Tài liệu Kỹ thuật trồng hoa phong lan

Luận văn Đề tài: Kỹ thuật trồng hoa Phong Lan Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 Môû ñaàu PHAÀN I: GIÔÙI THIEÄU Trong nhöõng naêm gaàn ñaây vôùi chính saùch môû roäng ñaàu tö veà moïi maët cuûa Nhaø nöôùc, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi daân ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän vaø naâng cao. Song song vôùi nhu caàu veà vaät chaát thì nhu caàu tinh thaàn ñaëc bieät khoâng theå thieáu ñöôïc. Töø laâu con ngöôøi ñaõ thích troàng hoa, caây caûnh vöøa ñeå trang trí cho ñeïp, vöøa ñeå giaûi trí tinh thaàn. Moãi ngöôøi thích troàng moät loaøi hoa khaùc nhau, vieäc löïa choïn loaøi hoa naøo thöôøng tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän khí haäu cuûa vuøng ñoù, veû ñeïp cuûa hoa, cuõng nhö laø hoa ñoù coù deã troàng vaø chaêm soùc hay khoâng. Hoa lan ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích, bôûi leõ hoa lan coù caáu truùc kieâu kì vaø phöùc taïp, nhaát laø boä phaän moâi coù nhöõng neùt chaïm troå raát tinh vi, laïi raát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu cuûa Vieät Nam, deã chaêm soùc vaø moãi ngöôøi coù theå choïn loaïi hoa lan mình thích tuyø theo tuùi tieàn cuûa mình maø vaãn thoaû maõn ñöôïc thuù vui tao nhaõ. Phong lan ôû nöôùc ta raát phong phuù vaø ña daïng, coù nhieàu gioáng khaùc nhau nhö: Cattleya, Phalaenopsis, Oncidium, Mokara, Vanda, Dendrobium… chuùng ñeàu cho hoa raát ñeïp vaø mang nhieàu maøu saéc khaùc nhau. Noù coù theå duøng ñeå trang trí, tröng baøy, laøm ñeïp, duøng trong caùc buoåi leã… hay ngöôøi ta coù theå baùn hoa caét caønh-kinh doanh. Trong soá ñoù coù leõ Dendrobium laø gioáng ñaëc saéc nhaát töø maøu saéc, daïng hoa cho ñeán gioáng loaøi. Maëc khaùc, Dendrobium cuõng raát deã troàng, raát sieâng hoa vaø laâu taøn. Do ñoù noù raát ñöôïc öa chuoäng vaø ñöôïc troàng phoå bieán nhaát nöôùc ta hieän nay nhaèm phuïc vuï cho nhu caàu cuoäc soáng. Caùc nhaø troàng lan khoâng ngöøng tìm kieám caùc gioáng lan môùi ñeå thoõa maõn söï hieáu kì cuûa mình hoaëc coù theå ñem baùn. Coù hai caùch ñeå coù ñöôïc gioáng lan môùi. Moät laø, söu taäp nhöõng gioáng lan hoang daïi trong röøng ñem veà thuaàn hoùa, taïo caùc ñieàu kieän nhaân taïo gioáng töï nhieân ñeå caây lan coù theå ra hoùa. Phöông phaùp naøy gaëp nhieàu ruûi ro do ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi cho caây lan phaùt trieån. Hai laø, taïo ra nhöõng gioáng lan lai môùi, caây lan lai seõ mang nhöõng ñaëc tính toát vöïôt troäi cuûa caû boá meï, coù theå thoûa maõn ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi thöôûng thöùc lan. Tuy nhieân khi hai caây lan lai vôùi nhau ñaït keát quaû vaø taïo traùi caàn phaûi keát hôïp vôùi phöông phaùp gieo haït trong oáng nghieäm ñeå haït lan coù theå naåy maàm deã daøng. Coù nhö vaäy môùi coù theå kieåm tra keát quaû cuûa vieäc lai hai caây lan. Xuaát phaùt töø nhu caàu thöïc tieãn, trong phaïm vi ñeà taøi naøy chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu: Nhaân gioáng lan Dendrobium baèng phöông phaùp gieo haït in-vitro. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 1 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu PHAÀN II: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU I. Giôùi thieäu hoï lan: 1.1 Ñaëc ñieåm chung: Caùc hoï lan ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng loaøi hoa cao caáp trong vöông quoác thaûo moäc, bao goàm hôn 25.000 ngaøn loaøi khaùc nhau, cuøng vôùi nhöõng loaøi môùi ñöôïc khaùm phaù vaø moâ taû theo töøng naêm. Do bôûi chuùng ñöôïc phaân boá vuøng roäng lôùn, traûi daøi töø ñöôøng xích ñaïo cho ñeán Baéc cöïc, töø ñoàng baèng cho ñeán caùc vuøng nuùi baêng tuyeát, caùc loaøi lan raát khaùc bieät nhau: Lan ñaát (phaùt trieån moïc trong ñaát khaùng nöôùc); thöïc vaät bieåu sinh hoaëc thöïc vaät phuï sinh (phaùt trieån phía treân maët ñaát hoaëc soáng baùm treân caùc loaïi thaûo moäc khaùc, thu huùt chaát dinh döôõng vaø nöôùc töø moâi tröôøng xung quanh); thöïc vaät phaùt trieån treân maët ñaù hoaëc ngay caû döôùi maët ñaát (phaùt trieån döôùi beà maët cuûa moâi tröôøng caáy troàng). Nhöõng nhaø saùng laäp ngaønh Lan hoïc ñaùng keå laø trieát gia ngöôøi Hy Laïp Theophrastus (372-287 tröôùc Coâng nguyeân) vaø sau naøy laø nhaø thöïc vaät hoïc ngöôøi Thuïy Ñieån Linnaeus (1707-1778). Chính Theophrastus laø ngöôøi ñaàu tieân söû duïng töø Hy Laïp “Orchis” ñeå chæ nhoùm Lan [4]. 1.2 Ñaëc ñieåm hình thaùi: 1.2.1 Cô quan dinh döôõng: Giaû haønh (thaân giaû): chæ xuaát hieän treân caùc loaøi lan ña thaân. Giaû haønh laø boä phaän raát caàn thieát cho söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa lan. Giaû haønh tuy laø thaân nhöng laïi chöùa dieäp luïc, ñaây laø boä phaän döï tröõ nhieàu chaát dinh döôõng raát caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa giaû haønh môùi. Giaû haønh cuõng laø cô quan döï tröõ nöôùc[11]. Thaân: Thaân vaåy giaû coù nhieàu hình daùng khaùc nhau tuøy theo gioáng lan. Treân thaân coù ñoát, treân moãi ñoát moïc moät nhaùnh laù hoaëc laù bao. Thaân laø cô quan döï tröõ nöôùc vaø chaát dinh döôõng, maàm hoa vaø maàm laù ñeàu moïc töø phaàn goác cuûa boä phaän thaân reã[12]. Chæ coù caùc loaøi ñôn thaân vaø moät soá loaøi cuûa gioáng Dendrobium vaø Epidendrum vöøa coù giaû haønh, vöøa coù thaân. Caùc loaøi lan coù thaân thöôøng khoâng coù cô quan döï tröõ nöôùc vaø chaát dinh döôõng[11]. Laù: laø cô quan dinh döôõng cuûa hoa lan, laø xöôûng cheá taïo chaát dinh döôõng baèng quang hôïp. Phieán laù thöôøng coù hình löôõi kieám daøi, soá löôïng vaø hình daïng laù khaùc nhau tuøy chuûng loaïi lan khaùc nhau [12]. Laù coù theå moïc ñoái xöùng qua gaân chính hay khoâng, laù saùt nhau ôû goác hay xeáp caùch coù beï uùp leân nhau, chia ñoát ñeàu ñaën, coù khi thoaùi hoùa thaønh vaåy hay phình leân, moïng nöôùc, hình daïng raát khaùc nhau [11]. Caên haønh (thaân-reã): chæ gaëp ôû lan ña thaân. Caên haønh laø nôi caáu taïo caùc cô quan dinh döôõng môùi, treân caên haønh coù nhieàu maét soáng, cheát hoaëc SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 2 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu höu nieân. Maét laù nôi hình thaønh cuõng mang raát nhieàu reã ñeå nuoâi soáng caây lan [11]. Reã: ôû lan ña thaân, reã thöôøng ñöôïc hình thaønh töø caên haønh. Ôû caùc loaøi ñôn thaân thì reã moïc thaúng töø thaân vaø thöôøng xen keõ vôùi laù. Reã treân khoâng cuûa caùc loaøi lan phuï sinh coù moät truïc chính bao quanh bôûi moâ khoâng chaët, gioáng boït bieån bao quanh goïi laø maïc. Maïc coù theå haáp thuï hôi nöôùc cuûa khoâng khí, cuõng nhö tích tröõ nöôùc möa vaø söông ñoïng [11]. 1.2.2 Cô quan sinh saûn: Hoa: taäp hôïp thaønh cuïm hoa chuøm hay boâng. Hoa löôõng tính, ñoái xöùng hai beân. Bao hoa daïng caùnh, rôøi nhau, xeáp thaønh 2 voøng: 3 maûnh voøng ngoaøi (ñaøi hoa) vaø 2 maûnh voøng trong (caùnh hoa) beù hôn maûnh thöù 3 ôû voøng trong. Maûnh naøy coù hình daïng vaø maøu saéc khaùc haún, goïi laø caùnh moâi [13]. Quaû: khi khoâ, môû thaønh 3-6 maûnh. Haït raát nhoû vaø nhieàu, thöôøng khoâng coù noäi nhuõ. Do nheï neân haït deã phaùt taùn nhôø gioù. Ôû nhieàu loaøi, trong quaû coù nhöõng loâng huùt nöôùc duøng ñeå baén haït ñi. Phoâi trong haït phaùt trieån yeáu, khoâng phaân hoùa thaønh cô quan. Haït muoán naåy maàm caàn coù naám coäng sinh [13]. 1.3 Ñaëc ñieåm veà phaân loaïi. Orchidaceae laø moät hoï raát lôùn thuoäc lôùp Ñôn töû dieäp, phaân boá khaép nôi treân theá giôùi [16]. ÔÛ vuøng oân ñôùi, ta gaëp nhieàu loaøi soáng ôû ñaát nhö ñòa lan; moät soá loaøi hoaïi sinh khoâng dieäp luïc vaø soáng nhôø vaøo chaát muïc naùt trong ñaát; coù loaøi ôû UÙc Chaâu coù theå soáng ngaàm döôùi ñaát nhö naám. Ôû vuøng nhieät ñôùi, ta seõ gaëp nhieàu loaøi phuï sinh soáng treân caây khaùc nhö Cattleya, Oncidium, Laelia taäp trung nhieàu ôû vuøng Trung Myõ; ôû Ñoâng Nam AÙ ñaëc saéc nhaát laø Dendrobium vaø coøn coù Cypripedium, Phalaenopsis, Cymbidium coù nguoàn goác ôû Indonesia. Moät soá loaøi lan soáng treân ñaù nhö thaïch lan. Caây lan coù theå chia laøm hai nhoùm [11]: Nhoùm ñôn thaân: ñaây laø nhoùm chæ taêng tröôûng veà chieàu cao laøm caây daøi ra maõi. Nhoùm ñôn thaân chia laøm hai nhoùm phuï: - Nhoùm phuï laù moïc ñoái (Sarcanthinae): nhoùm naøy laù ñöôïc xeáp thaønh 2 haøng moïc ñoái nhau, laù treân moät haøng xen keû vôùi laù cuûa haøng kia. Goàm caùc gioáng nhö: Vanda, Aerides, Phalaenopsis… - Nhoùm phuï laù deïp thaúng hay troøn (Campylocentrinae): Papilionanthe, Luisia… Nhoùm ña thaân: ñaây laø nhoùm goàm nhöõng caây taêng tröôûng lieân tuïc. Caên cöù vaøo caùch ra hoa nhoùm naøy chia thaønh 2 nhoùm phuï: SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 3 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu - Nhoùm ra hoa phía treân nhö: Cymbidium, Dendrobium, Oncidium… - Nhoùm ra hoa ôû ñænh: Cattleya, Laelia, Epidendrum… Ngoaøi ra coøn coù moät soá gioáng mang tính chaát trung gian nhö: Centropetatum, Phachyphllum, Dichaea… Hình 2.1: Caáu taïo cô quan sinh saûn. a. Caáu taïo hoa chi tieát. b. Quaû lan chín. Hình 2.2: Moät soá gioáng hoa ñeïp cuûa hoï Orchidaceae. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 4 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 II. Toång quan taøi lieäu Giôùi thieäu veà Dendrobium. 2.1 Nguoàn goác vaø söï phaân boá: Gioáng lan naøy ñöôïc ñaët teân vaøo naêm 1799. Chöõ Dendrobium coù nguoàn goác cuûa chöõ Hy Laïp. Dendro coù nghóa laø caây goã, caây lôùn; bio laø soáng, vì taát caû caùc loaøi cuûa Dendrobium ñeàu laø phuï sinh soáng baùm treân caây goã [16]. Dendrobium raát phong phuù veà chuûng loaïi, nay lôùn thöù nhì cuûa hoï Lan vôùi khoaûng 1.600 loaøi phaân boá treân caùc vuøng thuoäc chaâu AÙ nhieät ñôùi, taäp trung nhieàu nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ vaø UÙc chaâu [16]. Ñieàu kieän sinh thaùi cuûa Dendrobium cuõng raát ña daïng coù nhieàu loaøi chæ moïc vaø ra hoa ôû vuøng laïnh, coù loaøi ôû vuøng noùng, coù loaøi ôû trung gian, vaø cuõng coù loaøi thích nghi vôùi baát cöù ñieàu kieän khí haäu naøo [11]. 2.2 Vò trí phaân loaïi: Lan Dendrobium thuoäc: - Ngaønh : Angiospermatophyta - Lôùp : Liliopsida (Monocotyledones) - Lôùp phuï : Liliidae - Boä : Orchidales - Hoï : Orchidaceae - Gioáng : Dendrobium sp. Hình 2.3: Toång quan veà lan Dendrobium. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 5 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu 2.3 Ñaëc ñieåm veà hình thaùi. Dendrobium laø loaøi ña thaân vôùi nhieàu giaû haønh, caùc giaû haønh thöôøng mang moät thaân vôùi nhieàu laù moïc xen keõ, treân thaân coù raát nhieàu maét nguû. Caên haønh vôùi khoaûng caùch giöõa caùc maét ngaén hôn Cattleya. Hoa coù theå moïc töø thaân thaønh töøng chuøm hay töøng hoa coâ ñoäc [11]. Hoa coù maøu traéng, vaøng ñeán tím. Thöôøng laù ñaøi sau naèm moät mình, 2 laù ñaøi beân daøi ra dính laïi vôùi nhau ôû meùp döôùi vaø dính vaøo ñaùy cuûa truï taïo thaønh moät phaàn döôùi chaân cuûa truï phía döôùi goïi laø caèm. Moâi gaén vaøo caèm, ñoâi khi keùo daøi veà phía sau taïo thaønh cöïa, moùc hay tuùi. Moâi nguyeân hay coù thuøy, gai, soïc coù loâng hay khoâng. 2 caùnh hoa beân gioáng nhö 2 laù ñaøi. Truï thaáp. Phaàn ñöïc cuûa ñænh truï coù naép ñaäy, naép gaén vaøo truï nhôø 1 chæ ngaén veà phaùi sau. 4 khoái phaán nhoû dính laïi vôùi nhau töøng caëp, khoâng vó, khoâng goùt. Dendrobium ñöôïc chia ra laøm 2 nhoùm theo daïng thaân cuûa chuùng: - Daïng thoøng hay Nobile laø daïng thaân meàm thöôøng ôû vuøng hôi laïnh nhö Ñaø Laït. - Daïng ñöùng hay Phalaenopsis laø daïng thaân cöùng thöôøng soáng ôû vuøng coù khí haäu noùng hôn. Caû Dendrobium nobile vaø Dendrobium phalaenopsis ñeàu coù chung ñaëc ñieåm trong vieäc taïo laäp caùc giaû haønh môùi vaø trong söï bieät hoùa choài sô khôûi ôû naùch laù doïc theo giaû haønh; nhöng chuùng laïi raát khaùc bieät trong vieäc trong vieäc taïo laäp choài hoa. - Ôû Dendrobium nobile ra hoa töø choài sô khôûi cuûa giaû haønh ñaõ tröôûng thaønh. Nhö Long tu, Giaû haïc chuùng chæ ra hoa vôùi giaû haønh ñaõ ruïng heát laù. - Ôû Dendrobium phalaenopsis thì hoa moïc ôû giaû haønh cuõ laãn giaû haønh môùi. Ôû giaû haønh môùi, choài non nhaát ôû gaàn ngoïn laø choài ñaàu tieân phaùt trieån thaønh voøi hoa. Hình daïng cuûa Dendrobium cuõng raát bieán thieân: - Nhoùm coù giaû haønh raát daøi vaø mang laù doïc theo chieàu daøi cuûa giaû haønh aáy, thöôøng ruïng heát laù khi ra hoa nhö Long tu (Dendrobium primulinum), YÙ thaûo (Dendrobium gratio sissimum)… - Nhoùm giaû haønh to ngaén , taän cuøng thöôøng coù 2-3 laù dai, beàn, khoâng ruïng. Phaùt hoa taäp trung ôû phaàn naøy taïo thaønh chuøm ñöùng hay thoøng nhö: Thuûy tieân traéng (Dendrobium farmeri), Thuûy tieân vaøng (Dendrobium thyrisflorum), Vaûy caù (Dendrobium lindleyi)… - Nhoùm caù giaû haønh raát maûnh mai, daøi hay ngaén, coù laù doïc theo chieàu daøi cuûa chuùng, dai beàn khoâng ruïng. Hoa thöôøng coâ ñoäc ôû naùch nhö Höông duyeân (Dendrobium revolutum)… Ngoaøi ra coøn coù moät soá loaøi Dendrobium khaùc cuõng thöôøng ñöôïc troàng: - Kim ñieäp (Dendrobium chysotosum var delacuorii): Hoa vaøng töôi, moâi vaøng döôùi trung taâm ñaäm. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 6 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu - Nhaát ñieåm hoàng (Dendrobium dracoins): Hoa traéng boùng nhö saùp vôùi moâi soïc ñoû ôû ñaùy. - Thaïch hoäc (Dendrobium crumenatum): Hoa traéng, moâi coù bôùt vaøng, thôm nhöng mau taøn, ít hoa nhöng nôû roä cuøng luùc. - Giaû haïc (Dendrobium anosmum, Dendrobium superbum): Hoa maøu höôøng, coù hai bôùt ñaäm maøu traéng hay tuyeàn. Raát thôm [16]. 2.4 Caùc ñieàu kieän cô baûn ñeå nuoâi troàng lan Dendrobium sp.: 2.4.1 Nhieät ñoä. Nhieät ñoä taùc ñoäng ôû caây lan qua con ñöôøng quang toång hôïp, cöôøng ñoä quang hôïp gia taêng theo nhieät ñoä, thöôøng nhieät ñoä taêng 10% thì toác ñoä quang hôïp taêng leân gaáp ñoâi. Nhieät ñoä coøn aûnh höôûng ñeán söï ra hoa ôû moät soá loaøi lan nhö lan Baïch caâu Dendrobium crumenatum ñoøi hoûi giaûm nhieät ñoä khoaûng 5-60C trong vaøi giaây thì 9 ngaøy sau chuùng seõ nôû hoa ñoàng loaït. Ôû 18,50 Dendrobium nobile chæ taêng tröôûng maø khoâng ra hoa nhöng chuùng seõ ra hoa khi nhieät ñoä haï xuoáng 130C hay thaáp hôn [16]. Caên cöù vaøo nhu caàu nhieät ñoä, coù theå taïm chia Dendrobium thaønh hai nhoùm chính: - Nhoùm öa laïnh sinh tröôûng vaø phaùt trieån toát ôû nhieät ñoä lyù töôûng laø 150C, goàm caùc gioáng ñöôïc laáy töø caùc vuøng cao nguyeân ôû ñoä cao treân 1.000m. caùc loaøi naøy neáu ñöôïc troàng ôû nhieät ñoä cao hôn hoaëc baèng 250C, thì caây vaãn soáng, thì caây vaãn soáng nhöng hieám khi ra hoa. - Nhoùm öa noùng, nhieät ñoä thích hôïp cho caùc loaøi cuûa nhoùm naøy laø 250C, goàm ña soá caùc gioáng Dendrobium ôû vuøng nhieät ñôùi, vaø caùc loaøi cuûa gioáng Dendrobium lai hieän ñang troàng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh phía Nam… - Ngoaøi ra, coøn coù moät nhoùm Dendrobium trung gian coù theå soáng ôû caû vuøng laïnh vaø vuøng noùng, nhöng ôû vuøng laïnh caây sinh tröôûng vaø ra hoa nhieàu hôn nhö Dendrobium primulinum, Dendrobium farmeri nhieät ñoä lyù töôûng cuûa caùc loaøi naøy laø 200C [11]. 2.4.2 Aåm ñoä. Caùc caây lan, nhaát laø phong lan, soáng baùm treân caùc caây cao, chuùng laáy nöôùc töø caùc traän möa, töø hôi nöôùc trong khoâng khí. Chính aåm ñoä quyeát ñònh söï hieän dieän cuûa caùc loaøi phong lan [16]. Thoâng thöôøng aåm ñoä töông ñoái toái thieåu 70% thích hôïp cho söï taêng tröôûng cuûa nhieàu loaøi. Tuy nhieân aåm ñoä lyù töôûng vaãn laø aåm ñoä cuûa vuøng baûn xöù maø loaøi lan ñoù ñöôïc tìm thaáy. Dendrobium cuõng nhö ña soá caùc gioáng lan khaùc chæ phaùt trieån toát trong khoâng khí aåm vaø thoaùng. Aåm ñoä töông ñoái caàn thieát laø 40-70%. Caáu taïo giaù theå quaù aåm vaø uùng thì boä reã seõ bò thoái vaø bieåu hieän laø caây con keiki moïc ra töø phaàn ngoïn cuûa thaân [11]. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 7 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu 2.4.3 Aùnh saùng. Aùnh saùng laø ñieàu kieän caàn thieát cho söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây lan thoâng qua quaù trình quang hôïp. Ñaây laø yeáu toá quyeát ñònh söï troå hoa cuûa lan [16]. Dendrobium laø gioáng öa saùng, coù theå troàng trong ñieàu kieän aùnh saùng tröïc tieáp hay khueách taùn. Aùnh saùng höõu hieäu cho gioáng Dendrobium laø 70%. Neáu thöøa aùnh saùng, caây seõ bò vaøng laù, giaû haønh bò teo laïi, caây xaáu ñi nhöng caây seõ thích nghi daàn, vaãn ra hoa nhieàu vaø ñeïp. Neáu thieáu aùnh saùng, caây seõ bò thoaùi hoùa roõ reät, caây eøo uoät vaø soá löôïng hoa seõ ít ñi [11]. 2.4.4 Nhu caàu phaân boùn. Dendrobium thaân ñöùng ñoøi hoûi dinh döôõng cao, chuùng caàn raát nhieàu phaân boùn vaø coù theå duøng nhieàu daïng phaân boùn khaùc nhau. Coøn caùc loaïi Dendrobium thaân thoøng haáp thu phaân chaäm neân phaûi duøng noàng ñoä thaät loaõng. Caùc loaïi phaân höõu cô nhö: phaân heo, baùnh daàu khoâ, phaân toâm caù, phaân traâu boø khoâ… coù theå duøng raát toát baèng caùch pha loaõng vôùi nöôùc roài töôùi, hoaëc voø chaët töøng vieân ñaët treân beà maët giaù theå, reã lan seõ haáp thuï daàn daàn caùc döôõng chaát ñöôïc phoùng thích qua quaù trình töôùi nöôùc. Caùc loaïi phaân voâ cô ñöôïc duøng thöôøng coù coâng thöùc 30-10-10 duøng 3 laàn/tuaàn vôùi noàng ñoä 1 muoãng caø pheâ/4lít. Trong suoát muøa taêng tröôûng, ta boùn phaân 10-2030 laøm 2 laàn/tuaàn ñeå taïo moät söùc chòu ñöïng cho caây tröôùc khi böôùc vaøo muøa nghæ. Trong muøa taêng tröôûng neáu caây coù nuï hoa, ta thay phaân 30-10-10 baèng phaân 10-2020 vôùi chu kyø boùn nhö treân cho ñeán khi hoa taøn. Trong muøa nghæ hoaøn toaøn khoâng boùn phaân cho Dendrobium, hay ñuùng hôn giaûm vaø khoâng boùn phaân cho Dendrobium khi caây hoaøn taát thôøi kì taêng tröôûng haèng naêm cuûa noù. Khoâng neân duøng caùc loaïi phaân rieâng reõ, thöôøng phaân boùn ñöôïc duøng ôû daïng hoãn hôïp vaø boå sung theâm caùc chaát phuï gia laø caùc sinh toá vaø caùc nguyeân toá vi löôïng. 2.4.5 Saâu beänh vaø caùc vaán ñeà khaùc. Vì lan Dendrobium caàn ñöôïc boùn nhieàu loaïi phaân höõu cô khaùc nhau vaø moâi tröôøng sô döøa seõ muïc naùt sau moät thôøi gian ngaén ñöôïc troàng. Ñaây laø 2 nguyeân nhaân gaây ra nhieàu saâu beänh haïi. Moät loaïi reäp dính maøu vaøng, kích thöôùc raát beù thöôøng xuaát hieän treân beà maët laù. Loaïi naøy gaây taùc haïi treân caây qua vieäc huùt nhöïa. Ñoái vôùi caùc loaøi coân truøng caén phaù Dendrobium thì loaïi tröø chuùng töông ñoái deã daøng baèng Serpa, Bassa, noàng ñoä 1/500. Maëc duø Dendrobium laø caây khaùng beänh raát maïnh, tuy nhieân caây vaãn bò naám vaø virus taán coâng neáu ñieàu kieän veä sinh quaù keùm. Nguy hieåm nhaát laø beänh khoâ thaân gaàn goác giaû haønh do moät loaøi virus thaâm nhaäp laøm cho caùc giaû haønh bò khoâ vaø cheát. Coù theå ngöøa beänh baèng caùch nöûa thaùng xòt Topsil, Zineb, Benomyl vôùi noàng ñoä 1/400 [11]. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 8 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Toång quan taøi lieäu Hình 2.4: Moät soá daïng hoa ñeïp cuûa gioáng Dendrobium. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 9 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 III. Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu Caùc phöông phaùp nhaân gioáng. 3.1 Nhaân gioáng ngoaøi thieân nhieân. 3.1.1 Nhaân gioáng voâ tính. a. Taùch buïi: ñaây laø phöông phaùp ñaõ ñöôïc caùc ngheä nhaân söû duïng ñoái vôùi caùc gioáng lan ña thaân nhö Cattleya, Dendrobium, Cymbidium, Paphiopelium…ôû Cattleya, Dendrobium, vaø nhöõng gioáng töông töï: ôû moãi goác cuûa giaû haønh thöôøng coù ít nhaát moät maét nguû neân coù theå taùch moãi haønh giaû thaønh moät ñôn vò ñeå troàng. b. Chieát caønh: ôû Dendrobium thöôøng taïo ra caây con treân giaû haønh (Keiki) moät caùch töï nhieân. Khi caùc caây con naøy khaù maïnh, coù reã toát, coù theå taùch ra khoûi giaû haønh ñeå troàng. 3.1.2 Nhaân gioáng höõu tính. a. Söï thuï phaán: Trong thieân nhieân söï thuï phaán ôû lan do coân truøng thöïc hieän. Caáu truùc cuûa hoa lan laø hoaøn toaøn ñeå thích öùng cho söï thuï phaán aáy. Coù hai phöông phaùp thuï phaán: - Söï töï thuï phaán: Khi phaán hoa cuûa boâng hoa naøy ñöôïc rôi vaøo nuoám cuûa chính hoa aáy. Ñieàu naøy hieám khi xaûy ra trong töï nhieân ôû hoa lan vì caáu truùc cuûa boä phaän sinh duïc ñöïc vaø caùi ôû hoa lan. - Söï thuï phaán cheùo: Khi phaán hoa ôû hoa naøy ñöôïc ñeå vaøo nuoám cuûa hoa khaùc cuûa cuøng caây hay cuøng loaøi (thöôøng xaûy ra trong thieân nhieân do coân truøng thöïc hieän), hoaëc khaùc loaøi, khaùc gioáng (thöôøng do con ngöôøi thöïc hieän). b. Quaû lan: Neáu söï thuï phaán coù keát quaû, thì coù theå ngay trong ngaøy hay sang ngaøy hoâm sau, caùc phieán hoa xuï laïi nhöng khoâng ruïng. Vaø ñeå traønh söï thuï phaán khaùc do coân truøng ngöôøi ta duøng bao nilong truøm hoa laïi, nhöng khoâng buoäc kín mieäng vì haàm hôi seõ laøm hö traùi. Sau khi thuï phaán, baàu noaõn töø töø tröông phuø to ra thaønh traùi. Moãi traùi coù theå chöùa haøng ngaøn hay ñeán caû trieäu hoät. Khi traí töø maøu xanh luïc chuyeån sang maøu vaøng luïc thì neân haùi traùi. c. Gieo haït: Trong thieân nhieân muoán haït lan naåy maàm thì haït lan phaûi ñöôïc nhieãm moät loaïi naám kí sinh. Ngöôøi ta ñaõ khaùm phaù ra moät soá loaøi naám giuùp naåy maàm ôû haït lan, moãi loaøi chæ giuùp naåy maàm moät soá gioáng lan maø thoâi. - Rhizoctonia repens giuùp naûy maàm ôû Cattleya, Laelia, Angraecum, Cypripedium (Paphiopedilum). SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 10 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu - Rhizoctonia mucoroides giuùp naåy maàm ôû Vanda, Phalaenopsis. - Rhizoctonia lanugiosa giuùp cho hoät naåy maàm ôû Oncidium, Odontoglossum vaø Miltonoa [16]. 3.2 Nhaân gioáng trong phoøng thí nghieäm. Trong phoøng thí nghieäm lan Dendrobium ñöôïc chuùng toâi nhaân gioáng baèng phöông phaùp gieo haït in-vitro. Trong thieân nhieân, vì hoät lan quaù nhoû, khoâng chöùa chaát döï tröõ vaø chæ coù moät phoâi chöa phaân hoùa, neân khoâng theå phaùt trieån theo moät phöông caùch bình thöôøng ñöôïc vaø vì vaäy maø vieäc cho hoät lan naåy maàm vaø phaùt trieån thaønh caây lan tröôûng thaønh laø vaán ñeà khoù khaên. Ngöôøi troàng lan ñaõ tìm nhieàu caùch gieo haït nhöng khoâng thaønh coâng. Naêm 1922, Knudson ôû Myõ, thaønh coâng trong vieäc thay theá naám baèng ñöôøng ôû moâi tröôøng thaïch ñeå gieo haït [16]. Phöông phaùp naøy coù nhieàu öu ñieåm nhö: IV. - Keát hôïp vôùi kyõ thuaät lai gioáng taïo ra nhieàu gioáng lan môùi cung caáp cho thò tröôøng. - Giuùp baûo toàn caùc loaøi lan quyù, vaø nhaân nhanh soá löôïng giuùp cho coâng taùc baûo toàn. Sô löôïc veà kyõ thuaät nuoâi caáy moâ thöïc vaät. Nhaân gioáng in vitro hay nuoâi caáy moâ ñeàu laø thuaät ngöõ moâ taû caùc phöông thöùc nuoâi caáy caùc boä phaän thöïc vaät trong oáng nghieäm coù chöùa moâi tröôøng xaùc ñònh ôû ñieàu kieän voâ truøng [5]. Kyõ thuaät in vitro döïa treân nguyeân lyù laø teá baøo thöïc vaät coù tính toaøn theå, nghóa laø töø moät moâ, moät cô quan hoaëc moät teá baøo cuûa baát kyø boä phaän naøo cuûa caây ñeàu coù theå phaùt trieån thaønh moät caây hoaøn chænh neáu ñöôïc nuoâi trong moâi tröôøng thích hôïp [6]. 4.1 Ñieàu kieän nuoâi caáy teá baøo thöïc vaät. a. Yeâu caàu cô baûn nhaát cuûa phoøng nuoâi caáy moâ laø phaûi ñaûm baûo voâ truøng. Khaùi nieäm voâ truøng naøy bao goàm voâ truøng moâi tröôøng nuoâi caáy vaø caû söï baûo ñaûm sao cho maãu nuoâi caáy ñöôïc hoaøn toaøn voâ truøng. b. Caùc yeâu caàu cô baûn cuûa kyõ thuaät nuoâi caáy moâ teá baøo thöïc vaät: - Khi thieát laäp phoøng nuoâi caáy moâ thöïc vaät phaûi ñaûm baûo ñöôïc tính lieân tuïc thuaän lôïi cho caùc thao taùc, caùc giai ñoaïn trong suoát quaù trình nuoâi caáy moâ. - Ñaûm baûo ñöôïc veä sinh (tính voâ truøng) cuûa saûn phaåm cuoái cuøng. - Chuaån bò moâi tröôøng ñuùng caùch, choïn ñuùng moâi tröôøng cho töøng loaïi thöïc vaät vaø töøng giai ñoaïn nuoâi caáy. - Choïn vaø xöû lyù moâ thích hôïp tröôùc khi caáy [7]. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 11 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu c. Caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy bao goàm: nöôùc, muoái khoaùng (ña löôïng vaø vi löôïng), nguoàn cacbon, vitamin, chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng, agar (ñoái vôùi moâi tröôøng raén) [14]. - Nöôùc: nöôùc duøng trong moâi tröôøng nuoâi caáy laø nöôùc caát, hoaëc nöôùc khöû ion, toát nhaát laø nöôùc caát hai laàn töø caùc maùy caát nöôùc hoaøn toaøn baèng thuûy tinh. - Ñöôøng: taïo nguoàn cacbon giuùp moâ toång hôïp neân cacbohydrat cho caây maø khoâng phaûi do quanh hôïp cuûa moâ caây taïo neân; ñöôøng söû duïng phoå bieán laø saccarose (1-6%w/v), glucose (2% w /v). - Caùc muoái khoaùng ña löôïng: nuoâi caáy moâ thöïc vaät ñoøi hoûi moät löôïng nhaát ñònh caùc nguyeân toá ña löôïng nhö N, P, K, Ca, Mg, S, Fe, … - Caùc muoái khoaùng vi löôïng coù vai troø quan troïng trong ñôøi soáng thöïc vaät. Chuùng tham gia vaøo caùc quaù trình sinh hoùa trong teá baøo, tham gia vaøo trung taâm hoaït tính cuûa enzyme vaø vitamin, taêng tính choáng chòu cuûa thöïc vaät vôùi caùc ñieàu kieän moâi tröôøng baát lôïi. Caùc vi löôïng thoâng duïng laø Mn, B, Zn, Cu, Co, I, noàng ñoä söû duïng trong moâi tröôøng raát thaáp. - Vitamins: chuû yeáu myo-inositol, acid nicotinic, puridoxin HCl (B6), thiamin HCl (B1)…Caùc vitamin deã bò hoûng do nhieãm taïo neân caàn giöõ ôû t0< 00C [9]. - Chaát ñieàu hoøa taêng tröôûng: tuøy theo töøng muïc ñích nuoâi caáy coù theå choïn caùc noàng ñoä vaø toå hôïp caùc noàng ñoä vaø toå hôïp caùc chaát ñieâu hoøa sinh tröôûng phuø hôïp. Caùc chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng thöôøng duøng laø IAA, NAA, 2,4D, Kinetin, BAP, IBA…[14] - Agar(ñoái vôùi moâi tröôøng ñaëc): laø moät polisacarit laøm töø rong bieån. Agar tan ôû 1000C vaø khi nguoäi seõ ñoâng ñaëc laïi. Haøm löôïng söû duïng töø 8-10g/l tuøy haõng cheá taïo[10]. d. Nhieät ñoä, aùnh saùng vaø pH aûnh höôûng ñeán quaù trình caáy: - Nhieät ñoä: nhieät ñoä cuûa phoøng nuoâi caáy thöôøng ñöôïc ñieàu chænh oån ñònh töø 22-250C. ôû moãi teá baøo thöïc vaät khaùc nhau thì nhieät ñoä nuoâi caáy cuõng khaùc nhau [5]. - Aùnh saùng: coù aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt sinh hình thaùi caây nuoâi caáy. Caùc yeáu toá aûnh höôûng bao goàm: cöôøng ñoä, chu kyø, thaønh phaàn quang phoå aùnh saùng. Cöôøng ñoä aùnh saùng töø: 10002500 lux ñöôïc duøng phoå bieán cho nuoâi caáy nhieàu loaïi moâ [5]. - pH: laø moät yeáu toá quan troïng. Söï oån ñònh pH moâi tröôøng laø yeáu toá duy trì trao ñoåi caùc chaát trong teá baøo. Ñeå ñieàu chænh SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 12 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu pH moâi tröôøng coù theå duøng dung dòch 10% hoaëc 1N NaOH hoaëc 1N HCl [14]. 4.2 Kyõ thuaät gieo haït trong oáng nghieäm. a. Ñaëc ñieåm cuûa haït lan. Khoâng gioáng nhöõng loaïi haït khaùc, haït lan raát nhoû, nhö haït buïi vaø khoâng chöùa nguoàn döï tröõ thöùc aên. Trong töï nhieân, haït coù theå naåy maàm nhöng seõ khoâng phaùt trieån neáu khoâng coù söï taùc ñoäng cuûa naám mycorrhizal [22]. Loaïi naám naøy tieâu hoùa caùc vaät chaát höõu cô treân caây chuû hoaëc trong ñaát, chuyeån hoùa thaønh caùc ñöôøng ñôn giaûn giuùp haït lan naåy maàm vaø giuùp phoâi phaùt trieån [23]. Khi haït lan ñaõ naåy maàm, noù seõ taïo ra moät löôïng lôùn caùc teá baøo khoâng phaân hoùa ñöôïc goïi laø protocorm. Neáu taát caû ñeàu toát, protocorm seõ tieáp tuïc trong vaøi tuaàn, vaøi thaùng, thaäm chí caû naêm tuøy loaøi, cho ñeán khi ñuû lôùn ñeå taïo thaân vaø reã. Ôû caùc loaøi lan ñaát, duy trì moái quan heä coäng sinh naøy raát quan troïng trong suoát giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa caây, vì protocorm naèm döôùi ñaát neân khoâng theå töï toång hôïp thöùc aên. Ôû caùc loaøi lan phuï sinh, protocorm thöôøng xanh, vaø vì theá noù coù theå töï toång hôïp ñöôïc moät ít thöùc aên [22]. b. Khöû truøng traùi lan. Vieäc khöû ruøng traùi lan coù theå thöïc hieän theo hai phöông phaùp: - Quaû lan sau khi moå ra, haït thu ñöôïc tröôùc khi ñem gieo caàn tuyeån choïn caùc haït chaéc, caùc haït leùp khoâng thuï tinh caàn phaûi loaïi boû ñi baèng caùch ñem ly taâm trong nöôùc caát; caùc haït lan toát seõ laéng phía döôùi oáng nghieäm, haït leùp noåi leân treân, ñöôïc gaïn boû ñi. Caùc haït toát ñöôïc tieáp tuïc khöû truøng baèng Hypochlorite de calcium 10%. Sau ñaáy, cho haït lan vaø nöôùc khöû truøng vaøo oáng nghieäm, vöøa ñuû phuû kín haït lan, laéc maïnh, ñeàu vaø ñeå yeân trong voøng 10 phuùt, sau ñoù ñoå nöôùc khöû truøng ra baèng oáng huùt, vaø tieáp tuïc röûa haït lan 3 laàn baèng nöôùc caát voâ truøng. Cuoái cuøng haït lan ñaõ khöû truøng seõ ñöôïc gieo vaøo caùc bình chöùa moâi tröôøng. - Khi quaû lan ñaõ ñöôïc caét treân caây, mang vaøo phoøng thí nghieäm, caàn ñeå nôi saïch seõ, thoaùng maùt. Neáu chöa gieo haït ngay thì coù theå giöõ quaû trong tuû laïnh, trong voøng 3-4 ngaøy. Khi gieo haït, tröôùc tieân quaû lan caàn caét boû caùc cuoáng daøi, ñuoâi coøn soùt laïi caùc laù ñaøi, caùnh hoa…Duøng boâng goøn coù taåm alcol 700 ñeå lau toaøn boä maët ngoaøi cuûa quaû. Moät khi vaøo tuû caáy voâ truøng, quaû lan seõ ñöôïc: - Nhuùng vaøo alcol 90-960, trong 1 phuùt, hô nhanh qua ngoïn löûa. - Nhuùng vaøo Hypochlorite de calcium 10%, trong 10 phuùt, röûa laïi 3 laàn baèng nöôùc caát voâ truøng. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 13 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu Sau ñaáy quaû lan seõ ñöôïc caét goït hai ñaàu, vaø duøng dao moå xeû doïc quaû lan (moå hai ñöôøng ñoái dieän nhau), taùch laøm hai quaû lan, keá ñeán duøng pince vaø dao moå ñeå giöõ laáy taát caû caùc haït coù trong hai nöûa quaû lan, baèng caùch goõ nheï leân phaàn ngoaøi cuûa voû quaû. Neáu söï thuï tinh toát, taát caû caùc haït seõ coù maøu vaøng vaø ñeàu rôi xuoáng moät ñóa petri duøng ñeå höùng laáy haït. Sau ñoù ngöôøi ta seõ duøng muoãng hoaëc moät duïng cuï inox duøng ñeå gieo haït vaøo caùc bình chöùa moâi tröôøng [8]. c. Kyõ thuaät gieo haït trong oáng nghieäm: haït seõ naåy maàm trong oáng nghieäm baèng thuûy tinh hay baèng nhöïa treân moâi tröôøng raén coù chöùa ñöôøng vaø caùc loaïi chaát khoaùng caàn thieát ñeå haït naåy maàm vaø phaùt trieån. Ñoái vôùi lan coù hai kieåu naåy maàm cô baûn: naåy maàm caàn naám coäng sinh vaø naåy maàm khoâng coäng sinh. d. - Trong kieåu naåy maàm coäng sinh, haït ñöôïc gieo vôùi moät löôïng nhoû naám mycorrhizal thích hôïp. Naám naøy seõ phaùt trieån treân moâi tröôøng, bao phuû caùc haït naåy maàm vaø moái quan heä coäng sinh xuaát hieän seõ duy trì söùc soáng cuûa protocorm cho ñeán khi noù taïo ra laù vaø coù khaû naêng töï döôõng. Kyõ thuaät naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå nhaân gioáng caùc loaïi lan ñaát ôû vuøng oân ñôùi. Kyõ thuaät naøy coù lôïi theá laø moâi tröôøng söû duïng raát ñôn giaûn (moät trong nhöõng daïng phoå bieán chæ bao goàm boät yeán maïch vaø moät ít dòch chieát naám men), vaø caây sinh ra thöôøng khoûe hôn vaø coù khaû naêng ñeå khaùng vôùi caùc taùc ñoäng cuûa naám toát hôn caây ñoái chöùng naåy maàm khoâng caàn naám. Kyõ thuaät naøy coù moät nhöôïc ñieåm laø caàn phaûi coù moät chuûng naám mycorrhizal thuaàn khieát, hoaëc quan heä coäng sinh khoâng phaùt trieån, hoaëc trôû thaønh kyù sinh vaø haït gieo seõ cheát. Coù raát ít nghieân cöùu thöïc hieän veà caùc loaøi naám mycorrhizal ôû caùc loaøi lan nhieät ñôùi, neân kyõ thuaät naøy ít ñöôïc aùp duïng. - Kieåu naåy maàm khoâng coäng sinh thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå nhaân gioáng caùc loaøi lan nhieät ñôùi. Moâi tröôøng söû duïng phöùc taïp hôn bao goàm caùc muoái khoaùng, caùc chaát höõu cô vaø ñöôøng vôùi moät löôïng thích hôïp ñeå haït lan naåy maàm maø khoâng caàn naám [22]. Öùng duïng cuûa vieäc gieo haït. - Gia taêng löôïng hoa lan treân thò tröôøng - Nhaân gioáng caùc loaøi lan hieám nhaèn nhaân nhanh soá löôïng caû trong töï nhieân vaø trong caùc chöông trình baûo toàn. - Cung caáp caây con ñeå baùn, giuùp haïn cheá söï khai thaùc caây hoang daïi, kích thích söï quan taâm cuûa coâng chuùng vaø taïo nguoàn thu ngaân saùch. - Keát hôïp vôùi kyõ thuaät lai gioáng taïo ra nhöõng caây lan khoûe maïnh coù maøu saéc ñaëc bieät [22]. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 14 Khoaù luaän toát nghieäp - 2005 V. Download» http://Agriviet.Com Toång quan taøi lieäu Caùc coâng trình ngieân cöùu gieo haït lan trong oáng nghieäm. 5.1 Trong nöôùc: Döông Coâng Kieân vaø coäng söï nghieân cöùu lai taïo vaø gieo haït lan Dendrobium trong oáng nghieäm [8]. 5.2 Ngoaøi nöôùc: Naêm 1844, Neumann, moät ngöôøi Phaùp laøm vöôøn, ñaõ laøm naåy maàm moät soá hoät lan baèng caùch raûi ñaïi caùc hoät lan treân caùc cuïc ñaát ôû quanh goác cuûa caùc caây lan lôùn. Naêm 1899, Noel Bernard, nhaø thöïc vaät ngöôøi Phaùp, ñaõ khaùm phaù ra bí maät cuûa vieäc naåy maàm ôû hoät lan khi oâng khaûo saùt caùc hoät Neottia nidus-avis naåy maàm töï nhieân trong röøng. Naêm 1904, oâng coäng taùc vôùi Burgeff ñeå ñöa ra phöông phaùp gieo hoät lan coù nhieãm naám trong chai thaïch [16]. Naêm 1909, Hans Burgeff ñaõ laøm naåy maàm ñöôïc Laeliocattleya treân moâi tröôøng dinh döôõng goàm 0,33% saccarose (ñöôøng mía). Naêm 1922, Lewis Knudson ñaõ laøm naåy maàm Cattleya mossiae treân moâi tröôøng Pfefferds 1% saccarose (ñöôøng mía) [11]. VI. Muïc ñích gieo haït lan Dendrobium trong oáng nghieäm. Hình 2.5: Quaû lan Dendrobium. Caùc nhaø troàng lan khoâng ngöøng tìm kieám caùc gioáng lan môùi ñeå thoõa maõn söï hieáu kì cuûa mình hoaëc coù theå ñem baùn. Coù hai caùch ñeå coù ñöôïc gioáng lan môùi. Moät laø, söu taäp nhöõng gioáng lan hoang daïi trong röøng ñem veà thuaàn hoùa, taïo caùc ñieàu kieän nhaân taïo gioáng töï nhieân ñeå caây lan coù theå ra hoùa. Phöông phaùp naøy gaëp nhieàu ruûi ro do ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi cho caây lan phaùt trieån. Hai laø, taïo ra nhöõng gioáng lan lai môùi, caây lan lai seõ mang nhöõng ñaëc tính toát vöïôt troäi cuûa caû boá meï, coù theå thoûa maõn ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi thöôûng thöùc lan. Tuy nhieân khi hai caây lan lai vôùi nhau ñaït keát quaû vaø taïo traùi caàn phaûi keát hôïp vôùi phöông phaùp gieo haït trong oáng nghieäm ñeå haït lan coù theå naåy maàm deã daøng. Coù nhö vaäy môùi coù theå kieåm tra keát quaû cuûa vieäc lai hai caây lan. Ñoái vôùi moät soá gioáng lan quyù caàn phaûi baûo veä thì phöông phaùp gieo haït trong oáng nghieäm giuùp baûo toàn gioáng, nhaân nhanh soá löôïng caây maø vaãn ñaûm baûo ñöôïc tính oån ñònh di truyeàn. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 15 Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 Download» http://Agriviet.Com Vaät lieäu – Phöông phaùp PHAÀN III: VAÄT LIEÄU – PHÖÔNG PHAÙP I. Vaät lieäu vaø ñieàu kieän gieo haït trong oáng nghieäm. 1.1 Maãu quaû gieo haït. Vaät lieäu laø quaû lan Dendrobium lai daøi töø 4-5 cm laáy töø caây ngoaøi thieân nhieân, taïi vöôøn thaày Döông Coâng Kieân, quaän 12, thaønh phoá Hoà Chí Minh. 1.2 Moâi tröôøng nuoâi caáy. Moâi tröôøng Knudson C (1946), boå sung theâm: - Nöôùc döøa 15%. - Than hoaït tính 0.5g/l, tuøy theo muïc ñích thí nghieäm. - Ñöôøng 30g/l. - Agar 8,5 g/l. - pH = 5.7 – 6. Moâi tröôøng MS (Murashige vaø Skoog, 1962), boå sung theâm: - Nöôùc döøa 15%. - Than hoaït tính 0.5g/l, tuøy theo muïc ñích thí nghieäm. - Glycin 0.5g/l - myo-Inositol 0.1mg/l - Ñöôøng 30g/l. - Agar 8,5 g/l. - pH = 5.5 – 5.7. Söû duïng chai thuûy tinh 100 ml vaø 500 ml ñeå nuoâi caáy. Taát caû moâi tröôøng ñöôïc haáp khöû truøng ôû 1atm, 1210C trong thôøi gian 20 phuùt. 1.3 Ñieàu kieän nuoâi caáy. Thí nghieäm ñöôïc thöïc hieän töø ngaøy 20/01/2005 ñeán ngaøy 26/05/2005, taïi coâng ty Vaên Thaønh Taøi, 114 Hoàng Haø, Quaän Taân Bình, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, vôùi caùc ñieàu kieän nuoâi caáy nhö sau: - Nhieät ñoä phoøng nuoâi: 24-280C. - Cöôøng ñoä chieáu saùng: 2000-3000 lux. - Thôøi gian chieáu saùng: 8 giôø/ngaøy. - AÅm ñoä trung bình: 60-70%. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 16 Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 II. Download» http://Agriviet.Com Vaät lieäu – Phöông phaùp Höôùng ñi cuûa ñeà taøi. Ñoái vôùi ñeà taøi, chuùng toâi höôùng muïc ñích nhaân gioáng lan Dendrobium lai baèng phöông phaùp gieo haït in-vitro nhaèm: - Cung caáp gioáng lan môùi cho caùc phoøng nuoâi caáy moâ. - Taïo ra caây con khoûe, saïch beänh, ñeå troàng ra vöôøn öôm. - Kieåm tra keát quaû lai. Vôùi thôøi gian quaù ngaén, töø nguyeân lieäu ban ñaàu laø quaû lan, chuùng toâi chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc giai ñoaïn: III. - Khöû truøng quaû. - Nhaân protocorm. - Ra reã. Boá trí thí nghieäm: 3.1 Thí nghieäm 1: Khöû truøng quaû a. Muïc ñích thí nghieäm: - Tìm phöông phaùp khöû truøng thích hôïp. - Tìm noàng ñoä Hypochloride calcium Ca(OCl)2 vaø thôøi gian khöû truøng thích hôïp ñoái vôùi quaû lan. - Theo doõi bieåu hieän cuûa haït. b. Phöông phaùp vaø hoùa chaát söû duïng: - Phöông phaùp ñoát coàn. - Phöông phaùp hoùa chaát: duøng Ca(OCl)2. c. Boá trí thí nghieäm: - Maãu laáy töø thieân nhieân. - Röõa maãu döôùi nöôùc chaûy khoaûng 10 phuùt. - Röûa maãu baèng xaø phoøng pha loaõng. - Röûa laïi nhieàu laàn baèng nöôùc caát. Chuyeån maãu vaøo tuû caáy voâ truøng. - Röûa maãu baèng coàn 700 trong 1-2 phuùt. - Röûa maãu laïi baèng nöôùc caát voâ truøng khoaûng 2-3 laàn. - Ngaâm maãu trong Ca(OCl)2 vaø thöôøng xuyeân laéc maãu. - Nhuùng vaøo coàn 900 vaø hô nhanh qua ngoïn löûa. - Röûa laïi maãu nhieàu laàn baèng nöôùc caát voâ truøng khoaûng 3-4 laàn cho thaät saïch. - Nhanh choùng ñaët quaû lan vaøo ñóa petri vaøo ñaäy naép laïi. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 17 Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 Download» http://Agriviet.Com Vaät lieäu – Phöông phaùp - Sau ñaáy quaû lan seõ ñöôïc caét goït 2 ñaàu, vaø duøng dao moå xeû doïc quaû lan, taùch laøm 2. - Duøng dao giöõ phaàn voû quaû, duøng keïp laáy heát hoät ra moät ñóa petri. - Gieo haït vaøo moâi tröôøng. - Thí nghieäm ñöôïc laëp laïi 2 laàn, moãi laàn moät quaû. d. Chæ tieâu theo doõi. Tyû leä haït soáng sau khi gieo. Tình traïng haït gieo: Xanh. Traéng. Hoùa naâu. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 18 Khoaù luaän toát nghieäp – 2005 Download» http://Agriviet.Com Vaät lieäu – Phöông phaùp Hình 3.1: Quy trình khöû maãu. SVTH: Nguyeãn Vuõ thò Hoaøng Uyeân Trang 19