏ ®èi phã l¹i b»ng c¸ch t¨ng gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ l¹m ph¸t xuÊt hiÖn mÆc dï cÇu vÒ s¶n phÈm cña hä kh«ng t¨ng. Nh vËy “l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy” ®· gi¶i thÝch nguyªn nh©n l¹m ph¸t trong trêng hîp cÇu kh«ng ®æi hoÆc thËm chÝ gi¶m xuèng, ngay c¶ trong trêng hîp thu hÑp cÇu b»ng viÖc c¾t gi¶m ®Çu t vµ tÝn dông cã thÓ g©y thÊt nghiÖp vµ suy tho¸i kinh tÕ chø kh«ng lµm gi¶m l¹m ph¸t. §iÓm ®¸ng lu ý lµ “l¹m ph¸t cÇu kÐo” xuÊt hiÖn do cÇu vît cung khi nÒn kinh tÕ tíi hoÆc vît qu¸ møc s¶n lîng tiÒm t¨ng, cã sù toµn dông nh©n c«ng vµ c«ng xuÊt m¸y mãc thiÕt bÞ, th× “l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy” ph¸t sinh ngay c¶ khi tµi nguyªn cha ®îc sö dông hÕt, cha tíi tr¹ng th¸i toµn dông nh©n c«ng, thËm chÝ l¹m ph¸t ngay c¶ khi suy tho¸i kinh tÕ. Nh vËy cã thÓ coi “l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy” lµ mét hiÖn tîng míi cña nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn nay. Cßn cã nhiÒu tranh c·i gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ vÒ viÖc t¸ch biÖt l¹m ph¸t cÇu kÐo vµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy. Hä cho r»ng qu¸ tr×nh l¹m ph¸t thùc sù chøa ®ùng c¸c nh©n tè cña c¶ hai phÝa. Trong thùc tÕ c¸c nh©n tè d cÇu vµ chi phÝ ®Èy ho¹t ®éng ®ång thêi vµ ®éc lËp trong mét qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Do ®ã l¹m ph¸t ®îc kÕt hîp c¶ cÇu kÐo vµ chi phÝ ®Èy khi møc gi¸ thay ®æi do sù dÞch chuyÓn ®i lªn cña c¶ hai hµm tæng cung vµ tæng cÇu. Gi÷a “l¹m ph¸t cÇu kÐo” vµ “l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy” tån t¹i mét mèi quan hÖ tuyÕn tÝnh, t¨ng gi¸ do cÇu kÐo dÉn ®Õn t¨ng gi¸ do chi phÝ ®Èy. Cô thÓ lµ do tæng cÇu vÒ thµnh phÈm vµ dÞch vô t¨ng dÉn ®Õn më réng s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp lµm cho nhu cÇu nguyªn vËt liÖu vµ lao ®éng t¨ng lªn khiÕn cho chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng, gi¸ thµnh t¨ng, ph¸t sinh l¹m ph¸t. 9 Trªn ®©y lµ c¸c c¸ch gi¶i thÝch l¹m ph¸t mét c¸ch trùc tiÕp v× nã nªu c¸c nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn l¹m ph¸t tõ phÝa cung vµ cÇu. C¸c trêng ph¸i kh¸c ®i xa h¬n, hä nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n mµ trong ®ã l¹m ph¸t x¶y ra. 1.1.3.2. C¸ch tiÕp cËn cña trêng ph¸i c¬ cÊu Ngay tõ nh÷ng n¨m 1950, khi nghiªn cøu l¹m ph¸t trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c nhµ kinh tÕ thuéc trêng ph¸i c¬ cÊu ®· cho r»ng nguyªn nh©n g©y l¹m ph¸t lµ sù kh«ng co gi·n cña cung vµ sù cøng nh¾c cña c¬ cÊu gi÷a c¸c khu vùc cña nÒn kinh tÕ (Torado, 1989). Hä cho r»ng cã sù tån t¹i t¬ng quan mét - mét gi÷a qu¸ tr×nh kinh tÕ vµ c¬ cÊu kinh tÕ vµ v× vËy ®èi víi mçi c¬ cÊu kinh tÕ t ¬ng øng mét vect¬ duy nhÊt cña gi¸ t¬ng ®èi. §iÒu nµy ¸m chØ r»ng mäi thay ®æi trong c¬ cÊu kinh tÕ ®Òu dÉn ®Õn sù thay ®æi trong gi¸ t¬ng ®èi. NÕu gi¸ tÝnh b»ng tiÒn gi¶m ®i kh«ng linh ho¹t, thay ®æi trong gi¸ t¬ng ®èi sÏ dÉn ®Õn t¨ng trong møc gi¸ chung vµ sinh ra rÊp lùc l¹m ph¸t mµ trong mét m«i trêng tiÒn tÖ thô ®éng sÏ dÉn ®Õn mét qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Tãm l¹i, thuyÕt l¹m ph¸t c¬ cÊu ®îc dùa trªn ba yÕu tè c¨n b¶n: (1) gi¸ t¬ng ®èi thay ®æi khi c¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi, (2) sù kÐm linh ho¹t cña gi¸ c¶ tiÒn tÖ, vµ (3) cung tiÒn thô ®éng ®Ó ®ãng kho¶ng c¸ch l¹m ph¸t (inflation gap) ph¸t sinh do viÖc t¨ng gi¸ (Olivera, 1957). Hä cho r»ng l¹m ph¸t lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®îc trong nÒn kinh tÕ ®ang cè g¾ng t¨ng trëng nhanh nhng ph¶i ®èi mÆt víi nót th¾t cæ chai vÒ c¬ cÊu. Nh÷ng nót t¾t cæ chai c¬ b¶n lµ (1) cung l¬ng thùc kh«ng co gi·n, (2) h¹n chÕ vÒ ngo¹i tÖ vµ (3) h¹n chÕ vÒ ng©n s¸ch cña chÝnh phñ. Víi khÝa c¹nh nót th¾t cæ chai trong khu vùc n«ng nghiÖp, hä cho r»ng ®« thÞ ho¸ vµ t¨ng thu nhËp dÉn ®Õn t¨ng nhanh chãng vÒ cÇu l¬ng thùc vµ nguyªn liÖu th« mµ khu vùc n«ng nghiÖp kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc. Ph¶n øng cña cung yÕu ít v× nh÷ng h¹n chÕ c¬ cÊu trong khu vùc n«ng nghiÖp. Gi¸ t¬ng ®èi cña hµng n«ng s¶n cã xu híng t¨ng lªn. NÕu gi¸ hµng c«ng nghiÖp kh«ng gi¶m xuèng v× cÊu tróc cña thÞ trêng kh«ng nh¹y c¶m, c¬ chÕ truyÒn dÉn khi ®ã sÏ chuyÓn ¸p lùc l¹m ph¸t c¬ cÊu vµo l¹m ph¸t. TiÒn l¬ng ph¶i t¨ng lªn v× chi phÝ cho cuéc sèng t¨ng lªn vµ do ®ã t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt trong khu c«ng nghiÖp dÉn ®Õn t¨ng gi¸ hµng c«ng nghiÖp. NÕu lîi Ých cËn biªn ®îc gi÷ nguyªn th× sÏ cã mét sù ®iÒu chØnh míi trong gi¸ t¬ng ®èi ngay lËp tøc b¾t ®Çu lÆp l¹i qu¸ tr×nh ®· m« t¶. Toµn bé qu¸ tr×nh ®ã gi¶ thiÕt lµ tån t¹i cung tiÒn thô ®éng ®¶m b¶o c©n b»ng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ. Nót th¾t cæ chai thø hai lµ h¹n chÕ vÒ ngo¹i tÖ, ph¸t sinh do tû lÖ t¨ng trëng ngo¹i tÖ nhËn ®îc kh«ng ®ñ ®¸p øng t¨ng cÇu qu¸ nhanh vÒ nhËp khÈu t¹o ra bëi sù cè g¾ng ph¸t triÓn nhanh, t¨ng d©n sè vµ cè g¾ng c«ng nghiÖp ho¸ trong m«i trêng h¹n chÕ vÒ kü thuËt, mÊt c©n ®èi c¬ cÊu vµ sù biÕn ®æi t¸c nh©n kh«ng hoµn h¶o. 10 ThiÕu hµng nhËp khÈu vµ t¨ng gi¸ hµng nhËp khÈu ®· tÝch luü viÖc t¨ng gi¸, c¸n c©n thanh to¸n gÆp khã kh¨n cuèi cïng buéc c¸c níc ph¶i ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ hoÆc ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu. ¸p lùc l¹m ph¸t c¬ cÊu xuÊt hiÖn vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn khi ®ã sÏ chuyÓn nã vµo l¹m ph¸t th«ng qua hÖ thèng kinh tÕ nh sau: NÕu kiÓm so¸t nhËp khÈu vµ h¹n ng¹ch nhËp khÈu (quota) ®îc sö dông ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu, kÕt qu¶ lµ d cÇu vµ thiÕu hµng ho¸ trong níc lµm cho gi¸ c¶ trong níc cña hµng nhËp khÈu t¨ng lªn, ®Æc biÖt khi co gi·n gi¸ c¶ cña cÇu ®èi víi hµng nhËp khÈu lµ rÊt thÊp. Khi hµng thay thÕ nhËp khÈu cã s½n trong níc, gi¸ cña chóng sÏ cã xu híng t¨ng cïng víi hµng nhËp khÈu. Sù t¨ng gi¸ sÏ dÉn ®Õn cÇu vÒ tiÒn l¬ng t¨ng lªn, vµ b»ng c¸c biÖn ph¸p níi láng tÝn dông trong níc, l¹m ph¸t sÏ x¶y ra. NÕu ph¸ gi¸ ®îc ¸p dông, ¶nh hëng ngay lËp tøc cña ph¸ gi¸ sÏ lµm t¨ng gi¸ C.I.F (Cost Insurance Freight) cña hµng nhËp khÈu tÝnh b»ng tiÖn néi tÖ. Khi mét tû träng ®¸ng kÓ hµng nhËp khÈu bao gåm b¸n thµnh phÈm vµ m¸y mãc thiÕt bÞ, chi phÝ hµng nhËp khÈu cao h¬n sÏ lµm t¨ng gi¸ s¶n xuÊt cña thµnh phÈm ®îc s¶n xuÊt trong níc. T¨ng gi¸ t¬ng ®èi cña hµng th¬ng m¹i (tradable goods) sÏ dÉn ®Õn t¨ng gi¸ dÞch vô vµ hµng phi th¬ng m¹i (non-tradable goods). Ph¶n øng cña bé phËn lao ®éng cã tæ chøc ®èi víi viÖc gi¶m thu nhËp thùc tÕ cã thÓ dÉn ®Õn viÖc t¨ng tiÒn l ¬ng. Ph¸ gi¸ còng cã thÓ cã ¶nh hëng l¹m ph¸t th«ng qua ¶nh hëng cña l·i suÊt. T¨ng gi¸ b¾t nguån tõ ph¸ gi¸ sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ thùc cña c¸c kho¶n tÝn dông ng©n hµng. Do ®ã c¸c c«ng ty buéc ph¶i t×m ®Õn c¸c nguån vèn kh«ng chÝnh thøc víi l·i suÊt sÏ cao h¬n, chi phÝ vèn lu ®éng t¨ng lªn, chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn, vµ ®êng tæng cung dèc lªn. KÕt qu¶ lµ gi¶m s¶n lîng thùc tÕ vµ t¨ng møc gi¸. Nót th¾t cæ chai thø ba lµ thiÕu nguån lùc tµi chÝnh (the fiscal constraint). Sù cè g¾ng ph¸t triÓn ®· lµm t¨ng ph¹m vi liªn quan cña chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ (®Æc biÖt trong viÖc cung cÊp c¸c ph¬ng tiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng h¹ tÇng vµ x· héi). Thªm vµo ®ã, tû lÖ h×nh thµnh vèn t nh©n thÊp vµ thÝch an toµn nh ®Çu t phi s¶n xuÊt (®Êt ®ai vµ nhµ cöa, göi tiÒn trong tµi kho¶n t¹i c¸c ng©n hµng níc ngoµi, v.v…) ®· buéc chÝnh phñ ph¶i ®ãng vai trß lín h¬n trong viÖc t¹o vèn ®Ó cung cÊp mét khèi lîng ®ñ ®Ó hÊp thô lîng lao ®éng d thõa do t¨ng d©n sè qu¸ nhanh. Trong khi ®ã, thu nhËp cña chÝnh phñ hiÕm khi t¨ng nhanh chãng ®Ó ®ñ ®¸p øng t¨ng trëng chi tiªu, c¬ cÊu thuÕ kh«ng hiÖu qu¶ vµ tham nhòng. Sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i tæ hÖ thèng thuÕ lµ vÊn ®Ò trong dµi h¹n trong khi ®ã ®Çu t h¹ tÇng lín trong ng¾n h¹n lµ mét ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt trong t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng. Khi hÖ thèng tµi chÝnh trong níc kÐm ph¸t triÓn kh«ng thÓ rót ra ®îc c¸c nguån lùc cho ®Çu t vµ viÖc tiÕp cËn víi c¸c nguån tµi chÝnh bªn ngoµi bÞ h¹n chÕ, t×nh thÕ lìng nan thêng ®îc gi¶i quyÕt b»ng viÖc in tiÒn ®Ó tµi trî th©m hôt vµ do ®ã dÉn ®Õn l¹m ph¸t. Thªm vµo ®ã, c¸c nót th¾t cæ chai kh¸c trong khu vùc nh: ®iÖn, 11 nhiªn liÖu th« nhËp khÈu, giao th«ng vËn t¶i vµ c¸c ph¬ng tiÖn tÝn dông còng gãp phÇn quan träng lµm t¨ng ¸p lùc l¹m ph¸t. 1.1.3.3. C¸ch tiÕp cËn cña trêng ph¸i tiÒn tÖ Ngîc l¹i víi trêng ph¸i c¬ cÊu, c¸c nhµ kinh tÕ träng tiÒn (®¹i diÖn lµ Friedman, Laidler, Dornbusch vµ Fischer) ®· cho r»ng l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò thuÇn tuý vÒ tiÒn tÖ, b¾t nguån vµ ®îc duy tr× bëi c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ tµi kho¸ më réng (chi tiªu th©m hôt cña chÝnh phñ, c¸c chÝnh s¸ch më réng tÝn dông vµ më réng ho¹t ®éng ngo¹i hèi cña ng©n hµng trung ¬ng). ViÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®ßi hái kiÓm so¸t ®ñ vµ cÇn thiÕt lîng tiÒn cung øng t¨ng lªn víi mét tû lÖ ®ång nhÊt víi t¨ng trëng cÇu tiÒn t¹i møc gi¸ æn ®Þnh. §Æc biÖt, tû lÖ l¹m ph¸t còng gi¶m ®i, vµ sù bãp mÐo trong nÒn kinh tÕ ®îc lo¹i bá, th«ng qua viÖc kiÒm chÕ d cÇu b»ng c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ tµi kho¸, kiÓm so¸t viÖc t¨ng l¬ng vµ lo¹i bá tû gi¸ ®¸nh gi¸ cao (overvalued exchange rate). Sau ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø II, trêng ph¸i tiÒn tÖ hiÖn ®¹i ®· ®îc khëi ®Çu vµ ph¸t triÓn bëi Milton Friedman vµ nh÷ng ngêi kh¸c. C¸c nhµ kinh tÕ träng tiÒn ®· ®a ra m« h×nh tiÒn tÖ dùa trªn hµm cÇu tiÒn æn ®Þnh víi lîng tiÒn thùc tÕ. Lîng tiÒn thùc tÕ nh vËy ®îc cÇu do c¸c giao dÞch vµ môc ®Ých dù phßng, vµ møc cña nã ®îc gi¶ ®Þnh lµ mét hµm sè cña thu nhËp thùc tÕ vµ chi c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn thay cho gi÷ tµi s¶n mµ Ýt nhÊt cã thÓ tho¶ m·n ®éng c¬ dù phßng. H¬n n÷a ngêi ta cßn cho r»ng cung tiÒn lµ ngo¹i sinh vµ cã thÓ ®îc kiÓm so¸t bëi c¸c nhµ chøc tr¸ch trong lÜnh vùc tiÒn tÖ. Trong m« h×nh nµy, l¹m ph¸t lµ kÕt qu¶ cña viÖc më réng cung tiÒn nhanh h¬n cÇu tiÒn. ThuyÕt cÇu tiÒn do Friedman ®a ra (1956a) lµ t¸c phÈm næi tiÕng trong sè c¸c häc thuyÕt míi vÒ sè lîng tiÒn tÖ. Häc thuyÕt ®îc ph¸t triÓn trªn c¬ së thuyÕt sè lîng tiÒn tÖ cò tõ Cambridge. Nã ®îc dùa trªn nguyªn t¾c lµ cÇu tiÒn cña c¸ nh©n bÞ rµng buéc chÆt chÏ bëi c¸c nguån cña anh ta vµ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng tr×nh vÒ thu nhËp cña viÖc gi÷ tiÒn vµ thu nhËp cña viÖc gi÷ c¸c tµi s¶n kh¸c thay cho tiÒn. Friedman ®· thÓ hiÖn häc thuyÕt cña m×nh b»ng hµm cÇu tiÒn danh nghÜa nh sau:  M d P r B , r E , p, h, y, u  Trong ®ã: Md: CÇu tiÒn tÖ danh nghÜa P: Møc gi¸ tuyÖt ®èi Y: Thu nhËp thêng xuyªn, tøc lµ thu nhËp dù kiÕn tÝnh b×nh qu©n, thu nhËp dù kiÕn tÝnh b×nh qu©n, thu nhËp hiÖn t¹i vµ qu¸ khø ®· ®îc chØnh lý. 12 rB, rE,  , h: Ph¶n ¸nh møc sinh lêi danh nghÜa trªn tµi s¶n mµ cã thÓ n¾m gi÷ thay cho tiÒn. BiÕn rB lµ l·i xuÊt cña tr¸i phiÕu, biÕn r E lµ hiÖu suÊt sinh lêi cña cæ phiÕu vµ  lµ phÇn tr¨m thay ®æi cña møc gi¸. h: Tû lÖ thu nhËp tõ thiÕt bÞ vµ con ngêi u: H»ng sè biÓu thÞ tÊt c¸c c¸c yÕu tè kh¸c nhau cã thÓ gi¶i thÝch cho nhu cÇu c¸ nh©n vÒ tiÒn tÖ. Hµm cÇu tiÒn danh nghÜa cã thÓ ®îc biÓu diÔn thµnh hµn cÇu tiÒn thùc nh sau: Md r B , r E , p, h, y, u P   Theo M. Friedman, muèn k×m h·m l¹m ph¸t cÇn k×m chÕ sù t¨ng trëng sè lîng tiÒn vµ ®Ó kh«ng cã l¹m ph¸t th× tèc ®é ph¸t hµnh tiÒn vµo lu th«ng ph¶i cïng víi tèc ®é t¨ng trëng s¶n xuÊt ®Ých thùc. Nh vËy, xÐt vÒ lÞch sö, häc thuyÕt vÒ sè lîng tiÒn tÖ ®· ph¸t triÓn gÇn 400 n¨m vµ lµ mét bé phËn cÊu thµnh trong kho tµng lý luËn tiÒn tÖ. Cuèi cïng, chóng ta thÊy r»ng, cho dï xuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm kinh tÕ kh¸c nh©u ®Ó ph©n tÝch nguyªn nh©n g©y l¹m ph¸t th× tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu thõa nhËn l¹m ph¸t x¶y ra khi tæng cÇu vît qu¸ tæng cung hµng ho¸ vµ dÞch vô. 1.2. t¸c ®éng cña l¹m ph¸t ®èi víi ph¸t triÓn 1.2.1. ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi t¨ng trëng kinh tÕ §Ó lµm râ mèi quan hÖ gi÷a l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng lµ kh«ng ®¬n gi¶n bëi v× chóng cã c¶ hai mèi quan hÖ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Lu ý r»ng ®iÒu chóng ta quan t©m ë ®©y lµ híng tõ l¹m ph¸t ®Õn t¨ng trëng chø kh«ng ph¶i híng ngîc l¹i. L¹m ph¸t sÏ ¶nh hëng trùc tiÕp tíi t¨ng trëng khi tiÒn ®îc xem lµ ®Çu vµo trùc tiÕp cña s¶n xuÊt trong hµm s¶n xuÊt. Ngo¹i trõ kªnh nµy, l¹m ph¸t sÏ ¶nh hëng ®Õn t¨ng trëng th«ng qua c¸c biÕn kh¸c nh tiÕt kiÖm, ®Çu t, n¨ng suÊt lao ®éng… Qu¸ tr×nh ¶nh hëng nµy ®îc m« t¶ b»ng h×nh 1.2. L¹m ph¸t C¸c biÕn sè T¨ng trëng H×nh 1.2: Quan hÖ gi÷a l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng Lóc nµy cÇn ph¶i nhËn d¹ng c¸c biÕn sè tÝch cùc ®îc xem nh lµ c¸c kªnh hoÆc cÇu nèi tõ l¹m ph¸t tíi t¨ng trëng, tÊt c¶ c¸c kªnh ®ã sÏ ®îc g¾n vµo hai c¸ch tiÕp cËn tr¸i ngîc nhau lµ trêng ph¸i c¬ cÊu vµ trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn vµ sÏ ®îc th¶o luËn trong phÇn díi ®©y. 13  C¸ch tiÕp cËn cña trêng ph¸i c¬ cÊu. Theo quan ®iÓm cña trêng ph¸i c¬ cÊu, t¹i bÊt kú mét kho¶ng thêi gian nµo, bao giê còng tån t¹i mét sè lÜnh vùc kh«ng sö dông hÕt nguån lùc vµ thiÖt h¹i tõ cÇu thÊp cïng tån t¹i víi c¸c lÜnh vùc kh¸c ®ang d cÇu vµ ®ang t¨ng gi¸. Th«ng tin kh«ng hoµn h¶o, thiÕu nguån lùc vÒ vèn vµ kü n¨ng qu¶n lý, sai lÇm vÒ chÝnh s¸ch vµ c¸c nh©n tè kh¸c lµm cho ®é co gi·n cña cung rÊt nhá. §ång thêi do gi¶m ®« kÕt dÝnh, viÖc t¨ng gi¸ ë c¸c lÜnh vùc d cÇu kh«ng ®îc bï ®¾p b»ng viÖc gi¶m gi¸ ë c¸c lÜnh vùc d cung vµ do ®ã g©y ra mét sù dÞch chuyÓn liªn tôc theo chiÒu híng t¨ng lªn (thêng xuyªn nhng kh«ng nhanh) trong møc gi¸ chung. NÕu tæng cÇu ®îc Ên ®Þnh ë møc thÊp ®Õn nçi gi¸ c¶ æn ®Þnh ngay c¶ trong c¸c lÜnh vùc cã ®é co gi·n thÊp th× c¸i gi¸ ph¶i tr¶ lµ gi¶m s¶n lîng vµ gi¶m t¨ng trëng. Do vËy sÏ cã mét sù trao ®æi gi÷a l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng, mét x· héi u tiªn cho t¨ng trëng th× sÏ ph¶i chÊp nhËn l¹m ph¸t ®i cïng víi nã.  C¸ch tiÕp cËn cña trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn. Ngîc l¹i víi trêng ph¸i c¬ cÊu, trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn (Neoclassical) cho r»ng l¹m ph¸t dêng nh cã h¹i h¬n ®èi víi t¨ng trëng. ViÖc t¨ng gi¸ kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t mµ cßn c¶n trë ®Çu t b»ng viÖc sãi mßn gi¸ trÞ thùc cña nã. L¹m ph¸t cã xu híng lµm mÐo mã c¬ cÊu ®Çu t theo híng ®Çu t vµo lÜnh vùc cã lîi nhuËn nhanh chãng nh ®Çu c¬ trong khi ®ã kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t dµi h¹n vµo ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ lÜnh vùc nghiªn cøu. H¬n n÷a, l¹m ph¸t, kÌm theo ®ã lµ sù dao ®éng gi¸ c¶ rÊt m¹nh vµ dù ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c vÒ c¸c biÖn ph¸p ®èi phã cña chÝnh phñ sÏ lµm t¨ng sù bÊt æn vµ lµm cho viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch khã kh¨n h¬n, lµm gi¶m c¶ ®Çu t vµ n¨ng suÊt ®Çu t. Trong trêng hîp cùc kú nghiªm träng siªu l¹m ph¸t lµm cho ngêi ta ch¹y trèn khái ®ång tiÒn, ph¸ vì viÖc cung cÊp cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña nÒn kinh tÕ, lµm trÇm träng c¸c nót th¾t cæ chai, lµm thay ®æi ph©n phèi thu nhËp vµ k×m h·m sù t¨ng trëng. Ngoµi ra, ngêi ta cho r»ng l¹m ph¸t cã thÓ g©y h¹i ®Õn t¨ng trëng th«ng qua ¶nh hëng cña nã ®èi víi c¸n c©n thanh to¸n. NÕu (a) l¹m ph¸t trong níc cao h¬n tû lÖ l¹m ph¸t chung trªn thÕ giíi vµ (b) tû gi¸ hèi ®o¸i lµ cè ®Þnh hoÆc kh«ng th¶ næi hoµn toµn sÏ dÉn ®Õn gi¸ hµng nhËp khÈu rÎ h¬n so víi hµng ho¸ trong níc, khi ®ã cÇu trong níc vÒ hµng nhËp khÈu sÏ t¨ng lªn, chi phÝ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu sÏ t¨ng lªn mµ kh«ng ®îc bï ®¾p b»ng viÖc t¨ng gi¸ thÕ giíi. Do ®ã c¸n c©n th¬ng m¹i sÏ yÕu ®i vµ nÒn kinh tÕ cã thÓ ph¶i ®èi mÆt víi viÖc thiÕu ngo¹i tÖ. HiÖn nay, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nhÊn m¹nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c thÞ trêng tµi chÝnh vµ t¨ng trëng kinh tÕ. Ngêi ta cho r»ng l¹m ph¸t lµm gi¶m kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña thÞ trêng tµi chÝnh. §iÒu nµy sÏ t¹o thªm mét kªnh th«ng qua ®ã l¹m ph¸t cã thÓ g©y h¹i cho t¨ng trëng. Trong thÕ giíi th«ng tin kh«ng hoµn 14 h¶o, c¸c vÊn ®Ò th«ng tin cã thÓ lµm cho l¹m ph¸t trÇm träng thªm, lµm cho c¸c ng©n hµng kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt gi÷a c¸c c«ng ty kÐm vµ c¸c c«ng ty tèt ®Ó ph©n phèi c¸c kho¶n tÝn dông cña hä mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 1.2.2. ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ Nh÷ng ®iÒu mµ chóng ta ®· bµn ®Òu chØ liªn quan ®Õn quan hÖ gi÷a l¹m ph¸t vµ t¨ng trëng kinh tÕ. Nhng t¨ng trëng kh«ng ph¶i lµ khÝa c¹nh duy nhÊt cña ph¸t triÓn. Chóng ta cÇn ph¶i quan t©m ®Õn ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ, ®Õn nghÌo ®ãi vµ ph©n phèi thu nhËp. Trong phÇn nµy, chóng ta bµn vÒ ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. Ngêi ta cho r»ng viÖc bïng ph¸t l¹m ph¸t ®îc kÕt hîp víi sù vËn ®éng t¨ng lªn t¬ng ®èi cña gi¸ c¶ trong nÒn kinh tÕ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù kh¸c nhau trong ®é co gi·n vÒ cung cña c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau. Thay ®æi gi¸ t ¬ng ®èi dêng nh thóc ®Èy nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu s¶n lîng. VÊn ®Ò lµ liÖu l¹m ph¸t cã lµm sai lÖch mét c¸ch dai d¼ng gi¸ c¶ trong nh÷ng khu vùc cô thÓ, Sproas cho r»ng ®iÒu ®ã chÞu ¶nh hëng bëi cÇu hoÆc gi¸ ph¶i tr¶ lµ l¹m ph¸t. Trong trêng hîp gi¸ ph¶i tr¶ lµ l¹m ph¸t, «ng gi¶ thiÕt r»ng gi¸ t¬ng ®èi sÏ dÞch chuyÓn mét c¸ch hÖ thèng ®èi víi khu vùc chÕ t¹o, l¹m ph¸t cÇu sÏ dÞch chuyÓn gi¸ c¶ t¬ng ®èi trong s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n, trong ®ã l¬ng thùc dêng nh lµ bé phËn quan träng nhÊt. BÊt kú sù thay ®æi gi¸ t¬ng ®èi ®Òu cã hËu qu¶ ph©n phèi cña nã vµ ¶nh hëng lªn c¬ cÊu s¶n xuÊt. 1.2.3. ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi nghÌo ®ãi vµ ph©n phèi thu nhËp ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi møc thu nhËp thùc tÕ phô thuéc vµo nguån gèc nhËn thu nhËp vµ kh¶ n¨ng cña c¸c tÇng líp kh¸c nhau trong x· héi trong viÖc dù b¸o l¹m ph¸t vµ tù b¶o vÖ hä chèng l¹m ph¸t. Trong trêng hîp tiÒn l¬ng, ph¶n øng cña ngêi lao ®éng cã tæ chøc ®èi víi viÖc gi¶m møc thu nhËp thùc tÕ t¹o nªn sù xung ®ét gãp phÇn lµm t¨ng sù dao ®éng cña gi¸ t¬ng ®èi vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Mèi quan hÖ tiÒn l¬ng - gi¸ c¶ phô thuéc mét c¸ch gay g¾t vµo søc m¹nh chÝnh trÞ cña ngêi lao ®éng, ¶nh hëng cña l¹m ph¸t ®èi víi lùc lîng lao ®éng kh«ng cã tæ chøc cßn khã ph©n tÝch h¬n n÷a. NÕu gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc b¸n bëi c¸c hé t nh©n kh«ng chÝnh thøc ë thµnh thÞ t¨ng cung t¬ng øng víi gi¸ mua tiªu dïng cña hä, thu nhËp thùc tÕ cña hä sÏ kh«ng bÞ ¶nh hëng nhiÒu. Trong khu vùc n«ng th«n, nh÷ng ngêi lao ®éng kh«ng cã ®Êt dêng nh bÞ thiÖt h¹i do gi¶m thu nhËp thùc tÕ khi gi¸ c¶ l¬ng thùc vµ hµng ho¸ tiªu dïng kh¸c t¨ng lªn. Nh÷ng hé gia ®×nh n«ng th«n s¶n xuÊt mét lîng l¬ng thùc d thõa b¸n trªn thÞ trêng cã thÓ cã lîi nÕu gi¸ l¬ng thùc t¨ng nhanh h¬n møc gi¸ chung. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng ngêi nghÌo, tû träng chi tiªu cho l¬ng thùc trong tæng chi tiªu sÏ cao h¬n lµm cho nghÌo ®ãi sÏ t¨ng lªn mét c¸ch t¬ng ®èi. Sö dông sè liÖu cña Ên 15 §é trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1960s, Mellor (1978) chØ ra r»ng nÕu gi¸ l¬ng thùc t¨ng 10%, møc chi tiªu thùc tÕ cña nhãm hé gia ®×nh cã thu nhËp thÊp nhÊt sÏ gi¶m 5,5%. Ngîc l¹i nhãm hé gia ®×nh cã thu nhËp cao nhÊt gi¶m 5%, gi¶m thÊp h¬n so víi nhãm cã thu nhËp thÊp. Khi ¶nh hëng cña gi¸ c¶ t¨ng lªn ®èi víi ngêi s¶n xuÊt lµ ®¸ng kÓ th× ngêi ta thÊy r»ng thu nhËp cña nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo nhÊt bÞ gi¶m ®i khi hä lµ ngêi mua l¬ng thùc. L¹m ph¸t cã thÓ ¶nh hëng ®Õn c¬ cÊu cña thÞ trêng lao ®éng b»ng viÖc di chuyÓn lao ®éng sang c¸c khu vùc cã møc thu nhËp cao h¬n. L¹m ph¸t còng cã thÓ cã lîi cho mét nhãm ngêi giµu cã hoÆc c¸c nhµ t b¶n tõ sù thiÖt h¹i cña nhãm kh¸c. NÕu l¹m ph¸t ®îc kÕt hîp víi tû gi¸ cè ®Þnh vµ kiÓm so¸t nhËp khÈu, thu nhËp cña nh÷ng ngêi xuÊt khÈu sÏ bÞ gi¶m ®i, trong khi ®ã thu nhËp cña nh÷ng ngêi nhËp khÈu l¹i t¨ng lªn. NÕu l¹m ph¸t ®îc kÕt hîp víi viÖc cè ®Þnh l·i suÊt danh nghÜa, c¸c nhµ t b¶n sÏ cã lîi tõ viÖc tiÕp cËn c¸c kho¶n tÝn dông víi l·i suÊt thÊp. 1.3. L¹m ph¸t trong c¸c níc chuyÓn ®æi kinh tÕ 1.3.1. Nguån gèc c¨n b¶n vµ c¬ chÕ truyÒn dÉn l¹m ph¸t Tríc khi chuyÓn ®æi, trong c¸c níc XHCN l¹m ph¸t bÞ k×m h·m. Cã cÇu d thõa nhng t×nh tr¹ng d cÇu kh«ng chuyÓn vµo l¹m ph¸t v× sù kiÓm so¸t gi¸, l¹m ph¸t hoÆc siªu l¹m ph¸t chØ cã thÓ b¾t ®Çu khi gi¸ c¶ ® îc x¸c lËp mét c¸ch tù do. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, l¹m ph¸t bÞ k×m h·m ®· trë thµnh l¹m ph¸t më khi cÇu t¨ng lªn, cung bÞ co l¹i, ph¸ gi¸ m¹nh, th©m hôt tµi chÝnh ®· t¹o lªn sù mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Khi c¸c níc XHCN tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh æn ®Þnh, l¹m ph¸t gi¶m ®i, nhng s¶n lîng ®· gi¶m ®i nhanh chãng, nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t vÉn tån t¹i. Nguån gèc c¨n b¶n cña l¹m ph¸t trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cã thÓ ®îc t×m thÊy trong sù th©m hôt tµi chÝnh b¾t nguån tõ ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, tõ viÖc bao cÊp cña ng©n s¸ch, tõ c¸c kho¶n chi tiªu lín cho qu©n ®éi, tham nhòng, th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n, nî n íc ngoµi vµ nî nÇn d©y da gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Dùa trªn quan ®iÓm cña trêng ph¸i c¬ cÊu vµ trêng ph¸i tiÒn tÖ, phÇn nµy sÏ ®i vµo ph©n tÝch chi tiÕt nguån gèc c¨n b¶n vÒ l¹m ph¸t. 1.3.1.1. Th©m hôt ng©n s¸ch Trong c¸c níc chuyÓn ®æi, ®Çu tiªn vµ trªn hÕt, l¹m ph¸t ph¸t sinh tõ th©m hôt tµi chÝnh mµ nguån gèc s©u xa cña th©m hôt tµi chÝnh lµ do t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc. Víi viÖc tiÕp cËn kh«ng h¹n chÕ cña khu vùc nµy ®èi víi c¸c nguån lùc tõ ng©n s¸ch cña chÝnh phñ hoÆc tõ hÖ thèng ng©n hµng ®Ó tµi trî kh«ng chØ c¸c yªu cÇu vÒ vèn cho ho¹t ®éng mµ cßn bï ®¾p nh÷ng kho¶n lç. C¸c kho¶n lç ®ã vÉn ®îc tµi trî b»ng viÖc cÊp bï lç cña chÝnh phñ, b»ng 16 c¸c kho¶n tÝn dông víi l·i suÊt thÊp tõ c¸c ng©n hµng vµ c¸c kho¶n thuÕ rÊt thÊp. Sù bao cÊp dai d¼ng nµy lµ nh©n tè chÝnh thóc ®Èy l¹m ph¸t vµ còng lµ mét nh©n tè cho phÐp tån t¹i c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. VÝ dô, ë Nam T, trong thêi gian tõ n¨m 1981 ®Õn 1988 lç cña c¸c doanh nghiÖp ®· lªn tíi h¬n 4% tæng s¶n phÈm x· héi (GSP), trong khi ®ã lîi nhuËn cña doanh nghiÖp cã thÓ tån t¹i ®· gi¶m ®i 7% cña GSP. Tæng kÕt l¹i lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶m tõ 10,4% cña GSP trong n¨m 1981 xuèng -1,0% vµo n¨m 1988. Trong nh÷ng n¨m 1980s, ë Nam T, lç cña c¸c doanh nghiÖp ®îc tµi trî b»ng mét sè nguån. Nguån ®Çu tiªn ®Õn tõ viÖc chuyÓn mét c¸ch tù nguyÖn tõ ngêi t¹o lîi nhuËn sang ngêi bÞ lç, t×nh tr¹ng nµy ®· tÝch luü nî nÇn d©y da gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ g©y ¸p lùc ®èi víi ng©n hµng ®Ó t¸i tµi trî nh÷ng kho¶n nî ®ã. Nguån thø hai ®Õn tõ nh÷ng kho¶n tÝn dông bao cÊp cña ng©n hµng. T¹i Nam T, viÖc t¹o tiÒn ®Ó tµi trî cho c¸c kho¶n bao cÊp ®· lªn tíi 4 vµ 5% cña GDP mçi n¨m tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1980s trë ®i, vµ 11% trong n¨m 1989. Bªn c¹nh ®ã, tham nhòng còng lµ mét nguyªn nh©n chÝnh g©y l¹m ph¸t ë c¸c níc §«ng ¢u. Nhµ níc yÕu vµ do ®ã tham nhòng m¹nh tån t¹i. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc ®· g©y ¸p lùc rÊt m¹nh buéc nhµ níc ph¶i cÊp c¸c kho¶n tÝn dông bao cÊp, trî cÊp vµ ®Æc quyÒn trong ngo¹i th¬ng th«ng qua mét lo¹t giÊy phÐp nhËp khÈu vµ quota. Tæng céng c¸c kho¶n bao cÊp ®ã cã thÓ rÊt lín vµ nã ®· g©y ¸p lùc m¹nh ®èi víi l¹m ph¸t. VÝ dô: trong n¨m 1993, ë Nga c¸c kho¶n tÝn dông bao cÊp cña nhµ níc cã l·i suÊt 10 hoÆc 25% n¨m, trong khi ®ã l¹m ph¸t n¨m 1992 lµ 2500% vµ n¨m 1993 ®· lªn tíi 8400%. Do ®ã, nh÷ng kho¶n tÝn dông nh vËy thùc sù lµ nh÷ng mãn quµ cña nhµ níc cho nh÷ng kÎ giµu vµ cã quan hÖ tèt. Th©m hôt ng©n s¸ch ë Nga còng ph¸t sinh tõ chi phÝ qu¸ lín cho qu©n ®éi, trong ng©n s¸ch n¨m 1989, c¸c kho¶n chi tiªu cho quèc phßng ®· t¨ng lªn 77,3 tû Rubles hoÆc 8,4% GNP (hoÆc 12% cña thu nhËp quèc d©n). Thªm vµo ®ã nh÷ng n¨m 1970s vµ 1980s nh÷ng kho¶n chi tiªu rÊt lín cho c¸c ch¬ng tr×nh liªn quan ®Õn phßng thñ nh viÖn trî cho c¸c níc kh¸c vµ ch¬ng tr×nh vò trô. Trong n¨m 1991 th©m hôt ng©n s¸ch lµ 16% GNP. G¸nh nÆng bao cÊp cho c¸c DNNN ®· t¨ng lªn lµm th©m hôt ng©n s¸ch trÇm träng ë Trung Quèc. MÆc dï cã nh÷ng bíc khëi ®Çu m¹nh mÏ trong c¶i tæ doanh nghiÖp nhµ níc. Nhng c¸c DNNN vÉn n»m trong sù ®iÒu khiÓn cña chÝnh phñ vµ ph¶i mang g¸nh nÆng x· héi nh thu n¹p mét lùc lîng lao ®éng d thõa vµ cung cÊp c¸c dÞch vô liªn quan ®Õn hµng ho¸ c«ng céng nh hÇu hÕt c¸c níc kh¸c. Do ®ã hä tiÕp tôc ®îc quyÒn bao cÊp tõ chÝnh phñ. Trong thùc tÕ mét phÇn trî gióp cña chÝnh phñ ®îc sö dông ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ cña DNNN. C¸c kho¶n bao cÊp 17 c«ng khai hoÆc kh«ng c«ng khai cña chÝnh phñ cho nh÷ng DNNN bÞ lç ®îc íc tÝnh kho¶ng 3,5% GDP. Trong khi c¸c kho¶n chi tiªu t¨ng lªn, vÒ phÇn thu, thu nhËp cña chÝnh phñ c¸c níc XHCN phô thuéc nÆng nÒ vµo viÖc kiÓm so¸t gi¸ vµ së h÷u c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó t¹o vµ sau ®ã lµ thu nh÷ng kho¶n thÆng d lín tõ khu vùc c«ng nghiÖp. Khi tù do ho¸ b¾t ®Çu, phÇn tµi s¶n c«ng nghiÖp thuéc së h÷u cña chÝnh phñ b¾t ®Çu gi¶m xuèng, thªm vµo ®ã viÖc tù do ho¸ gi¸ c¶ vµ c¹nh tranh c«ng nghiÖp tõ c¸c nguån lùc trong níc vµ ngoµi níc ®· lµm gi¶m lîi nhuËn biªn cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cho dï doanh nghiÖp ®ã cã thuéc së hùu nhµ n íc hay kh«ng. KÕt qu¶ lµ thu nhËp cña chÝnh phñ (tÝnh b»ng % GDP) ®· gi¶m xuèng nhanh chãng, vÝ dô, thu nhËp cña chÝnh phñ Trung Quèc ®· gi¶m tõ 34,8% GDP trong n¨m 1978 xuèng 18,5% GDP trong n¨m 1991, th©m hôt tµi chÝnh ®· lªn tíi 10% GDP trong n¨m 1991. ViÖc gi¶m thu ng©n s¸ch cña chÝnh phñ, ®Õn lît nã lµm trÇm träng th©m hôt ng©n s¸ch trong hÇu hÕt c¸c níc XHCN vµ g©y ¸p lùc l¹m ph¸t (bµi häc 1). 1.3.1.2. Më réng tÝn dông Khi nÒn kinh tÕ thùc hiÖn tù do ho¸ gi¸ c¶ vµ tû gi¸ hèi ®o¸i, gi¸ ®Çu vµo t¨ng lªn, ®Æc biÖt gi¸ hµng nhËp khÈu t¨ng rÊt m¹nh, nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n ®Ó ®iÒu chØnh ngay lËp tøc theo hoµn c¶nh míi vµ bÞ thiÖt h¹i rÊt nhiÒu. Nh×n chung, c¸c chÝnh phñ kh«ng muèn ®Ó c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (DNNN) sôp ®æ v× c¶ lý do chÝnh trÞ vµ lý do kinh tÕ, do ®ã vÉn ph¶i duy tr× bao cÊp cña ng©n s¸ch. §Ó b¶o vÖ DNNN khái ph¸ s¶n, th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng, chÝnh phñ ®· cung cÊp kh«ng h¹n chÕ c¸c kho¶n tÝn dông víi l·i suÊt ©m cho DNNN ®· lµm t¨ng rÊt lín lîng tiÒn trong lu th«ng. VÝ dô, ë Trung Quèc, kho¶n vay míi tõ ng©n hµng ®· t¨ng tõ 18 tû Yuan trong n¨m 1978 lªn 378 tû Yuan trong n¨m 1991. §iÒu nµy ®· g©y ¸p lùc l¹m ph¸t rÊt m¹nh vµ ®©y còng lµ mét chØ sè kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c nhµ chøc tr¸ch trong lÜnh vùc tiÒn tÖ cña Trung Quèc ®· kh«ng thµnh c«ng trong viÖc kiÓm so¸t cña c¸c kho¶n vay ng©n hµng. Trong c¸c níc §«ng ¢u, c¸c ng©n hµng Trung ¬ng ph¶i tiÕp tôc trî gióp c¸c doanh nghiÖp nhµ níc díi h×nh thøc cho vay l·i suÊt thÊp hoÆc t¸i tµi trî c¸c kho¶n nî nÇn d©y da gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong khi c¸c ng©n hµng kh«ng thÓ huy ®éng ®îc vèn víi hai lý do: Thø nhÊt, l·i suÊt thùc ©m ®· kh«ng khuyÕn khÝch tiÒn göi cña d©n chóng, thø hai, tiÒn l¬ng thùc tÕ gi¶m rÊt m¹nh trong hÇu hÕt c¸c níc trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, do ®ã tiÒn göi tiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh (tÝnh trªn doanh sè b¸n lÎ) ®· gi¶m ®i nhanh chãng, vÝ dô, tõ 60% trong n¨m 1991 xuèng kho¶ng 25% vµo gi÷a n¨m 1992 vµ thùc sù biÕn mÊt vµo cuèi n¨m ®ã ë nga. 18 Thªm vµo ®ã hÖ thèng ng©n hµng t nh©n ®ang næi lªn vµ ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ ®· gãp phÇn ph¸ háng hÖ thèng ng©n hµng vµ ®Èy nhanh l¹m ph¸t ë Nga (bµi häc 2). 1.3.1.3. Nî níc ngoµi trÇm träng Nî nÇn trÇm träng ®îc kÕt hîp víi viÖc ch¶y m¸u c¸c nguån lùc lín ra níc ngoµi g©y thªm ¸p lùc th©m hôt ng©n s¸ch vµ sau ®ã lµ l¹m ph¸t ë Nam T vµ Ba Lan. Ba Lan víi h¬n 45 tû USD nî níc ngoµi vµ Nam T víi 18 tû USD ®· lµm mÊt ®i uy tÝn cña hä: c¸c kho¶n nî th¬ng m¹i cña hä ®îc trao ®æi trªn thÞ trêng thø cÊp víi gi¸ thÊp so víi gi¸ trÞ trªn bÒ mÆt cña nã. Hungary víi 20 tû USD nî níc ngoµi sau mét n¨m 1989 ®· t¨ng thªm 2 tû USD, b¾t ®Çu gi¶m ®i chót Ýt vµo ®Çu n¨m 1990 vµ ®îc b¸n l¹i vµo cuèi n¨m 1990. Nga víi kho¶n nî dßng 30 tû USD, Bulgaria trªn 9 tû USD kh«ng cßn kh¶ n¨ng dùa vµo c¸c nguån vèn ch¶y vµo ®Ó bï ®¾p sù suy gi¶m thu nhËp hoÆc gi¶m bít g¸nh nÆng nî. (Céng hoµ d©n chñ §øc cã 10 tû USD nî níc ngoµi vµo gi÷a n¨m 1990 t¹i thêi ®iÓm thèng nhÊt níc §øc). Trung Quèc tæng sè nî níc ngoµi kÓ c¶ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n t¨ng lªn 83,6 tû USD vµo cuèi n¨m 1993, t¬ng ®¬ng víi 95% kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ dÞch vô hoÆc 22% GDP, gÇn víi møc trung b×nh cña §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh D¬ng lµ 102,4% vµ 30,7%. HÇu hÕt nî níc ngoµi cña khu vùc kinh tÕ t nh©n Trung Quèc ®îc chuyÓn vµo th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh ®îc chØ ®Þnh ho¹t ®éng nh lµ “c¸c cöa sæ” vay níc ngoµi. Khi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc tù chñ h¬n, c¸c nhµ chøc tr¸ch sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc t¨ng nhanh chãng nh÷ng kho¶n nî níc ngoµi cña hä. Nî níc ngoµi sÏ g©y ¸p lùc l¹m ph¸t trong t¬ng lai khi sö dông kÐm hiÖu qu¶ nh÷ng kho¶n vèn vay (bµi häc 3). 1.3.1.4. Th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n Sù sôp ®æ cña khèi th¬ng m¹i CMEA trong nh÷ng n¨m 1990 - 1991 ®· g©y ra mét ph¶n øng d©y truyÒn vµ cµng trÇm träng h¬n khi ngµy cµng nhiÒu níc trong hiÖp héi kh«ng cßn kh¶ n¨ng thanh to¸n. C¸c níc XHCN b¾t ®Çu ph¶i mua nguyªn liÖu th« theo gi¸ thÕ giíi cao h¬n so víi gi¸ bao cÊp cña Liªn X«. Nh÷ng níc ®ã ®· ®¬ng ®Çu víi viÖc gi¶m tû lÖ th¬ng m¹i víi bªn ngoµi vµ còng mÊt kim ng¹ch xuÊt khÈu trong khu vùc. C¸c níc §«ng ¢u bÞ thiÖt h¹i nhiÒu nhÊt trong nh÷ng có sèc nµy. VÝ dô, t¹i Ukraine gi¸ nhËp khÈu dÇu vµ gas trong n¨m 1993 tÝnh trªn danh nghÜa lµ t¨ng kho¶ng 1.080 lÇn vµ cao cÊp 565 lÇn so víi gi¸ n¨m 1991. §©y lµ nh©n tè quan träng t¹o ra sù mÊt c©n ®èi lín trong c¸n c©n thanh to¸n cña Ukraine. Thªm vµo ®ã gi¶m cÇu xuÊt khÈu trong liªn bang X« ViÕt cò (FSU) còng t¹o ra mét sù bÊt lîi ®¸ng kÓ cho kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Ukraine. MÆt kh¸c, c¸n c©n th¬ng m¹i tåi tÖ ®i trong suèt nh÷ng n¨m ®Çu cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi trong c¸c níc XHCN phÇn nµo ph¶n ¸nh thùc tÕ r»ng mét khi nhËp khÈu 19 kh«ng bÞ kiÓm so¸t, kh«ng ph¶i tÊt c¶ hµng nhËp khÈu ®îc ®a vµo dµnh cho viÖc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu hoÆc cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Mét phÇn t¨ng lªn ®îc dµnh cho hµnh tiªu dïng. T¹i Hungary, hµng tiªu dïng chØ chiÕm 12,5% trong tæng trÞ gi¸ hµng nhËp khÈu n¨m 1989 nhng ®· t¨ng lªn 22,7% vµo ®Çu n¨m 1991. ë Ba Lan, trong 8 th¸ng ®Çu n¨m 1991 hµng tiªu dïng trong hµng nhËp khÈu ®· t¨ng tõ 18,8% lªn 31,6%. TÝnh trªn tû lÖ t¨ng trëng, ®èi víi Bulgaria, Czechoslovakia, Hungary, Poland, Romania, vµ USSR cò, hµng tiªu dïng cã xu híng t¨ng nhanh nhÊt trong tæng sè hµng nhËp khÈu n¨m 1992, trªn c¶ c«ng nghÖ vµ t liÖu s¶n xuÊt. §Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng ch¶y nguån lùc ra bªn ngoµi trong nh÷ng n¨m 1980s buéc chÝnh phñ Nam T ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p rÊt m¹nh ®Ó c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n. Ch¬ng tr×nh ®iÒu chØnh bao gåm ph¸ gi¸ rÊt m¹nh vµ tríc tiªn lµ gi¶m m¹nh hµng nhËp khÈu. Th«ng qua c¸c biÖn ph¸p ®ã ®Ó lµm t¨ng thÆng d c¸n c©n v·ng lai trong thùc tÕ, hÇu nh ngay sau ®ã ho¹t ®éng kinh tÕ suy tho¸i vµ l¹m ph¸t ®· t¨ng lªn nhanh chãng (bµi häc 4). 1.3.1.5. Nî nÇn d©y da gi÷a c¸c doanh nghiÖp Nî nÇn d©y da gi÷a c¸c doanh nghiÖp ph¸t sinh do 2 nguyªn nh©n. Thø nhÊt, trong hÖ thèng cò c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· rÊt vÊt v¶ ®Ó ®¸p øng c¸c chØ tiªu ®îc giao. Khi hä ®· lµm nh vËy, gÇn nh hä ®îc thanh to¸n tù ®éng vµ nhµ níc ®¶m b¶o viÖc thanh to¸n cuèi cïng cña hä. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc ®· ngõng thanh to¸n cho ngêi cung cÊp, hoÆc v× hä thiÕu tiÒn hoÆc v× hä thÊy cã lîi khi c¸c biÖn ph¸p ph¹t kh«ng cã hiÖu lùc vµ viÖc chËm trÔ thanh to¸n sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸c kho¶n thanh to¸n trong mét m«i trêng l¹m ph¸t cao. Thø hai, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ chÆt ®· ®îc c¸c níc XHCN ¸p dông trong c¸c ch¬ng tr×nh æn ®Þnh, ®· khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t×m kiÕm c¸c nguån tµi trî phi ng©n hµng do ®ã lµm t¨ng nî nÇn gi÷a c¸c doanh nghiÖp. C¸c kho¶n nî nÇn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng t¨ng g©y ¸p lùc cho chÝnh phñ vµ ng©n hµng trung ¬ng ph¶i t¸i tµi trî mµ ®Õn lît nã g©y ¸p lùc l¹m ph¸t (bµi häc 5). 1.3.2. C¸c biÖn ph¸p kiÒm chÕ l¹m ph¸t §iÓm khëi ®Çu cho viÖc xem xÐt ®iÒu trÞ l¹m ph¸t cao cã liªn quan tíi viÖc x¸c ®Þnh ®óng nguån gèc c¨n b¶n cña vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i quan t©m ®Õn c¸c biÖn ph¸p æn ®Þnh nÒn kinh tÕ. Tríc hÕt lµ viÖc c¶i tæ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, sau ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« sÏ ®îc th¶o luËn trong phÇn nµy. 1.3.2.1. C¶i tæ doanh nghiÖp Nh ®· tr×nh bµy, nguyªn nh©n chÝnh g©y ra l¹m ph¸t trong c¸c níc XHCN ®îc h×nh thµnh tõ t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi tµi chÝnh cña khu vùc c«ng céng dÉn ®Õn th©m hôt tµi chÝnh lín. Yªu cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i c¬ cÊu l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n- 20 íc. C«ng cuéc c¶i c¸ch nµy thêng bao gåm Ýt nhÊt hai giai ®o¹n. Thø nhÊt, t¸i t b¶n c¸c doanh nghiÖp cïng víi c¸c kho¶n lç ®îc tÝch luü cña hä cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc tËp trung c¸c kho¶n lç (nh Hungary ®· lµm) vµo ng©n hµng trung ¬ng vµ sau ®ã ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó t¹o t b¶n míi. Ph¬ng ph¸p nµy sÏ h¹n chÕ ¶nh hëng l¹m ph¸t b»ng viÖc h¹n chÕ c¸c kho¶n th©m hôt tµi chÝnh nhng l¹i t¹o nªn chi phÝ dÞch vô cña c¸c tr¸i phiÕu míi. Thø hai, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nãi chung cÇn cã mét cuéc c¶i tæ s©u s¾c nh»m môc ®Ých t nh©n ho¸ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn duy tr× trong khu vùc c«ng céng. Trong thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c níc §«ng ¢u, t nh©n ho¸ nhanh chãng ®· mang l¹i nh÷ng bÊt lîi cho nÒn kinh tÕ cña hä. Trong n«ng nghiÖp, t nh©n ho¸ trong thêi gian ng¾n ®· dÉn tíi mét t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña quy m«, trang tr¹i qu¸ nhá vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng kü thuËt. Mét sè vÊn ®Ò ®· x¶y ra nh lµ chia c¾t mét c¸ch qu¸ ®¸ng ®Êt ®ai vµ c¸c tµi s¶n n«ng nghiÖp kh¸c, thiÕu kü n¨ng qu¶n lý trang tr¹i vµ c¸c dÞch vô hç trî, ®ã lµ viÖc cung cÊp ®Çu vµo, c¸c kªnh ph©n phèi cña thÞ trêng, c¸c kho¶n tÝn dông vµ quy m« trang tr¹i cÇn thiÕt, tÊt c¶ ®· gãp phÇn lµm gi¶m s¶n lîng n«ng nghiÖp nhanh chãng. Trong c«ng nghiÖp, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ níc bÞ xo¸ bá trë thµnh hËu doanh nghiÖp nhµ níc hoÆc c¸c c«ng ty cæ phÇn, t nh©n ho¸ nhanh chãng nh vËy lµ c¸ch duy nhÊt ®Ó ®a chóng trë thµnh c¸c doanh nghiÖp tham gia ®Êu gi¸ kh«ng h¹n chÕ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ duy tr× viÖc bao cÊp (soft budget) ®· ®Èy gi¸ nguyªn liÖu th« lªn cao, ®Õn lît nã g©y ra l¹m ph¸t ë c¸c níc §«ng ¢u. T¹i Trung Quèc c¸c h×nh thøc c¶i c¸ch doanh nghiÖp rÊt ®a d¹ng tõ cæ phÇn ho¸, b¸n doanh nghiÖp, s¸t nhËp, hîp nhÊt, cho thuª doanh nghiÖp, kho¸n kinh doanh, gi¶i thÓ vµ ph¸ s¶n c¸c doanh nghiÖp nhµ níc lµm ¨n thua lç kÐo dµi. Th©m hôt ng©n s¸ch lµ nguån gèc cuèi cïng cña l¹m ph¸t. Khi c¸c nguån vèn bªn ngoµi hoÆc thÞ trêng vèn trong níc kh«ng thÓ tµi trî ®îc c¸c kho¶n th©m hôt, khi ®ã c¸c kho¶n th©m hôt sÏ ph¶i ®îc ®iÒu chØnh. Tríc hÕt, ph¶i c¶i tæ hÖ thèng thuÕ bao gåm c¶ viÖc chèng tham nhòng vµ trèn thuÕ ®ång thêi ¸p dông c¸c lo¹i thuÕ míi (thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng - VAT). Tuy nhiªn, kinh nghiÖm cña c¸c níc T©y ¢u cho thÊy viÖc ¸p dông thuÕ VAT mÊt Ýt nhÊt ba n¨m míi cã hiÖu qu¶ víi ®iÒu kiÖn c¸c tµi kho¶n cña doanh nghiÖp ®îc tæ chøc thÝch hîp. Do thiÕu mét hÖ thèng thuÕ thay thÕ, ¸p lùc c©n ®èi ng©n s¸ch thêng dÉn ®Õn c¾t gi¶m chi tiªu, nhng trong dµi h¹n, nã ph¶i tr¶ mét gi¸ kinh tÕ rÊt cao, ®ã lµ gi¶m ®Çu t h¹ tÇng nh ®êng x¸ vµ hÖ thèng truyÒn th«ng. C©n ®èi ng©n s¸ch ph¶i tËp trung vµo c¶ thu thuÕ vµ lo¹i bá cao cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. ChÝnh phñ còng nªn thiÕt lËp mét hÖ thèng thuÕ cã hiÖu qu¶ cao h¬n. Trong c¸c níc XHCN, cèt lâi cña giai ®o¹n æn ®Þnh bíc ®Çu lµ c©n ®èi