Tài liệu Kiểm nghiệm vacxin vô hoạt tụ huyết trùng trâu bò sản xuất bằng công nghệ lên men sục khí

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I ---------- ---------- NGUY N ð C VINH KI M NGHI M VACXIN VÔ HO T T HUY T TRÙNG TRÂU BÒ S N XU T B NG CÔNG NGH LÊN MEN S C KHÍ LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P Chuyên ngành : THÚ Y Mã s : 60.62.50 Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. TR N TH LIÊN Ngư i giúp ñ khoa h c: PGS.TS. TRƯƠNG QUANG HÀ N I - 2009 L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong b n lu n văn này là hoàn toàn trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào khác. Tôi xin cam ñoan r ng các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ ngu n g c. Tác gi lu n văn Nguy n ð c Vinh Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i L I C M ƠN ð hoàn thành lu n văn này ngoài s c g ng c a b n thân tôi còn nh n ñư c s giúp ñ t n tình c a nhi u cá nhân và t p th . Qua ñây cho tôi xin bày t l i c m ơn sâu s c t i: TS. Tr n Th Liên – Xí nghi p thu c thú y TW – Hoài ð c – Hà N i. PGS.TS. Trương Quang – Khoa Thú y - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i. Nh ng ngư i ñã t n tình hư ng d n, giúp ñ tôi trong su t quá trình làm nghiên c u và hoàn thành lu n văn này. Tôi xin bày t long bi t ơn t i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i; Vi n ñào t o Sau ñ i h c; Khoa thú y; B môn Vi sinh v t - Truy n nhi m – Khoa thú y; Xí nghi p thu c thú y TW; Phòng Ki m nghi m vacxin, T Vi trùng 2 – Xí nghi p thu c thú y Trung ương ñã t o m i ñi u ki n thu n l i giúp ñ tôi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u. Xin c m ơn t i gia ñình, b n bè và ñ ng nghi p ñã giúp ñ , ñ ng viên tôi trong su t quá trình th c hi n lu n văn t t nghi p. Hà N i, ngày 23 tháng 9 năm 2009 Tác gi Nguy n ð c Vinh Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii M CL C L i cam ñoan i L i c m ơn i M cl c iii Danh m c các ch vi t t t vi Danh m c b ng vii Danh m c hình ix 1. M ð U 1 1.1 ð tv nñ 1 1.2 M c ñích yêu c u c a ñ tài 2 1.3 Ý nghĩa c a ñ tài 2 2. T NG QUAN TÀI LI U 3 2.1 ð c tính chung c a vi khu n P.multocida 3 2.2 Kháng nguyên c a P.multocida 6 2.3 B nh T huy t trùng trâu bò 8 2.4 Vacxin và s d ng vacxin phòng b nh ñ ng v t 16 2.5 Mi n d ch h c ñ ng v t 27 2.6 Vài nét v Xí nghi p thu c thú y Trung ương 32 2.7 Gi i thi u v công ngh lên men s c khí trong s n xu t vacxin 33 3. ð I TƯ NG, N I DUNG, NGUYÊN LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 34 3.1 ð i tư ng 34 3.2 N i dung 34 3.3 Nguyên li u 34 3.4 Phương pháp nghiên c u 35 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii 4. K T QU NGHIÊN C U 4.1 Tình hình tiêu th vacxin phòng b nh cho trâu bò c a Xí nghi p thu c thú y Trung ương 4.2 41 41 K t qu ki m tra các ch tiêu k thu t trong quá trình nuôi c y vi khu n gi ng s n xu t vacxin vô ho t THT trâu bò ch b ng công ngh lên men s c khí 42 4.2.1 K t qu ki m tra gi ng s n xu t 44 4.2.2 K t qu ki m tra gi ng sau khi nhân gi ng l n 1 (trong n i lên men Fermentor 10 lít) 4.2.3 46 K t qu ki m tra thu n khi t và s lư ng vi khu n sau khi nhân gi ng l n 2 (trong n i lên men Fermentor 100 lít) 50 4.2.4 Ki m tra vô trùng canh trùng sau khi vô ho t b ng formol 52 4.2.5 K t qu ki m tra bán thành ph m sau khi h p ph keo phèn 53 4.3 K t qu ki m nghi m c a vacxin vô ho t THT trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí 55 4.3.1 K t qu ki m tra vô trùng 5 lô vacxin vô ho t THT trâu bò 55 4.3.2 K t qu ki m tra an toàn c a 5 lô vacxin vô ho t THT trâu bò 57 4.3.3 K t qu ki m tra hi u l c c a 5 lô vacxin vô ho t THT trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí 59 4.4. K t qu ki m tra ñ dài mi n d ch c a vacxin vô ho t THT trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí 4.5 K t qu ñ nh kỳ ki m tra ñ dài b o qu n c a vacxin vô ho t THT trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí 4.5.1 68 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 1 tháng b o qu n 4.5.2 63 69 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 3 tháng b o qu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv 70 4.5.3 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 6 tháng b o qu n 4.5.4 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 9 tháng b o qu n 4.5.5 71 71 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin THT trâu bò ñ i v i th sau 12 tháng b o qu n 72 5. K T LU N VÀ ð NGH 75 5.1 K t lu n 75 5.2 ð ngh 76 TÀI LI U THAM KH O 77 PH L C 85 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v DANH M C CÁC CH VI T T T Cð: Cư ng ñ c Ig: Immuloglobulin KT: Ki m tra MLD: Minimum Lethal Dose (Li u gây ch t t i thi u) OIE: Office International des Epizootie (T ch c d ch t Th gi i) TB: Trâu bò TCN: Tiêu chu n ngành THT: T huy t trùng TK: Thu n khi t TL: T l VK: Vi khu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi DANH M C B NG STT 4.1 Tên b ng Trang S n lư ng vacxin tiêu th c a Xí nghi p so v i s lư ng ñàn trâu bò c nư c trong 5 năm tr l i ñây 4.2 K t qu ki m tra thu n khi t c a 5 lô gi ng THT trâu bò s n xu t vacxin 4.3 41 45 K t qu ñ m s lư ng vi khu n THT trâu bò gi ng trong môi trư ng tăng sinh 46 4.4 K t qu ki m tra thu n khi t gi ng sau khi nhân gi ng l n 1 48 4.5 K t qu ñ m s lư ng vi khu n gi ng sau khi nhân gi ng l n 1 49 4.6 K t qu ki m tra thu n khi t sau khi nhân gi ng l n 2 51 4.7 K t qu ñ m s vi khu n sau khi nhân gi ng l n 2 51 4.8 K t qu ki m tra vô trùng canh trùng sau khi vô ho t b ng formol 53 4.9 K t qu ki m tra vô trùng bán thành ph m sau khi h p ph keo phèn 54 4.10 K t qu ki m tra vô trùng c a 5 lô vacxin vô ho t THT trâu bò 56 4.11 K t qu ki m tra an toàn c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th 4.12 K t qu ki m tra an toàn c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i chu t b ch 4.13 60 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i chu t b ch 4.16 58 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th 4.14 57 62 K t qu ki m tra kh năng b o h c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 6 tháng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii 65 4.17 K t qu ki m tra kh năng b o h c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 9 tháng 4.18 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 1 tháng b o qu n 4.19 71 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 9 tháng b o qu n 4.22 70 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 6 tháng b o qu n 4.21 70 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 3 tháng b o qu n 4.20 66 72 K t qu ki m tra hi u l c c a vacxin vô ho t THT trâu bò ñ i v i th sau 12 tháng b o qu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii 72 DANH M C HÌNH STT Tên hình Trang 2.1: Nhu m gram vi khu n P.multocida 4.1. ðư ng bi u di n ñ dài mi n d ch c a các lô vacxin 68 4.2. ðư ng bi u di n ñ dài b o qu n c a các lô vacxin 73 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ix 3 1. M 1.1 ð U ð tv nñ Chăn nuôi trâu bò Vi t Nam trong nh ng năm qua ñã và ñang có nh ng bư c phát tri n ñáng k nh m cung c p th t s a, s c kéo, nguyên v t li u cho công nghi p ch bi n, ñáp ng nhu c u ngày càng tăng c a xã h i. Trong s phát tri n ñó, chúng ta luôn ph i ñ i m t v i các b nh truy n nhi m nguy hi m, trong ñó có b nh T huy t trùng trâu bò. B nh T huy t trùng trâu bò là m t b nh truy n nhi m c p tính và l n ñ u tiên ñư c mô t b i Bollinger (1878) t i ð c. Sau ñó Kitt (1879) ñã phân l p ñư c vi khu n gây b nh và gây b nh thành công cho chu t b ch và b câu. Ngày nay ngư i ta ñã xác ñ nh ñư c tác nhân gây b nh T huy t trùng trâu bò là Pasteurella multocida (P.multocida) thu c serotype B:2 và E:2. Vi t Nam, b nh T huy t trùng trâu bò ñư c phát hi n l n ñ u tiên vào cu i th k XIX (Phan ðình ð , Tr nh Văn Th nh, 1958[4]). ð n nay b nh ñã có m t h u h t các t nh, thành trong c nư c và gây thi t h i ñáng k cho chăn nuôi trâu bò. B nh x y ra l t quanh năm nhưng thư ng phát tri n nhanh, m nh vào mùa mưa và nh ng giai ño n chuy n mùa. Tuy v y, b nh không phát tri n thành các d ch l n, mà xu t hi n r i rác, x y ra trên di n r ng do v y r t khó khăn trong công tác phòng ch ng và gây thi t h i không nh cho ngư i chăn nuôi. ð phòng ch ng b nh T huy t trùng trâu bò, Vi t Nam trong nh ng năm qua ñã có nhi u nghiên c u v vacxin phòng b nh (Nguy n Ngã, 1987[14]; Phan Thanh Phư ng, 1990[22]). Trư c ñây, Xí nghi p thu c thú y ñã s n xu t ñư c vacxin t huy t trùng trâu bò nhưng v i công ngh cũ (phương pháp nuôi c y tĩnh). Hi n nay, Xí nghi p ñã và ñang áp d ng công ngh lên men s c khí ñ nuôi c y vi khu n trong quy trình s n xu t vacxin. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1 Phương pháp này có nh ng ưu ñi m như: tăng nhanh m t ñ vi khu n, rút ng n th i gian s n xu t và nâng cao ch t lư ng vacxin. Theo quy ñ nh, b t c m t lo i vacxin nào sau khi s n xu t ñ u ph i ti n hành ki m tra các ch tiêu vô trùng, an toàn và hi u l c. Ngoài ra còn ñ nh kỳ ki m tra ñ dài b o qu n và ñ dài mi n d ch c a vacxin ñ i v i ñ ng v t thí nghi m. ð hi u rõ hơn nh ng v n ñ nêu trên, chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài: “Ki m nghi m vacxin vô ho t t huy t trùng trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí”. 1.2 M c ñích yêu c u c a ñ tài ðánh giá ñư c các ch tiêu: thu n khi t, vô trùng và ñ m s lư ng vi khu n trong quá trình nuôi c y gi ng s n xu t vacxin T huy t trùng trâu bò b ng công ngh lên men s c khí. Ki m nghi m ch t lư ng vacxin T huy t trùng trâu bò s n xu t b ng công ngh lên men s c khí. ðánh giá ñư c ñ dài mi n d ch và ñ dài b o qu n c a vacxin T huy t trùng trâu bò. 1.3 Ý nghĩa c a ñ tài Nghiên c u và ñánh giá l i m t cách h th ng v quá trình s n xu t cũng như ki m nghi m vacxin T huy t trùng trâu bò, làm ti n ñ cho nh ng bư c nghiên c u ti p theo v vacxin này. ð dài mi n d ch và ñ dài b o qu n c a vacxin giúp cho Xí nghi p thu c thú y, các Chi c c, Tr m thú y và ngư i chăn nuôi có th ñưa ra ñư c k ho ch s n xu t, tiêm phòng h p lý và ti t ki m nh t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2 2. T NG QUAN TÀI LI U 2.1 ð c tính chung c a vi khu n P.multocida 2.1.1 Hình thái Vi khu n Pasteurella multocida có hình c u tr c khu n, b t màu rõ hai ñ u (lư ng c c), gram âm, không di ñ ng, không hình thành nha bào, có kh năng t o giáp mô. Kích thư c vi khu n t 0,6 - 2,5µm x 0,2 - 0,4 µm. Hình thái và kích thư c c a vi khu n có th thay ñ i tuỳ thu c vào các ñi u ki n nuôi c y khác nhau (Rimler, 1992 [50]). Trong máu ñ ng v t, hình thái c a vi khu n thư ng ñ ng nh t, còn khi phát tri n trong môi trư ng nhân t o vi khu n thư ng ña hình thái (hình tr ng, hình c u, hình que). Khi nuôi c y trong môi trư ng có cho thêm carbonhydrate, vi khu n thư ng k t l i thành chu i dài (Rosenbusch và Merchant, 1939[52]). Hình 2.1: Nhu m gram vi khu n P.multocida Dung quang c a khu n l c P.multocida là m t ñ c ñi m có th dùng ñ ñánh giá ch ng vi khu n có ñ c l c cao, th p hay không có ñ c l c. Trên môi trư ng th ch huy t thanh, khu n l c c a vi khu n t o ra các lo i dung quang r t khác nhau. Vi khu n t o khu n l c có dung quang s c c u v ng ñ c hơn so v i vi khu n t o khu n l c có dung quang s c xanh (Namioka và Murata, 1961[46]). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3 2.1.2 ð c tính nuôi c y Vi khu n P.multocida thu c lo i vi khu n hi u khí hay y m khí tuỳ ti n, chúng có th phát tri n t t trong h u h t các lo i môi trư ng ph thông. Môi trư ng dùng ñ nuôi c y vi khu n P.multocida có th là môi trư ng ñ c, l ng ho c bán l ng. Trong môi trư ng nư c th t, sau 24 gi nuôi c y vi khu n làm ñ c môi trư ng, canh trùng có mùi tanh r t ñ c trưng, vài ngày sau nư c th t tr lên trong, ñáy có c n nh y, l c khó tan, trên m t môi trư ng có l p màng m ng, khi l c l p màng này v ra (Hoàng ð o Ph n, 1986[16]). Trong môi trư ng th ch máu vi khu n t o khu n l c d ng S. Nhi t ñ thích h p cho vi khu n phát tri n là 370C, pH trong kho ng 7,2 - 7,4. Trong môi trư ng nuôi c y n u có thêm huy t thanh và huy t c u t thì vi khu n s m c t t hơn. C y chuy n liên t c trong môi trư ng nhân t o có th làm thay ñ i m t s ñ c tính sinh h c c a vi khu n. Vi khu n P.multocida phát tri n t t hơn trong môi trư ng nhân t o n u cho thêm vào m t s ch t như cystein, glutamic acid, leucine, methionine, mu i vô cơ, nicotinamide, pantothenate, thiamine và ñư ng (Michael và c ng s , 2002[43]). Trong môi trư ng giàu ch t dinh dư ng thì các gen liên quan t i quá trình trao ñ i ch t c a vi khu n ho t ñ ng r t m nh (Michael và c ng s , 2002[43]); Shivachandra và c ng s , 2006[56]). Theo tài li u c a OIE (2004) [47], môi trư ng t t nh t cho vi khu n P.multocida phát tri n là môi trư ng YPC (yeast extract peptone L-cystine) có thêm sucrose và sodium sulfite (Na2SO4). Nuôi c y trên môi trư ng TSA (Tryptone Soya Agar) kích thư c c a khu n l c s l n nh t. Vi khu n P.multocida phát tri n trên môi trư ng YPC th ch máu s t o ñư c kháng nguyên quan tr ng hơn là c y trên các môi trư ng t ng h p khác. ðây cũng là môi trư ng giúp tái t o giáp mô c a vi khu n. Vi khu n P.multocida còn có kh năng m c t t trong môi trư ng ch t ñ u ph . Tuy nhiên vi khu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4 P.multocida không phát tri n trên môi trư ng th ch MacConkey. ð nuôi c y vi khu n ch t o vacxin ngư i ta thư ng s d ng môi trư ng cơ b n có thêm sucrose, peptone và ch t chi t men bia. Môi trư ng Hottinger cũng r t t t cho vi khu n Pasteurella phát tri n. Nuôi c y có s c khí có th làm tăng sinh kh i vi khu n lên g p 20 l n so v i nuôi c y tĩnh. Nuôi c y ñ ng trên máy l c, vi khu n c n 12 gi ñ ñ t t i pha d ng, còn nuôi c y có s c khí và khu y ñ o liên t c trong fermentor b ng công ngh lên men hi n ñ i ch c n 5 - 6 gi ñã ñ t m c phát tri n t i ña. 2.1.3 ð c tính sinh hoá Ph n ng sinh hoá có tính ñ c trưng cho m i gi ng, loài vi khu n, vì v y ngư i ta thư ng s d ng k t qu c a ph n ng này ñ bư c ñ u giám ñ nh vi khu n c n nghiên c u. Thông thư ng, ñ ki m tra ph n ng lên men các lo i ñư ng c a vi khu n, các nhà nghiên c u ti n hành nuôi c y vi khu n trong môi trư ng cơ b n nư c peptone 1% có ch a lo i ñư ng yêu c u th nghi m n ng ñ dùng là 1%. ða s các ch ng vi khu n P.multocida cho k t qu dương tính ñ i v i galactose, glucose, mannose, sorbitol, xylose và sucrose. P.multocida còn có th lên men mannit và mantose. Vi khu n P.multocida không làm tan ch y gelatin, không m c trên môi trư ng khoai tây, không làm ñông vón s a. Các ch ng vi khu n P.multocida có kh năng sinh indol, tuy nhiên th i gian ñ c k t qu tuỳ thu c vào môi trư ng s d ng. N u dùng môi trư ng 1% peptone thì vi khu n cho ph n ng dương tính sau 4 ngày nuôi c y nhi t ñ 370C. Khi dùng môi trư ng 2% peptone có b sung thêm ch t chi t men bia và m t s vitamine, vi khu n P.multocida cho ph n ng indol dương tính ch sau 18 - 24 gi nuôi c y nhi t ñ 370C. Vi khu n Pasteurella multocida s m t ñ c tính sinh indol khi c y chuy n nhi u l n trên môi trư ng nhân t o, nhưng s có l i ñ c tính này khi tăng cư ng gi ng b ng cách tiêm cho trâu, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5 bò. M t s ch ng thu c P.multocida khi b o qu n sau 2 năm có th không lên men xylose (De Alwis, 1992[35]). ð c tính sinh hoá c a các ch ng P.multocida phân l p ñư c t i các vùng khác nhau cũng có th khác nhau. Vi khu n P.multocida phân l p ñư c t gia c m b b nh t huy t trùng t i Vi t Nam có ñ c tính sinh hoá thông thư ng như lên men glucose, sucrose… Riêng ñư ng sorbitol có 3 ch ng luôn cho ph n ng âm tính, 3 ch ng luôn cho ph n ng dương tính, 26 ch ng còn l i cho k t qu thay ñ i, lúc âm lúc dương (Phùng Duy H ng Hà, 1990[6]). Các ch ng thu c P.multocida phân l p ñư c t các vùng d ch Sri-lanka l i không có ch ng nào lên men ñư ng lactose, salicin, adonitol, inositol và dulcitol (Wijewadana, 1994[59]). phân l p t l n m t nghiên c u khác, v i vi khu n P.multocida Úc và Vi t Nam cho th y kho ng 24,1% dương tính v i ñư ng lactose và 100% dương tính v i ñư ng sorbitol (Tr n Xuân H nh, 2002[39]). Tính ñ ng nh t v k t qu ph n ng lên men ñư ng c a các ch ng P.multocida serotype B:2 phân l p t l n ho c trâu bò cũng ñư c thông báo. Nhi u nghiên c u thông báo r ng vi khu n P.multocida không có kh năng gây dung huy t (Rimler và c ng s , 1992[50]). Tuy nhiên Diallo và Frost (2000) [36], qua th c nghi m l i cho th y: các ch ng vi khu n P.multocida khi nuôi c y trong các môi trư ng nhân t o không có kh năng phân hu h ng c u, nhưng n u các vi khu n này sau khi ñư c x lý v i dung d ch Tween 80 n ng ñ 0,5% trong 1 gi thì kh năng này l i xu t hi n. Vi khu n có kh năng phân hu h ng c u gà, th , c u, ng a, trâu bò và c h ng c u ngư i. Tuy nhiên ho t tính ñ i v i h ng c u c a các loài khác nhau thì khác nhau. 2.2 Kháng nguyên c a P.multocida Cho ñ n nay, ngư i ta ñã xác ñ nh ñư c kháng nguyên c a P.multocida có 3 lo i chính là kháng nguyên giáp mô (K), kháng nguyên thân (O) và các kháng nguyên protein khác. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6 2.2.1 Kháng nguyên giáp mô (K) Giáp mô vi khu n P.multocida ch a polysaccharide. Nhìn chung, kháng nguyên giáp mô có tính kháng nguyên y u và không có kh năng t o ñư c s b o h chu t và th khi th thách b ng công cư ng ñ c (Rimler và Rhoades, 1989[49]). R t khó có th tách ñư c kháng nguyên giáp mô v i ñ tinh khi t cao, do v y khi ñánh giá kh năng ñáp ng mi n d ch c a lo i kháng nguyên này c n lưu ý ñ tránh k t lu n không chính xác vì có th l n các kháng nguyên khác. Có s khác nhau v thành ph n cũng như t l các lo i ñư ng ch a trong kháng nguyên v l y t các serogroup khác nhau c a vi khu n gây b nh T huy t trùng. Polysaccharide t P.multocida serotype B:2 có ch a monosacchride arabinose, mannose và galactose v i t l 0,5:2:0 (Muniandy và c ng s , 1992[45]), trong khi ñó kháng nguyên giáp mô c a nhóm huy t thanh D và F c a vi khu n P.multocida l i ch a heparin và chondroitin sulfate (Rimler, 1994[51]). Muniandy và c ng s , 1992[45] cũng xác nh n r ng polysaccharide tinh khi t chi t xu t t giáp mô c a P.multocida không có kh năng gây ñ c và t o mi n d ch b o h chu t khi tiêm v i li u 300µg/con. 2.2.2 Kháng nguyên thân (O) Kháng nguyên thân lipopolysaccharide c a vi khu n P.multocida ñư c Pirosky thông báo vào năm 1938. Có th phát hi n kháng nguyên thân b ng phương pháp k t t a khu ch tán trên th ch (Heddleston và c ng s , 1972[40]). Hi n nay, có 16 lo i kháng nguyên thân ñã ñư c xác ñ nh, các kháng nguyên này ñư c ñánh theo s t 1 ñ n 16 (Heddleston và c ng s , 1972[40]). Lipopolysaccharide là kháng nguyên thân quan tr ng, có kh năng t o ñáp ng mi n d ch cao và ñóng vai trò quan tr ng trong ñáp ng mi n d ch d ch th (Ryu và Kim, 2000[53]). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7 D a vào thành ph n carbonhydrate, lipo-polysaccharide c a vi khu n P.multocida có th chia thành 4 type hoá h c I, II, III và IV (Rimler, 1992[50]). 2.2.3 Kháng nguyên protein Các protein c a vi khu n P.multocida ñư c coi là nh ng ch t có kh năng sinh mi n d ch cao. Các nhà nghiên c u s d ng ph n ng nhu m màu v i thiazine ñ , ñem x lý b ng nhi t và enzyme ñã xác ñ nh ñư c 6 trong s 16 kháng nguyên n m sâu bên trong là protein và ñã k t lu n r ng các kháng nguyên giáp mô có ch a protein, ñ c bi t là kháng nguyên α và β. Vi khu n P.multocida có ch a protein màng ngoài (outer membrane protein - OMP), mà m t s protein màng ngoài có ñ c tính kháng nguyên. Nh ng năm g n ñây tính ch t kháng nguyên c a protein màng ngoài c a vi khu n P.multocida cũng ñã ñư c nhi u nhà khoa h c quan tâm nghiên c u. 2.3 B nh T huy t trùng trâu bò 2.3.1 L ch s b nh B nh T huy t trùng trâu bò ñư c Bollinger phát hi n l n ñ u tiên t i ð c vào năm 1878. Hi n nay b nh xu t hi n bò nhi u nư c trên th gi i thu c châu Á, châu Phi và gây thi t h i r t l n cho ngành chăn nuôi trâu bò. 2.3.2 Nguyên nhân gây b nh Vi khu n gây b nh t huy t trùng trâu bò th b i huy t xu t huy t là P. multocida thu c serotype B:2 ho c E:2. Các ñ c ñi m v hình thái, nhu m gram, nuôi c y, tính ch t sinh v t hoá h c… gi ng các ñ c ñi m chung c a gi ng Pasteurella như ñã miêu t ph n trên. 2.3.3 Phân b ñ a lý và mùa v B nh T huy t trùng trâu bò x y ra nhi u nư c trên th gi i, ñ c bi t là các nư c thu c châu Á và châu Phi. T i châu Á vi khu n gây b nh thư ng thu c serotype B:2 và châu Phi là serotype E:2 (theo phân lo i c a Carter- Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8 Heddleston) (OIE, 2004[47]). Kumar và c ng s , 1996[41] còn phân l p ñư c vi khu n P.multocida thu c serotype A:1 và A:3 gây b nh T huy t trùng cho trâu bò t i nð . m t s nư c như Ai C p và Sudan t n t i vi khu n thu c c 2 serotype B:2 và E:2 (Shigidi và Mustafa, 1979[55]). Trong m t nghiên c u khi giám ñ nh 42 ch ng vi khu n P.multocida phân l p ñư c t i các vùng khác nhau c a Sudan thì có t i 38 ch ng (chi m 90,5%) thu c serotype B và ch có 4 ch ng (chi m 9,5%) thu c serotype E. T i Nh t B n cũng ñã phát hi n ra b nh vào năm 1923, nhưng không gây thành d ch và không bi u hi n rõ v d ch t (Carter, 1982[32]). Nghiên c u v b nh T huy t trùng trâu bò t i n ð cho th y vùng ít x y ra d ch thì t l trâu, bò mang trùng h u như không có, vùng thư ng xuyên có d ch thì t l trâu, bò mang trùng có khi ch ñ t kho ng 7,5% (Gupta, 1980[38]). Sri-Lanka là m t trong nh ng nư c có t l trâu bò b b nh nhi u nh t. T l trâu b b nh là 45,2%, cao hơn nhi u so v i t l bò b b nh (15,8%). T i vùng thư ng xuyên có d ch, t l trâu b nh ch kho ng 29% và nh ng con b ch t ña ph n là nh ng con nghé non, còn vùng ít x y ra d ch thì khi có d ch t l trâu b b nh r t cao, t i 64,5% và con b nh b t c tu i nào cũng có th ch t (De Alwis, 1992[35]). T l trâu bò kho m nh mang trùng t i SriLanka cũng r t cao, khi g p nh ng ñi u ki n b t l i, s c kho c a nh ng con trâu bò mang trùng này gi m sút và nguy cơ phát b nh hoàn toàn có th x y ra (De Alwis và c ng s , 1990[34]). Nghiên c u t i vùng Punjab thu c Pakistan th y r ng 11% trâu bò mang trùng, t l trâu b nh là 9% và t l t vong lên t i 78%; bò t l tương ng có th p hơn 4%, 2,5% và 62%. Trâu bò thư ng b b nh vào mùa mưa, các mùa khác t l trâu bò b b nh T huy t trùng chi m r t nh . B nh ch y u x y ra trâu bò có ñ tu i dư i 24 tháng và ñàn có s lư ng ít hơn 10 con (Sheikh và c ng s , 1996[54]). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9 T i Cameroon, b nh t huy t trùng trâu bò l n ñ u tiên ñư c phát hi n t i vùng Maga gi ng bò Zebu. Khi phân l p th y vi khu n gây b nh thu c serotype B:2, serotype này ít ph bi n t i châu Phi. Vi c nghiên c u s b o h ñ i v i chu t, các tác gi th y r ng gi ng vi khu n ñ s n xu t vacxin ñư c dùng t i ñây thu c serotype E:2 (Martrenchar và Njanpop, 1994[42]). T i Namibia, d ch b nh T huy t trùng x y ra trâu thư ng xuyên và nhi u hơn bò, ñ c bi t là nh ng vùng m ư t, có nhi u ñ m l y, trâu hay ngâm t m càng t o ñi u ki n cho vi khu n phát tri n và lây lan (Voigts và c ng s , 1997[58]). M t th b nh khác c a b nh T huy t trùng là th viêm ph i, gây ra b i vi khu n P.multocida thu c các serotype khác cũng ñư c nghiên c u t i các nư c thu c châu Âu và châu M . T i Anh qu c và x Wales, trâu bò b b nh th viêm ph i, nguyên nhân ch y u do vi khu n thu c serotype A, m t s ít thu c serogroup E (Hodgson và c ng s , 2005[49]). Hươu, nai châu Âu b b nh T huy t trùng thư ng xuyên hơn trâu bò. Năm 1990 có 13 con hươu b ch t t i x Wales, các vi khu n phân l p ñư c ñ u thu c serotype A:3,4 (Carrigan, 1991[31]). Năm 1999, Aalbeak và c ng s , 1999[28] phát hi n d ch t huy t trùng x y ra hai loài hươu nh t i ðan M ch và nh n th y t l hươu kho m nh mang trùng t i ðan M ch lên t i 27%. 2.3.4 Thi t h i kinh t do b nh T huy t trùng trâu bò gây ra B nh T huy t trùng trâu bò là b nh truy n nhi m c p tính gây thi t h i r t l n cho ngành chăn nuôi trâu bò. T i Vi t nam, th ng kê trong 10 năm t 1986 - 1995 d ch b nh t huy t trùng trâu bò là nguyên nhân gây ch t hơn 70% s trâu bò ch t b nh hàng năm. Trong m t s v d ch, nhi u h nông dân b ch t t i 4 - 5 con trâu bò, nh hư ng r t l n ñ n s n xu t và kinh t gia ñình (Bùi Quý Huy, 1998[11]). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10