Tài liệu Khu vực kinh tế phi chính thức thành phố hồ chí minh thực trạng và giải pháp

BAO cAo KET QUA DE TAI NGHIEN citu KHOA HQC v A c6NG NGH¥ TRQNG DIEM cAP BQ MA SO: B2006-0946TD KHU VUC KINH TE PHI CHINH THirC • THANH PH6 H6 CHi MINH THUC TRANG VA GIAI PHAP • • CHU NHI$M : GS.TS. HO DUC HUNG THANH VIEN : TS. NguySn T&n Khuyen TS. Truong Quang Thong ThS. Duong Dang Khoa Ong. HB Due Nguyen CN. NguySn Duy Tam CN. NguySn Thanh Sir (thu k)T) . ~·-,o--·-··-·-·1 BO GIAO DUC DAO TAO TRUONG D~l HQC KINH rE'TP.HCM I THu'VI~ )j!))( ~· -···'-""""'' . -- -- - .---.:.'-'---'-~...:.-··--=.,-· I . -~ • Ngay thang nam 2008 CO' quan chu tri (Ky ten, d6ng dAu) NgayAVthang 12 nam 2008 Chu nhi~m d~ tai (HQ va ten, ky ten) Ngay thang nam 2008 CO' quan chti quan duy~t TL. Bq trU'O'Dg Bq Giao dye va Dao t\lo Vy. trll'O'Dg Vy. Khoa hqc- Cong ngh~ DIEM MOl CUA DE TAl T6ng luqc m()t s6 nghien cful tru&c day c6 lien quan d€n khu V\fC kinh t€ phi chinh thirc 1. Dua ra h¢ thimg cac tieu chi ad nh(in dc;mg au()'c khu vvc kinh ti phi chinh thuc trong aiJu ki¢n cy thd cita TPHCM, aong gop cho nh(in thuc vJ vai tro cita khu vvc nay a TPHCM noi rieng va Vi¢t Nam noi chung. Dijc bi¢t, h¢ th6ng cac tieu chi nay au()'c phiin ra thanh 3 nhom: aijc aidm con nguai, aijc aidm hoqt a(mg va nh(in dqng khu vvc kinh ti phi chinh thuc tqi thanh ph6 HCM 2. KVKTPCT la mt}t tbng thd khong a6ng chdt, rdt aa dqng va phong phu, do ao, cflng rdt phuc tqp ad aua ra cac chinh sach chung cho tbng thd, chiing hqn sv khac bi¢t vJ thu nh(ip cita nhom nguai lam nghJ tv do co ham lu()'ng chdt xam cao, (gia su, lu(it gia tu vdn, giiing vien, nghien ciru vien .. .) vai nhom nguai lao at}ng chfm tay. 3. Danh gia au()'c thvc trqng cong tac quiin ly nha nuac thong qua sv bitt c(ip a mt}t s6 van ban phap quy, chinh sach kinh ti va cong tac quiin ly cita cac sa, nganh, chinh quyJn a6i vai khu vvc nay 4. Trong qua trinh cong nghi¢p hoa va hi¢n aqi hoa a TPHCM co m6i lien h¢ giua KVKTPCT va khu vvc KTCT. 5. Mt}t s6 giiii phap aJ xudt buac adu nh&m myc aich quiin ly cho PVKTPCT. f>~ tai nghien cful c6 lien quan d€n KVKTPCT ldn nay c6 gdng m()t ldn nfra t~p trung vao m()t s6 di~m m&i sau day: 1. Xac atnh ro rang han aijc trung va aijc aidm nh(in dqng KVKTPCT a TPCHM, aijc bi¢t trong thai kY ht}i nh(ip kinh ti qu6c ti. 2. Nh(in dqng mt}t s6 nhom nhiin t6 chit yiu tac at}ng ain sv t6n tqi, phat tridn va xu huang v(in at}ng cita khu vvc nay. 3. Due kit mt}t s6 bai h(Jc kinh nghi¢m quiin ly trong KVKTPCT 4. Lu(in chirng vai tro KVKTPCT a6i vai sv phat tridn KT-XH a TPHCM 5. Xu huang phat tridn, chuydn aJi cita khu vvc nay 6. Khiing atnh mt}t s6 quan aidm vJ t6n tqi va phat tridn cita KVKTPCT. 7. Tiip tyc aJ xudt mt}t s6 giiii phap- kiin nght nh&m quiin ly khu vvc kinh PCT. ti . . MUCLUC 1. V~n d€ nghien cfru ....................................................................................................................... 1 2. Mvc tieu ................................................................................................................................... 2 3. Quy trinh nghien cfru ............................................................................................................... 2 4. Nghien cfru dinh luqng sa b('> 2006 ......................................................................................... 3 5. Nghien cfru chinh thuc 2007 ................................................................................................... 4 ... tuqng ngh"~ , .............................................................................................................. 4 6. Dot ten cuu 7. Ph~m vi nghien cuu ................................................................................................................. 6 8. Phuang phap nghien Clru ......................................................................................................... 6 9. Cong cv phan tich .................................................................................................................... 7 10. Mo hinh nghien Clru .............................................................................................................. 8 v , , - CH ONG 1: CO SOLYLU~N .................................................................................................... 9 " "" ,. ntym .,.. ........................................................................................... 9 1.1. MQt so1.. quan nt¥m va' khat 1.1.1. Quan ni~m cua tA chuc lao d('>ng thS gi&i (ILO) ......................................................... 10 1.1.2. Quan ni~m cua Ha Lan ................................................................................................ 11 1.1.3. Quan ni~m cua tfi chuc Hgp tac va Phat tri~n kinh tS (OECD) .................................. 12 1.1.4. Quan ni~m cua C('>ng Hoa Lien Bang f>uc .................................................................. 13 1.1.5. Quan ni~m cua Lien Minh Au Chau (EU) .................................................................. 15 1.1.6. Quan ni~m cua Ngan hang thS gi6i.. ........................................................................... 15 1.1. 7. Quan ni~m cua Lien Hi~p Qu6c theo h~ th6ng tai khoim qu6c gia ............................. 17 1.1.8. Quan ni~m cua cac tfi chuc va cac nha khoa hQc khac ................................................ 17 1.2. Nguyen nhan hinh thanh va phat tri~n cua khu V\fC kinh tS phi chinh thuc ....................... 24 1.3. f>?c trung, d?c di~m va vai tro cua khu V\fC kinh tS phi chinh thuc & Vi~t Nam va & thanh ph6 H6 Chi Minh ....................................................................................................................... 28 1.3.1. Quan ni~m v~ khu V\fC kinh tS phi chinh thuc Vi~t Nam va thanh ph6 H6 Chi Minh 28 1.3.2. M('>t s6 d?c di~m nh~n d~g khu vgc kinh tS phi chinh thuc & Vi~t Nam ................... 29 1.3 .3. Vai tro cua khu V\fC kinh te phi chinh thfrc trong n~n kinh te a Vi~t Nam va thanh ph6 Hf> Chi Minh .......................................................................................................................... 36 1.4. M(}t s6 kinh nghi~m t6 chfrc va quim ly khu V\IC kinh t€ phi chinh thfrc cua m(}t s6 qu6c gia .............................................................................................................................................. 47 1.4.1. D~c di~m cua khu V\fC kinh t€ phi chinh thfrc cua m(}t s6 qu6c gia ............................ 4 7 1.4.2. Bai hQC kinh nghi~m vS each thfrc quim ly khu V\fC kinh t€ phi chinh thfrc cua m(}t s6 :.. gta . tren " t h:..e gt Chi Minh ................... 64 2.3 .I. Nhfrng thong tin t6ng quan vS CO' sa ........................................................................... 64 2.3.2 Th\fc tr~ng ho~t d(}ng ................................................................................................... 67 2.3.1.1. Lao d(}ng-v6n ...................................................................................................... 69 2.3.1.2. Khach hang/ thi trubng tieu thv: ........................................................................... 76 2.3.1.3. D6i thu c~nh tranh ................................................................................................. 76 2.3.1.4. D~c di~m ho~t d(}ng ............................................................................................... 78 2.3 .1.5. Hi~u qua ho~t d(}ng san xufit kinh doanh .............................................................. 92 2.3.1.6 Tinh hinh tai san va djch VI) cong cua cac CO' sa ho~t d(}ng trong linh V\fC phi chinh thfrc ..................................................................................................................................... 93 2.4. Tom t~t chu sung (qua gop y cua h9i dbng bao v~ cO' s&) ............................. 142 3.8. H~itn ch~ cua d~ tai ............................................................................................................ 143 PHlJ LlJC .................................................................................................................................... 144 1. K~t qua nghien c(ru djnh lugng sa b9 nam 2006: ............................................................... 144 2. Ccic van ban pha.p quy c6 lien quan d~n khu vvc kinh t~ phi chinh thuc ............................ 149 A h gp p h"an b•" "'• dung cac ' kh'• •" ............................................................... 15 1 , tong H(t nQI at mym 3. Bang 4. Nh6m nganh ngh~ kinh t~ via he ......................................................................................... 152 ' ' ). 5. Ccic lang nghe tliti thanh pho Ho Chi Minh .......................................................................... 160 6. Ccic k~t qua xu li trong dQt khao sat nam 2007 ................................................................... 165 TAr Lr.Su THAM KHAo ........................................................................................................... 179 HVONG DAN CHI TIET THI HANH M<)T SO DIEU CUA LU~ T DOANH NGHI.SP ........ 193 BANG cAu H6r KHAo sAT.................................................................................................... 194 IV DANH MTJC cAc BANG KET QUA XU Li Bang 1: D6i tUQ'llg nghien ciru ......................................................................................................... 5 Bang 2: Cac khai ni~m dugc su dvng trong nghien ciru, khu V\fC kinh t~ phi chfnh thuc t~;ti Ha Lan ........................................................................................................................................................ 11 Bang 3: Tom t~t m()t s6 ti~p c~n khac nhau theo kinh nghi~m dS djnh nghia khai ni~m khu vl)'c kinh t~ phi chfnh th(rc a cac nu&c .................................................................................................. 20 Bang 4: Tieu th(rc xac djnh cac CO' sa khu VI)'C kinh t~ phi chfnh th(rc ......................................... 22 Bang 5: Bang tom luge cac d~c diSm nh~n d~;tnh KVKTPCT TPHCM ......................................... 33 Bang 6: Ban tom luge cac d~c diSm nh~n d~;tng KVKTPCT TPHCM ........................................... 35 Bang 7: Ty 1~ dong gop cua khu V\fC kinh t~ phi chfnh thuc cua Vi~t Nam ................................. 39 Bang 8: GDP thl)'c t~ cua thanh ph6 Hb Chf Minh (tfnh theo gia 1994) (danvj: Ty VND) .......... .40 , ' , Bang 9: M()t so chi tieu CO' ban ve dan so va djch V\1 cong ........................................................... .43 Bang 10: TuAi cua chu CO' sa phan theo nhom ............................................................................... 64 Bang 11 : Lo~;ti hinh kinh t~ phi chfnh thuc theo d() tuAi ngm1i lao d()ng ....................................... 65 Bang 12: Trinh d() hQC v~n cua chu CO' sa ...................................................................................... 67 Bang 13: Ca du cac ca sa phi chfnh thuc theo dja ban qu~n t~;ti TPHCM .................................... 68 Bang 14: Quan h~ gifra nguai lao d()ng va chu CO' sa···································································· 70 Bang 15: Nhfrng ky nang CO' ban cua cac CO' sa co dugc khi tham gia ho~;tt d()ng phi chfnh thuc .. 71 Bang 16: v6n ban dAu theo lo~;ti hinh kinh doanh .......................................................................... 72 Bang 17: v6n ban dAu binh quan phan theo h() khfru ..................................................................... 73 Bang 18: v6n dAu tu ban dAu phan theo gi&i tfnh .......................................................................... 73 Bang 19: Cac lo~;ti ngubn v6n ban dAu CO' ban cua CO' sa ................................................................ 76 Bang 20: Thai gian ho~;tt d()ng trong nam cua cac CO' sa ................................................................ 83 Bang 21: Nhfrng phuang thuc c~;tnh tranh cua cac d6i thu ............................................................. 85 , 22 : Nh-ung nguon A .... /. dAe ra g1a •, ......................................................................... . 85 B ang can cu, ch,u yeu Bang 23: Thj truO'ng tieu thv cua cac CO' sa ho~;tt d()ng phi chfnh thuc ........................................... 76 Bang 24: D6i thu c~;tnh tranh cua cac CO' sa ho~;tt d()ng phi chfnh thuc ........................................... 77 Bang 25: Doanh thu binh quan phan theo linh vl)'c ho~;tt d()ng ....................................................... 87 Bang 26: Doanh thu binh quan phan theo gi&i tfnh ....................................................................... 87 Bang 27: Doanh thu binh quan cua cac CO' sa phan theo h() khfru .................................................. 88 Bang 28: s6 CO' sa n()p thu~ cho cac CO' quan nha nu&c ................................................................. 90 Bang 29: Ti€n thu~/phf cac ca sa n()p cho cac ca quan nha nu&c ................................................. 91 Bang 30: CO' quan thu thu~/phf/1~ phf cac CO' sa phi chfnh thuc ..................................................... 91 Bang 31: Lgi nhu~n binh quan cua cac CO' sa phan theo linh VI)'C ho~;tt d()ng ................................. 92 Bang 32: Lgi nhu~n binh quan theo v6n dAu tu ............................................................................. 93 Bang 33: Lgi nhu~n binh quan theo lao d()ng tirng linh VIJC kinh doanh ....................................... 93 Bang 34: Thai gian thue nha cua cac CO' sa ho~;tt d()ng phi chfnh thuc ........................................... 94 Bang 35: Bang tAng hgp xu hu&ng chuySn dAi va thanh l~p cac ho~;tt d()ng phi chfnh thuc ........ l41 Bang 36: TAng quan v€ h() khfru khao sat SO' b() 2006 .................................................................. 146 Bang 3 7: K~t qua thu nh~p trung binh m6i thang trong khao sat SO' b() 2006 .............................. 148 v . DANH MUC cAc HiNH VA HOP . Hinh 1: Quy trinh nghien cfru .......................................................................................................... 2 Hinh 2: Mo hinh nghien cfru ............................................................................................................ 8 H<)p 1: H~ th6ng cfra hfmg ban le tir sau WTO ............................................................................. 84 H<)p 2: Lo l~ng cua ngm)'i dan tru&c nghi quy~t 32 .................................................................... 117 DANH MT)C KVKTPCT KVKTCT TPHCM cAc TU VIET TAT Khu vgc kinh t~ phi chinh thirc Khu VIJC kinh t~ chinh thirc Thanh ph6 Hb Chi Minh VI TONGQUAN ~ ct"' , 1. Van e ngh"" 1en CU'U Khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc (informal sector- secteur informel) la m(>t khai ni~m xuAt hi~n tlr cu6i nhfrng nam 1960. Tuy nhien, cho d~n nay vful chua c6 ten gQi, chua c6 m(>t khai ni~m th6ng nhAt v~ khu V\fC kinh t~ nay, do xuAt phat tir nhi~u nguyen nhan: (1) Khu V\fC nay CO th~ dUQ'C nghien CUU du6'i nhi~U quan di~m Va g6c d(} khac nhau va (2) Khu V\fC nay da d~ng, phong phu va rAt phuc t~p. T~i Vi~t Nam, khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc chua duqc bao quat trong h~ th6ng th6ng ke va chua c6 sg quan tam du l&n va thuemg xuyen, lien f\lc, vi v~y, c~n phai c6 nhfrng nghien CUu, di~U tra, khao Sat d~ nh~n d~ng cac d~c di~m, nhfrng thay d6i va di~n bi~n phat tri~n cua khu V\fC nay. Vi~c di~u tra, khao sat nay dbng thai Ia m(>t bi~n phap t6t d~ d6i chi~u, so sanh v&i nhfrng nh~n djnh, phan tich, danh gia v~ m~t vi mo khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc. Khi di~U tra, khao sat khu V\fC nay, m(}t di~U dang luu y Ia c~n phai quan tam d~n ca d~c trung chuy~n d6i cua n~n kinh t~ Vi~t Nam, theo d6, nhi~u ho~t d(>ng duqc coi Ia "phi chinh thuc" nhung thgc chAt Ia chinh thuc do khung kh6 lu~t phap va th~ ch~ kinh t~ thi truemg chua hoan thi~n, cling nhu do y~u kern cua chinh sach nen khong ho~c chua khuy~n khich cac ho~t d(>ng nay tra thanh ho~t d(>ng chinh thuc. d m(>t s6 ca sa chinh thuc c6 nhi~u ho~t d(>ng phi chinh thuc, nhi~u ca nhan ho~t d(>ng trong khu V\fC nay. Ch~ng h~n, can b(>, cong nhan vien khu V\fC nha nu&c, ben c~nh ngh~ chinh con tham gia cac ho~t d(>ng kinh t~ phv, tuc Ia cac ho~t d(>ng phi chinh thuc. Theo u&c tinh cua cac chuyen gia khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc "chuy~n d6i"(l) nay c6 qui mo khong nho. XuAt phat tir nhfrng li do tren, nh6m nghien cll'u da chQn d6i tuqng nghien cll'u khao sat Ia nhfrng nguai ho~c CO' sa ho~t d(>ng san xuAt - kinh doanh, dich V\1 trong khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc t~i thanh ph6 Hb Chi Minh, Ia nhfrng ca nhan thu(>c "t~ng w nhien" cua khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc athanh ph6 Hf> Chi Minh. Dqt khao sat duqc ti~n hanh tren 11 qu~n cua thanh ph6 HCM. Tieu cua khao sat nay chu y~u nh~m nh~n thuc dUQ'C d~c di~m Va nh~ d~ng cua khu V\fC nay tlr mfiu di~u tra c6 d6i chi~u, so sanh v&i cac phan tich vi mo, tir d6 lam ti~n d~ cho vi~c xem xet nhfmg ki~n nghi v~ chinh sach. Kinh t~ khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc a nu&c ta n6i chung, d~c bi~t a TP HCM n6i rieng, c6 nhi~u vAn d~ d~t ra v~ m~t kinh t~, xa h(>i c~n duqc nghien cll'u, giai quy~t thoa dang v~ m~t ly lu~n va thgc ti~n: khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc Ia gi? C6 nhfrng d~c di€m gi? Vai tro cua khu V\fC nay trong phat tri~n kinh 1 Le Dang Doanh (1997) 1 t~ xa h{>i? sv tbn t~i va xu hu6ng phat tri~n, chuy~n dbi cua khu V\fC nay ra sao? H~u qua Va tac d{>ng V~ m~t kinh t~ - xa h{>i CUa khu V\fC nay? ... Cdn thiit phai co Slf nghien cU:u toim di?n va nghiem tuc vJ khu Vlfc kinh ti nay nhlim aJ xudt nhfmg giai phap, kiin nght chinh sach thich h9]J. 2. Mvc tieu Mt]c tieu chung Nghien ciru xac dinh dinh hu6ng cac giai phap, ki~n nghi v~ chinh sach thich hgp nh~m khai thac c6 hi~u qua ti~m nang, lqi th~ cua khu V\fC kinh t~ nay phu hgp v6i sv phat tri~n cua thanh ph6 theo hu6ng van minh, hi~n d~i. Mt]c tieu c\1 th~ Nghien c(ru S\f hinh thanh va phat tri~n cua khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc cua th~ gi6i va t~i Vi~t Nam, due k~t nhimg kinh nghi~m v~ S\f phat tri~n va kinh nghi~m quan ly cho khu V\fC nay. - Danh gia thvc tr~ng hinh thanh va phat tri~n cua khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc TP.HCM (nguyen nhan hinh thanh, d~c di~m, nhan t6 anh hu&ng, tac d{>ng kinh t~­ xah{>i...) Phan tich thvc tqmg nh~m dua ra nh~n djnh, danh gia v~ sv hinh thanh, duy tri, phat tri~n va chuy~n dbi nhimg ngh~ trong khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc. - Xac dinh quan di~m, d~ xufrt giai phap, ki~n nghi chinh sach. 3. Quy trinh nghien cll'u IDnh 1: Quy trinh nghien cu·u 2 4. Nghien cuu djnh lll'Q'Dg s« b(} 2006 Thong qua k~t qua nghien ciru djnh luQ'llg sa b<) nam 2006(2), nh6m nghien ciru c6 th~ neu m<)t vai d~c di~m nh~n d~ng d6i v&i cac d6i tuQ'llg nghien c(ru va gqi y cho dqt nghien ciru 2007 nhu sau: 1. B6i tuQ'llg dan cu: kha da d~ng, trong d6, chu y~u la d6i tuQ'llg c6 h<) khdu t~i thanh ph6 Hb Chi Minh. Nhfing d6i tuQ'llg dan cu con l~i thu<)c dan cu tAt ca cac vling mi~n con l~i tren ca nu&c. 2. B~c di~m ho~t d<)ng: tuy theo nhfing ho~t d<)ng khac nhau c6 th~ di d<)ng ho~c ho~t d<)ng t~i m<)t nai duy nhAt. Ho~t d<)ng tl,f do, khong quy djnh thai gian lam vi~c. D~ dang tham gia va d~ dang rut khoi ho~t d<)ng. Ba s6 la cac ho~t d<)ng tham dvng lao d<)ng 3. Quy mo v6n: quy mo v6n khong Ian, d~c bi~t d6i v&i cac ca sa ho~t d<)ng trong linh V\fC thuang m~i. (Binh quan khoang 3 tri~u dbng. 4. Hinh thuc ho~t d<)ng: Chu y~u la ho~t d<)ng dan Ie, ca th~ mang tinh chAt h<) gia dinh. M<)t vai ho~t d<)ng c6 tinh chAt t~p th~, nh6m kinh doanh, lang ngh~ ti~u thu cong nghi~p trong cac linh V\fC san xuAt, thuang m~i, djch v~n Vl), tai hang h6a, hanh khach ... 5. Tinh chAt cong vi~c: da s6 ho~t d<)ng ca nam nhung khong thuang xuyen vao cac ngay trong thang. Vi th~, thu nh~p khong 6n djnh. 6. Ky nang, kinh nghi~m: da s6 khong qua truang 16p dao t~o, trinh d<) h<;>c vAn thAp. B~c bi~t, lao d<)ng ho~t d<)ng trong khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc thi~u cac ky nang quan ly tai chinh, d~u tu. Vi th~, kh6 c6 kha nang cai thi~n , cu<)c song. 7. Thi truang: chu y~u trong n<)i thanh ph6. M<)t s6 cac ca sa ti~u thu cong nghi~p, lang ngh~ c6 san phdm m& r<)ng ra cac tinh thanh Ian c~n va xuAt khdu san phdm cua minh 8. Y~u t6 phap ly: Ho~t d<)ng khong dang kY kinh doanh va ho~t d<)ng trong moi truang phap ly chua hoan thi~n V~ quan ly df>i tUQ'llg ho~t d{)ng phi chinh thuc. 2 Xem phvlvc v~ nghien cuu djnh luQllg sa b() 2006 3 5. Nghien cull chinh thuc 2007 K~t qua khao sat nam 2006 cho thfty, hi~u qua ho~t d(>ng cua cac Cng CUa Cn dfru tu, dja diem kinh doanh, lo~i hinh kinh doanh, h(> khfru, gi6i tinh cua nhilng nguai ho~t d(>ng trong linh V\fC phi chinh thfrc va chiu tac d(>ng cua nhfmg nhan t6 vi mo. N(>i dung CUQC khao sat nam 2007 chu trc,mg vao: - Nhfmg thong tin Cng t~i thai diem 2007 nhu ten, tubi, gi6i tinh, h(> khfru, trinh d(> h<;>c vAn, s6 thanh vien trong h(> va dan t(>c cua nguai Ia chu Cng 3 cua cac h(> san xufit kinh doanh phi chinh thfrc tren dja ban thanh ph6 H6 Chi Minh g6m: s6 ho~t d(>ng phi chinh thfrc trong m(>t ca sa, thai gian, dja diem, v6n ban dfru, chi phi, ... sa phi chinh thfrc. - H~ th6ng tai san va dich V1) cong cua cac Cng cua cac ho~t d(>ng san xufttkinh doanh - djch V1) vira qua va nhfmg nh~ dinh trong thai gian t6i. Ben c~nh nhfmg d~c diem nh~n d~ng d6i v6i khu V\fC kinh t~ phi chinh thfrc, nh~m ti~n hanh nghien cfru chinh thfrc nam 2007. Nh6m nghien cfru con xet d~n cua cac nhan t6 vi mo tac d(>ng nhu th~ nao d~n qua trinh hinh thanh, chuyen. dbi, duy trinh va phat trien cua cac ho~t d(>ng thUQC khu V\fC kinh t~ phi chinh thfrc bao g6m nhfmg nhan tf> v~: - Tang truang kinh t~ - Van h6a, lich sir - Chinh sach, the ch~ - v~ qua trinh do thi h6a - Di dan va giai quy~t vi~c lam - v~ cfru tieu dung va dich V1) cftp thftp 6. DBi tll'gng nghien cull D6i tuqng nghien cfru chinh cua d~ tai Ia khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc tren dia ban thanh ph6 HCM- Ia cac ca sa kinh t~ khong dang kY kinh doanh, khong c6 rna s6 thu~. 3 Ph\ll\lc : Bang ciiu hOi 2007 4 Nh6m nghien cll'u khong tham vc,mg nghien cll'u tm\n b9 d6i tuQ'Ilg Ia cac h9 gia dinh thu()c S\l' chi ph6i cua Nghi dinh 88/NE>-CP t~i thanh ph6 HCM rna chi t~p trung nghien cll'u nhtlng d6i tuQ'Ilg ho~t d()ng trong khu V\fC kinh t~ phi chinh tht'rc trong ph~m vi nhtlng ho~t d()ng khong hi cAm: Bang 1: Boi ttrQllg nghien clfu Hoat don2 HQ'P phap Khong "ngam" Ngam Bon vi san xuAt Doanh nghi~p trong khu V\fC kinh t~ chinh tht'rc Doanh nghi~p trong khu V\fC kinh t~ phi chinh tht'rc H9 gia dinh BAt hflP phap X Hoat d()ng HQ'P phap Khong "ngim" Ngim Bon vi san xuAt Doanh nghi~p trong khu V\fC kinh t~ chinh tht'rc Doanh nghi~p trong khu V\fC kinh t~ phi chinh tht'rc H9 gia dinh N2h@ n_g_hi~p BAthflP phap X Cv th~ c6 th~ li~t ke nhtlng d6i tuQ11g nhu sau: -L:Trong linh V\l'C thuong m~i: cac ti~u thuong & cac chq, huon ban thvc phfrm, t~p phfrm, hang tieu dung ( ca chu va ngm)'i lam cong). - Trong linh V\fC dich Vl): photocopy, chvp anh, cac lo~i djch V\l sua chua va phvc vv c~t may, u6n toe, v~ sinh do thi, nguai giup vi~c gia dinh thuang xuyen ho~c theo gia, nhtrng nguai lam cac dich V\l moi gi&i nha dAt, tu vAn cac Io~i... - Trong linh V\fC san xuAt ti~u thu cong nghi~p: may m~c, in viii, san xuAt db dung gia dinh, nhu cac ca s& nho & Chq L&n. Thq thu cong my ngh~ truy~n th6ng va m()t s6 lang ngh~ t~i thanh ph6 H6 Chi Minh nhu lang ngh~ giay dep (qu~n 4), khu lam banh mfrt (qu~ 10), ngh~ lam den I6ng (Tan Binh) .. . - Trong linh V\fC xay dvng: thq xay d\fllg, m()c, n~, di~n, nu6c gia dinh, .. . - Trong linh V\fC v~n tai: nguai - Kinh t~ via he: lam cac djch V\l va huon ban khong c6 ch8 d~p xich lo, ba gat, honda om, ch~y xe buyt... bn dinh nhu chi~m dvng via he va ban hang rong (rAt nhi~u lo~i nganh ngh~ khac nhau), huon ban trong cac hem, danh giay, ban ve s6 ,ban bao, thu luqm rae, ph~ li~u ... 5 Nhfing nganh ngh~ khac ho~t d()ng trong llnh V\fC phi chinh tht'rc d6i v6i nhfrng lao d()ng c6 trinh d() h<;>c vAn cao va hanh ngh~ t11 do nhu sinh vien, giao vien ngo~i ngu, giang vien d~i h<;>c, cao d~ng ... Nhfrng nguai mly c6 th~ ho~t d()ng d()c l~p ho~c c6 th~ ho~t d()ng theo. H~n ch~ cua vi~c ch<;>n d6i tm;mg nghien ciru: Trong qua trinh ti~p c~n d6i tm;mg, nhfing d6i tm;mg ho~t d()ng t¥ do, c6 tay ngh~, ky nang cao ho~t d()ng trong llnh V\fC phi chinh thuc trong th11c t~ l~i ho~t d()ng chinh thuc trong m()t t6 cht'rc chinh tht'rc. Vi S\f khong ro rang V~ d6i tuqng nay nen trong qua trinh ti~p C~n, s6 d6i tu<;mg nay chi duqc ti~p c~n du6i g6c d() nhfrng sinh vien lam gia su t~i gia. Nhfrng d6i tuqng khac, vi c6 nhfing rang bu()c nhAt djnh nen s6 luqng khao sat khong duqc nhi~u. 7. Ph'm vi nghien c.ru Xet v~ m~t vj tri, cac ca s& duqc ch<;>n d~ di~u tra t~i thanh ph6 Hb Chi Minh tren binh di~n t6ng th~ duqc phan thanh hai khu V\fC chinh: (1) khu V\fC c6 sv phat tri~n t~p trung cong nghi~p va djch V\1 va (2) khu V\fC CO S\f phat tri6n dan xen gifra nong nghi~p - cong nghi~p va djch V\1. Bbng thai, nh~m dam bao cy tr<;>ng ca cAu cac nganh ngh~ duqc khao sat la hoan toan ng~u nhien, khong xac djnh tru6c ty tr<;>ng cac d6i tuqng duqc ch<;>n. M()t d~c di~m khac, cac h() kinh doanh phi chinh tht'rc c6 d~c di~m gia giAc ho~t d()ng khong c6 djnh, khong theo gia hanh chinh. Do d6, d()i ngfi phong vAn vien duqc phan ra nhi~u thai gian khao sat khac nhau d~ c6 th~ ti~p c~n duqc nhi~u lo~i d6i tuqng khao sat. Phuang phap khao sat con duqc din ct'r tren k~t qua va phuang phap khao sat cua nam 2006, Vi th~, nhfrng qu~n dUQ'C chQn d~ khao sat CO S\! l11a ch<;>n tru6c gbm 11 qu~n: qu~n 1, 3, 5, 6, 10, 11, Binh Th~nh, Tan Binh, Go VAp, Phu Nhu~n va TanPhu. 8. Phll'O'ng phap nghien c.ru Phuang phap ti~p can du lieu: Du li~u duqc ti~p c~n theo ca hai ngubn: du li~u thu cAp va du li~u sa cAp. Du li~u tht'r cAp duqc ti~p c~n tir b() du li~u VHLSS cua t6ng q1c thbng ke, nhfrng ban bao cao V~ n~n kinh t~ xa h(}i CUa cac CO' quan - chinh quy~n tren dja ban thanh ph6 HCM, cvc thbng ke thanh ph6 HCM, m()t s6 tham lu~n c6 lien quan d~n khu V\fC kinh t~ phi chinh tht'rc thanh ph6 HCM t~i cac bu6i h()i thao va m()t s6 tai li~u thu cAp tir cac nghien ciru lien quan tru6c day va tir cac website, .... V 6i du li~u sa cAp, nh6m nghien ciru ch<;>n hinh thuc ti~p c~n - phong vAn tr11c ti~p b~ng bang cau hoi nh~m thu th~p nhung thong tin hfru ich nhAt lien quan d~n d6i tuqng nghien ciru. 6 Phuong phap ti~p can d6i tuong: Tir mvc dich nghien ctru, din cu tren m()t s6 nghien ctru tAng quan tai li¢u thu cdp tir eve Th6ng ke thanh ph6 H6 Chinh Minh va cac bao cao kinh t~ xa h()i thanh ph6 H6 Chi Minh. Chung toi sir dvng phuang phap khao sat phiin nh6m theo khu vgc, m6i nh6m la m()t dia ban qu~n. Trong m6i nh6m, phuong phap phi ng~u nhien - thu~n ti¢n - ph{m doan duqc cac khlto sat vien ti~n hanh thgc hi¢n d~ ti~p c~n d6i tuqng. D~ dam bao cho cac thong tin duqc khao sat phan tuong d6i thgc t~, cac phong vdn vien dUQ'C dua tng cua cac quy lu~t kinh t~, cua chinh sach phat tri€n kinh t~ - xa h9i ciing nhu hi~u ll)'c 6 mire d9 khac nhau tuy thu9c vao m6i nu6c. Khu V\l'C nay da tr6 thanh m9t b9 ph~n cAu thanh cua n~n kinh t~ cac nu6c tren th~ gi6i, d~c bi~t d6i v6i cac nu6c dang phat tri€n. Cho d~n nay vfin chua c6 m9t ten gQi ciing nhu chua c6 m9t khai ni~m th6ng nhAt v~ khu VIJC kinh t~ phi chinh thuc. Do m9t dinh nghia ngin gQn khong th€ di~n d~t h~t duqc tinh chAt, d~c di€m cua khu VIJC nay, nen cac nha kinh t~ va tb ch(rc qu6c t~ thuemg chi neu len nhfrng d~c di€m chinh d€ nh~n d~ng, qua d6 ghli thich cho ten gQi va khai ni~m dua ra. Ngaynay: - Khu VIJC phi chinh quy (Informal sector) - Kinh t~ b6ng den (Shadow economy) - Kinh t~ chim (Underground economy) - Kinh t~ ngfim (Hidden economy) - Kinh t~ phi chinh thuc (Unofficial economy) - Kinh t~ khong duqc giam sat (Non-observered economy, Unobservered economy) - Khu VIJC phi ca cAu (Unstructural economy) - Kinh t~ song song (Parallel economy) - Kinh t~ den (Black economy) - Kinh t~ xam (Grey economy) - Kinh t~ bAt hQ'P phap (Illegal economy) - Kinh t~ vo hinh (Invissible economy) - Kinh t~ giAu di~m (Concealed economy) Ngoai ra con c6 m9t s6 ten khac nhu - Khu VIJC phi doanh nghi~p (Unincorporated Informal sector) - Khu VIJC kinh t~ phi chinh thuc thanh thi (Urban Informal sector) - Khu VIJC djch V\1 phi chinh quy (Urban service sector) - Kinh t~ nhan dan (People's economy) 9 Du ten gQi duqc dung khac nhau, chung quy l~i cac khai ni~m tren d~u phi'm anh ban chftt cac ho~t d(}ng kinh t~ cua m(}t khu V\fC trai ngUQ'C v6i khu V\fC chinh thf>ng va no la m<)t b<) ph~n rftt quan trQng cua n~n kinh t~ cua m6i qubc gia. a day nh6m nghien ctru thbng nhftt sfr d\}ng khai ni~m khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc. Lftn dftu tien khai ni~m Khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc (Informal Sector) duqc d~ ra 6 m<)t di~n dan qubc t~ la do Tb chirc Lao d<)ng qubc t~ (ILO) qua m<)t ban tuemg trinh k~t qua khao sat KVKCT 6 Kenia nam 1972 t~i H<)i nghi thuemg Icy cua tb chirc nay. Tir mbc thai gian nay, t~i cac h<)i nghi cua ILO hang nam d~u co d~ c~p d~n vi~c nghien ctru khu V\fC nay. Trong ky hQp lftn th(r 78 vao nam 1991, vftn d~ khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc duqc chQn lam d~ tai chinh cho ban phuc trinh cua Tbng giam dbc ILO. HQc vi~n Ky thu~t Chau A (AIT) la m<)t nai c6 nhi~u quan tam nghien ctru khu VlJC kinh t~ phi chinh thirc trong ph~m vi nhfmg vftn d~ quy ho~ch va phat tri€n do thj. Nganh Dan sf> th~ gi6i da it nhi~u chu y d~n KVKCT. Cac nha nghien ctru va cac h<)i nghi qubc t~ v~ dan sb cling thuemg d~ c~p d~n vftn d~ KVKCT ben c~ nhfmg vftn d~ truy~n thbng cua nganh nhu mire sinh, di dan, .... M<)t di€m chung, nbi b~t rna cac tb chirc, cac nha nghien ciru khi ti~p c~n d€ dua ra khai ni~m va d~c di€m cua khu V\fC kinh t~ phi chinh th(rc d~U b~t dftu tir vi~c xem xet va phan tich nhung d~c trung cua khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc. Cac tieu chi thuemg dUQ'C xem xet la: tinh hQ'P phap, dang k)', thu~ va cac khoan n(}p, sf> li~u thf>ng ke va duy tri cac tieu chudn do nha nu&c quy dinh. Ngoai ra, con co nhi~u tieu chi khac duqc k~t hqp sfr d\lng d€ nh~n d~ng va xac djnh khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc, n6 ph\1 thu(}c VftO trinh d(} phat tri~n kinh t~ va cac ti~p c~n cua tac giaJtb ch(rc, d~c trung cua m6i n~n kinh t~ va ph\1 thu<)c vao n<)i dung nghien ciru. Du&i day, xin trinh bay m<)t each tfmg quan khai ni~m V~ khu V\fC kinh t~ phi chinh th(rc cua m(}t tb ch(rc Va quf>c gia tren th~ gi&i. 1.1.1. Quan ni~m cua tA chuc lao dqng thS gi6i (ILO) Nam 1972, ILO da nghien ciru va dua ra djnh nghia v~ khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc nhu sau: do la cac dan vi kinh t~ co quy mo nho, san xuftt, phan phbi hang hoa va djch V\1 do ngueri lao d<)ng tg do, ngueri lao d<)ng trong gia dinh va m<)t sb it ngueri lao d<)ng dam nh~. D~c di€m cua khu V\fC nay la d~ xam nh~p, yeu cftu v~ vf>n thftp, sfr d\}ng cong ngh~ va ky nang dan gian, nang suftt lao d<)ng thftp. M<)t sb tai li~u cua ILO da dua ra cac tieu chi d~c trung cho m<)t doanh nghi~p san xuftt trong khu vgc kinh t~ phi chinh thirc nhu sau: La doanh nghi~p c6 sf> lao d<)ng nh6 han 10 ngueri. Ho~t d<)ng bftt hqp phap, khong tuan thu cac quy djnh cua nha nu&c. 10 Cac thfmh vien gia dinh cua chu doanh nghi~p cling h1m trong doanh nghi~p, d6 thuemg Ia doanh nghi~p s& hiiu gia dinh. Ho~t - d()ng tren quy mo nho. Khong c6 dinh gi<'Y lam vi~c va ngay lam vi~c, tham dt,mg lao d()ng. Dia di~m, nha xu&ng cua doanh nghi~p khong c6 d!nh hay phai chuy~n chb. - Nhu cdu tin dvng khong phv thu()c vao cac tf> chirc tin dvng chinh thuc. San phdm t~o ra duqc ban cho ngm)'i tieu dung cu6i cung. - Nhfrng ngu<'Yi lam vi~c trong doanh nghi~p hdu nhu chi duqc dao t~o ca ban khong qua 6 thang, ky nang nghi~p vv c6 duqc ngoai h~ th6ng nghi~p vv chinh thirc. 1.1.2. Quan 0 ni~m ctia Ha Lao Ha Lan, khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc duqc phan chia m()t each C\1 th~ han so v&i cac nu&c OECD. Truemg hqp khong d~ c~p d~n m()t khai ni~m rieng thi ngu<'Yi ta v~n su dvng khai ni~m khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc ho~c ho~t d()ng phi chinh thirc. Nhu v~y, theo quan di~m cua cac nha khoa hQC Ha Lan, khu V\fC kinh t~ phi chinh th(rc se bi~n d~ng thanh m(}t trong cac khu V\fC kinh t~ dUQ'C th~ hi~n trong bang 2 tuy theo tieu chi duqc chQn. Ch~ng h~n, kinh t~ ngdm bi~u thi kinh t~ phi chinh thirc duqc xac d!nh theo tieu chi tai chinh. M()t di~m luu y Ia phuang phap xac dinh cac ho~t d()ng kinh t~ phi chinh thirc c6 tac d()ng l&n d~n k~t qua nghien ciru khu V\fC kinh t~ phi chinh thuc, trong d6 vi~c su dvng nhi~u tieu chi khac nhau d~ phan bi~t gifra chinh thirc va phi chinh thirc da lam cho nhi~U cong trinh nghien Clru khong th~ SO sanh dUQ'C. Bang 2: Cac khai ni~m duqc sir dvng trong nghien ciru, khu V\fC kinh t~ phi chinh thirc t~i Khai ni~m Cac cO' quan quan tam HaLan Tieu chi 1. Kinh t~ khong duqc giam sat (nonobserved economy) eve th6ng ke Th6ng ke 2. Kinh t~ song song (Parallel economy) B() Lao d()ng va vi~c lam Tai chinh 3. Kinh t~ ngdm Kho b~c, N gan hang trung uang Tai chinh 4. Kinh te bat hqp phap (illegal economy) B()Tuphap Lu~t phap Ban chAt Cac ho~t d()ng le ra phai duqc li~t ke nhung l~i khong li~t ke, trong s6 li~u th6ng ke chinh thirc. Cac ho~t d()ng san xuat djch vv khong duqc tra " cong. Cac ho~t d()ng khong bao cao CO' _guan tai chinh. Cac ho~t d()ng vi ph~m phap lu~t 11