TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH
TÀI CHÍNH QUỐC TẾ
Khủng hoảng nợ
Argentina (20012002)
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
Argentina đất nước của những lễ hội nổi tiếng, carnival và điệu nhảy Tango đầy
quyến rũ, một vùng đất với phong cảnh mê hoặc từ các đồng bằng bụi bặm Patagonia đến
đỉnh Andes phủ tuyết trắng. Đất nước ấy đã từng là thiên đường của người dân nơi đây khi
Argentina phát triển một cách ngoạn mục trong suốt những năm của thập niên 1990.
Argentina được cho là một điển hình của sự thần kì mới với những thành tựu đã đạt được.
Nhưng cũng giống như Đông Á, sau đổi mới Argentina đã đạt được những thành công
nhất định nhờ vào những thành công từ việc ổn định giá trị đồng nội tệ cùng với tốc độ tăng
trưởng ngoạn mục. Lần này đến lượt Argentina chọn đi trên vết xe đổ của các nước Đông Á,
họ đã ngủ quên trên chiến thắng, lại trở thành nạn nhân từ chính sự thành công của mình.
Tháng 12/2001 hệ thống ngân hàng Argentina sụp đổ, nhấn chìm một trong những
trung tâm kinh tế năng động và thành công nhất tại khu vực Nam Mỹ. Gần như chỉ sau một
đêm, đất nước này rơi vào cảnh đói nghèo. Tình cảnh sau đó hết sức hỗn độn. Chỉ trong vòng
1 tuần, có tới 5 vị Tổng thống lên và xuống chức. Người dân, công nhân, viên chức xuống
đường biểu tình. Chính quyền Argentina cho rằng thủ phạm là các chính sách mà Quỹ Tiền tệ
Quốc tế và Ngân hàng Thế giới áp dụng tại đây từ những năm 1990.
Vậy nguyên nhân thực sự của sự sụp đổ này do đâu? Đó là một vấn đề lớn mà nhiều
nhà nghiên cứu kinh tế đã tốn không ít giấy mực. Đây cũng là đề tài mà nhóm chúng em đưa
Khủng hoảng nợ Argentina (20012002)
ra để thảo luận, từ điển hình của Argentina mà rút ra những bài học cho Việt Nam trong giai
đoạn hiện nay, khi Việt Nam cũng được xem là một thần kì mới.
Page 3
Trước khi đi vào tìm hiểu cuộc khủng hoảng kinh tế Argentina, chúng ta cần phải
nắm được một vài khái niệm căn bản sau:
Khủng hoảng tài chính là gì?
Khủng hoảng tài chính là sự thất bại của một hay một số nhân tố của nền kinh tế
trong việc đáp ứng đầy đủ nghĩa vụ, bổn phận tài chính của mình.
Dấu hiệu của khủng hoảng tài chính:
Các NHTM không hoàn trả được các khoản tiền gửi của người gửi tiền.
Các khách hàng vay vốn , gồm cả khách hàng được xếp loại A cũng không thể hoàn
trả đầy đủ các khoản vay cho ngân hàng.
Chính phủ từ bỏ chế độ tỷ giá hối đoái cố định.
Khủng hoảng nợ là một dạng khủng hoảng tài chính xuất hiện hai yếu tố 1 và 2.
Một trong những nước xuất hiện khủng hoảng nợ điển hình không ai khác chính là
Argentina.
I. ARGENTINA TRƯỚC KHỦNG HOẢNG:
Trong thập niên 1990, Argentina đã thực hiện các chương trình tái cấu trúc nền kinh tế
bao gồm:
Năm 1991 lập một hệ thống tiền tệ (currency board) với nhiệm vụ gắn chặt tỷ giá
đồng peso với đồng dollar theo tỷ giá 1 đổi 1, và chỉ phát hành vừa đủ tiền peso cho
việc trao đổi trên thị trường. Đây là giải pháp nhằm khống chế lạm phát, nhưng đồng
thời nó cũng hạn chế khả năng của ngân hàng trung ương trong việc hỗ trợ bù đắp
thâm hụt ngân sách nhà nước và giúp đỡ các ngân hàng thương mại tăng cường tính
thanh khoản.
Khủng hoảng nợ Argentina (20012002)
Xây dựng hệ thống tiền tệ kép (bimonetary) đảm bảo vai trò ngang nhau giữa đồng
peso với ngoại tệ (chủ yếu là đô la Mỹ). Người dân Argentina có quyền trả bằng bất
kỳ đồng tiền nào trong các giao dịch của mình.
Tự do hóa hoàn toàn hệ thống ngân hàng, bao gồm việc tư nhân hóa gần như tất cả
các ngân hàng nhà nước ở địa phương và bán một ít các tổ chức tài chính trung bình và
lớn cho nước ngoài.
Tự do hóa hoàn toàn việc luân chuyển tư bản cả tài chính lẫn đầu tư trực tiếp mà
không có bất kỳ hạn chế nào.
Tư nhân hóa các công ty nhà nước từ công ty hàng không đến công ty điện và Bưu
điện, trong khi nước này chưa hề có một hệ thống luật lệ mạnh và đầy đủ.
Loại bỏ gần như tất cả các hàng rào phi thuế quan, và cắt giảm thuế từ trung bình
45% đầu thập niên 90 xuống còn 11% năm 2000.
Từ chương trình tư hữu hóa hàng loạt xí nghiệp quốc doanh, tư hữu hóa ào ạt, nhất là
việc bán chúng cho các ông chủ nước ngoài, bước đầu đã đem lại một lượng dự trữ
ngoại tệ khá lớn cho quốc gia này.
Nguồn thu từ chương trình tư hữu hóa cùng với việc vay nợ nước ngoài đã giúp Chính
phủ Argentina ổn định giá trị của đồng nội tệ. Tất cả điều này đã làm nền tảng cho các tăng
trưởng ngoạn mục sau đó. Thêm vào đó, những thành tựu kinh tế và sự ổn định trong giá trị
đồng nội tệ đã dẫn tới một hệ quả đương nhiên, đó là dòng vốn quốc tế chảy ồ ạt vào
Argentina. Những yếu tố đó khiến Argentina được ngợi khen như là một điển hình của sự
thần kỳ mới và là một trong những “học trò xuất sắc” được IMF thừa nhận.
Những biện pháp này có tác dụng tức thời. 3 năm sau đó nền kinh tế phát triển tốt
trong khi lạm phát giảm. Nhưng cùng với cái gọi là thần kỳ đó là ảo tưởng ngủ quên trên
chiến thắng.
Page 5
II. DIỄN BIẾN CUỘC KHỦNG HOẢNG:
Chính từ sự tăng trưởng ngoạn mục như đã nêu trên mà chính phủ Argentina đã tận
dụng uy tín đang lên của quốc gia để liên tục vay nợ nước ngoài. Cứ như thế các khoản nợ
nước ngoài âm thầm tăng lên dần, bắt đầu là ngưỡng an toàn từ tỉ lệ nợ dưới 50% GDP (35%
trong năm 1995 cho đến gần 65% năm 2001). Các khoản nợ nước ngoài này dẫn đến hậu quả
tai hại là làm chính phủ mất đi sức đề kháng trước những rủi ro trong thâm hụt ngân sách, với
suy nghĩ dù gì đi chăng nữa, chính phủ cũng dư sức bù đắp thâm hụt ngân sách bằng nguồn dự
trữ ngoại tệ dồi dào và cả... vay nợ nữa. Thất nghiệp leo đến mức kỷ lục. Bộ trưởng Tài
chính, Bộ trưởng Kinh tế nối nhau từ chức. Tổng thống ban bố tình trạng khẩn cấp rồi từ
chức.
Từ những năm 1999, Argentina đã bắt đầu gặp phải những mất cân đối trong
chi tiêu ngân sách. Do đã tư hữu hóa ào ạt các xí nghiệp quốc doanh trong thời gian
trước đó, chính phủ giờ đây đã không còn nguồn thu nào khác ngoài thuế để bù đắp
thâm hụt, đó là chưa kể vấn đề còn bị trầm trọng thêm bởi chính phủ liên tục phải trả
nợ cho các hóa đơn vay nợ nước ngoài trước đây. Tháng 12 năm 1999, Tổng thống
Fernando De La Rua đắc cử, ông phải đối mặt với một đất nước mà tỷ lệ thất nghiệp
đang tăng cao, và các hiệu ứng không mong muốn của tỷ giá hối đoái cố định đang
biểu thị một cách mạnh mẽ. Năm 1999 GDP của Argentina đã giảm 4% và cả nước
bắt đầu bước vào một cuộc suy thoái.
Tỷ lệ chi ngân sách/GDP tăng từ 27% năm 1997 lên 30% vào năm 2000. Các
điểm yếu trong nền kinh tế lộ ra dẫn đến cuộc tháo chạy ồ ạt của nhà đầu tư nước
ngoài. Argentina bắt buộc phải cầu viện IMF và tổ chức này với những chính sách
kỳ quặc đã làm tình hình trở nên cực kỳ tồi tệ.
Khủng hoảng nợ Argentina (20012002)
Nguồn: IMF
Ước tính; + Dự báo
*
Trung tuần tháng 9 năm 2000, sau sáu tháng trì hoãn, Thượng viện đã thông qua Dự
luật kinh tế khẩn cấp. Dự luật này cho phép Chính phủ của Tổng thống DE LA RUA điều
chuyển hoặc sa thải các nhân viên hợp dồng và hoãn trả các khoản nợ. Quốc hội phê chuẩn
Đạo luật này cùng với Luật cải cách lao động (thông qua tháng từ năm 2000) và Luật chống
thất thu thuế (thông qua ngày 6 tháng Chín năm 2000) là một phần trong chương trình phục
hồi kinh tế cả gói của Chính phủ nhằm đạt tỷ lệ tăng GDP 3% trong năm 2000, giảm thâm
hụt ngân sách từ' 7,1 tỷ USD xuống còn 4,7 tỷ USD trong năm 2000.
Đối với các nhà tài trợ quốc tế, khi đang còn trong giai đoạn mặn nồng thì điều
gì cũng là tốt đẹp, thậm chí ngợi khen hết lời, nhưng khi những bất ổn xảy ra thì sự
hủy hoại sẽ đến rất nhanh. Bằng chứng là ngay sau khi Quốc hội Argentina họp khẩn
cấp để triển khai cái gọi là “giảm thâm hụt ngân sách xuống bằng không” (zero deficit
plan) vào ngày 1172001, các nhà tài trợ quốc tế đã phản ánh rất hài hước về kế
hoạch này. Moody"s và S&P đã hạ thấp điểm xếp hạng tín nhiệm quốc gia Argentina
ngay sau khi quốc hội thông qua kế hoạch hoang tưởng này, các chỉ số niềm tin liên
tục sút giảm như một tín hiệu phản ứng trước vụ việc nước đến chân mới nhảy của
quốc hội nước này. Thêm vào đó, IMF lại ngưng không hỗ trợ tín dụng cho Argentina,
khủng hoảng kinh tế toàn diện là điều tất yếu phải xảy đến sau đó.
Cuối năm 2001 dự trữ ngoại tệ của ngân hàng trung ương chỉ còn đúng 2 tỷ. Tổng
thống Fernando de la Rua quyết định người dân chỉ được rút tối đa 1000 USD/tháng, chính
sách này được duy trì cho đến đầu năm 2002. Và cũng trong thời điểm cuối năm 2001, IMF
ngừng cấp các khoản cho vay mới với lý do Argentina không đáp ứng được các đòi hỏi tài
chính. Argentina tuyên bố phá sản ngay sau đó.
Page 7
Trong bối cảnh đó, cướp bóc và bạo loạn nổ ra khắp nơi, nhiều người Argentina trở
nên điên loạn và đổ xô xuống đường ở các thành phố , đặc biệt là Buenos Aires. Họ tham gia
vào một hình thức phản kháng đã trở thành phổ biến được biết đến như cacerolazo (đập nồi
và chảo). Các cuộc biểu tình đã xảy ra đặc biệt là trong giai đoạn 20012002. Lúc đầu, các
cacerolazos được đơn giản chỉ ồn ào cuộc biểu tình, nhưng ngay sau họ bao gồm phá hủy tài
sản, thường xuyên xảy ra tại các ngân hàng, các công ty tư nhân nước ngoài, đặc biệt là các
công ty lớn của Mỹ và châu Âu.
Tổng thống Fernando de la Rua tuyên bố tình trạng khẩn cấp (bất hợp pháp vì nó cần
xác nhận của Quốc hội), nhưng điều này chỉ làm tình hình càng tồi tệ hơn, và là nguyên nhân
dẫn đến cuộc biểu tình bạo lực vào ngày 20 và 21/12/2001 tại Plaza de Mayo. Cuộc biểu tình
đã kết thúc với một vài người chết, và sự sụp đổ của chính phủ. De la Rua cuối cùng đã chạy
trốn khỏi Rosada Casa trong một chiếc trực thăng vào ngày 21/12/2001.
Năm 2002, tình hình lạm phát và thất nghiệp tăng cao khiến cho nền kinh tế càng
khủng hoảng nghiêm trọng. Tỷ lệ 1:1 đã tăng vọt lên gần 4 pesos mỗi USD. Nhiều doanh
nghiệp đóng cửa hoặc phá sản, chất lượng cuộc sống mức trung bình của Argentina đã giảm
sút.
Khủng hoảng nợ Argentina (20012002)
Tóm tắt diễn biến của cuộc khủng hoảng nợ Argentina:
10/12/1999: Fernando de la Rua nhậm chức tổng thống, hứa hẹn sẽ làm kinh tế
trở lại phồn thịnh sau 10 năm dưới thời Carlos Menem.
Tháng 9/ 2000, sau sáu tháng trì hoãn, Thượng viện đã thông qua Dự luật kinh tế
khẩn cấp.
16/3/2001: Bộ trưởng Kinh tế Lopez Murphy đưa ra chương trình kinh tế thắt lưng
buộc bụng 4,45 tỷ USD trong 2 năm, giảm mạnh chi phí cho giáo dục.
19/3/2001: Lopez Murphy từ chức sau khi 9 quan chức chính phủ bỏ chức vụ để phản
đối chính sách của ông.
20/3/2001: Domingo Cavallo, nguyên bộ trưởng kinh tế dưới thời Menem, được mời
vào chính phủ với những quyền lực đặc biệt để tái cơ cấu nền kinh tế.
Page 9
3/6/2001: Argentina loan báo đã giải quyết xong 29,5 tỷ USD nợ, hoãn trả 7,8 tỷ lãi tới
năm 2002.
3/7/2001: Thị trường cổ phiếu sụt giảm tới mức thấp nhất trong 28 tháng sau khi có tin
đồn ông De La Rua sẽ từ chức.
11 26/7/2001: 3 tổ chức đánh giá hấp lực đầu tư quốc tế đưa Argentina xuống vị trí
thấp hơn, khiến uy tín của nước này giảm mạnh.
30/7/2001: Dự thảo kế hoạch thắt lưng buộc bụng của chính phủ được thông qua, bao
gồm những biện pháp đảm bảo cho ngân sách không tiếp tục thâm hụt, giảm 13%
lương cho nhân viên chính phủ và trợ cấp hưu trí.
21/8/2001: Quỹ Tiền tệ Quốc tế đề xuất cấp thêm 8 tỷ USD, bổ sung vào khoản vay
dự phòng 14 tỷ của Argentina.
1/11/2001: Ông Cavallo thông báo các biện pháp kinh tế mới.
30/11/2001: Người Argentina đổ xô tới ngân hàng: 1,3 tỷ USD được rút khỏi các tài
khoản cá nhân.
1/12/2001: Ông Cavallo quyết định hạn chế số tiền mà công chúng được rút ra, nhằm
cứu nguy cho hệ thống ngân hàng. Tháng 12/2001, Chính Phủ ra hạn mức rút tiền là
1000 USD/tháng. Thay các khoản tiền gửi bằng trái phiếu chính phủ thời hạn 10 năm
Nhiều ngân hàng và doanh nghiệp đứng trên bờ vực phá sản.
5/12/2001: IMF thông báo sẽ không giải ngân khoản viện trợ 1,3 tỷ USD cho
Argentina.
6/12/2001: Ông Cavallo chỉ thị chuyển quỹ lương hưu một phần thành trái phiếu kho
bạc và phần kia dùng để hỗ trợ các doanh nghiệp trả nợ.
13/12/2001: Thất nghiệp leo đến mức 18,3%, cao nhất kể từ giữa năm 1998.
- Xem thêm -