TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
ĐÀO THỊ THANH HẢI
THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH
CỦA NGUYỄN NHẬT ÁNH
KHÓA LUẬN TÓT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học thiếu nhỉ
Ngưòi hướng dẫn khoa học
TS. NGUYỄN THỊ NHÀN
HÀ NỘI, 2016
LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến Tiến sĩ
Nguyễn Thị Nhàn, người đã tận tình hướng dẫn, định hướng cho tôi trong suốt
quá trình thực hiện đề tài. Cô đã đưa ra những góp ý cụ thể cho công trình và
luôn động viên để tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo trong Khoa Ngữ Văn,
những thầy cô đã từng dạy dỗ tôi, Thư viện trường nơi tôi tìm được nhiều kiến
thức và tài liệu hỗ trợ cho việc làm khóa luận này, trường Đại học Sư phạm Hà
Nội 2 đã nhiệt tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt thời gian
của khóa học.
Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ,
động viên tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận này.
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Sinh viên
LỜI CAM ĐOAN
Đào Thỉ Thanh Hải
Đe tài khóa luận: “Thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh” được tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của
cô Nguyễn Thị Nhàn. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
cá nhân tôi. Kết quả thu được ừong đề tài là hoàn toàn trung thực và không
trùng với kết quả nghiên cứu của tác giả khác.
Neu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Sinh viên
Đào Thị Thanh Hải
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
1. .........................................................................................................
Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Lịch sử vấn đề .......................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................... 6
4. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................ 7
5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................... 7
6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 7
7. Cấu trúc khóa luận .................................................................................... 8
NỘI DUNG ........................................................................................................ 9
Chương 1. ĐẶC ĐIỂM THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHÂM
TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH ........................................................ 9
1.1. Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật............................................... 9
1.1.1. Khái niệm nhân vật.......................................................................... 9
1.1.2. Thế giới nhân vật ........................................................................... 11
1.2. Những kiểu loại nhân vật nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh .................................................................................................. 13
1.2.1. Nhân vật trẻ em ............................................................................. 14
1.2.2. Nhân vật người lớn ........................................................................ 26
1.2.3. Nhân vật là loài vật........................................................................ 35
1.3. Những bài học từ thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh .................................................................................................. 39
Chương 2. NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG
TÁC PHẨM TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH.................................. 44
2.1. Nghệ
thuật
miêu
tả
ngoại
hình
44
2.2. Nghệ thuật miêu tả hành động ............................................................. 46
2.3. Nghệ thuật miêu tả nội tâm..................................................................47
2.4. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ.............................................................. 48
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 50
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 52
MỞ ĐẦU
1. Lí do chon đề tài
1.1. Sự tràn ngập của các tác phẩm văn học dịch đã và đang không ngừng
tạo nên những “cơn sốt” trong độc giả nhỏ. Khiến con đường giành lại tình cảm
của người đọc đối với văn học Việt Nam vẫn còn là một thử thách cam go, đòi
hỏi tâm huyết, tài năng và sự nhạy cảm của những tác giả tận tụy hết mình vói
trẻ em. Trong số những cây bút viết cho thiếu nhi hiện nay phải kể đến Nguyễn
Nhật Ánh ngưòi kể chuyện cho thiếu nhi với hơn 100 tác phẩm. Một số tác
phẩm của anh được giải thưởng văn học cả trong nước và quốc tế, chúng được
dịch sang cả tiếng nước ngoài. Nguyễn Nhật Ánh trở thành một hiện tượng độc
đáo. Cùng với một số tác giả tài năng của xứ Quảng viết cho thiếu nhi như Võ
Quảng, Quế Hương, Nguyễn Quang Sáng, Thanh Quế, ... Nguyễn Nhật Ánh đã
đóng góp không nhỏ cho nền văn học thiếu nhi nước nhà. Nhiều thế hệ độc giả
yêu thích tác phẩm của anh. Trẻ em tìm thấy tuổi thơ sinh động, hồn nhiên,
chân thật của chính mình, người lớn thì nhận được một “tấm vé” về lại tuổi thơ.
1.2. Trong mỗi tác phẩm văn học không thể thiếu vắng nhân vật. Nhân
vật là phương diện quan trọng bậc nhất của tác phẩm văn học, là phương tiện
cơ bản giúp người nghệ sỹ miêu tả đời sống con người thông qua những hình
tượng nghệ thuật. Do đó, nghiên cứu văn chương từ góc độ này sẽ làm sáng tỏ
nhiều điều về thể loại, trào lưu, quan niệm văn học, phong cách sáng tạo... Như
vậy, việc chiếm lĩnh các mặt giá trị của tác phẩm sẽ khó có thể thực hiện, nếu
không tìm hiểu phương diện nhân vật một thành quả nghệ thuật quan trọng
trong sáng tác của mỗi nhà văn.
1.3. Với khối lượng sáng tác khổng lồ của nhà văn, và hầu hết là truyện
viết cho tuổi thơ và tuổi mới lớn, nhân vật chủ yếu trong các sáng tác của ông là
nhân vật trẻ em. Sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh thu hút được nhiều sự quan
1
tâm của giới chuyên môn. Hiện hay đã có khá nhiều công trình nghiên cứu lớn
nhỏ, nhưng bản thân tôi xuất phát từ lòng yêu mến trẻ thơ, khâm phục những tài
năng của tác giả, yêu thích những sáng tác của nhà văn, tôi lựa chọn đề tài Thể
giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật
Ánh làm vấn đề cho lí luận của mình. Khóa luận có mong muốn, mang lại cái
nhìn mới về thế giới nhân vật, đồng thời muốn chiếm lĩnh giá trị nhân văn thẩm mỹ của ngòi bút Nguyễn Nhật Ánh, cũng như lí giải sức sống mãnh hệt
của tác phẩm trong lòng bạn đọc.
2. Lịch sử vấn đề
Ở Việt Nam, đầu thế kỉ XX bắt đầu xuất hiện các tác phẩm văn học viết
cho thiếu nhi, nhưng phải đến sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nền văn
học thiếu nhi mói chính thức được hình thành. Từ sự đa dạng của chủ thể sáng
tác, văn học thiếu nhi Việt Nam phát triển với sự phong phú về đề tài, thể loại
và phong cách nghệ thuật. Sự đa dạng và phong phú đó đồng hành cùng văn
học thiếu nhi từ văn học dân gian đến văn học viết. Trong thời kì này, đã xuất
hiện một số truyện đồng thoại của Tô Hoài như: Đám cưới chuột, Võ sĩ Bọ
Ngựa, Dế Mèn phiêu lưu kí, tác giả đã mượn hình thức đồng thoại, mượn hình
tượng con vật để chuyển tải những vấn đề mang tính xã hội. Tuy trước Cách
mạng tháng Tám chưa thực sự có phong trào sáng tác cho trẻ em nhưng những
tác phẩm của giai đoạn này đã đặt nền móng đầu tiên cho văn học thiếu nhi
nước nhà. Các nhà văn sau 1975 đã chú ý khai thác trẻ em trong nhiều mối
quan hệ: gia đình, nhà trường, đất nước. Những cảm xúc đầu đời của trẻ và mặt
trái của cuộc sống mới cũng đi vào văn học thiếu nhi. Điều đó thể hiện rất rõ
trong sáng tác của nhà vãn Nguyễn Nhật Ảnh như: Kính vạn hoa, Chuyện xứ
Langbỉang, Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ, Đảo mộng mơ, Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh... Đen nay, trải qua nhiều thăng trầm, văn học thiếu nhi Việt Nam
đã phát triển phong phú, đa dạng và thực sự trở thành một bộ phận quan trọng
2
của nền văn học dân tộc.
Trong những nhà văn viết truyện cho thiếu nhi, Nguyễn Nhật Ắnh nhà văn
gây được sự chú ý của dư luận ngay từ khi các sáng tác đầu tiên ra đời. Đã có
một số công trình tìm hiểu, đánh giá nội dung - hình thức biểu hiện trong truyện
thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh nhưng chủ yếu là đặc điểm chung, hoặc các bài
nghiên cứu, đánh giá về truyện thiếu nhi này chỉ nằm xen kẽ trong nhận định cụ
thể. Sau đây là một số công trình, nhận định và đánh giá mà chúng tôi thống kê
được có liên quan đến nhân vật trong các tác phẩm thiếu nhi của Nguyễn Nhật
Ánh.
Nguyễn Nhật Ánh từ lâu đã được những độc giả nhỏ tuổi nhắc đến với
bao tình cảm yêu mến bởi ông là nhà văn của các em, viết vì thiếu nhi và cho
thiếu nhi. Ông thường giữ nét đặc trưng trong văn phong của mình với sự hài
hước, đáng yêu khiến cho độc giả luôn giữ nụ cười trên môi khi thưởng thức
những tác phẩm của ông. Đây là giá trị tinh thần to lớn mà Nguyễn Nhật Ánh
đã mang đến cho nền văn học thiếu nhi Việt Nam. Theo thống kê của nhà xuất
bản Kim Đồng, các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã đạt tới con số
kỉ lục. Một tác phẩm khá quen thuộc của nhà văn là Tôi thấy hoa vàng trên cỏ
xanh là tác phẩm nằm trong loạt các sáng tác mói nhất của nhà văn viết theo lối
văn hóm hỉnh, dí dỏm mà đựng đầy những kỉ niệm về tuổi thơ, Nguyễn Nhật
Ánh lại kể cho chúng ta những câu chuyện mà đã từ lâu rồi ta đã lãng quên.
Ngày 9-12-2010 tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là truyện dài mới
nhất của Nguyễn Nhật Ánh được nhận giải văn chương ASEAN. Nguyễn Nhật
Ánh là nhà văn được nhắc đến khá nhiều trên các diễn đàn văn học, vãn hóa,
giải trí và cả tạp chí chuyên môn. Tuy nhiên những bài viết có liên quan đến
nhân vật đặc biệt là nhân vật trẻ em trong tác phẩm của ông thì còn riêng lẻ và
chưa có hệ thống. Trong quá trình nghiên cứu tìm hiểu đề tài, chúng tôi được
tiếp xúc với các tài liệu sau: Tên tuổi của Nguyễn Nhật Ánh và một loạt tác
3
phẩm của ông xuất hiện khá nhiều trên các báo, tạp chí, trên các trang thông tin
điện tử, trong các cuốn sách nghiên cứu về văn học thiếu nhi Việt Nam cũng
như ở cả những tài liệu không trực tiếp liên quan đến văn học. Trước hết là ở
các ấn phẩm mang tính chất chuyên ngành như các sách nghiên cứu về văn học
thiếu nhi, trong số các tài liệu trên đáng chú ý nhất là công trình Bách khoa thư
Văn học thiếu nhỉ Việt Nam do hai tác giả Vân Thanh và Nguyên An biên soạn.
Hai tác giả đã sưu tầm và giói thiệu một loạt các bài viết về văn học thiếu nhi
Việt Nam, trong đó có nhiều bài của các tác giả khác nhau như Lã Thị Bắc Lý,
Nguyễn Hương Giang, Thu Việt, Văn Hồng, có đề cập đến Nguyễn Nhật Ánh
và tác phẩm của ông. Trong bài viết của Lã Thị Bắc Lý, mặc dù vẫn trích dẫn
Nguyễn Nhật Ánh và các tác phẩm của ông như một minh họa cho các luận
điểm về văn học thiếu nhi trong thời kì đổi mới nhưng tác giả Bắc Lý đã có
nhiều đoạn mang tính chất giới thiệu, phân tích khái quát giá trị của tác phẩm
Kính vạn hoa, bộ truyện dài đàu tiên của Nguyễn Nhật Ánh. Thêm vào đó, tác
giả Hương Giang đã dành một bài viết để nói về Nguyễn Nhật Ánh và một loạt
các tác phẩm của nhà văn như: Cô gái đến từ hôm qua, Chú bé rẳc rối. Nguyễn
Nhật Ánh được đánh giá cao không chỉ bởi vì ông đã viết nhiều, viết hay về văn
học thiếu nhi mà nhà văn đã chạm tới mảng đề tài còn ít và khó viết như đề tài
về trường học và việc học của trẻ em. Thông qua tất cả những trang viết ấy,
Nguyễn Nhật Ánh còn đóng vai trò là một ngưòi thầy, một nhà giáo dục, giúp
nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ. Lòng tin yêu cuộc sống và nghị lực vượt khó khăn
là những đức tính tốt đẹp của thiếu nhi đã được nhà văn Nguyễn Nhật Ánh
truyền tải qua câu chuyện của mình một cách gần gũi với thiếu nhi nhất. Lê
Phương Liên trong bài viết Văn xuôi và trẻ em đã nhận xét: “Nhà văn Nguyễn
Nhật Ánh là một tác giả thành công với bạn đọc trẻ, anh là người có một “khóe
văn ” riêng.
Anh chiếm được tình cảm của hàng triệu người đọc cũng không ngoài quy luật
4
tự sự và đổi thoại nội tâm của tuổi thơ, không ngoài sự tự phát hiện ra chất hài
hước của chính mình'’'' [7]. Các sáng tác như Tôi là Bêtô và Cho tôi xin một vé
đi tuổi thơ, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh chính là những tác phẩm được
không chỉ trẻ em mà cả người lớn yêu thích.
Luận văn Đặc điểm truyện Nguyễn Nhật Ánh của tác giả Bùi Thu Thủy đã
chỉ ra đặc điểm nổi bật về nội dung và hình thức trong bốn tập truyện gồm Kính
vạn hoa, Chuyện xứ Lang Biang, Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ và Tôi là Bêtô.
Từ những khái quát đó chúng ta có thể đánh giá được đóng góp và vị trí của
Nguyễn Nhật Ánh ttong nền văn học thiếu nhi Việt Nam. Nhà nghiên cứu Vân
Thanh đã từng nhiều làn nhắc đến thành công của Nguyễn Nhật Ánh trong sáng
tác dành cho thiếu nhi. Trong bài viết Nguyễn Nhật Ánh nhà văn lôi cuốn trẻ
thơ, tác giả đã đề cập đến đề tài, chủ đề, nhân vật, giọng điệu và giói thiệu khái
quát về tập truyện Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh. Nguyễn Nhật Ánh đã làm
được một điều kì diệu, đó là đem đến cho bạn đọc trẻ thơ sự thú vị và niềm vui
háo hức mong chờ những tác phẩm tiếp theo của anh. “Và quả nhiên, Nguyễn
Nhật Anh đã không làm bạn đọc thất vọng. Anh tiếp tục trình làng Cho tôi xin
một vé đi tuổi thơ. vẫn với lối viết dí dỏm kiểu Kính vạn hoa, Tôi là Bê tô nhưng
dấu ẩn tâm trạng tác giả đã in đậm nét hơn, tâm trạng của con người càng đi
xa tuổi thơ càng da diết nhớ về tuổi thơ. Đây là tập sách được giải thưởng của
Hội nhà vẫn Việt Nam và giải thưởng ASEAN, 2010. Cùng với Tôi thấy hoa
vàng trên cỏ xanh và Lá nằm trong lá, Có hai con mèo ngồi bên cửa sổ...
Nguyễn Nhật Ánh đã thể hiện sức viết bền bỉ của mình” [8].
Nhà văn Lê Minh Khuê trên báo Tiền phong đã nhận xét: “Nguyễn Nhật
Ánh trong sáng từ cách nghĩ, cách cảm, từ ngôn ngữ đoi thoại, từ cách miêu tả
đến xây dựng nhân vật. Tất cả đều đầy sức khơi gợi tới cải đẹp. Anh khơi dậy
sự tự tin, tin vào sức mạnh của trí tuệ, tin vào con đường của mỗi người trong
đời. Tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh in hàng chục ngàn bản mỗi cuốn, là sự
chờ đợi háo hức như chờ đợi người “hò hẹn ” của các em. Mấy ai được hạnh
5
phúc như anh” [6]. Nhà văn có một khoảng trời riêng và thực sự làm chủ
khoảng đất sáng tạo của mình đó chính là lý do người đọc háo hức chờ đón tác
phẩm mói của Nguyễn Nhật Ánh. “Mỗi cuốn truyện là một tuổi thơ trọn vẹn,
lần nào cũng như bắt đầu lại từ đầu, với những ký ức lung linh hoa lá và những
trải nghiệm khóc cười rất thật tưởng chừng không có bóng dáng của “hư cẩu
văn học”. Cũng vì thế mà khó có thể xác định nhà văn viết cho về thể hệ nào,
thời đại nào. Có cảm tưởng, người đọc sau trăm năm nữa vẫn sẽ có được một
Nguyễn Nhật Ảnh đồng hành với ký ức tuổi thơ của mình như thể này mà thôi”
[1]. Tác giả Nguyễn Thụy Anh cảm thấy tuổi thơ của chính mình và bạn bè
cũng như thế hệ sau sẽ luôn đồng hành cùng ký ức trong mỗi cuốn truyện của
Nguyễn Nhật Ánh. Bên cạnh các ấn phẩm trên, các bài viết về Nguyễn Nhật
Ánh và các tác phẩm của ông còn xuất hiện trên các báo như báo Lao động,
Thanh niên, các tạp chí và nhiều ừang thông tin điện tử như Evan.net,
Phongdiep.net, ... bộ truyện Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh đã được dựng thành
phim cho thiếu nhi, các tác phẩm khác cũng được dựng thành phim như Cô gái
đến từ hôm qua, Kính vạn hoa và một số truyện của Nguyễn Nhật Ánh đang có
dự án chuyển thể thành truyện tranh. Có thể thấy Nguyễn Nhật Ánh là tác giả
đang rất được quan tâm và giành được nhiều tình cảm ưu ái của độc giả ở mọi
lứa tuổi. Tuy nhiên, các bài viết ở ấn phẩm kể trên dù rất phong phú nhưng chủ
yếu tìm hiểu trên một tác phẩm riêng lẻ của nhà văn chứ không phải trên một
tập hợp các tác phẩm, hoặc chủ yếu là thể hiện những cảm nhận khi đọc các tác
phẩm của Nguyễn Nhật Ảnh.
3. Mục đích nghiên cứu
Thực hiện đề tài này chúng tôi tập trung tìm hiểu toàn diện, cụ thể, sâu sắc
hơn về đặc điểm thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ
xanh của Nguyễn Nhật Ánh.
Khảo sát một số phương diện nghệ thuật cơ bản trong việc khắc họa thế
6
giói nhân vật, từ đó khẳng định tài năng và những đóng góp của Nguyễn Nhật
Ánh trong nền văn học thiếu nhi.
Nghiên cứu, khảo sát đề tài này chúng tôi nhằm góp phần giáo dục lối
sống, nhân cách và tình cảm bạn bè.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu những tri thức lý luận liên quan đến đề tài như: thể loại
truyện, vấn đề nhân vật, các biện pháp nghệ thuật khắc họa nhân vật.
- Đặc điểm thế giói nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ
xanh.
- Nghệ thuật khắc họa thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh.
5. Đổi tượng, phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
- Chúng tôi tìm hiểu thế giới nhân vật trong truyện Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh.
- Khóa luận khảo sát văn bản Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, Nhà xuất
bản trẻ, 2015.
5.2. Phạm vỉ nghiên cứu
- Các kiểu loại nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh.
- Mộ số phương diện nghệ thuật cơ bản khắc họa nhân vật trong tác phẩm
Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh.
6. Phương pháp nghiền cứu
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu, tôi đã vận dụng một số phương pháp
nghiên cứu sau:
- Phương pháp so sánh
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp hệ thống
7
- Các thao tác khoa học: phân tích, tổng hợp, bình giảng, miêu tả, ...
7. Cấu trúc khóa luân
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Nội dung khóa luận gồm 2 chương:
Chương 1: Đặc điểm thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng trên
cỏ xanh.
Chương 2: Nghệ thuật khắc họa thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy
hoa vàng trên cỏ xanh.
8
NỘIDUNG
Chương 1
ĐẶC ĐIỂM THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
TÔI THÂY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH
1.1. Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật
1.1.1. Khái niệm nhân vật
Trước nay đã từng tồn tại nhiều cách định nghĩa khác nhau về nhân vật
văn học. Trong phạm vi của luận văn này, chúng tôi xin chỉ dẫn ra một số quan
niệm về vấn đề này như sau:
Trước hết, giáo trình Lí luận văn học do Phương Lựu chủ biên đã nêu lên
định nghĩa khá kĩ về khái niệm nhân vật văn học: “Nói đến nhân vật văn học là
nói đến con người được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm bằng phương tiện văn
học. Đó là những nhân vật cỏ tên như Tẩm, Cám, Thạch Sanh...đó là những
nhân vật không tên như thằng bán tơ, một mụ nào trong Truyện Kiều của
Nguyễn Du ... đó là những con vật trong truyện cỗ tích, đồng thoại, thần thoại,
bao gồm cả quái vật lẫn thần linh, ma quỷ, những con vật mang nội dung, ỷ
nghĩa con người... Khái niệm nhân vật có khỉ chỉ sử dụng một cách ẩn dụ,
không chỉ một con người cụ thể nào mà chỉ một hiện tượng nổi bật trong tác
phẩm. Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấu
hiệu để ta nhận biết” [9, tr.277].
Trong giáo trình Lí luận văn học do giáo sư Hà Minh Đức chủ biên, các
tác giả lại cho rằng: “Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật mang tỉnh
ước lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ một chỉ tiết biểu hiện đầy đủ của
con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những đặc điểm điển hình về
tiểu sử, nghề nghiệp, tính cách... và cần chú ý thêm một điều: Thực ra khái niệm
nhân vật thường được quan niệm với một phạm vi rộng lớn hơn nhiều, đó không
9
chỉ là những con người, những con người có tên và không tên, được khắc họa
sâu đậm hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua trong tác phẩm, mà còn có thể là sự vật,
loài vật khác ít nhiều mang bóng dáng, tính cách con người... cũng có khỉ đó
không phải là những con người, sự vật cụ thể, mà chỉ là một hiện tượng về con
người hoặc liên quan đến con người, được thể hiện nổi bật trong tác phẩm” [4,
tr.126].
Khái niệm nhân vật văn học còn được hình bày sáng rõ trong cuốn Từ
điển thuật ngữ văn học (nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc
Phi chủ biên) vói nội dung cơ bản giống với cách định nghĩa ừong cuốn Lí luận
văn học do Phương Lựu chủ biên: “Nhân vật văn học là con người cụ thể được
miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học có thể có tên riêng (Tẩm,
Cám, Chị Dậu, Anh Pha) cũng có thể không có tên riêng. Khái niệm nhân vật
văn học có khi được sử dụng như một ấn dụ, không chỉ một con người cụ thể
nào cả, mà chỉ một hiện tượng nổi bật trong tác phẩm... Nhân vật văn học là
một đơn vị đầy tỉnh ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong
đời sống” [5, tr.235].
Nói tóm lại, các nhà nghiên cứu lí luận văn học bằng cách này hay cách
khác khi định nghĩa nhân vật văn học vẫn căn bản gặp nhau ở những nội hàm
không thể thiếu của khái niệm này: Thứ nhất, nó phải là đối tượng mà văn học
miêu tả, thể hiện bằng phương tiện văn học. Thứ hai, đó là những con người
hoặc những con vật, đồ vật, sự vật, hiện tượng mang tính ước lệ và có tính cách
điệu so với đòi sống hiện thực bởi nó đã được khúc xạ qua lăng kính chủ quan
của người nghệ sĩ.
Đối vói mỗi nhân vật văn học thì tính cách được coi là đặc điểm quan
trọng nhất, là nội dung của mọi nhân vật văn học. Đôxtôiepxki cũng từng khẳng
định: “Đổi với nhà văn, toàn bộ vẩn đề là ở tỉnh cách ”. Tính cách có ý nghĩa
rất lớn như vậy nên trước kia một số giáo trình Nga đã gọi tính cách là nhân vật.
10
Ở đây, cần hiểu tính cách là phẩm chất xã hội lịch sử của con người thể hiện
qua cá nhân gắn liền với phẩm chất tâm sinh lí của họ. Tính cách cũng là nhân
vật nhưng là nhân vật được thể hiện với một chất lượng và nghệ thuật cao hơn,
tuy chưa đạt tới mức độ là điển hình và tính cách cũng là tự nó bao hàm những
thuộc tính có nét cụ thể, độc đáo của một con người cá biệt nhưng lại mang cả
những nét chung, tiêu biểu cho nhiều người khác ở một mức độ nhất định đồng
thời cũng có một quá trình phát triển họp với logic khách quan của đời sống.
Như vậy, nhân vật có hạt nhân tính cách. Trong tác phẩm văn chương, có
nhân vật được khắc họa tính cách nhiều hay ít nhưng cũng có nhân vật không
được khắc họa tính cách.
1.1.2. Thế giói nhân vật
Thế giói nhân vật là hệ thống các nhân vật được tổ chức tạo thành một
chỉnh thể nghệ thuật, trong đó mỗi nhân vật là một yếu tố của chỉnh thể. Mỗi
thế giới nhân vật được quy định bỏi cách tổ chức, sắp xếp theo ý đồ nghệ thuật,
sự sáng tạo của nhà văn làm sao cho các nhân vật trong tác phẩm liên kết, tác
động lẫn nhau, soi sáng nhau để cùng phản ánh đời sống, thể hiện tư tưởng tác
giả và điều nhà văn muốn nói cùng bạn đọc.
Xét về phía độc giả, thế giói nhân vật là sự cảm nhận của người đọc về
hình tượng các nhân vật trong tác phẩm từ hình dáng đến nội tâm, việc làm, các
loại quan hệ chằng chịt của chúng. Từ đó, rút ra được những hiểu biết, ý nghĩa
của tác phẩm về nhiều phương diện theo tiêu chuẩn cái đẹp nghệ thuật trong sự
vận động không ngừng của đòi sống ý thức nhân loại nói chung. Thế giói nhân
vật ừong thơ vói chủ thể trữ tình đóng vai trò chủ đạo và quanh nó là các kiểu
nhân vật trữ tình. Đối với thơ trữ tình vai trò của chủ thể có một ý nghĩa đặc
biệt quan trọng. Cái tôi có vị trí quan trọng trong thơ với tư cách là ngưòi sáng
tạo. Thơ trữ tình chú trọng đến vẻ đẹp của tâm trạng con ngưòi và cuộc sống
khách quan. Cùng một đối tượng phản ánh, nhà tiểu thuyết quan tâm đến chất
11
liệu của hiện thực khách quan, đến tính sự kiện còn nhà thơ thì quan tâm chủ
yếu đến vẻ đẹp bên trong, cái đẹp truyền cảm của đối tượng. Thế giới nhân vật
trong truyện ngắn và tiểu thuyết đông đúc hơn và nhân vật tồn tại trên nền bối
cảnh hiện thực xã hội. Nếu như ừong tiểu thuyết truyền thống hầu hết chỉ có
một nhân vật kể chuyện với một điểm nhìn duy nhất thì trong tiểu thuyết hiện
đại, các nhà văn có thể xây dựng nhiều nhân vật kể chuyện, nhiều điểm nhìn từ
nhiều khoảng, góc thời gian và không gian khác nhau. Nhân vật trong tiểu
thuyết từ cuộc đời bước vào tác phẩm đã được bồi đắp thêm những phẩm chất
mói, nguồn sinh lực mới. Mục đích cuối cùng là nhân vật trong tác phẩm phải
sinh động hơn, chân thực hơn và điển hình hơn nguyên mẫu đời thường. Vói ý
thức sáng tạo đó, các nhà tiểu thuyết đã xây dựng nên những nhân vật có một
đời sống đày đặn từ nội tâm đến ngoại hình, từ cảm xúc đến lí trí, từ suy nghĩ
đến hành động. Nghĩa là họ có đủ mọi thứ để làm nên một cuộc đòi, một thân
phận. Nhân vật trong tiểu thuyết thường đa dạng, phức tạp và nhiều màu sắc. về
bản chất thế giới nhân vật tiểu thuyết có được sự bề thế mà các thể loại khác
khó sánh kịp. Khác với tiểu thuyết là thể loại chiếm lĩnh đòi sống trong toàn bộ
sự đầy đặn và toàn vẹn của nó, truyện ngắn thường hướng tói việc khắc họa một
hiện tượng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống
tâm hồn của con người. Vì thế, trong truyện ngắn thường có ít nhân vật, ít sự
kiện phức tạp. Nếu mỗi nhân vật của tiểu thuyết là một thế giới, thì nhân vật của
truyện ngắn là mảnh nhỏ của thế giới ấy. Truyện ngắn không hướng tới việc
khắc họa tính cách điển hình nhiều mặt trong tương quan với hoàn cảnh. Nhân
vật của truyện ngắn thường hiện thân cho một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức
xã hội, hoặc trạng thái tồn tại của con người.
Truyện ngắn là (hình thức tự sự ngắn gọn) nên nhân vật của truyện ngắn cũng
chịu sự chi phối của đặc điểm này. Nhân vật của truyện ngắn cũng là
nhân vật tự sự nhưng có những điểm khác so với nhân vật tự sự của tiểu thuyết.
12
Nếu ở tiểu thuyết nhân vật chính được xây dựng là một thế giới thì nhân vật của
truyện ngắn là một mảnh nhỏ của thế giới. Các tác giả của truyện ngắn thường
hướng tới khắc hoạ một hiện tượng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ
nhân sinh hay đòi sống tâm hồn con người chứ không nhằm tới việc khắc hoạ
những tính cách điển hình, có cá tính đầy đặn, nhiều mặt trong tưcmg quan vói
hoàn cảnh như ở tiểu thuyết. Nhân vật trong truyện ngắn thường là hiện thân
cho một trạng thái quan hệ xã hội hoặc trạng thái tồn tại của con người chứ
không phải là toàn bộ tồn tại của con người trong mọi mối quan hệ đối vói xã
hội. Thế giói nhân vật trong tác phẩm là một tổ chức nghệ thuật thống nhất. Các
nhân vật có mối liên hệ chặt chẽ và sống động như cuộc sống thực ngoài đòi,
nhưng cô đọng, súc tích và ấn tượng hơn. Chủ đề tư tưởng tác phẩm thường
được biểu hiện qua hệ thống nhân vật, nhất là qua hình tượng nhân vật chính.
1.2. Những kiểu loại nhân vật nhân vật trong tác phẩm Tôi thấy hoa vàng
trên cỏ xanh
Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là truyện dài mới nhất của nhà văn
Nguyễn Nhật Ánh. Cuốn truyện được nhận giải văn chương ASEAN. Viết về
một tuổi thơ nghèo khó ở vùng làng quê Việt Nam. Bên cạnh đề tài tình yêu
quen thuộc, lần đầu tiên Nguyễn Nhật Ánh đưa vào tác phẩm của mình những
nhân vật phản diện và đặt ra các vấn đề đạo đức như sự vô tâm, cái ác. 81
chương ngắn, mang nhiều tình tiết thú vị trong câu chuyện của cậu bé Thiều
đang ở tuổi 15, tuổi bắt đầu biết để ý bạn gái. Khung cảnh, là một ngôi làng nhỏ
với những mối quan hệ khá phức tạp, giữa ngưòi với người, người với vật,
người vói ma cùng với sự đói kém, thiên tai và nhiều tình tiết bất ngờ và cảm
động khác, diễn ra trong suốt hơn 300 ừang sách. Cuốn sách vì thế mà có sức
ảnh hưởng, thu hút, hấp dẫn không thể bỏ qua đối với bạn đọc. Tôi thấy hoa
vàng trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh thật sự là một cuốn truyện dài tuyệt
vời. Bạn đọc có thể coi đó là một tấm vé khác để quay về tuổi thơ mà Nguyễn
Nhật Ánh đã dành tặng cho chúng ta. Nguyễn Nhật Ánh đã vẽ nên một bức
13
tranh muôn màu, muôn vẻ về một tuổi thơ đầy màu sắc, hồn nhiên nhung cũng
không ít những buồn vui. Đọc tác phẩm này, bạn khổ có thể mà dứt ra được.
Bạn có thể vừa khóc vì xúc động, vừa cười vì sự ngây ngô của những đứa trẻ.
Bạn tức giận về những hành động ức hiếp quá đáng của Thiều đối với Tường;
hay sự nể phục, lòng thương anh vô hạn của cậu em Tường. Người em trai có
một trái tim nhân hậu và bao dung; bạn cũng có thể tò mò vói tình cảm của chú
Đàn và chị Vinh, của Thiều và Mận hay của Tường và Nhi. Cuốn sách lôi cuốn
bạn đọc theo những cung bậc cảm xúc, để rồi khi gấp cuốn sách lại bạn có thể
nở một nụ cười hạnh phúc.
Mỗi nhân vật trong truyện Nguyễn Nhật Ảnh đều mang một vẻ riêng, cái
láu lỉnh của nhân vật này, cái láu cá của nhân vật kia, cái tốt, cái xấu, cái đố kị,
cái vị tha, cái day dứt, cái hối hận tất cả đều hiện ra rõ ràng, và mặc nhiên, nó đi
kèm vói cái tên mỗi nhân vật... Khảo sát thế giới nhân vật trong tác phẩm Tôi
thấy hoa vàng trên cỏ xanh của Nguyễn Nhật Ánh chúng tôi chia theo lứa tuổi
người lớn và trẻ em. Ngoài ra, còn có các con vật. Hai nhóm nhân vật ấy được
thể hiện ở những góc độ và khía cạnh khác nhau nhưng tất cả đều nằm trong
một hệ thống, thống nhất và hài hòa.
Nhân vật trung tâm của truyện là Thiều, Thiều đang trải qua khoảng thời
gian có những xáo trộn mãnh liệt về cuộc sống và tâm hồn. Trong câu chuyện
thì Thiều có cậu em trai tên là Tường. Xung quanh Thiều còn là những người
bạn làng xóm, cùng học ở trường. Đó là cái Mận, thằng Sơn. Còn bao con
người khác nữa như bé Nhi, chú Đàn, ông Tư Cang...
1.2.1. Nhân vât trẻ em
Nguyễn Nhật Ánh kể lại cho chúng ta những câu chuyện mà từ lâu rồi ta
đã lãng quên. Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh khai thác một góc khác của những
ngày thơ bé. Tác phẩm nổi bật và xuyên suốt, từ khi bắt đầu cho tới khi kết thúc
câu chuyện là hai anh em Thiều và Tường nhân vật trung tâm được nhắc tới. Từ
14
- Xem thêm -