Tài liệu Khóa luận tốt nghiệp ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn nam cao trước cách mạng tháng tám năm 1945

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC MÃ THỊ HUỆ NGOẠI HÌNH NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Sơn La, năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC MÃ THỊ HUỆ NGOẠI HÌNH NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 Chuyên ngành: Văn học Việt Nam KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Người hướng dẫn: TS. Đỗ Hồng Đức Sơn La, năm 2013 LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo Tiến sĩ Đỗ Hồng Đức đã dành nhiều thời gian, công sức tận tình hướng dẫn, chỉ bảo cho em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Em xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi của Phòng Đào tạo, Ban chủ nhiệm khoa Ngữ Văn, Thư viện; sự động viên của các thầy cô giáo trong khoa Ngữ Văn trường Đại học Tây Bắc; sự góp ý, cổ vũ của các bạn sinh viên K50 ĐHSP Ngữ Văn đã giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này. Em xin chân thành cảm ơn! Sơn La, tháng 05 năm 2013 Người thực hiện Mã Thị Huệ MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................ 1 3. Mục đích và nhiệm vụ của khóa luận ............................................................. 2 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 3 6. Đóng góp của khóa luận ................................................................................. 3 7.Cấu trúc của khóa luận .................................................................................... 3 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO .................................. 4 1.1. Tiểu sử ........................................................................................................ 4 1.2. Con người.................................................................................................... 5 1.3. Quan điểm sáng tác ..................................................................................... 6 1.4. Sự nghiệp sáng tác ..................................................................................... 10 Tiểu kết ............................................................................................................ 12 CHƯƠNG 2. NGOẠI HÌNH NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ................. 14 2.1. Ngoại hình nhân vật mang ý nghĩa phản ánh hiện thực xã hội ................... 14 2.1.1. Ngoại hình xấu xí – hình ảnh của những con người không may mắn. ..... 15 2.1.2. Ngoại hình nhếch nhác – hình ảnh của những con người nghèo khổ. ...... 20 2.1.3. Ngoại hình bị biến dạng – sản phẩm của sự tha hóa................................ 34 2.2. Sự đối lập giữa ngoại hình và phẩm chất – cách nhìn sắc sảo và nhân ái của Nam Cao .......................................................................................................... 39 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................. 49 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Nam Cao là một tác giả lớn của nền văn học Việt Nam nói chung và văn học hiện thực phê phán 1930 - 1945 nói riêng. Ông đã có những đóng góp đáng kể vào quá trình hiện đại hóa nền văn học Việt Nam trên hành trình phát triển văn học thế kỉ XX. Nam Cao đến với văn học hiện thực phê phán khi nó đã ở giai đoạn thoái trào (1940 - 1941). Tuy xuất hiện muộn nhưng không vì thế mà tên tuổi và tác phẩm của Nam Cao bị lu mờ. Vượt qua được thử thách của thời gian, quy luật đào thải lạc hậu, các tác phẩm của ông càng thử thách lại càng sáng ngời; càng khám phá, người ta lại càng thấy những giá trị văn chương đích thực. Hơn thế, những tác phẩm ấy còn có sức hút và sự ám ảnh kì lạ đối với bạn đọc. Chỉ với mười lăm năm cầm bút Nam Cao đã để lại sự nghiệp văn chương tuy không thật sự đồ sộ về số lượng, nhưng lại ẩn chứa một sức sống khỏe khoắn, bền lâu của giá trị văn chương đích thực. 1.2. Trong cách viết của mình, nhà văn Nam Cao rất chú ý đến mối quan hệ giữa ngoại hình và nội tâm nhân vật. Xung quanh những ngoại hình đó lại có những ý kiến không đồng nhất, có ý kiến thì đồng tình với cách xây dựng nhân vật của tác giả từ đó đề cao nhân vật, có ý kiến thì cho rằng cách xây dựng ngoại hình nhân vật của Nam Cao còn tồn tại nhiều hạn chế. Từ những ý kiến trái chiều như vậy có thể thấy xoay quanh ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao có nhiều vấn đề cần giải quyết. 1.3. Khi gắn ngoại hình nhân vật với tư tưởng nhân đạo, chúng ta sẽ hiểu đúng hơn về ngoại hình nhân vật và những giá trị đích thực ẩn sau những ngoại hình đó. Vì vậy, tìm hiểu khóa luận: Ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám nhằm khẳng định thành công của ông trên phương diện nội dung và nghệ thuật. 1.4. Nam Cao còn là một tác giả được đưa vào chương trình giảng dạy ở trường THPT với số lượng tác phẩm khá nhiều. Vì thế việc tìm hiểu về tác giả là một việc làm cần thiết. Với đề tài này, chúng tôi không có tham vọng tìm tòi, phát hiện những điều mới mẻ, mà với ý thức tập dượt trong việc nghiên cứu khoa học, nhằm tìm tòi và làm sáng rõ hơn về “Ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám”. 2. Lịch sử vấn đề Nam Cao là một nhà văn lớn, một hiện tượng lớn trong nền văn học hiện đại. Vì thế có rất nhiều công trình nghiên cứu về tác giả và tác phẩm Nam Cao. 1 Trong điều kiện hạn chế của cá nhân, chúng tôi mới chỉ được tiếp xúc với một số công trình nghiên cứu về Nam Cao. Các nhà nghiên cứu đã tìm tòi và khám phá sâu sắc nhiều vấn đề trong sáng tác của Nam Cao. Tuy nhiên vấn đề về ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao thì hầu như chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập sâu sắc. Có chăng chỉ là mới nhắc đến như trong cuốn Nam Cao, nhà văn hiện thực xuất sắc, Hà Minh Đức viết rằng: “lối miêu tả về ngoại hình của một số nhân vật như Chí Phèo, Thị Nở …” của Nam Cao đã làm cho người đọc “chưa vừa lòng”. “Nam Cao đã tô quá đậm cái nét ngoại hình của họ” làm “hạn chế mất một phần tác dụng tích cực của tác phẩm”. Hay Lê Dục Tú với Thị Nở xấu hay đẹp (đăng trên tạp chí khoa học về phụ nữ, tháng 12 năm 1992), hay Nói thêm về nhân vật thị Nở của Văn giá. Đề cập đến bút pháp xây dựng nhân vật Thị Nở của Nam Cao trong truyện ngắn Chí Phèo, Văn Giá có viết: “Trong lịch sử văn học Việt Nam, nhân vật Thị Nở phải nói là một hiện tượng đột xuất – truyện cổ xứ ta không có hình ảnh người đàn bà nào như Thị Nở …”[19;331]. “Thị Nở cũng là một mảnh vụn dị biệt và đơn nhất của dòng đời. Nam Cao là người không ngại, và nhiều khi tỏ ra đầy nhiệt hứng, sục sạo vào những chỗ lồi lõm, nham nhở của cõi người” [19;332]. Tiếp thu các thành tựu rất đáng trân trọng của các nhà nghiên cứu Nam Cao. Chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề: Ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám làm khóa luận nghiên cứu. Khóa luận của chúng tôi sẽ làm rõ hơn về tư tưởng của nhà văn đằng sau việc miêu tả ngoại hình của nhân vật. 3. Mục đích và nhiệm vụ của khóa luận 3.1. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu tư tưởng của nhà văn thông qua việc miêu tả ngoại hình các nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng. 3.2. Nhiệm vụ của khóa luận Với khóa luận này, chúng tôi muốn góp phần làm sáng tỏ những thành công và hạn chế về nội dung và nghệ thuật (nếu có) của Nam Cao về việc xây dựng ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn trước Cách mạng. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước cách mạng tháng Tám. 2 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong khóa luận này chúng tôi chỉ nghiên cứu ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám ở hai mảng đề tài lớn: Đề tài người nông dân và đề tài người trí thức tiểu tư sản. 5. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu khóa luận này chúng tôi sử dụng các phương pháp chủ yếu sau: - Phương pháp phân tích văn học: Đây là phương pháp được sử dụng thường xuyên trong quá trình thực hiện khóa luận nhằm làm rõ về “ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám”. - Phương pháp bình luận văn học: Nhằm làm nổi bật ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám. - Phương pháp so sánh đối chiếu: Đây là phương pháp dùng để so sánh, làm nổi bật ngoại hình nhân vật trong hai đề tài lớn: Người nông dân và người trí thức tiểu tư sản trong truyện ngắn của Nam Cao và với các tác giả khác. - Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng các phương pháp khác như: Thống kê, liệt kê để nhằm hỗ trợ cho ba phương pháp cơ bản trên. 6. Đóng góp của khóa luận Khóa luận bước đầu đi tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật qua ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám. Khóa luận có thể làm tài liệu tham khảo cho việc học tập nghiên cứu của sinh viên, học sinh các trường phổ thông. 7. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung của khóa luận gồm có hai chương: Chương 1. Khái quát về tác giả Nam Cao Chương 2. Ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách Mạng tháng Tám năm 1945 3 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ TÁC GIẢ NAM CAO 1.1. Tiểu sử Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri, sinh ngày 29-10-1915 trong một gia đình trung nông, tại làng Đại Hoàng, thuộc tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, Phủ Nhân, tỉnh Hà Nam (nay thuộc xã Hòa Hậu, huyện Lí Nhân,tỉnh Hà Nam). Bút danh Nam Cao do ghép hai chữ đầu tên huyện và tổng mà thành. Cha là Trần Hữu Huệ, sinh năm 1895 làm trạm trổ và bốc thuốc bắc. Sau cha ông trở thành một chủ hiệu đồ gỗ ở Hàng Đàn, thành phố Nam Định. Mẹ là Trần Thị Minh sinh năm 1897, làm vườn, làm ruộng, dệt vải. Nam Cao là con trai của một gia đình đông anh em, có 4 em trai và 3 em gái. Trong số đó chỉ Nam Cao được ăn học. Năm 1992 ông học ở trường tư của làng, sau đó theo học bậc tiểu học và Thành chung ở thành phố Nam Định. Đầu năm 1935 Nam Cao từ Nam Định về quê để chữa bệnh. Ngày 2-10-1935 ông lập gia đình, vợ là bà Trần Thị Sen, sinh năm 1917 làm ruộng và dệt vải. Cuối năm 1935 ông vào Sài Gòn giúp việc cho một hiệu may. Năm 1938 Nam Cao bị ốm nặng do bệnh tim và tê thấp. Ông trở ra Bắc tự học và thi đỗ bậc Thành Chung. Sau đó Nam Cao nhận dạy học ở một trường tư thục Công Thanh, Thụy Khê, Hà Nội. Cuộc sống của một thầy giáo khổ trường tư giúp Nam Cao hiểu sâu sắc thân phận của người trí thức tiểu tư sản nghèo trong một xã hội ngột ngạt bế tắc. Năm 1940 quân Nhật vào Đông Dương, Trường Công thành bị chúng trưng làm chuồng ngựa. Nam Cao sống chật vật bằng nghề viết văn, làm gia sư, có khi thất nghiệp phải về quê ăn bám vợ. Năm 1943 Nam Cao ra nhập Hội Văn hóa cứu quốc, bí mật cùng với một số nhà văn như Tô Hoài, Nguyên Hồng, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi. Khi cơ sở văn hóa cứu quốc và phong trào cách mạng ở Hà Nội bị khủng bố mạnh, Nam Cao trở về quê và tham gia phong trào Việt Minh ở địa phương. Tháng 8-1945, Nam Cao tham gia cướp chính quyền ở Phủ Lí Nhân, được bầu làm chủ tịch xã. Sau đó ít lâu, Nam Cao được điều lên Hà Nội và công tác ở Hội Văn hóa cứu quốc, làm thư kí tòa soạn Tiên phong của Hội. Kháng chiến bùng nổ Nam Cao theo đoàn quân Nam Tiến vào vùng Nam trung bộ. Năm 1947 ông lên Việt Bắc làm phóng viên báo Cứu quốc, phụ trách tạp chí Cứu quốc, thư kí tòa soạn báo Cứu quốc Việt Bắc, phụ trách lớp chính trị cho địa phương và làm mọi công việc của một cán bộ thông tin tuyên truyền, 4 viết tin, viết tài liệu giải thích các chính sách, làm ca dao tuyên truyền, viết truyền đơn địch vận....Thời gian này Nam Cao được vinh dự gia nhập Đảng cộng sản Đông Dương (cuối năm 1947) ông sống và hoạt động ở Bắc Cạn. Năm 1948 – 1949 Nam Cao đi thực tế vùng đồng bằng. Dự định viết một cuốn tiểu thuyết mới về quê hương kháng chiến. Năm 1945 Nam Cao từ đồng bằng trở về chiến khu Việt Bắc. Ông tham dự lớp Nguyễn Ái Quốc ở Việt Bắc phụ trách phần Văn nghệ trong tạp chí và báo Cứu quốc. Tháng 5-1950 Nam Cao nhận công tác ở tòa soạn tạp chí Văn nghệ, cơ quan của Hội Văn nghệ Việt Nam. Sau đó ông được chỉ định làm ủy viên tiểu ban Văn nghệ trung ương. Sau đó Nam Cao đi chiến dịch biên giới cùng với bộ đội. Nam Cao cùng Nguyễn Huy Tưởng đi công tác khu Ba. Ngày 23-9-1951 cả hai ông dự Hội nghị Văn nghệ liên khu Ba. Rồi Nam Cao cùng Nguyễn Huy Tưởng vào khu Bốn. Khi trở ra, Nam Cao tham gia vào đoàn công tác thuế nông nghiệp vào vùng địch hậu khu Ba. Ông có ý định lấy thêm tài liệu viết quyển tiểu thuyết “Thai nghén”. Nhưng rồi Nam Cao và đoàn công tác bị phục kích. Ngày 30-11-1951 Nam Cao đã anh dũng hi sinh ở Hoàng Đan, tỉnh Ninh Bình. Hài cốt của Nam Cao lẫn với hài cốt các đồng chí cùng hi sinh đặt tại nghĩa trang Gia Viễn- Ninh Bình. Năm 1996 một đường phố Hà Nội đã được mang tên Nam Cao. Ngày 18-11998 hài cốt của Nam Cao đã được chuyển về quê hương tại “vườn hiện thực Nam Cao” xã Hòa Hậu, huyện Lí Nhân, tỉnh Hà Nam. 1.2. Con người Nam Cao có vẻ ngoài lạnh lùng chính Nam Cao đã tả mặt mình trong truyện ngắn Cái mặt không chơi được: “Cái mặt tôi lạnh như nước đá, và ngượng nghịu, và vô duyên và lố bịch và đủ hết” [7;295]. Và ông đã tự giễu mình một cách mỉa mai là “chẳng may trời chỉ phú cho mình cái mặt không chơi được ấy thì mình phải chịu” [7;196]. Trái ngược với vẻ mặt lạnh lùng ấy là một trái tim luôn ấm nóng và một tấm lòng luôn sôi nổi, luôn quan tâm đến số phận con người. Sống dưới chế độ thực dân – phong kiến tối tăm, ngột ngạt, Nam Cao đã không chịu khuất phục. Một nhà văn mảnh khảnh, thư sinh, ăn nói ôn tồn, nhiều khi rụt rè mỗi lúc lại đỏ mặt, mà kì thực mang trong lòng sự phản kháng mãnh liệt. Ông thù ghét những sách phù phiếm, nói những chuyện rắc rối của những kẻ ăn không ngồi rồi. Sinh ra và lớn lên ở vùng đồng bằng Bắc Bộ nghèo khổ, tiêu điều. Nam Cao luôn trìu mến cái làng khổ sở của mình. Ông yêu những bến đò hiền lành, những buổi sớm, những buổi trưa của thôn quê Việt Nam. 5 Nam Cao là một trong số ít những nhà văn biết vượt qua những gì không đẹp đẽ của cuộc đời mà tìm ra những nét đẹp, những phẩm giá đáng quý, đáng trọng của con người, cuộc đời. Mỗi khi ông nói đến những kiếp người đau khổ, quằn quại, câu văn của ông chứa đựng biết bao nhiêu xót xa độ lượng. Trong những tâm hồn chất phác, bị nghèo khổ làm cho mụ mị cằn cỗi, ngay trong một con người u mê, cục súc như Chí Phèo, Nam Cao cũng tìm ra những rung động trong sáng của tình yêu, của niềm khao khát được sống cho ra người, những rung động ấy đột ngột hé lên từng lúc rồi lại bị đời sống vùi dập. Đó là chất thơ quý báu nhất, cảm động nhất trong các truyện tả thực của Nam Cao. Chính những ánh sáng ý thức đó làm cho truyện của ông không đen tối tuyệt vọng mà hứa hẹn một tương lai tươi sáng. Nhờ biết quý trọng đời sống làm lụng vất vả mà Nam Cao biết nhìn rõ những chuyện nhỏ mọn hàng ngày trong cuộc đời đầu tắt mặt tối của bao nhiêu người xung quanh, làm nổi rõ lên cho người đọc thấy tất cả những sự vô lí của một chế độ xã hội thối nát trong những truyện tầm thường lặng lẽ nhất. Nam Cao là nhà văn luôn gần gũi thương yêu những con người chất phác đã ăn củ hàng tháng để nhường gạo cho những người cách mạng. Sống giữa những người ấy nhà văn thấy an toàn và chắc chắn lạ lùng. Hơn thế nữa, Nam Cao còn là một nhà văn có trách nhiệm với ngòi bút, với văn chương ông luôn nghiền ngẫm sâu sắc những điều trông thấy, nghe thấy, và bằng trái tim nghệ sĩ muốn lên tiếng để chia sẻ, cảm thông, hay phê phán, tố cáo một vấn đề nào đó. Nam Cao là một nhân cách lớn, một con người “trung thực vô ngần” [14;125], một con người thẳng thắn và trung thực đến mức trên thế gian này khó có nơi nào có thể sống yên thân, yên ổn được. Ông không bao giờ chịu uốn cong ngòi bút của mình, không thèm đếm xỉa đến cái sở thích, cái “thị hiếu tầm thường của độc giả”. Ông viết thật lòng mình, viết đúng với những điều mình cảm, mình nghĩ. Ông đủ bản lĩnh để đẩy đến tận cùng những tình cảm chân thật, những suy nghĩ, tư tưởng sâu sắc của mình. Thái độ tình cảm ấy đã đem đến cho Nam Cao những tác phẩm tính nhân văn chân thực sâu sắc. 1.3. Quan điểm sáng tác Là một trong những nhà văn có ý thức đặc biệt sâu sắc đối với nghề nghiệp và vai trò của người cầm bút, Nam Cao đã để lại một hệ thống quan điểm sáng tác hết sức sâu sắc tiến bộ. 6 Nam Cao chưa bao giờ phát biểu trực tiếp quan điểm sáng tác của mình như một số nhà văn khác đã từng thể hiện trong các bài bút chiến. Ông gửi gắm quan điểm sáng tác ấy một cách kín đáo trong những sáng tác. Nhân vật chính là người phát ngôn cho những tư tưởng thể hiện quan điểm sáng tác của Nam Cao. Có thể thấy, Nam Cao đến với văn học hiện thực phê phán khi mà dòng văn học này đã vào giai đoạn thoái trào (1940 – 1941). Là một cây bút muộn màng nhưng với một lối viết riêng, Nam Cao đã dần chinh phục bạn đọc và thật sự thành công. Những tác phẩm của Nam Cao không nhằm khai thác hiện thực xã hội có tính bề mặt, mà chủ yếu là sự khám phá, khai thác thế giới hiện thực tinh thần của con người. Chính vì vậy, Nam Cao được đánh giá là người giỏi khám phá, phân tích tâm lí nhân vật nhất. Trong cuộc đời cầm bút, Nam Cao thường suy nghĩ vấn đề “sống và viết”. Ban đầu, với bút danh Thúy Rư và chịu ảnh hưởng sâu sắc quan điểm sáng tác lãng mạn đương thời, Nam Cao đã sáng tác những bài thơ, những truyện tình lâm li, dễ dãi. Rồi ông dần nhận ra thứ văn chương đó rất xa lạ, sáo rỗng với đời sống lầm than của đông đảo quần chúng nghèo khổ, nghĩa là không đem lại lợi ích cho họ. Vì thế, Nam Cao đã dũng cảm đoạn tuyệt với nó. Năm 1942, Nam Cao viết Giăng sáng để tuyên chiến với thứ văn chương lãng mạn, ích kỉ, thoát li hiện thực, xóa nhòa ranh giới giữa hiện thực và lãng mạn. Ông khẳng định một nền nghệ thuật hiện thực, hướng về cuộc đời lao khổ. Nghệ thuật phải bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống và là tiếng nói của chính cuộc sống: “nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia thoát ra từ kiếp lầm than, vang dội mạnh mẽ trong lòng” [11;221]. Trong cuộc đấu tranh đoạn tuyệt ấy, nhà văn đã diễn tả tâm lí nhân vật Điền. Đó là một quá trình dằn vặt đau khổ để đi đến quyêt định cuối cùng: đoạn tuyệt hẳn với thứ văn chương lãng mạn. Quá trình này thực chất hàm chứa cuộc đối thoại của hai khuynh hướng sáng tác: lãng mạn và hiện thực. Điền ngắm trăng thấy “trăng đẹp lắm!”, vợ Điền ngắm trăng chỉ để đỡ tốn “hai xu dầu”. Lãng mạn và hiện thực đặt cạnh nhau để nhà văn lựa chọn. Điền nhận ra hiện thực chua chát khi chứng kiến cảnh vợ bóp miệng đứa con đang đau bụng để đổ cốc nước gừng – thứ thuốc bách bệnh của con nhà nghèo. Đó là hiện thực lạnh lùng, khó coi mà Điền phải chấp nhận. Qua nhân vật Điền, Nam Cao bộc lộ quan điểm người viết văn không thể lẩn tránh sự thật, không thể thờ ơ trước “biết bao người quằn quại, nức nở, nhăn nhó với những đau thương của kiếp mình. Biết bao tiếng nghiến răng và chửi rủa, biết bao cực khổ và lầm than” [11;221]. Những sự thật tàn nhẫn, lạnh lùng, khó coi 7 luôn bám riết cuộc sống con người. Vì thế, nhà văn chân chính không thể viết ra thứ văn chương giả dối, phỉnh nịnh, xa rời cuộc sống mà phải “mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời” [11;221]. Đó là tuyên ngôn nghệ thuật chối bỏ khuynh hướng “nghệ thuật vị nghệ thuật”, đồng thời khẳng định khuynh hướng “nghệ thuật vị nhân sinh”. Trong quan điểm sáng tác của mình, Nam Cao còn đề cao sự sáng tạo văn chương của người cầm bút. Ở Đời thừa, Nam Cao đã kín đáo gửi gắm quan niệm ấy. Theo ông, người nghệ sĩ chân chính khi cầm bút sáng tác không chỉ vì mưu sinh cuộc sống mà phải xuất phát từ nhu cầu sáng tác thôi thúc từ bên trong. Qua nhân vật Hộ, Nam Cao khẳng định chỉ có sự sáng tạo mới tạo ra giá trị của văn chương: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho, văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có” [11;254]. Đó là sự sáng tạo độc đáo mà người nghệ sĩ chân chính cần có. Nam Cao lên án thứ văn chương “vô vị nhạt phèo, gợi những cảm giác rất nhẹ, rất nông, diễn đạt một vài ý rất thông thường, quấy loãng một thứ văn bằng phẳng và quá ư dễ dãi” [11;254]. Trong truyện ngắn Đời thừa, Nam Cao đòi hỏi nhà văn phải có trách nhiệm và lương tâm với ngòi bút: “Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bất lương nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện” [11;254]. Như vậy, với Nam Cao, nhà văn phải là người sáng tạo và có trách nhiệm với ngòi bút của mình. Không thể bán rẻ ngòi bút, viết những vấn đề, những tác phẩm không có giá trị “đọc rồi quên ngay”. Nam Cao còn quan niệm một tác phẩm chân chính phải chứa đựng ở đó những nhận thức, những bài học về cuộc sống và con người; phải xóa đi khoảng cách người với người: “Một tác phẩm thật có giá trị phải vượt lên trên tất cả các bờ cõi và giới hạn, phải là tác phẩm chung cho cả loài người. Nó chứa đựng một cái gì đó lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình ... Nó làm cho người gần người hơn.” [11;253]. Như vậy, trong quan niệm của Nam Cao, chủ nghĩa nhân đạo được đặt ra như một yêu cầu tất yếu đối với những tác phẩm “thật giá trị”. Sau Cách mạng, ý thức trách nhiệm với ngòi bút của ông ngày càng rõ rệt hơn. Nam Cao nêu quyết tâm “sống đã rồi hãy viết”. “Sống” là cầm súng chiến đấu, giải phóng dân tộc, sẵn sàng làm anh “tuyên truyền nhãi nhép” đem ngòi bút của mình phục vụ công, nông, binh. Nam Cao đã đặt lợi ích cách mạng, lợi ích dân tộc lên trên hết. Vì thế, quan điểm sáng tác của Nam Cao đạt tới trình độ tự giác hơn trên lập trường tư tưởng mới. Truyện ngắn “Đôi mắt” ra đời trong giai đoạn này là một tuyên ngôn nghệ thuật mới của Nam Cao nói riêng và của 8 một lớp thế hệ nhà văn trong buổi đầu đến với cách mạng và kháng chiến. Trong Đôi mắt, Nam Cao đã đề cập đến đối tượng sáng tạo của nghệ thuật; đòi hỏi đôi mắt của nhà văn, người nghệ sĩ phải có một cách nhìn người, nhìn đời biện chứng, nhiều thiện cảm và tình thương. Đối tượng mà Nam Cao quan tâm trong sáng tác nghệ thuật, cũng như trong văn chương là quần chúng cách mạng. Họ là lực lượng to lớn của cách mạng và làm nên sự nghiệp vĩ đại của dân tộc. Vì thế, đối tượng mà văn học quan tâm chính là họ. Cũng chính vì vậy mà nhà văn phải gắn bó với quần chúng để khám phá và phát hiện vẻ đẹp tiềm ẩn trong họ; những sáng tác đó mới có giá trị đích thực. Đồng thời, ông cũng đòi hỏi người nghệ sĩ phải có một chỗ đứng, một “đôi mắt” đúng để nhìn nhận, đánh giá chính xác về nhân dân, về đất nước, thời đại của mình. Nam Cao khẳng định quan niệm của mình bằng cách thể hiện thái độ của văn sĩ Độ phủ nhận cách nhìn “chỉ một phía thôi của văn sĩ Hoàng khiến anh ta chỉ thấy quần chúng nhân dân là một lũ “lố lăng”, dốt nát, “nhiêu khê”, “thóc mách”, “vừa ngố vừa nhặng xị” ... Sở dĩ như vậy bởi văn sĩ Hoàng “đứng ngoài” cuộc kháng chiến, sống tách biệt với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc nên có thái độ vô trách nhiệm, soi mói, chế giễu đối với người nông dân vốn hiền lành nhưng nhiệt tình hăng hái làm cách mạng. Trái lại, văn sĩ Độ “đứng trong” cuộc kháng chiến, coi cuộc kháng chiến là của mình nên thấy được bản chất tốt đẹp của người nông dân. Anh đã nhìn thấy được đằng sau cái vẻ dốt nát, vẻ tò mò, phiền nhiễu đó là bản chất yêu nước, lòng hăng hái tham gia cách mạng, phục vụ kháng chiến của người dân lao động. Nam Cao đã phê phán nghiêm khắc lập trường không tán thành cách mạng, thái độ “đứng ngoài” cuộc kháng chiến của văn sĩ Hoàng. Chính lập trường ấy, thái độ ấy đã quyết định cách nhìn của Hoàng – một cách nhìn phiến diện. Anh trông thấy anh thanh niên đọc thuộc lòng bài “ba giai đoạn” nhưng anh không trông thấy bó tre anh thanh niên vui vẻ vác để đi ngăn quân thù. Vẫn giữ đôi mắt ấy để nhìn đời thì càng đi nhiều, càng quan sát lắm, người ta lại chỉ càng thêm chua chát và chán nản. Nam Cao đã hòa mình vào cuộc kháng chiến của dân tộc, để cùng sống và chiến đấu với nhân dân. Với tuyên ngôn nghệ thuật thể hiện trong Đôi mắt, Nam Cao xứng đáng là một trong số những nhà văn có tư tưởng tiến bộ nhất của thời đại. Đó là tư tưởng của một nhà văn – chiến sĩ, nhà văn cách mạng, nguyện hi sinh tất cả những quyền lợi và thói quen nghệ thuật trước đó của mình, sẵn sàng phục vụ không điều kiện cho nhân dân, cho kháng chiến. Tác phẩm Đôi mắt đã có những đóng góp quan trọng vào việc khẳng định, củng cố lập trường, xây dựng một cách nhìn mới, cổ vũ văn nghệ sĩ dùng ngòi bút phụng sự cho sự 9 nghiệp chung của cả toàn dân tộc. Có thể nói, Nam Cao đã góp phần xứng đáng vào việc xây dựng tư tưởng văn nghệ mới trong những năm đầu cách mạng. Trong Nhật kí ở rừng, Nam Cao vui vẻ nhận ra “góp sức vào công việc không nghệ thuật lúc này chính là để sửa soạn cho tôi một nghệ thuật cao hơn”. Nam Cao đã công hiến hết mình cho sự nghiệp văn học và sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Những quan điểm sáng tác trên thể hiện sự am hiểu sâu sắc đặc trưng công việc sáng tác, bản chất văn chương cũng như tài năng, sự gắn bó tha thiết với nghề nghiệp của Nam Cao. Những quan điểm tiến bộ trên đây giúp Nam Cao thành nhà văn cách mạng, người nghệ sĩ chân chính của thời đại ... 1.4. Sự nghiệp sáng tác Sự nghiệp sáng tác của Nam Cao khởi đầu từ năm 1936, nhưng thực sự trở thành một bản lĩnh, một phong cách sáng tạo độc đáo bắt đầu từ truyện ngắn Chí Phèo (1941). Các sáng tác trước cách mạng của Nam Cao tập trung vào hai mảng đề tài lớn: Cuộc sống của những người trí thức tiểu tư sản nghèo và cuộc sống người nông dân lao động. Ở đề tài người trí thức tiểu tư sản, nổi bật lên qua các truyện ngắn: Những truyện không muốn viết, Trăng sáng, Mua nhà, Truyện tình, Quên điều độ, Nước mắt, Đời thừa… và tiểu thuyết Sống mòn (1944). Nhân vật trung tâm của các sáng tác về đề tài này là những nhà văn nghèo, những “giáo khổ trường tư”, những học sinh thất nghiệp… Nam Cao tập trung phát hiện và miêu tả tấn bi kịch tinh thần ở họ, đó là mâu thuẫn giữa những khát vọng chân chính, ý thức sâu sắc về giá trị cuộc sống và nhân phẩm với hoàn cảnh xã hội, mưu sinh miếng cơm manh áo, những toan tính tẹp nhẹp hàng ngày, để rồi cuối cùng họ trở thành những “đời thừa”, những kiếp “chết mòn” về tinh thần. Qua đây nhà văn muốn phê phán cái xã hội phi nhân tính đã dồn đuổi, bóp nghẹt, tàn phá sự sống và tâm hồn những người trí thức đồng thời thể hiện khát vọng hướng tới một nhân cách toàn thiện, xứng đáng với giá trị con người. Về đề tài người nông dân, Nam Cao thực sự tiến thêm một bước trong việc nhận thức và mô tả bi kịch đời sống của họ so với các nhà văn đương thời. Bên cạnh một số truyện: Trẻ con không được ăn thịt chó, Mua danh, Tư cách mõ, Điếu văn, Một đám cưới, Dì Hảo, Lang Rận, Nửa đêm… nổi lên hai truyện đứng vào hàng kiệt tác: Chí Phèo và Lão Hạc. Nhà văn quan tâm trước hết những kẻ bần cùng, thấp cổ bé họng, hiền lành nhẫn nhục, bị đối xử bất công, bị xô đẩy vào con đường lưu manh, đánh mất nhân tính lúc nào không hay (Chí Phèo, Một bữa no, Lang Rận, Tư cách mõ…). Nhân vật Chí Phèo hiện ra như 10 một chứng tích đáng thương và ghê rợn về sự hủy diệt tàn bạo của cái xã hội bất lương và phi nhân tính đối với thể xác và linh hồn của con người. Tuy vậy, ngay trong những số phận tưởng như mất hết nhân tính, đứng ngoài lề xã hội, nhà văn vẫn phát hiện ở họ những khát vọng hướng thiện, những đốm sáng nhân bản lấp lánh đáng quý. Đây chính là chiều sâu và nét độc đáo trong chủ nghĩa nhân đạo của Nam Cao. Viết về loại nhân vật nông dân, Nam Cao đặt vấn đề cách nhìn quần chúng, phải biết vượt qua cái bề ngoài “gàn dở”, “lẩm cẩm”, “ngu dốt” để mà gần họ, “cố mà tìm hiểu” cái “bản tính tốt” ở họ thường bị che lấp, vùi dập, không được phép tàn nhẫn, ghẻ lạnh với họ. Chủ đề này phát hiện rõ nhất ở trong Lão Hạc (1943) và được phát triển trong một hoàn cảnh mới ở truyện Đôi mắt (1948). Tuy chưa giác ngộ chân lí cách mạng, nhưng chịu ảnh hưởng ít nhiều của Hội Văn hóa cứu quốc, Nam Cao cũng ít nói tới tương lai với một tâm trạng náo nức và đầy hi vọng về khả năng đổi đời của con người: “Sự đời không thể cứ mù mịt mãi thế này đâu. Tương lai phải sáng sủa hơn. Một rạng đông đã báo rồi”. Đó là một dự cảm chính xác của nhà văn trong đêm trước cách mạng toàn dân tộc. Sau Cách mạng tháng Tám, Nam Cao cũng như nhiều văn nghệ sĩ khác tự nguyện, hăm hở đi theo kháng chiến. Nam Cao không ngại khó, ngại khổ, tự nguyện làm “tuyên truyền viên” vô danh cho cách mạng, đồng thời có ý thức rèn luyện, cải tạo mình. Tâm niệm chân thành của Nam Cao là: “Sống đã rồi hãy viết”. Ông thực sự là một chiến sĩ xông xáo trên các mặt trận, ghi chép, lấy tài liệu, hình thành ý đồ cho các tác phẩm lớn về sau. Đối với các văn nghệ sĩ, đi vào cuộc kháng chiến đó đòi hỏi phải chân thành, vừa cần nghị lực, vừa phải có cái nhìn đúng về nhân dân và kháng chiến. Đây là một cuộc “nhận đường” vất vả, nhiều khi cam go và quyết liệt, nhất là với lớp văn nghệ sĩ trước cách mạng. Nam Cao không ngoài tình trạng chung đó. Ông viết truyện ngắn Đôi mắt, một mặt phê phán lối sống trưởng giả, xa lạ, lạc lõng và cái nhìn khinh bạc đối với quần chúng của lớp nhà văn kiểu cũ, đồng thời như một biểu thị quyết tâm dứt khoát và chân thành hòa nhập vào cuộc kháng chiến vĩ đại của nhân dân. Nhật kí “Ở rừng” và tập kí sự “Chuyện biên giới” cũng đi theo tinh thần ấy. Nhà văn Nam Cao thực sự là một tấm gương tiêu biểu cho một lớp nhà văn giác ngộ lẽ sống lớn của dân tộc và thời đại, nguyện dùng nghệ thuật góp phần xây dựng những nhân cách mới. Văn Nam Cao, ở rất nhiều tác phẩm mang tính tự nguyện, thấy hiện rõ những cảnh đời, tâm tình, quan niệm của tác giả, nhất là ở những tác phẩm viết 11 về trí thức, văn nghệ sĩ. Điền (Trăng sáng), Hộ (Đời thừa), ông giáo (Lão Hạc), Thứ (Sống mòn)… kể cả nhân vật nhà văn Hoàng (trong Đôi mắt) sau này. Cả cuộc đời của Nam Cao, thông qua nghệ thuật, là một quá trình phấn đấu không bao giờ thỏa hiệp cho một nhân cách cao đẹp – nhân cách con người và nhân cách nghề nghiệp. Nam Cao chú tâm miêu tả con người không dừng lại ở cử chỉ, hành động bên ngoài, mà nỗ lực nắm bắt, phát hiện và miêu tả quá trình tâm lí sâu sắc của nhân vật. Ngay cả kết cấu truyện, ông cũng không câu nệ vào cốt truyện, mà chủ trương giải phóng cốt truyện, thậm chí viết loại truyện không có cốt truyện. Cho nên câu chuyện được kể với giọng điệu hết sức linh hoạt tự nhiên, cách thức trần thuật tuân theo quan điểm nhân vật. Ngôn ngữ truyện Nam Cao thật sự sống động, phong phú, tinh tế, bắt chặt ngôn ngữ dung dị của đời sống con người. Có những khi ngòi bút của ông sắc lạnh, tỉnh táo, thiếu suy tư, có khi lại trữ tình, đằm thắm. Nam Cao thực sự là một tài năng lớn đã góp phần cách tân một bước đáng kể nền văn xuôi Việt Nam, nhất là thể loại truyện ngắn. Nhiều tác phẩm của Nam Cao cho đến nay vẫn là những mẫu mực bậc thầy, đáng để cho các nhà văn học tập. Bằng những cống hiến và đóng góp của mình, Nam Cao trở thành nhà văn hiện thực xuất sắc nhất của thế kỉ XX. Đó là con người đầy ý thức, nhiệt huyết với văn chương và sự nghiệp cách mạng. Tiểu kết Xuất thân trong gia đình nghèo, sống gần gũi với tầng lớp nhân dân lao động nghèo khổ nên Nam Cao có cái nhìn sâu sắc về hiện thực. Trong những sáng tác của mình nhà văn luôn muốn đưa văn chương về với hiện thực và làm cho người gần người hơn. Ngòi bút Nam Cao tỉ mỉ đi vào mọi ngõ ngách của cuộc đời ghi lấy từng chi tiết, từng hơi thở của cuộc sống, bắt sự sống hiện hình như nó đang bị hủy hoại, giãy giụa quằn quại ngoài kia. Biết giữ lại lòng mình để cho trang giấy nổi lên những nét vẽ sắc sảo và cho sự thực phô bày đến như lạnh lùng, tàn nhẫn, nhưng rồi tác giả cũng không kìm được những tiếng nấc đau thương, nghẹn ngào khi thấy những con người lương thiện bị xô đẩy vào vòng tội lỗi, và những cuộc đời đầy hứa hẹn đã khép vội vã, non yếu. Nam Cao có một tâm hồn biết lắng nghe, một tiếng nói tha thiết biết an ủi và vỗ về từ bên trong để chia sẻ lòng mình với cuộc đời nghèo khổ. Nam Cao đến thẳng với nhân vật và người đọc bằng tấm lòng. Tấm lòng ấy được nuôi dưỡng và lớn lên từ những cảnh đời nghèo khổ. Tuy đường đời ngắn ngủi nhưng với sự miệt mài trong lao động nghệ thuật, Nam Cao đã đạt được những thành công nhất định 12 trong sự nghiệp văn chương của mình. Với những đóng góp to lớn cho nền văn học hiện thực phê phán Việt Nam, Nam Cao xứng đáng là một nhà văn lớn được độc giả mọi thời đại yêu mến. Tên tuổi và những tác phẩm của ông có sức sống mãnh liệt vượt thời gian và ngày càng bộc lộ thêm những phẩm chất mới. Chúng ta càng thêm yêu quý ông, một tâm hồn trung thực mà cao đẹp trong cuộc đời cũng như trên trang sách. Một nhà văn – chiến sĩ với ý nghĩa đích thực và trọn vẹn của danh hiệu này. 13 CHƯƠNG 2. NGOẠI HÌNH NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NAM CAO TRƯỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 Nam Cao có một vị trí đặc biệt trong văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Những tác phẩm của Nam Cao phần lớn ra đời trong những năm Chiến tranh thế giới lần thứ hai, đánh dấu bước phát triển của trào lưu văn học hiện thực phê phán trong một thời kì tưởng chừng như bế tắc. Nam Cao bước chân vào con đường văn chương khi trên văn đàn, dòng văn học hiện thực phê phán đã xuất hiện những nhà văn tiêu biểu: Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nguyên Hồng … nhưng tên tuổi của Nam Cao không bị lu mờ. Trên con đường sáng tạo nghệ thuật của mình, Nam Cao đã không dẫm lên lối mòn của những người đi trước. Những tác phẩm của Nam Cao đã phản ánh chân thật cuộc sống ngột ngạt, đen tối của xã hội thực dân phong kiến, và thể hiện sinh động thân phận khổ đau, bế tắc của những người tiểu tư sản nghèo và nông dân những năm 1940 – 1945. Ngoại hình là diện mạo, vẻ bề ngoài của con người. Trong các sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng, ông hay viết về vẻ bề ngoài của con người để từ đó đi khai thác hoàn cảnh, tính cách và số phận của nhân vật. Với hiện thực đói nghèo đi sâu vào từng làng quê Việt Nam, do vậy hình dáng con người trong các tác phẩm của Nam Cao từ người lớn cho đến trẻ nhỏ đều gầy gò, ốm yếu và có phần xấu xí, nhếch nhác. Nhưng đằng sau những hình dáng xấu xí ấy lại là những số phận con người khác nhau và những phẩm chất khuất lấp sau hình dáng ấy. 2.1. Ngoại hình nhân vật mang ý nghĩa phản ánh hiện thực xã hội Xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo, lại ở một vùng mà bọn cường hào ác bá chia bè kéo cánh, đục khoét bóc lột người dân, Nam Cao am hiểu thấm thía số phận của những người nông dân nghèo khổ. Lúc Nam Cao bước vào con đường văn học, cũng là lúc xã hội Việt Nam chao đảo, ngột ngạt và bế tắc nhất. Các giai cấp bị phân hóa dữ dội. Đời sống của người nông dân bị đe dọa hơn bao giờ hết. Viết về người nông dân trong thời kì cùng quẫn, bế tắc này, Nam Cao không dừng lại ở những hiện tượng bề mặt, ông cố gắng đi sâu vào bản chất của sự vật và bày tỏ thái độ đồng cảm, xót thương đối với những tâm hồn lao khổ. Viết về ngoại hình của các nhân vật trong truyện ngắn trước Cách mạng, Nam Cao đã miêu tả nhân vật của mình có hình hài, diện mạo riêng, mỗi nhân vật có một diện mạo khác nhau, không ai giống ai. Điều đó thể hiện tài năng của 14 nhà văn trong việc xây dựng nhân vật. Hình dáng diện mạo của những nhân vật trong truyện ngắn của Nam Cao trước Cách mạng là những hình ảnh cụ thể, chân thực rất gần gũi với cuộc sống hiện thực lúc bấy giờ. Trong những xóm làng tiêu điều, xơ xác, tối sầm vì vấn đề miếng cơm manh áo, ta ít bắt gặp những hình dáng con người cao sang với quần áo chỉnh tề, gọn gàng, sạch đẹp, ta cũng khó gặp hình ảnh những đứa trẻ với những khuôn mặt vui tươi, hồn nhiên, ngây thơ. Cuộc sống nghèo khổ với sự hành hạ của bệnh tật, của cái đói triền miên đã khiến họ thành những con người gầy gò, ốm yếu, tiều tụy. Nam Cao thường hướng ngòi bút miêu tả của mình vào những con người nghèo khổ với những gì xấu xí, nhếch nhác và có phần bẩn thỉu. Người giàu có không phải không có người xấu nhưng Nam Cao viết về sự xấu xí của con người tập trung ở những người nghèo khổ, vì ông muốn qua đó tô đậm nhận thức con người về cảm giác ghê sợ, khinh bỉ đã từng có ở mỗi người khi bắt gặp những hình ảnh xấu xí. Nhưng điểm thành công của nhà văn là đã hướng người đọc vào những phẩm chất tốt đẹp và đáng trân trọng trong con người đằng sau vẻ bề ngoài đó. Đi sâu khai thác ngoại hình của các nhân vật trong truyện ngắn của mình, Nam Cao muốn phản ánh hiện thực thông qua chính ngoại hình đó của nhân vật, đó là hiện thực về những số phận không may mắn, hiện thực về những con người nghèo khổ, và qua ngoại hình phản ánh sự tha hóa của nhân vật. 2.1.1. Ngoại hình xấu xí – hình ảnh của những con người không may mắn. Viết về những nhân vật có số phận không may mắn, Nam Cao đặt ngòi bút của mình vào những con người chịu nhiều thiệt thòi ngay từ chính vẻ ngoài của mình, họ không may mắn được trời phú cho một hình dáng mà khi người khác nhìn phải trầm trồ, ngợi khen, thậm chí họ cũng không may mắn có được một khuôn mặt bình thường như những con người bình thường khác trong xã hội. Mà họ lại mang trên mình một khuôn mặt rất xấu xí “ma chê quỷ hờn”, một vóc dáng “phục phịch”. Nhưng qua vẻ bề ngoài đó, Nam Cao đi sâu khai thác về bi kịch cuộc sống của họ, ông lí giải nguyên nhân tại sao họ lại ra nông nỗi như vậy để nói lên nỗi thống khổ của người nông dân và qua đó thấy được tiếng nói cảm thông đối với những người là nạn nhân trong xã hội lúc bấy giờ. Sinh ra ai cũng mong mình có được khuôn mặt bình thường như những người khác trong xã hội, nhất là những người phụ nữ. Nhưng những nhân vật của Nam Cao lại có không ít những người mang một vẻ ngoài thiệt thòi như Thị Nở, mụ Lợi, Nhi hay Lang Rận ... Tất cả những nhân vật này đều có chung một điểm là vô cùng xấu, xấu đến mức khi nhìn những khuôn mặt ấy người ta lại 15 liên tưởng đến những con vật. Và họ đều có chung một số phận là bất hạnh ngay từ chính vẻ ngoài của mình. Thị Nở trong Chí Phèo là một người phụ nữ thậm xấu, có thể nói không còn ai có thể xấu bằng: “Cái mặt của thị thực là một sự mỉa mai của hóa công: nó ngắn đến nỗi người ta có thể tưởng bề ngang hơn bề dài, thế mà hai má nó lại hóp vào mới thật là tai hại, nếu hai má nó phinh phính thì mặt thị lại còn được hao hao như mặt lợn, là thứ mặt vốn nhiều hơn người ta tưởng trên cổ người. Cái mũi thì vừa ngắn, vừa to, vừa đỏ, vừa sần sùi như vỏ cam sành, bành bạnh muốn chen lẫn nhau với những cái môi cũng cố to cho không thua với cái mũi; có lẽ vì cố quá cho nên chúng nứt nở như rạn ra. Đã thế thị lại ăn trầu thuốc, hai môi dày được bồi cho dày thêm, cũng may quết trầu sánh lại, che được cái màu thịt trâu xám ngoách. Đã thế những cái răng rất to lại chìa ra: ý hẳn chúng nghĩ sự cân đối chữa được một vài phần cho sự xấu” [11;32]. Thị Nở cũng như nhiều nhân vật khác trong truyện ngắn của Nam Cao là nạn nhân của định kiến xã hội khi Thị Nở là dòng giống của mả hủi cùng với ngoại hình “ma chê quỷ hờn” và thêm tính dở hơi, Thị Nở bị cả làng xa lánh. Vì vậy, thị bị bỏ rơi ngay chính trên quê hương của mình, thị không được nhận tình yêu thương của con người dành cho con người mà phải chịu cảnh sống cô độc, bơ vơ bên một người cô khó tính, mà đôi lúc vì tính dở hơi nên Thị Nở cũng quên mất mình còn có một người cô. Có thể nói Thị Nở là một người vô tư thái quá và có phần vô tâm, thị có thể ngủ “bất cứ ở đâu hay đang làm gì”. Vì sao Thị Nở lại trở thành một con người như vậy? Nam Cao khi viết về nhân vật này, ông không xa lánh, không cười đùa trước ngoại hình bất hạnh của Thị Nở mà trong cách viết của Nam Cao, ta thấy tấm lòng thương cảm dành cho nhân vật này. Ông giải thích chính sự xa lánh, ghẻ lạnh, coi Thị Nở như một con vật của dân làng đã khiến thị phải sống một cuộc sống cô độc, không có một ai bên cạnh để nói chuyện, giãi bày tâm tư trong lòng mình, chính vì chỉ suốt ngày lủi thủi một mình như vậy nên chuyện thị trở nên dở hơi có lẽ không phải là chuyện lạ. Ngoài ba mươi tuổi nhưng thị vẫn chưa được biết thế nào là hai tiếng “vợ chồng”, giá như Thị Nở giàu có mà không phải là một người nghèo thì có lẽ thị cũng đã có một tấm chồng dù không xuất phát từ tình yêu nhưng ít nhất Thị Nở cũng được hưởng quyền làm vợ, làm mẹ, chứ không phải một cuộc sống cô đơn như hiện tại. Nhà văn đã cho người đọc thấy được cái khao khát được hưởng một cuộc sống hạnh phúc lứa đôi như bao người vẫn mơ ước trong nhân vật này khi để cho Thị Nở gặp gỡ với Chí Phèo, thị đã có những phút giây hạnh phúc mà khi nhớ lại thì “Thị cười, thị thấy không buồn ngủ, và thị cứ lăn ra lăn vào”, và Thị Nở khi được nghe đến tiếng “vợ chồng” thì lại thấy “ngường ngượng mà 16