Tài liệu Khu vực mậu dịch tự do asean-trung quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC ..... KHOA .... CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ THƯƠNG MẠI ĐỀ TÀI: Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam Giảng viên hướng dẫn : .................................... Sinh viên thực hiện : .................................... Lớp : .................................... MSSV : .................................... Tháng 12- năm 2014 §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -1- Lêi nãi ®Çu Trong nh÷ng n¨m 1990, tèc ®é toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ kinh tÕ ® nhanh chãng trë thµnh mét hiÖn t−îng g©y ra sù lo ng¹i réng ri trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §©y lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña x héi loµi ng−êi trong thÕ kû 20, mét xu h−íng kh«ng thÓ ®¶o ng−îc vµo thÕ kû 21. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy dÉn tíi nh÷ng mèi quan hÖ gÇn gòi h¬n gi÷a tÊt c¶ c¸c n−íc vµ khu vùc còng nh− sù phô thuéc lÉn nhau vµ c¹nh tranh lín h¬n trªn quy m« toµn cÇu. V× vËy, liÖu mét n−íc cã thÓ duy tr× ®−îc t¨ng tr−ëng kinh tÕ liªn tôc vµ lµnh m¹nh hay kh«ng ®−îc quyÕt ®Þnh bëi viÖc n−íc nµy cã thÓ ®èi phã l¹i víi xu h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi ®óng lóc vµ ®iÒu chØnh h−íng ph¸t triÓn cña m×nh. Trong bèi c¶nh sù phô thuéc kinh tÕ lÉn nhau ngµy cµng s©u s¾c ë tÇm khu vùc vµ toµn cÇu vµ viÖc c¸c n−íc ASEAN ® gÇn thùc hiÖn xong Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), c©u hái ®Æt ra lµ liÖu ASEAN sÏ ®i theo ®Þnh h−íng héi nhËp khu vùc nµo sau AFTA. Trong khi ®ã, mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ASEAN - Trung Quèc ngµy cµng ph¸t triÓn, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO, nh÷ng gÇn gòi vÒ ®Þa lý vµ v¨n ho¸ gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc, th× sù lùa chän thiÕt lËp mét Khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc – ACFTA (ASEAN – China Free Trade Area) cã thÓ lµ mét c©u tr¶ lêi vÒ mét trong nh÷ng ®Þnh h−íng hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ tiÕp theo cña ASEAN. ThËt vËy, ASEAN vµ Trung Quèc lµ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang ë nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau song cïng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc trong mét thÕ giíi ®ang thay ®æi nhanh chãng. ViÖc thµnh lËp mét hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do vµ t¨ng c−êng quan hÖ song ph−¬ng lµ mét quyÕt ®Þnh s¸ng suèt cña hai bªn trong qu¸ tr×nh theo ®uæi nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn míi. Trong bèi c¶nh kinh tÕ toµn cÇu t¨ng tr−ëng chËm l¹i vµ nhiÒu n¨m suy tho¸i cña c−êng quèc kinh tÕ khu vùc NhËt B¶n, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc sÏ ®Æc biÖt cã lîi ®èi víi tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña hai bªn. H¬n n÷a, ®iÒu nµy sÏ t¹o ra mét c¬ chÕ quan träng nh»m b¶o ®¶m sù æn ®Þnh kinh tÕ ë khu vùc vµ cho phÐp ASEAN vµ Trung Quèc cã tiÕng nãi lín h¬n trong c¸c vÊn ®Ò th−¬ng m¹i quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ héi ®ã, viÖc thiÕt lËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc trong vßng 10 n¨m tíi ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra nhiÒu th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c n−íc tham gia, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c thµnh viªn míi cña ASEAN trong ®ã cã ViÖt Nam. ChÝnh v× §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -2- vËy, viÖc nghiªn cøu nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh thêi sù vµ cã ý nghÜa thiÕt thùc trong bèi c¶nh hiÖn nay ®Ó cã thÓ gióp c¸c n−íc thµnh viªn, nhÊt lµ ViÖt Nam, cã thÓ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Do vËy, em m¹nh d¹n chän ®Ò tµi "Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc vµ mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy héi nhËp cña ViÖt Nam” víi mong muèn ®Ò tµi nµy sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng m¶ng s¸ng tèi cña bøc tranh kinh tÕ c¸c n−íc ASEAN nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng trong bèi c¶nh mét khu vùc mËu dÞch tù do ®−îc thiÕt lËp gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc, tõ ®ã gióp ViÖt Nam héi nhËp thµnh c«ng vµo khu vùc nµy. Kho¸ luËn sö dông kÕt hîp mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu bao gåm ph−¬ng ph¸p lý luËn biÖn chøng, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu, cã sù tæng hîp, ph©n tÝch vµ so s¸nh, nh»m lµm s¸ng tá vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Bè côc cña kho¸ luËn, ngoµi Lêi nãi ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, bao gåm 3 ch−¬ng chÝnh: Ch−¬ng 1 ph©n tÝch nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù ra ®êi cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc vµ tãm t¾t qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc nµy, ®ång thêi kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn ASEAN - Trung Quèc (FAACCEC). Ch−¬ng 2 ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc nãi chung cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®èi víi c¸c n−íc thµnh viªn. Ch−¬ng 3 lµ ch−¬ng cuèi cïng, tËp trung vµo nh÷ng t¸c ®éng cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®èi víi ViÖt Nam, tõ ®ã ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thóc ®Èy sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Dùa trªn c¬ së nghiªn cøu tµi liÖu vµ tiÕn hµnh tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, kho¸ luËn ® cã nh÷ng cè g¾ng nhÊt ®Þnh nh»m ®−a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c n−íc thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ViÖt Nam, mét khi Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc ®−îc thµnh lËp, tõ ®ã ®−a ra mét sè ®Ò xuÊt ®Ó t¨ng c−êng sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo Khu vùc mËu dÞch tù do nµy. Tuy vËy, do tÝnh míi mÎ cña ®Ò tµi còng nh− nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian, kiÕn thøc vµ tµi liÖu nghiªn cøu, kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -3- mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. Qua ®©y, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn c« gi¸o, TiÕn sÜ Vò ThÞ Kim Oanh, ® h−íng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh cho em trong suèt thêi gian thùc hiÖn kho¸ luËn. Em còng xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn c¸c c«, chó vµ anh, chÞ ®ang c«ng t¸c t¹i Vô hîp t¸c kinh tÕ ®a ph−¬ng (Bé Ngo¹i giao), Trung t©m th«ng tin Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Trung t©m th«ng tin t− liÖu thuéc ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng (CIEM), vµ Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc ® gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Hµ néi, th¸ng 12/ 2003 Sinh viªn §inh ThÞ ViÖt Thu §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -4- Ch−¬ng 1: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc (ACFTA) 1.1. Nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù h×nh thµnh ACFTA 1.1.1. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c khu vùc mËu dÞch tù do (FTA) trªn toµn cÇu NÒn kinh tÕ thÕ giíi ® tr¶i qua sù biÕn ®æi ch−a tõng thÊy trong nöa cuèi nh÷ng n¨m 1990. §Æc biÖt, c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tËp ®oµn ® ®−îc toµn cÇu ho¸ m¹nh mÏ th«ng qua ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI), sù s¸p nhËp vµ mua l¹i (M&As) xuyªn biªn giíi vµ th«ng qua c¸c kªnh giao dÞch quèc tÕ kh¸c nhau. Cïng víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ th«ng tin, luËt ch¬i míi vÒ c¹nh tranh ® ®−îc thiÕt lËp ë c¸c lÜnh vùc nh− kiÓm so¸t qu¶n lý, qu¶n lý c«ng nghÖ, néi ®Þa ho¸ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c hng, t×m kiÕm c¸c nguån lùc bªn ngoµi vµ sö dông c¸c chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ. Môc ®Ých vµ néi dung cña c¸c tho¶ thuËn th−¬ng m¹i −u ®i (PTA) còng ® thay ®æi m¹nh mÏ. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA) vµ Liªn minh Ch©u ¢u (EU) vµo nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1990, cuéc th¶o luËn kinh tÕ vÒ nh÷ng quan ®iÓm thuËn vµ chèng PTA phÇn lín chØ giíi h¹n ë nh÷ng ®¸nh gi¸ mang tÝnh lý thuyÕt vµ chiªm nghiÖm vÒ søc s¸ng t¹o th−¬ng m¹i cña J. Viner [1] vµ c¸c t¸c ®éng mÐo mã cña th−¬ng m¹i. Tuy nhiªn, kh«ng khÝ xung quanh ý t−ëng chñ nghÜa khu vùc ® thay ®æi m¹nh mÏ vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 1990. Mét ®èi t¸c tÝch cùc lµ EU. Sau khi hoµn thµnh sù héi nhËp s©u s¾c gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn, EU b¾t ®Çu ®µm ph¸n mét lo¹t khu vùc mËu dÞch tù do (FTA – Free Trade Area) víi mét sè thµnh viªn cña Héi ®ång th−¬ng m¹i tù do Ch©u ¢u (EFTA), víi c¸c n−íc §«ng ¢u vµ c¸c n−íc ven §Þa Trung H¶i. C¸c ®èi t¸c tÝch cùc kh¸c lµ nh÷ng n−íc t−¬ng ®èi nhá bao gåm Mehico, Chile vµ Singapore. Nh÷ng n−íc nµy ® ®µm ph¸n vµ ký kÕt mét sè FTA víi c¶ nh÷ng n−íc trong khu vùc còng nh− nh÷ng n−íc c¸ch xa vÒ ®Þa lý. BÞ kÝch thÝch bëi c¸c b−íc ph¸t triÓn nµy, trong suèt nh÷ng n¨m 80, Mü ® tÝch cùc theo ®uæi kh¶ n¨ng thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do víi c¸c n−íc kh¸c ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. B−íc ®i ®Çu tiªn cña n−íc nµy lµ viÖc ®−a ra ®Ò nghÞ thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do víi Australia. N¨m 1987, Mike Mansfield - ®¹i sø Mü t¹i NhËt B¶n ® ®−a ra ®Ò nghÞ nghiªn cøu kh¶ n¨ng thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do Mü – NhËt B¶n. N¨m 1989, b¸o c¸o cuèi cïng vÒ “S¸ng kiÕn ASEAN – Mü” ® ®−îc cïng nghiªn cøu vµ ®−a ra kªu gäi thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a ASEAN vµ Mü. GÇn ®©y h¬n, n¨m 1997, Mü ® ®−a ra ®Ò nghÞ thµnh §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -5- lËp khu vùc mËu dÞch tù do P5 (Pacific 5 – nhãm 5 n−íc ë Th¸i B×nh D−¬ng, bao gåm Australia, Chile, New Zealand, Singapore vµ Mü). Sang ®Õn n¨m 2002, qu¸ tr×nh thµnh lËp c¸c khu vùc mËu dÞch tù do ® ®−îc Mü ®Èy m¹nh. Ngoµi nh÷ng FTA víi Mehico, Canada, Jordan vµ Israel, trong n¨m 2003, Mü ® ký FTA víi Singapore, Chile vµ c¸c hiÖp ®Þnh khung vÒ th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− víi Th¸i Lan, Philippines vµ Indonesia. §Çu th¸ng 6/ 2003, Mü còng b¾t ®Çu th−¬ng th¶o ®Ó ký FTA víi Liªn hiÖp quan thuÕ miÒn nam ch©u Phi (gåm c¸c n−íc Nam Phi, Boswana, Lesotho, Namibia vµ Swaziland). Ngoµi ra, Mü còng ®ang xem xÐt kh¶ n¨ng ký kÕt FTA víi Colombia vµ Bahrain (xem b¶ng 1). B¶ng 1: C¸c khu mËu dÞch tù do lín cña 1 sè n−íc C¸c khu mËu dÞch tù do ®· ký kÕt Singapore New Zealand, NhËt B¶n, EFTA Mehico Mü vµ Canada (NAFTA), EU, EFTA, Chile, Israel, C¸c n−íc thuéc khèi tam gi¸c phÝa b¾c (El Salvador, Honduras, Nicaragoa), Dominica, Nicaragoa, Costa Rica, Bolivia, G3. Chile EC/ EU * Mü Canada, Mehico, Trung Mü (Costa Rica, El Salvador, Honduras, Canada vµ Guatamela, Nicaragoa), Mehico Venezuela, Columbia, (NAFTA), Equdor, MERCOSUR, Israel, Jordan Peru, Bolivia Malta, Cyprus, Andora, Thæ NhÜ Kú, Thuþ Sü, Liechtenstein, Ireland, Norway, SÐc, Hungary, Ba Lan, Slovak, Rumania, Bulgaria, Lithuania, Estonia, Latvia, Faeroes, Slovenia, Mehico, Chile, Palestine, Tunisia, Israel, Jordan C¸c khu mËu dÞch tù do ®ang ®µm ph¸n hay cã kÕ ho¹ch b¾t ®Çu ®µm ph¸n Mü, Mehico, Canada, Australia Singapore Mü, EU, EFTA, Hµn Quèc, Panama, Cuba, MERCOSUR Chile, FTAA, Singapore MERCOSUR, C¸c n−íc khèi Andean (Bolivia, Columbia, Peru, Venezuela) C¸c khu mËu dÞch tù do ®ang ë giai ®o¹n ®Ò xuÊt Chile, EU, Hµn NhËt, New Quèc, Pacific 5 Zealand NhËt, Singapore, Pacific 5 Pacific 5 Nguån: Bé Kinh tÕ, Th−¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp http://www.meti.go.jp/policy/trade-policy/epa/html. §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng NhËt B¶n (METI), 2001, -6- Theo S¸ch tr¾ng vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ cña JETRO (Tæ chøc xóc tiÕn th−¬ng m¹i NhËt B¶n), cho ®Õn th¸ng 5/ 2003 ® cã kho¶ng 250 hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do (FTA) song ph−¬ng vµ khu vùc ® ®−îc th«ng b¸o cho GATT/ WTO, trong ®ã cã 130 hiÖp ®Þnh ®−îc th«ng b¸o sau th¸ng 1/ 1995. Kho¶ng trªn 170 FTA ®ang cã hiÖu lùc vµ 70 FTA kh¸c ® cã hiÖu lùc mÆc dï ch−a ®−îc th«ng b¸o cho WTO. Dù kiÕn ®Õn cuèi n¨m 2005, sÏ cã 300 hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do song ph−¬ng vµ khu vùc cã hiÖu lùc [2]. ChÝnh tæng gi¸m ®èc WTO Sapuchai Panitchpakdhi còng ph¶i thõa nhËn xu thÕ ®µm ph¸n hiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do song ph−¬ng vµ khu vùc ® trë nªn phæ biÕn, vµ nghi ng¹i r»ng xu thÕ nµy cã thÓ ph¸ vì c¸c ho¹t ®éng ®a ph−¬ng trong khu«n khæ WTO [3]. ë khu vùc §«ng ¸, tÝnh ®Õn th¸ng 12/ 2002 chØ cã 4 khu vùc nh− vËy ®−îc ký kÕt (tham kh¶o Phô lôc 1), nh−ng ®iÒu cÇn nãi lµ xu h−íng nµy míi chØ xuÊt hiÖn ë §«ng ¸ tõ n¨m 1999. Vµo cuèi n¨m 1998, Hµn Quèc ® ®Ò nghÞ NhËt B¶n nghiªn cøu kh¶ n¨ng thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a hai n−íc. Th¸ng 9/ 1999, Singapore ® nhÊt trÝ víi New Zealand vÒ viÖc b¾t ®Çu ®µm ph¸n thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do, n−íc nµy còng ®−a ra ®Ò nghÞ t−¬ng tù ®èi víi c¸c n−íc Chile, Mehico vµ Hµn Quèc. Th¸ng 10 n¨m ®ã, Singapore ® ®−a ra ®Ò nghÞ thiÕt lËp quan hÖ gi÷a Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) víi HiÖp ®Þnh quan hÖ kinh tÕ gÇn gòi h¬n gi÷a Australia vµ New Zealand (CER). Th¸ng 11 n¨m ®ã, Singapore b¾t ®Çu ®µm ph¸n víi Chile vµ th¸ng 12, n−íc nµy ®Ò nghÞ ®i ®Õn mét hiÖp ®Þnh víi NhËt B¶n. ChØ ®Õn n¨m 1999 vµ 2000, c¸c cuéc ®µm ph¸n vµ nghiªn cøu ë cÊp chÝnh phñ míi thËt sù cã ®−îc ®éng lùc, vµ ®i tiªn phong lµ Singapore khi n−íc nµy ®−a ra s¸ng kiÕn ®µm ph¸n vµ nghiªn cøu vÒ khu vùc mËu dÞch tù do víi mét lo¹t c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc. Kh¸i niÖm vÒ khu vùc mËu dÞch tù do ®¹i §«ng ¸ (EAFTA) ® ®−îc ®−a ra th¶o luËn t¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh ASEAN + 3 tæ chøc vµo th¸ng 12/ 2000 vµ c¸c n−íc ® ®i ®Õn nhÊt trÝ thµnh lËp mét nhãm nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. N¨m 2001, Singapore vµ New Zealand ® ®¹t ®−îc tho¶ thuËn vµ ®ã lµ khu vùc mËu dÞch tù do ®Çu tiªn ë §«ng ¸ phï hîp víi §iÒu 24 cña HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT). Th¸ng 11 n¨m ®ã, ASEAN vµ Trung Quèc ® ®i ®Õn tho¶ thuËn vÒ nguyªn t¾c ®èi víi viÖc thµnh lËp 1 khu vùc mËu dÞch tù do gi÷a c¸c n−íc ASEAN vµ Trung Quèc trong vßng 10 n¨m. Lý do khiÕn cho hµng lo¹t FTA nãi trªn ®−îc ký kÕt lµ bëi lÏ thùc tÕ ®· cho thÊy, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, nguån lîi mµ FTA mang l¹i cho c¸c quèc gia lµ rÊt lín: §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -7- Thø nhÊt, vÒ ph¹m vi ®iÒu chØnh, c¸c FTA gÇn nh− bao gåm toµn bé c¸c lÜnh vùc trong quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i gi÷a c¸c thµnh viªn: kh«ng chØ th−¬ng m¹i hµng ho¸, th−¬ng m¹i dÞch vô, c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i, … mµ c¶ c¸c vÊn ®Ò kh¸c nh− du lÞch, th−¬ng m¹i ®iÖn tö, doanh nghiÖp võa vµ nhá, ph¸t thanh truyÒn h×nh … (tham kh¶o Phô lôc 2). Víi ph¹m vi bao qu¸t réng nh− vËy, FTA sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých nh− më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, xóc tiÕn ®Çu t− vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ, t¨ng c−êng ®µm ph¸n ®èi víi mét n−íc thø ba. H¬n thÕ n÷a, tù do th−¬ng m¹i th«ng qua FTA sÏ cµng lµm t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ c¸c tæ chøc th−¬ng m¹i cña c¸c n−íc thµnh viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä dÔ dµng thµnh c«ng trong c¸c vßng ®µm ph¸n ®a ph−¬ng. Víi ý nghÜa nh− vËy, FTA chÝnh lµ c¸nh cöa ®Ó mét n−íc héi nhËp th−¬ng m¹i víi thÕ giíi, khëi ®Çu cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ c¹nh tranh, tõ ®ã c¸c n−íc cã nhiÒu c¬ héi ®Ó lùa chän ®èi t¸c thÝch hîp. Thø hai, møc ®é ®iÒu chØnh cña c¸c FTA s©u réng h¬n rÊt nhiÒu so víi WTO, víi nh÷ng −u ®i cao nhÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi tiÕn tíi tù do ho¸ tèi ®a vµ triÖt tiªu hoµn toµn nh÷ng trë ng¹i ®èi víi th−¬ng m¹i hµng ho¸, dÞch vô, ®Çu t−, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò triÖt tiªu thuÕ suÊt nhËp khÈu xuèng 0% vµ c¸c −u ®i më cöa thÞ tr−êng ®Çu t−. Ngoµi ra, b¶n chÊt cña c¸c FTA kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc tù do ho¸ th−¬ng m¹i, mµ cßn bao gåm c¶ viÖc hîp t¸c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi th−¬ng m¹i, vÝ dô: hîp t¸c trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, hîp t¸c trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc h¶i quan, xóc tiÕn th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−, hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, … Nãi c¸ch kh¸c, do hÇu hÕt c¸c FTA, ®Æc biÖt lµ nh÷ng FTA míi ®−îc ký kÕt gÇn ®©y, ® ®a d¹ng ho¸ néi dung bªn c¹nh néi dung lo¹i bá thuÕ quan vµ tù do ho¸ khu vùc dÞch vô nªn mçi khi con ®−êng ®a ph−¬ng bÞ t¾c nghÏn hay c¶n trë, c¸c n−íc liÒn t×m ®Õn nh÷ng dµn xÕp song ph−¬ng hay khu vùc. Tuy nhiªn, nãi nh− vËy kh«ng cã nghÜa lµ c¸c FTA lu«n ®i ng−îc l¹i víi tiÕn tr×nh cña c¸c vßng ®µm ph¸n ®a ph−¬ng, bëi cho ®Õn nay vÉn ch−a cã nghiªn cøu nµo chøng minh ®−îc c¸c Khu vùc mËu dÞch tù do hç trî hay ng¨n c¶n tù do ho¸ th−¬ng m¹i trªn ph¹m vi toµn cÇu. Nh−ng cã thÓ thÊy thµnh viªn cña hai khèi mËu dÞch tù do lín nhÊt lµ EU vµ NAFTA ®Òu lµ thµnh viªn cña WTO mµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tæ chøc nµy lµ tèi huÖ quèc (kh«ng ph©n biÖt ®èi xö) ®−îc nªu râ ë ®iÒu kho¶n I, nªn kh¶ n¨ng c¸c FTA ng¨n c¶n tiÕn tr×nh tù do ho¸ toµn cÇu lµ khã x¶y ra. ThËt vËy, tuy GATT vµ WTO ®Ò cao nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong ngo¹i th−¬ng nh−ng vÉn cã nh÷ng ®iÒu kho¶n cô thÓ cho phÐp c¸c thµnh viªn tham gia FTA, víi ®iÒu kiÖn ph¶i th«ng b¸o vÒ nh÷ng FTA ®ã. §iÒu 24 cña GATT quy ®Þnh vÒ §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -8- viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña FTA vµ liªn hiÖp thuÕ quan ®èi víi trao ®æi hµng ho¸. §iÒu 5 cña GATS (HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i vµ dÞch vô) cho phÐp lËp c¸c FTA vÒ trao ®æi dÞch vô. Ngoµi ra cßn cã mét ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt cho phÐp ký kÕt FTA vÒ trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c thµnh viªn lµ n−íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c quy ®Þnh nµy cã thÓ kh«ng b¾t buéc trong c¸c vô gi¶i quyÕt tranh chÊp nh−ng cã t¸c dông nh− lµ nguyªn t¾c øng xö ë mét chõng mùc nµo ®ã. Tuy nhiªn, cßn v−ît xa ph¹m vi cña nh÷ng ®iÒu kho¶n nµy lµ viÖc kh«ng tån t¹i bÊt kú mét quy ®Þnh chÝnh s¸ch nµo kh¸c ®−îc quèc tÕ thõa nhËn. V× thÕ, c¸c tho¶ thuËn khu vùc cã thÓ chøa ®ùng hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò v−ît xa th−¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, c¸c FTA cã tÝnh bæ sung cho WTO trong viÖc tù do ho¸ th−¬ng m¹i. ChÝnh v× vËy, giíi häc gi¶ NhËt cho r»ng c¸c FTA nªn theo m« h×nh WTO – céng, nghÜa lµ bao gåm nhiÒu lÜnh vùc h¬n vµ møc ®é s©u réng h¬n. T¹i Héi nghÞ th¸ch thøc vµ c¬ héi ®èi víi viÖc hîp t¸c khu vùc APEC ngµy 16/ 5/ 2003 t¹i Tokyo (NhËt B¶n), §¹i sø Singapore t¹i NhËt B¶n còng nªu râ: “Tù do ho¸ th−¬ng m¹i theo WTO kh«ng cã ®−îc nhiÒu b−íc tiÕn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do WTO cã qu¸ nhiÒu thµnh viªn. Trong bèi c¶nh nh− vËy, c¸c hiÖp ®Þnh tù do khu vùc vµ song ph−¬ng sÏ lµ c¬ chÕ bæ sung tèt cho tiÕn tr×nh ®a ph−¬ng” [3]. Nh− vËy, FTA lµ c¸ch tiÕp cËn tèt thø nh× ®èi víi tù do ho¸ mËu dÞch nh−ng lµ gi¶i ph¸p kh¶ thi nhÊt trong mét thÕ giíi ®a d¹ng. Tuy nhiªn, FTA chØ trë thµnh nh÷ng viªn ®¸ l¸t ®−êng cho toµn cÇu ho¸ khi nã ph¶i ®¶m b¶o r»ng ¶nh h−ëng do th−¬ng m¹i t¨ng lªn (trade creation) lín h¬n ¶nh h−ëng do th−¬ng m¹i gi¶m ®i (trade diversion) [1]. §Õn khi ®ã, FTA sÏ cã thÓ trë thµnh mét ®ßn bÈy thóc ®Èy chñ nghÜa ®a ph−¬ng vµ tù do th−¬ng m¹i toµn cÇu vµ cuèi cïng, chñ nghÜa khu vùc míi sÏ ®i vµo liªn kÕt kinh tÕ theo chiÒu s©u. Mét ®iÓm lîi n÷a cña FTA lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh m¹ng l−íi c¸c FTA, mèi liªn hÖ víi ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) vµ c¶i c¸ch kinh tÕ trong n−íc ® ®Æc biÖt ®−îc chó träng. C¸c FTA ®−îc xem nh− lµ c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch ®Ó giíi h¹n hay thóc ®Èy c¶i c¸ch trong n−íc còng nh− thu hót FDI h¬n lµ tr«ng chê cã ®−îc c¸c t¸c ®éng trùc tiÕp to lín cña gi¶m thuÕ quan. Trªn thùc tÕ, Mehico ® ®−îc h−ëng nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc râ rµng cña NAFTA ®èi víi c¶ viÖc thu hót FDI vµ viÖc giíi h¹n c¶i c¸ch c¬ cÊu trong n−íc. C¸c n−íc §«ng ¢u ® cè g¾ng giíi h¹n qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m¹nh mÏ c¸c hÖ thèng kinh tÕ cña hä vµ mét sè n−íc trong sè hä ® rÊt thµnh c«ng trong viÖc thu hót FDI. Thªm vµo n÷a, c¸c n−íc ® b¾t ®Çu c¶m nhËn ®−îc r»ng c¸i gi¸ cña viÖc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña bÊt kú tho¶ thuËn khu vùc nµo lµ cã thËt. Gi¸ ë ®©y gåm sù mÊt ®i thÕ ®µm ph¸n trong c¸c cuéc ®µm ph¸n ®a ph−¬ng, bá lì c¸c c¬ héi h−ëng lîi tõ §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng -9- bªn ngoµi vµ sù chËm trÔ nãi chung trong viÖc sö dông hiÖu qu¶ lµn sãng toµn cÇu ho¸. Mehico, Chile vµ Singapore muèn r»ng hä trë thµnh trung t©m m¹ng l−íi FTA vµ h−ëng lîi Ých cña sù kÕt nèi. Mét n−íc trung t©m cã c¸c lîi thÕ tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c n−íc kh¸c ë ®Çu bªn kia trong viÖc h×nh thµnh c¸c luång th−¬ng m¹i vµ m¹ng l−íi s¶n xuÊt th«ng qua FDI. Mét tµi s¶n quan träng cña c¸c tho¶ thuËn FTA trong bèi c¶nh nµy lµ mét n−íc (vÝ dô Mehico) cã thÓ ký kÕt mét FTA míi (vÝ dô víi EU) mµ kh«ng cÇn thay ®æi bÊt cø tho¶ thuËn FTA cò nµo (vÝ dô NAFTA). Nãi tãm l¹i, chÝnh do nh÷ng lîi ®iÓm kÓ trªn mµ viÖc më réng liªn kÕt, thiÕt lËp c¸c Khu vùc mËu dÞch tù do ® trë thµnh h−íng ®i ®−îc c¸c n−íc chó träng nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ so s¸nh cña tõng quèc gia, t¹o ra s©n ch¬i hÊp dÉn ®Çy tiÒm n¨ng ®¸p øng lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c bªn cã liªn quan. Tuy vËy, c¸c FTA còng ®Æt ra 1 sè vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m: Thø nhÊt, c¸c chÝnh phñ hiÖn theo ®uæi FTA nh− lµ 1 c«ng cô trong chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i gåm nhiÒu tÇng nÊc ®an xen nhau, gåm c¶ song ph−¬ng, khu vùc vµ ®a ph−¬ng. §èi víi tõng chÝnh phñ, chÝnh s¸ch nµy ®ßi hái rÊt nhiÒu nguån lùc, kÓ c¶ con ng−êi vµ vËt chÊt, do ®ã cã thÓ trë thµnh g¸nh nÆng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn; cßn ®èi víi WTO, qu¸ nhiÒu FTA mµ kh«ng cã sù ®iÒu phèi tho¶ ®¸ng th× ®iÒu nµy cã thÓ ®e däa sÏ lµm ®æ vì tiÕn tr×nh Doha. ChÝnh v× vËy, Tæng gi¸m ®èc WTO, TiÕn sÜ Sapuchai Panitchpakdhi, ® ph¶i thõa nhËn r»ng: “FTA lµ con dao hai l−ìi vµ lµ nguyªn nh©n lµm chËm tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸” [4]. Thø hai, hÇu nh− tÊt c¶ c¸c FTA h×nh thµnh trong thêi gian gÇn ®©y ®Òu cã néi dung toµn diÖn, kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c rµo c¶n t¹i biªn giíi quèc gia nh− c¸c FTA truyÒn thèng mµ cßn bao trïm c¸c lÜnh vùc dÞch vô vµ së h÷u trÝ tuÖ, ®Æc biÖt c¶ ®Çu t− vµ th−¬ng m¹i ®iÖn tö, … lµ nh÷ng lÜnh vùc ch−a cã quy ®Þnh quèc tÕ chung. C©u hái ®Æt ra lµ liÖu c¸c cam kÕt mang tÝnh rµng buéc trong nh÷ng lÜnh vùc míi ®ã cã thËt sù phï hîp vµ thuËn lîi, hay trªn thùc tÕ chóng l¹i ®Æt ra nh÷ng rµo c¶n míi cho c¸c n−íc bªn ngoµi vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn tiÕn tr×nh ®µm ph¸n ®a ph−¬ng vÒ c¸c lÜnh vùc nµy. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò truyÒn thèng ®Æt ra cho FTA nãi chung, nhÊt lµ vÒ kh¶ n¨ng t¸c ®éng gi¶m bít th−¬ng m¹i cña c¸c n−íc kh«ng tham gia FTA. Thø ba, nhiÒu n−íc tham gia FTA d−êng nh− chØ nh»m môc ®Ých tù vÖ ®Ó tr¸nh bÞ g¹t ra ngoµi, chø hoµn toµn kh«ng theo 1 chiÕn l−îc bµi b¶n, khiÕn t×nh h×nh FTA nãi chung trªn thÕ giíi ngµy cµng phøc t¹p, ®Æc biÖt t¹i §«ng ¸. NhËt B¶n vµ Malaysia c¸ch ®©y kh«ng l©u cßn rÊt bµng quan, giê ® trë thµnh nh÷ng n−íc r¸o riÕt t×m kiÕm §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 10 - FTA song ph−¬ng, chñ yÕu v× lo ng¹i c¸c n−íc kh¸c cã FTA sÏ chiÕm mÊt thÞ tr−êng truyÒn thèng cña hä. Thø t−, mÆc dï c¸c FTA song ph−¬ng nh×n chung ®Òu mang tÝnh më cöa h¬n so víi WTO, song vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng lÜnh vùc hoÆc nh÷ng ngµnh hµng nh¹y c¶m cña tõng n−íc. N«ng – l©m – ng− nghiÖp cña NhËt B¶n lµ 1 thÝ dô râ rÖt nhÊt. NhËt B¶n ® chän Singapore lµm ®èi t¸c ®µm ph¸n FTA ®Çu tiªn v× quèc ®¶o §«ng Nam ¸ nµy hÇu nh− kh«ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, vËy mµ xuÊt khÈu c¸ vµng (gold fish) cña Singapore vÉn lµ mét vÊn ®Ò lín trong tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gi÷a 2 n−íc. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, còng cÇn chØ ra r»ng v× c¸c FTA song ph−¬ng th−êng ®−îc thiÕt kÕ sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña hai n−íc liªn quan, cho nªn chóng rÊt khã cã thÓ më cho c¸c n−íc kh¸c cïng tham gia, trõ khi lµ ph¶i x©y dùng mét hiÖp ®Þnh míi. Thø n¨m, liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i hµng ho¸ lµ lÜnh vùc quan träng nhÊt song hÇu hÕt c¸c FTA quy ®Þnh vÒ xuÊt xø trong c¸c hiÖp ®Þnh th−êng rÊt kh¸c nhau. NÕu mét n−íc tham gia nhiÒu FTA song ph−¬ng, mµ quy t¾c xuÊt xø cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã l¹i kh¸c nhau trong tõng hiÖp ®Þnh, th× doanh nghiÖp xuÊt khÈu mÆt hµng ®ã ch¾c ch¾n sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n; vÒ phÝa chÝnh phñ, c¬ quan h¶i quan còng sÏ vÊt v¶. Nãi tãm l¹i, lîi Ých cña c¸c FTA, ngay c¶ trong ng¾n h¹n, lu«n g¾n liÒn víi th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−. Do ®ã, chõng nµo l−îng viÖc lµm do ®Çu t− n−íc ngoµi t¹o ra cßn bï ®−îc cho nh÷ng mÊt m¸t cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng c¹nh tranh ®−îc víi hµng nhËp khÈu th× tham gia FTA vÉn cã thÓ cã Ých cho toµn x héi. 1.1.2. Søc m¹nh kinh tÕ míi cña Trung Quèc vµ sù hÊp dÉn cña khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng ASEAN. §©y còng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng thóc ®Èy sù h×nh thµnh cña Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc. T¨ng tr−ëng kinh tÕ ® tõng lµ thµnh tÝch ®Çy Ên t−îng cña Trung Quèc vµ phÇn lín c¸c n−íc ASEAN trong 3 thËp kû võa qua. C¶ Trung Quèc vµ ASEAN ®Òu theo ®uæi chiÕn l−îc t¨ng tr−ëng h−íng vÒ xuÊt khÈu vµ ® ®¹t ®−îc c¸c tû lÖ t¨ng tr−ëng cao h¬n nhiÒu tû lÖ trung b×nh cña thÕ giíi. KÓ tõ khi më cöa ra bªn ngoµi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc ®¹t h¬n 10% hµng n¨m. Vµo nh÷ng n¨m 90, Trung Quèc t¨ng tr−ëng ë møc cao nhÊt trªn thÕ giíi. Tæng tiÕt kiÖm néi ®Þa vµ tæng ®Çu t− trong thËp kû cuèi ®¹t lÇn l−ît h¬n 40% vµ 34% GDP. Thµnh tÝch trong khu vùc ®èi ngo¹i còng rÊt g©y Ên t−îng, xuÊt khÈu t¨ng ë møc trung b×nh hµng n¨m h¬n 15%, dù tr÷ quèc tÕ cña Trung Quèc n¨m 1997 ®¹t h¬n møc nhËp khÈu t−¬ng ®−¬ng cña 12 th¸ng. Vèn n−íc ngoµi chñ yÕu lµ ®Çu t− trùc tiÕp §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 11 - n−íc ngoµi, ® t¨ng 275 lÇn trong giai ®o¹n tõ n¨m 1983 ®Õn 1986 [5]. Th©m hôt ng©n s¸ch vµ tû lÖ l¹m ph¸t kh¸ cao trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 90 do sù thÞnh v−îng kinh tÕ, ® dÇn h¹ xuèng tõ n¨m 1996. C¸c yÕu tè vÜ m« c¬ b¶n (xem b¶ng 2), cïng víi viÖc kh«ng quy ®æi cña ®ång tiÒn ® lý gi¶i t¹i sao Trung Quèc kh«ng bÞ t¸c ®éng trùc tiÕp cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc n¨m 1997 gièng nh− c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c. B¶ng 2: Mét vµi chØ sè kinh tÕ vÜ m« cña Trung Quèc §¬n vÞ: % Tû lÖ t¨ng tr−ëng 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998* GDP thùc 3.84 9.19 14.24 13.49 12.66 10.55 9.54 8.80 7.80 L¹m ph¸t 3.06 3.54 6.34 14.60 24.20 16.90 8.30 2.80 -0.90 XuÊt khÈu 19.20 14.36 18.07 8.76 35.56 24.91 17.93 20.91 NhËp khÈu -13.28 18.47 28.32 34.06 10.38 15.52 19.52 3.73 *: cho ®Õn th¸ng 11/ 1998 Nguån: J.Lim, “T¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc vµ hÖ luþ cña nã ®èi víi ASEAN” – B¸o c¸o nghiªn cøu cña HÖ thèng c¸c trung t©m nghiªn cøu APEC cña Philippines (PASCN), 2001. Tõ b¶ng trªn cã thÓ thÊy tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cña Trung Quèc t¨ng kh¸ ®Òu qua c¸c n¨m, b×nh qu©n ®¹t 7 – 8%/ n¨m, ®Æc biÖt vµo n¨m 1997 – 1998, trong khi c¸c n−íc Ch©u ¸ ®ang ®iªu ®øng v× khñng ho¶ng th× Trung Quèc vÉn duy tr× ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng cao vµ æn ®Þnh. XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®Òu cã sù t¨ng tr−ëng theo h−íng c¸n c©n th−¬ng m¹i ngµy cµng nghiªng vÒ phÝa xuÊt khÈu. Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cao cña GDP vµ ngo¹i th−¬ng, tèc ®é l¹m ph¸t còng ®−îc ®iÒu tiÕt kh¸ hiÖu qu¶, gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, cho thÊy chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« cña Trung Quèc rÊt tèt. TÝnh chung trong c¶ giai ®o¹n kÓ tõ khi b¾t ®Çu thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch vµ më cöa vµo n¨m 1978 ®Õn n¨m 2001, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP b×nh qu©n cña Trung Quèc lµ 9.3%/ n¨m, vµ t¨ng tr−ëng th−¬ng m¹i ®¹t 15%/ n¨m. Nãi c¸ch kh¸c, trong 23 n¨m qua, GDP vµ ngo¹i th−¬ng cña Trung Quèc ® t¨ng t−¬ng øng 8 vµ 25 lÇn [6]. Dù tr÷ ngo¹i tÖ n¨m 2001 v−ît 250 tû USD, ®øng thø hai trªn thÕ giíi. C¬ cÊu ngµnh nghÒ biÕn ®æi nhanh: tû träng n«ng nghiÖp chØ cßn 15% trong GDP, dÞch vô ® lªn tíi 33.6%; dù tr÷ l−¬ng thùc, dÇu th« t¨ng ®¸ng kÓ [7]. HiÖn nay, Trung Quèc ® trë thµnh nÒn kinh tÕ lín thø 7 thÕ giíi tÝnh theo tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc, vµ lín thø 2 nÕu tÝnh theo søc mua [6]. Nhê kinh tÕ t¨ng tr−ëng nhanh, Trung Quèc ® gi¶m m¹nh ®−îc sè ng−êi sèng d−íi ng−ìng nghÌo ®ãi. §ång thêi, Trung Quèc ® kh«ng chØ ph¸t triÓn ®−îc nÒn kinh tÕ cña m×nh mµ cßn cã nhiÒu ®ãng gãp ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ Ch©u ¸. VÝ dô, trong cuéc §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 12 - khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ 1997, Trung Quèc ® kh«ng ph¸ gi¸ ®ång NDT vµ do vËy ® gióp c¸c n−íc bÞ ¶nh h−ëng cña cuéc khñng ho¶ng tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng ph¸ gi¸ ®Ó c¹nh tranh, phÇn nµo gióp c¸c n−íc nhanh chãng phôc håi sau khñng ho¶ng. B−íc sang n¨m 2002, mét n¨m sau khi Trung Quèc chÝnh thøc gia nhËp WTO, mÆc dï bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi cã nhiÒu nh©n tè bÊt lîi cho sù ph¸t triÓn nh−ng nÒn kinh tÕ Trung Quèc vÉn cã mét n¨m ®Çy søc sèng víi nh÷ng thay ®æi tÝch cùc cña ®Çu t−, tiªu dïng vµ xuÊt khÈu (xem biÓu ®å 1). BiÓu ®å 1: Tèc ®é t¨ng tr−ëng c¸c chØ sè kinh tÕ vÜ m« cña Trung Quèc n¨m 2002 §¬n vÞ: % 30.0 17.6 8.7 8.0 1.1 S¶n l−îng l−¬ng thùc GDP FDI XuÊt khÈu Dù tr÷ ngo¹i tÖ Nguån: Côc Thèng kª Trung Quèc (NBS) [8]. Tõ biÓu ®å trªn cã thÓ thÊy, møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ Trung Quèc n¨m 2002 ®¹t 8%, cao h¬n so víi møc dù b¸o ®Çu n¨m lµ 7% vµ møc t¨ng 7.3% cña n¨m 2001. §Æc ®iÓm cña sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ Trung Quèc n¨m 2002 lµ møc t¨ng tr−ëng GDP theo quý kh¸ ®Òu ®Æn: quý I t¨ng 7.6%; quý II t¨ng 8%; quý III t¨ng 8.1%. Tæng GDP trong c¶ n¨m ®¹t 10,000 tû NDT, t−¬ng ®−¬ng 1,248 tû USD [8]. Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña GDP, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña Trung Quèc n¨m 2002 còng t¨ng gÊp kho¶ng 30 lÇn so víi c¸ch ®©y 24 n¨m, khi n−íc nµy b¾t ®Çu c¶i c¸ch vµ më cöa. N¨m 1978, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña Trung Quèc ®¹t 20.6 tû USD, ®øng thø 32 trong danh s¸ch ngo¹i th−¬ng toµn cÇu. N¨m 2001, víi 509.8 tû USD, Trung Quèc trë thµnh n−íc bu«n b¸n lín thø 6 trªn thÕ giíi. Sau mét n¨m gia nhËp WTO, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Trung Quèc n¨m 2002 t¨ng 22.3% so víi n¨m tr−íc, ®¹t 325.57 tû USD, lÇn ®Çu tiªn v−ît ng−ìng 300 tû USD. Tæng kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng n¨m 2002 ®¹t 620.79 tû USD, t¨ng 17.6%, xÕp hµng thø 5 thÕ giíi; trong §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 13 - ®ã thÆng d− mËu dÞch lµ 30.35 tû USD, t¨ng 34.6 %, møc cao nhÊt trong 4 n¨m qua [9]. Thu hót vèn FDI t¨ng b×nh qu©n 14.2%/ n¨m, liªn tôc 9 n¨m liÒn ®øng hµng ®Çu c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ® cã 400 trªn tæng sè 500 c«ng ty hµng ®Çu thÕ giíi ®Æt c¬ së t¹i Trung Quèc [7]. Trong nh÷ng n¨m 1980, FDI vµo Trung Quèc chØ lµ 2 – 3 tû USD/ n¨m. FDI chØ b¾t ®Çu t¨ng m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1992 – 1993, Trung Quèc trë thµnh n−íc tiÕp nhËn FDI lín nhÊt trong sè c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (tham kh¶o Phô lôc 3). N¨m 2002, ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi t¨ng 8.7%, lÇn ®Çu tiªn v−ît Mü, ®¹t møc kû lôc 52.7 tû USD, Trung Quèc trë thµnh n−íc tiÕp nhËn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi nhiÒu nhÊt thÕ giíi. TÝnh trung b×nh c¶ giai ®o¹n, Trung Quèc thu hót kho¶ng 45 tû USD vèn/ n¨m, ®øng ®Çu trong c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®øng thø hai thÕ giíi, chØ sau Mü [6]. Sù t¨ng tr−ëng liªn tôc cña xuÊt khÈu vµ ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi ® ®em l¹i cho Trung Quèc mét nguån dù tr÷ ngo¹i tÖ dåi dµo. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002, dù tr÷ ngo¹i hèi cña Trung Quèc ®¹t 274 tû USD, t−¬ng ®−¬ng tæng gi¸ trÞ nhËp khÈu cña c¶ n−íc trong 10 th¸ng, t¨ng xÊp xØ 30% so víi møc 212.1 tû USD vµo cuèi n¨m 2001 [8]. TÝnh trung b×nh trong thêi gian 5 n¨m (1997 – 2002), dù tr÷ ngo¹i tÖ cña Trung Quèc ® t¨ng 104.7%, tõ 139.9 tû USD lªn tíi 286.4 tû USD, ®−a n−íc nµy trë thµnh n−íc cã møc dù tr÷ ngo¹i tÖ lín thø hai trªn thÕ giíi, sau NhËt B¶n [10]. Nguån d÷ tr÷ ngo¹i tÖ lín cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh− Trung Quèc, nhÊt lµ trong thêi ®iÓm hiÖn nay, khi tû gi¸ hèi ®o¸i cña ®ång NDT trªn thÞ tr−êng thÕ giíi rÊt thÊp vµ kh«ng thÓ chuyÓn ®æi thµnh vµng ®−îc. Bªn c¹nh ®ã, nî n−íc ngoµi cña Trung Quèc tiÕp tôc gi¶m. TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 6/ 2002, sè d− nî ®øng ë møc 160 tû USD. Sè tiÒn göi tiÕt kiÖm cña c− d©n vµo cuèi th¸ng 10/ 2002 ®¹t 9,200 tû NDT (t−¬ng ®−¬ng 1,100 tû USD). TiÒn göi cña c− d©n t¨ng do thu nhËp t¨ng nhanh: møc GDP b×nh qu©n theo ®Çu ng−êi cña Trung Quèc t¨ng tõ 787 USD n¨m 1999 lªn 853 USD n¨m 2000 vµ ®¹t 961 USD n¨m 2002 (t¨ng 6%) [8]. Cïng víi Trung Quèc, c¸c n−íc ASEAN còng b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc níi láng chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p tù do ho¸ trong nh÷ng n¨m 1990. ASEAN lµ tæ chøc ®Çu tiªn t¹i §«ng ¸ thùc hiÖn c¸c FTA khu vùc, ®Çu tiªn lµ d−íi h×nh thøc PTA råi sau ®ã lµ khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) ®Ó ®¸p l¹i c¸c th¸ch thøc cña c¸c thÞ tr−êng ®ang ®−îc toµn cÇu ho¸ nhanh chãng. Tuy kh¸ toµn diÖn h¬n so víi PTA, song b¶n chÊt tù nguyÖn cña AFTA tiÕp tôc g¹t ra ngoµi nh÷ng khu vùc nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ nh− n«ng nghiÖp vµ « t«. Kh«ng cã b−íc tiÕn hay môc tiªu cô thÓ nµo ®−îc ®Ò ra ®Ó §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 14 - ®¹t ®−îc ranh giíi thêi gian 15 n¨m cña AFTA. So víi nh÷ng FTA khu vùc kh¸c, nh− tho¶ thuËn dµy h¬n 1000 trang cña NAFTA, AFTA chØ cã 15 trang. Mét sè nh÷ng ng−êi chØ trÝch ban ®Çu hoµi nghi chñ tr−¬ng “NhÊt trÝ tr−íc, ®µm ph¸n sau” (AFTA – Agree first, Talk after) sÏ cã hiÖu qu¶; chØ cã Ýt ng−êi hy väng vµo thµnh c«ng cña AFTA. Tuy nhiªn, trong thËp kû qua, AFTA ® chøng tá r»ng, tuy khëi ®Çu uÓ o¶i, song nã ® cã thÓ vµ s½n sµng thÝch nghi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang thay ®æi liªn tôc còng nh− nh÷ng t×nh huèng néi bé. AFTA tr−íc tiªn ® thay ®æi tèc ®é sau hai diÔn biÕn quan träng bªn ngoµi: viÖc ký kÕt Tho¶ thuËn chung vÒ thuÕ quan vµ c¸c vßng ®µm ph¸n mËu dÞch Uragoay n¨m 1993 vµ Tuyªn bè Bogor n¨m 1994 vÒ cam kÕt tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− cña c¸c n−íc thµnh viªn APEC, lÇn l−ît vµo n¨m 2010 vµ 2020, cho c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. ASEAN ® ®Èy nhanh môc tiªu thµnh lËp AFTA tõ ngµy 1/ 1/ 2005 sang ngµy 1/ 1/ 2003. Sù thay ®æi tiÕp theo lµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997. BÊt chÊp nh÷ng ®éng c¬ chÝnh trÞ m¹nh mÏ ®ßi ®¶o ng−îc tiÕn tr×nh tù do ho¸, n¨m 1998, tæ chøc ®ang ph¶i vÊt v¶ ®Ó ®èi phã víi hËu khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ nµy vÉn th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p t¸o b¹o, trong ®ã cã tho¶ thuËn cña 6 n−íc ®Çu tiªn ký AFTA ®Èy sím lªn mét n¨m nhiÒu kho¶n c¾t gi¶m thuÕ quan tr−íc ®ã ® ®−îc ho¹ch ®Þnh vµo n¨m 2003. H¬n n÷a, 5 n−íc ASEAN gåm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore vµ Th¸i Lan cïng ký kÕt HiÖp ®Þnh c«ng nghÖ th«ng tin (ITA) vµ v× thÕ cã kÕ ho¹ch gi¶m thuÕ MFN ®èi víi mét sè mÆt hµng cã sù t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt trong tæng th−¬ng m¹i cña hä. Nh− vËy, bøc th«ng ®iÖp cña ASEAN göi tíi thÕ giíi ®Çy quyÕt t©m vµ râ rµng: hä muèn th−¬ng m¹i tù do c¶ trong hoµn c¶nh thuËn lîi vµ khã kh¨n. Sù quyÕt t©m ®ã cña ASEAN ® ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. Møc thuÕ quan trung b×nh gi÷a c¸c n−íc ASEAN ®−îc gi¶m tõ 111.4% n¨m 1993 xuèng cßn 3.2% n¨m 1998 [11]. Tæng sè vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ASEAN thu hót trong giai ®o¹n nµy ®¹t 132 tû USD. §Çu t− n−íc ngoµi vµo ASEAN n¨m 2000 ® t¨ng 30% so víi n¨m 1999, tõ 21.8 tû USD lªn 28.4 tû USD [12] (tham kh¶o thªm Phô lôc 3). Cïng víi triÓn väng vÒ ®Çu t− b−íc ®Çu ®−îc c¶i thiÖn, th−¬ng m¹i cña ASEAN n¨m 2000 còng t¨ng 19.9% víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 423.6 tû USD so víi 353.3 tû USD cña n¨m 1999; tæng kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng 22.8%, ®¹t 360.1 tû USD so víi 293.1 tû USD cña n¨m 1999 (xem b¶ng 3). XuÊt khÈu trong néi bé ASEAN t¨ng 27%, ®¹t 97.8 tû USD n¨m 2000 [11]. §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 15 - B¶ng 3: Tæng gi¸ trÞ ngo¹i th−¬ng cña ASEAN (1999 – 2000) §¬n vÞ: triÖu USD XuÊt khÈu N−íc (*) 1999 2000 Sù thay ®æi Gi¸ trÞ Bruney NhËp khÈu 1999 2000 % Sù thay ®æi Gi¸ trÞ % 2,240.7 2,169.1 -71.6 -3.2 1,720.4 1,067.6 Indonesia 48,665.5 62,124.0 13,458.5 27.7 24,003.3 33,514.8 9,511.5 39.6 Malaysia 84,287.9 98,154.5 13,866.6 16.5 63,677.8 79,647.5 15,969.7 25.1 Myanmar 738.0 1,193.8 455.8 61.8 1,883.0 2,219.4 336.4 17.9 Philippines 35,036.9 38,078.2 3,041.3 8.7 30,742.5 31,387.4 644.9 2.1 Singapore 114,625.1 138,352.5 23,727.4 20.7 110,998.0 134,680.1 23,682.1 21.3 Th¸i Lan 56,110.9 69,254.1 13,143.2 23.4 48,318.0 61,905.8 13,587.8 28.1 ViÖt Nam 11,541.0 14,308.0 2,767.0 24.0 11,742.0 15,635.0 3,893.0 33.2 353,346.0 423,634.0 70,288.0 19.9 293,085.0 360,057.6 66,972.6 22.9 Tæng -652.8 -37.9 (*): ThiÕu sè liÖu cña Campuchia vµ Lµo Nguån: Héi nghÞ lÇn thø 15 cña Héi ®ång AFTA vÒ Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN, th¸ng 9/ 2001 (b¶n tiÕng anh), Ban th− ký ASEAN (www.aseansec.org). MÆc dï n¨m 2000 th−¬ng m¹i cña ASEAN t¨ng tr−ëng rÊt kh¶ quan so víi thêi kú khñng ho¶ng n¨m 1997 song b−íc sang n¨m 2001, do ¶nh h−ëng cña khñng ho¶ng kinh tÕ ë Mü vµ EU còng nh− sù suy tho¸i cña c−êng quèc kinh tÕ khu vùc NhËt B¶n, xuÊt khÈu cña ASEAN n¨m 2001 gi¶m xuèng cßn 366.8 tû USD [13]. N¨m 2002, mÆc dï kinh tÕ thÕ giíi phôc håi chËm ch¹p nh−ng c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN vÉn ®¹t møc t¨ng tr−ëng kh¸ cao. Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) vµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña toµn khu vùc §«ng Nam ¸ lµ 4.1%, t¨ng kho¶ng 2 lÇn so víi møc t¨ng 2% cña n¨m 2001 vµ gÇn ®¹t møc t¨ng 4.6% cña n¨m 2000 [8] (xem biÓu ®å 2). Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña GDP, n¨m 2002, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c n−íc ASEAN còng t¨ng 2.9%, ®¹t trªn 381 tû USD vµ tæng kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng 2.5%, ®¹t trªn 325 tû USD. Riªng quý I/ 2003, tæng xuÊt khÈu t¨ng gÇn 15.7% so víi cïng kú n¨m 2002, ®¹t 86.76 tû USD [14]. §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 16 - BiÓu ®å 2: Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ n¨m 2002 cña c¸c n−íc ASEAN §¬n vÞ: % 3.6 Indonesia 3.0 Bruney 7.1 ViÖt Nam 3.7 Philippine 2.4 Singapore 5.5 Campuchia 5.1 Th¸i Lan 4.0 Malaysia 4.1 ASEAN 2.8 ThÕ giíi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Nguån: ADB; IMF World Economic Outlook, 2002. Th−¬ng m¹i néi khèi ASEAN còng cã xu h−íng t¨ng. Tuy xuÊt khÈu néi khèi trong 3 quý ®Çu n¨m 2002 gi¶m 1.5% vµ nhËp khÈu néi khèi t¨ng 3% [13] song sù t¨ng tr−ëng m¹nh cña th−¬ng m¹i néi khèi trong quý 4 ® lµm thay ®æi c¶ diÖn m¹o cña ngo¹i th−¬ng ASEAN n¨m 2002. XuÊt khÈu néi khèi trong c¶ n¨m t¨ng 2.2%, ®¹t 86.34 triÖu USD vµ nhËp khÈu néi khèi t¨ng 8.1%, ®¹t 73.12 triÖu USD [14]. Trong c¸c ®èi t¸c th−¬ng m¹i cña ASEAN, Mü, EU, NhËt B¶n, Trung Quèc (bao gåm c¶ Hång K«ng) vµ Hµn Quèc lµ c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ASEAN. VÒ nhËp khÈu th× NhËt B¶n lµ n−íc nhËp nhiÒu nhÊt tõ ASEAN, sau ®ã ®Õn Mü, EU, Trung Quèc (bao gåm c¶ Hång K«ng) vµ Hµn Quèc. Trong 3 quý ®Çu n¨m 2002, xuÊt khÈu cña ASEAN sang Mü, EU vµ NhËt B¶n gi¶m ®i trong khi xuÊt khÈu sang Trung Quèc vµ Hµn Quèc l¹i t¨ng lªn rÊt cao, lÇn l−ît lµ 18.7% vµ 3.3% [13], cho thÊy vai trß cña Trung Quèc nãi riªng vµ §«ng ¸ nãi chung ®èi víi ngo¹i th−¬ng cña ASEAN ngµy cµng ®−îc n©ng cao. 1.1.3. Nh÷ng thµnh tùu hîp t¸c gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc 1.1.3.1. Hîp t¸c vÒ th−¬ng m¹i: Trung Quèc coi viÖc cñng cè quan hÖ hîp t¸c th−¬ng m¹i vµ kinh tÕ lµ mét kªnh quan träng cho viÖc duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh trong khu vùc. Do vËy, Trung Quèc ® vµ ®ang tÝch cùc tham gia vµo tÊt c¶ c¸c h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ nç lùc nh»m më nh÷ng h−íng hîp t¸c khu vùc míi víi c¸c n−íc ASEAN. GÇn ®©y, ASEAN vµ Trung Quèc ® dµnh ®−îc tiÕn bé ®¸ng kÓ trong viÖc thùc hiÖn c¸c ch−¬ng §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 17 - tr×nh hîp t¸c trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ th−¬ng m¹i quèc tÕ, mét ®éng lùc to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ hai bªn. B¶ng 4: Th−¬ng m¹i song ph−¬ng gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc §¬n vÞ: Tû USD XuÊt Tæng khÈu kim cña N¨m ng¹ch Trung th−¬ng Quèc m¹i sang ASEAN 1991 7.96 4.14 NhËp Tèc ®é t¨ng tr−ëng (%) ThÞ phÇn cña khÈu ASEAN cña trong NhËp Trung Tæng Kim XuÊt th−¬ng m¹i ng¹ch khÈu khÈu Quèc cña Trung th−¬ng sang tõ tõ Quèc m¹i ASEAN ASEAN ASEAN 3.82 19.6 10.6 29.3 5.8 1992 8.47 4.26 4.21 6.4 3.0 9.9 1993 10.68 4.68 6.00 2.1 9.8 42.5 1994 13.21 6.38 6.83 23.5 36.2 13.6 1995 18.44 9.04 9.40 39.4 41.6 37.4 1996 20.40 9.70 10.70 4.6 -0.5 9.8 1997 24.36 12.03 12.33 19.4 24.0 15.2 1998 23.48 10.92 12.56 -6.2 -13.6 1.2 1999 27.04 12.17 14.87 14.9 11.1 18.2 2000 39.52 17.34 22.19 46.2 42.5 49.2 2001 41.61 18.39 23.22 5.3 6.0 4.7 8.3 ThÞ phÇn cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i cña ASEAN 2.1 3.9 Nguån: Tæng côc H¶i quan Trung Quèc [16]. B¶ng 4 cho thÊy b×nh qu©n hµng n¨m tõ n¨m 1995 ®Õn nay, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña Trung Quèc vµ ASEAN t¨ng 15%/ n¨m. Khèi ASEAN ® trë thµnh ®èi t¸c th−¬ng m¹i lín thø 5 cña Trung Quèc (sau NhËt B¶n, Mü, EU vµ Hµn Quèc) (tham kh¶o thªm Phô lôc 4) vµ Trung Quèc ® trë thµnh thÞ tr−êng lín thø 6 cña khèi ASEAN [15]. Vµo n¨m 2000, th−¬ng m¹i gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®¹t con sè kû lôc lµ 39.5 tû USD, víi tèc ®é t¨ng tr−ëng lµ 45,3%. Sang n¨m 2001, trong bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi t¨ng tr−ëng chËm, th−¬ng m¹i gi÷a hai bªn vÉn duy tr× ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng. Th−¬ng m¹i song ph−¬ng t¨ng 5.3%, ®¹t 41.6 tû USD; trong ®ã xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang ASEAN t¨ng tõ 4.1 tû USD n¨m 1991 tíi 18.4 tû USD n¨m 2001 vµ nhËp khÈu cña Trung Quèc tõ ASEAN t¨ng tõ 3.8 tû USD lªn 23.2 tû USD trong cïng thêi gian ®ã [16] (tham kh¶o thªm Phô lôc 5). Cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña kim ng¹ch th−¬ng m¹i song ph−¬ng, c¬ cÊu th−¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN ® ®−îc c¶i thiÖn tõng b−íc víi tû träng c¸c s¶n phÈm míi vµ c«ng nghÖ cao t¨ng dÇn. N¨m 2001, Trung Quèc ® xuÊt khÈu 4.7 tû USD s¶n §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 18 - phÈm c«ng nghÖ cao sang ASEAN vµ nhËp 797 triÖu USD s¶n phÈm c«ng nghÖ cao tõ ASEAN [15]. N¨m 2002, theo thèng kª cña H¶i quan Trung Quèc, tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a Trung Quèc víi ASEAN ® ®¹t 54.77 tû USD, t¨ng 31.7% so víi n¨m 2001, chiÕm 8.8 % tæng kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña Trung Quèc (tû lÖ nµy n¨m 1991 chØ ®¹t 5.85%) [17]. Còng trong n¨m nµy, Trung Quèc ® tuyªn bè thi hµnh KÕ ho¹ch gi¶m nî cho Ch©u ¸, theo ®ã sÏ gi¶m hoÆc xo¸ nî cho 6 n−íc Ch©u ¸, trong ®ã cã Campuchia, Lµo, Myanmar vµ ViÖt Nam. §iÒu nµy lµ minh chøng râ rµng cho c¬ së vµ tiÒm n¨ng cña sù hîp t¸c trong t−¬ng lai. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2003, theo sè liÖu thèng kª cña Bé th−¬ng m¹i Trung Quèc (MOC) c«ng bè ngµy 17/ 8/ 2003, kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc ®¹t 34.24 tû USD, t¨ng 45.3% so víi cïng kú n¨m ngo¸i; trong ®ã xuÊt khÈu tõ ASEAN sang Trung Quèc ®¹t 20.47 tû USD, t¨ng 55.5% vµ xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang ASEAN ®¹t 13.77 tû USD, t¨ng 32.4%. Còng theo dù kiÕn cña MOC, kim ng¹ch bu«n b¸n ASEAN - Trung Quèc c¶ n¨m nay sÏ ®¹t h¬n 70 tû USD [18]. 1.1.3.2. Hîp t¸c vÒ ®Çu t−: i. §Çu t− cña ASEAN vµo Trung Quèc: BiÓu ®å 3: §Çu t− cña ASEAN vµo Trung Quèc giai ®o¹n 1991 – 2001 §¬n vÞ: Tû USD Tû USD 45.0 40.0 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0 42.2 31.8 34.2 32.9 28.0 26.2 30.0 18.6 10.0 0.9 91 2.7 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 N¨m Nguån: Bé Ngo¹i th−¬ng vµ Hîp t¸c kinh tÕ Trung Quèc (MOFTEC) [16]. Tõ biÓu ®å 3 cã thÓ thÊy ASEAN lµ mét nguån quan träng cung cÊp FDI cho Trung Quèc. Tõ n¨m 1991 ®Õn 2000, ®Çu t− cña ASEAN vµo Trung Quèc t¨ng trung b×nh 28%/ n¨m. N¨m 1991, ®Çu t− cña ASEAN ë Trung Quèc chØ lµ 90 triÖu USD §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 19 - trong khi con sè nµy ®¹t 4.2 tû USD n¨m 1998. Do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, ®Çu t− cña ASEAN ë Trung Quèc gi¶m xuèng 3.3 tû USD vµ 2.8 tû USD vµo n¨m 1999 vµ 2000 [16]. Nhê vµo sù phôc håi kinh tÕ, ®Çu t− cña ASEAN ë Trung Quèc ngµy mét t¨ng. Theo sè liÖu cña Bé Ngo¹i th−¬ng vµ Hîp t¸c kinh tÕ Trung Quèc (MOFTEC), vµo cuèi n¨m 2001, tæng ®Çu t− cña ASEAN vµo Trung Quèc bao gåm 17.972 dù ¸n víi gi¸ trÞ cam kÕt lµ 53.5 tû USD (chiÕm 7.2% tæng FDI vµo Trung Quèc), vµ gi¸ trÞ gi¶i ng©n lµ 26.2 tû USD (6.1% tæng FDI cña Trung Quèc) [16] (tham kh¶o Phô lôc 6). TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002, c¸c n−íc ASEAN ® cã 19,731 dù ¸n ®Çu t− t¹i Trung Quèc víi tæng gi¸ trÞ 58.09 tû USD [18]. B¶ng 5: §Çu t− cña tõng n−íc ASEAN vµo Trung Quèc (tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2000) N−íc Sè dù ¸n Gi¸ trÞ cam kÕt (triÖu USD) Gi¸ trÞ thùc hiÖn (triÖu USD) Singapore 9,122 35,381 16,992 Malaysia 2,031 4,936 2,203 Indonesia 760 1,591 837 Th¸i Lan 2,880 4,971 1,994 Philippine 1,369 2,564 1,029 ViÖt Nam 373 375 86 Myanma 146 194 34 Campuchia 24 22 7 Bruney 14 36 4 Lµo 14 25 5 FDI tõ ASEAN (®Õn hÕt n¨m 2000) 16,733 50,095 23,191 FDI tõ ASEAN (®Õn hÕt n¨m 2001) 17,972 53,468 26,175 Tæng FDI vµo Trung Quèc (®Õn hÕt 2001) 390,025 745,391 395,223 Nguån: Bé Ngo¹i th−¬ng vµ Hîp t¸c kinh tÕ Trung Quèc (MOFTEC) [16]. B¶ng trªn cho thÊy trong sè c¸c n−íc ASEAN, Singapore lµ n−íc ®Çu t− vµo Trung Quèc lín nhÊt, chiÕm tíi gÇn 65% tæng FDI cña c¶ ASEAN vµo Trung Quèc §inh ThÞ ViÖt Thu - Anh 8, K38C, §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng - 20 -