Tài liệu Khảo sát thành ngữ có con số trong tiếng hán và cách thức chuyển dịch sang tiếng việt

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ====================== MẠC TỬ KỲ KHẢO SÁT THÀNH NGỮ CÓ CON SỐ TRONG TIẾNG HÁN VÀ CÁCH THỨC CHUYỂN DỊCH SANG TIẾNG VIỆT Chuyên ngành: NGÔN NGỮ HỌC Mã số : 60.22.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGÔN NGỮ Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN HỒNG CỔN HÀ NỘI - 2009 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 0.1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 1 0.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 3 0.3. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn .......................................................... 4 0.4. Phương pháp nghiên cứu và tư liệu.......................................................... 4 0.5. Cấu trúc của luận văn .............................................................................. 5 CHƯƠNG 1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT ....... 6 1.1. Lịch sử vấn đề ......................................................................................... 6 1.1.1. Tình hình nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán ................................... 6 1.1.2. Tình hình nghiên cứu thành ngữ con số trong tiếng Hán và tiếng Việt .. 12 1.1.3. Tình hình nghiên cứu dịch thuật Hán - Việt ................................ 13 1.2. Thành ngữ: khái niệm, nguồn gốc và đặc trưng ..................................... 14 1.2.1. Khái niệm thành ngữ ................................................................... 14 1.2.2. Nguồn gốc của thành ngữ tiếng Hán ........................................... 16 1.2.3. Đặc trưng cơ bản của thành ngữ tiếng Hán.................................. 22 1.2.4. Phân biệt thành ngữ với các đơn vị ngôn ngữ tương tự trong tiếng Hán... 25 1.3. Con số: khái niệm, đặc trưng và ý nghĩa của con số .............................. 29 1.3.1. Khái niệm con số ........................................................................ 29 1.3.2. Đặc trưng của con số ................................................................... 30 1.3.3. Ý nghĩa của con số ...................................................................... 32 1.4. Thành ngữ con số .................................................................................. 38 CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC – NGỮ NGHĨA CỦA NHỮNG THÀNH NGỮ CON SỐ TRONG TIẾNG HÁN ....................................... 43 2.1. Khái quát về thành ngữ con số ............................................................... 43 2.2. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ con số trong tiếng Hán ...................... 44 2.2.1. Cấu trúc đẳng lập ........................................................................ 44 137 2.2.2. Các thành ngữ con số có cấu trúc đề- thuyết ............................... 46 2.2.3. Thành ngữ con số có cấu trúc là động ngữ .................................. 48 2.2.4. Thành ngữ con số có cấu trúc là danh ngữ .................................. 50 2.2.5. Thành ngữ con số có cấu trúc câu phức ....................................... 51 2.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ con số trong tiếng Hán ................... 53 2.3.1. Con số được sử dụng với nghĩa đen ............................................ 53 2.3.2. Con số được sử dụng với nghĩa biểu trưng .................................. 57 CHƯƠNG 3. CÁCH THỨC CHUYỂN DỊCH THÀNH NGỮ CON SỐ TỪ TIẾNG HÁN SANG TIẾNG VIỆT ..................................................... 74 3.1. Cơ sở lí thuyết về dịch thuật .................................................................. 74 3.1.1. Khái niệm dịch thuật ................................................................... 74 3.1.2. Tiêu chuẩn dịch thuật .................................................................. 75 3.1.3. Phân loại dịch thuật ..................................................................... 75 3.2. Cách thức chuyển dịch thành ngữ con số từ tiếng Hán sang tiếng Việt ........ 79 3.2.1. Dịch nguyên văn ......................................................................... 80 3.2.2. Dịch sao phỏng ........................................................................... 82 3.2.3. Dịch tương đương thành ngữ ...................................................... 83 3.2.4. Dịch nghĩa................................................................................... 84 3.3. Những vấn đề phải chú ý trong việc chuyển dịch thành ngữ con số trong tiếng Hán sang tiếng Việt ............................................................................. 86 3.3.1. Cần phân biệt nghĩa đen và nghĩa bóng ....................................... 86 3.3.2. Cần phân biệt các loại ý khác nhau của thành ngữ ...................... 87 3.3.3. Phải hiểu được điển cố thành ngữ ............................................... 88 3.3.4. Chọn cách thức chuyển dịch thỏa đáng theo trường hợp khác nhau ...... 89 KẾT LUẬN ................................................................................................. 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 94 PHỤC LỤC ................................................................................................. 98 138 MỞ ĐẦU 0.1. Lý do chọn đề tài Trung Hoa là một dân tộc có hàng nghìn năm lịch sử với một nền văn hóa rực rỡ cùng tiếng nói phong phú muôn màu. Trong kho tàng từ vựng phong phú của tiếng Hán, có một loại cụm từ kết cấu cố định, ngắn gọn nhưng ý nghĩa sâu xa thường xuyên xuất hiện nguyên vẹn trong lời nói hoặc tác phẩm của nhân dân, đó chính là thành ngữ. Thành ngữ được hình thành trong quá trình phát triển lịch sử lâu đời, nó không những có khả năng khái quát được những kinh nghiệm thực tiễn của nhân dân lao động trong hoạt động xã hội mà còn phản ánh truyền thống xã hội, truyền thống văn hóa dân tộc, là kết quả nhận thức của nhân dân dân tộc Hán. Cũng như thành ngữ ở các ngôn ngữ khác, thành ngữ trong tiếng Hán có nét đặc trưng khác với các đơn vị ngôn ngữ là nó có thể biểu đạt ý nghĩa một cách ngắn gọn, lời ít ý nhiều. Sử dụng đúng thành ngữ trong lời nói hoặc trong tác phẩm có thể làm cho văn chương hoặc lời nói của mình càng sinh động và hình tượng hơn, càng thêm sức thuyết phục và sức hấp dẫn hơn. Chính vì vậy, thành ngữ là một hình thức ngôn ngữ được người dân Trung Quốc ưa thích nhất và được sử dụng rộng rãi trong lời văn và tiếng nói hàng ngày. Trong thành ngữ tiếng Hán, có một bộ phận khá đặc biệt, đó là những thành ngữ sử dụng các con số (ví dụ: một, hai, ba…trăm, nghìn, vạn) như một thành tố cấu trúc, thường được gọi là thành ngữ con số, ví dụ: 朝三暮四 (Triêu tam mộ tứ - lòng chim dạ cá), 五颜六色 (Ngũ nhan lục sắc – màu sắc sặc sỡ), 百战百胜 (Bách chiến bách thắng—trăm trận trăm thắng) … Có những lí do nhất định để nghiên cứu về các thành ngữ con số này của tiếng Hán. Chúng ta biết rằng con số vốn là những ký hiệu toán học có chức năng biểu thị số lượng (ít hay nhiều) và người ta gọi đó là con số tự nhiên. Tuy nhiên, ngoài ý nghĩa toán học, các con số còn được sử dụng trong văn hóa, tín 1 ngưỡng, tôn giáo với những ý nghĩa biểu trưng tiềm ẩn tiêu biểu. Được sử dụng ở chức năng ngữ nghĩa này, các con số trong thành ngữ tiếng Hán không chỉ phản ánh các cách dùng phổ quát của con số ở các ngôn ngữ nói chung (để biểu thị số lượng) mà còn thể hiện những sự khác biệt trong cách tư duy của người Hán về con số và sử dụng con số với tư cách là những biểu trưng tinh thần và văn hóa Hán. Vì vậy, chúng tôi tin rằng việc đi sâu nghiên cứu về thành ngữ con số tiếng Hán và khảo sát cách thức chuyển dịch sang tiếng Việt, sẽ làm sáng tỏ thêm sự phong phú và đặc sắc của tiếng Hán, đồng thời cung cấp được chút ít giá trị tham khảo trong việc chuyển dịch thành ngữ tiếng Hán sang tiếng Việt. Mặt khác, cùng với sự phát triển ngày càng đi vào chiều sâu của mối quan hệ giữa hai nước Trung Quốc và Việt Nam, nhu cầu học tiếng Hán của người Việt Nam và nhu cầu học tiếng Việt của người Trung Quốc càng ngày càng tăng lên. Việc nghiên cứu đề tài này, vì vậy, cũng sẽ giúp ích cho những người Việt Nam học tiếng Hán và người Trung Quốc học tiếng Việt được thuận lợi hơn và dễ dàng hơn, đặc biệt là đối với việc học tập và sử dụng các thành ngữ. Với việc chọn đề tài này làm đề tài luận văn, tiến hành khảo sát các quy luật của những thành ngữ có con số, đồng thời khảo sát cách thức chuyển dịch những thành ngữ này sang tiếng Việt, chúng tôi hy vọng có thể đóng góp một phần nhỏ bé của mình cho những người Việt Nam muốn tìm hiểu sâu hơn nữa về ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc và phần nào cho cả những người Trung Quốc muốn tìm hiểu về ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam. Mặc dù vậy, đây không phải là một đề tài hoàn toán mới. Từ trước đến nay ở Việt Nam đã có một số công trình ít nhiều đề cập đến vấn đề này (cụ thể xem phần tình hình nghiên cứu ở chương 1), trong đó đáng chú ý nhất là luận văn thạc sĩ của Giang Thị Tám “Khảo sát thành ngữ có yếu tố chỉ con số trong sự đối chiếu với thành ngữ tiếng Việt có yếu tố chỉ con số‖ (2001). Tuy nhiên, đề tài luận văn này có những điểm khác cơ bản với đề tài luận văn của Giang Thị Tám : 2 - Về đối tượng nghiên cứu, luận văn của Giang Thị Tám nghiên cứu tất cả các thành ngữ có yếu tố chỉ con số trong tiếng Hán và tiếng Việt, còn luận văn của chúng tôi chỉ giới hạn khảo sát những thành ngữ có con số thực chỉ như ―một‖, ―hai‖, ―ba‖… ―mười‖, ―trăm‖, ―nghìn‖, ―vạn‖,―ức‖, chứ không bao gồm những thành ngữ chỉ có những từ ngữ chỉ số lượng không xác định như ―những‖, ―các‖, ―một số‖, ―dăm‖, ―vài‖, ―muôn‖ trong tiếng Việt và“两”(lưỡng - hai),“半”(bán – nửa), ―双‖(song - đôi) trong tiếng Hán. - Về nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu, đề tài của Giang Thị Tám tập trung vào so sánh đối chiếu đặc điểm cấu tạo và đặc điểm ngữ nghĩa giữa các thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt để tìm ra những nét tương đồng và khác biệt. Ngược lại, luận văn của chúng tôi chủ yếu là mô tả đặc điểm cấu trúc , ngữ nghĩa (nghĩa đen và nghĩa bóng) của thành ngữ con số trong tiếng Hán, tìm ra các quy luật sử dụng con số trong thànnh ngữ tiếng Hán, trên cơ sở đó tìm hiểu các cách thức chuyển dịch thành ngữ con số từ tiếng Hán sang tiếng Việt. Đây chính là điểm khác biệt cơ bản giữa 2 bản luận văn, và cũng là đóng góp mới của chúng tôi. Ngoài ra, luận văn của chúng tôi cũng có những điểm khác biệt về cơ sở lí thuyết (ngoài lí thuyết về thành ngữ, còn có lí thuyết dịch thuật), về phương pháp (bên cạnh phương pháp mô tả và phân tích đối chiếu còn có phương pháp nghiên cứu dịch thuật), tư liệu (có nguồn tư liệu phong phú hơn). 0.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là những thành ngữ có con số trong tiếng Hán, có so sánh với một bộ phận thành ngữ có con số trong tiếng Việt. Phạm vi khảo sát của luận văn sẽ tập trung chủ yếu vào các vấn đề sau đây: - Đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa của các thành ngữ con số trong tiếng Hán. -Vai trò của các con số trong thành ngữ tiếng Hán. -Cách chuyển dịch tương đương các thành ngữ con số trong tiếng Hán sang tiếng Việt. 3 Liên quan đến đối tượng khảo sát là thành ngữ có con số, cần phải nói thêm rằng chúng tôi chỉ giới hạn phạm vi khảo sát là những con số thực sự và biến thể con số xác định (bao gồm các số từ như ―một‖, ―hai‖, ―ba‖… ―trăm‖, ―nghìn‖, ―vạn‖,―ức‖) chứ không bao gồm các lượng từ không xác định (như ―những‖, ―các‖, ―một số‖, ―dăm‖, ―vài‖, ―muôn‖ trong tiếng Việt và“两”(lưỡng - hai),“半”(bán – nửa), ―双‖(song - đôi)…trong tiếng Hán). 0.3. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn bao gồm: - Giới thiệu những lý thuyết cơ bản liên quan đến thành ngữ, con số, thành ngữ có con số, đồng thời tìm hiểu nguồn gốc và những đặc điểm chung của chúng. - Phân tích kết cấu của thành ngữ có con số và cách sắp xếp của các con số trong thành ngữ tiếng Hán, từ đó tìm hiểu quy tắc cấu tạo và hoạt động của các con số xuất hiện trong thành ngữ tiếng Hán. - Phân tích nghĩa đen và nghĩa bóng của con số trong thành ngữ tiếng Hán để tìm hiểu các đặc điểm ngữ nghĩa của con số trong thành ngữ tiếng Hán. Đồng thời tìm hiểu đặc điểm ngữ dụng của con số trong thành ngữ tiếng Hán qua việc phân tích giá trị về mặt tu từ của con số trong thành ngữ tiếng Hán. - Phân tích cứ liệu chuyển dịch thành ngữ con số trong tiếng Hán sang tiếng Việt, từ đó tìm hiểu các phương pháp và thủ pháp chuyển dịch và những vấn đề liên quan khi chuyển dịch thành ngữ tiếng Hán sang tiếng Việt. 0.4. Phƣơng pháp nghiên cứu và tƣ liệu Luận văn này áp dụng ba phương pháp nghiên cứu chủ yếu là miêu tả, so sánh đối chiếu và đối chiếu dịch thuật. Phương pháp miêu tả (với các thủ pháp phân tích cấu trúc, phân tích ngữ nghĩa và phân tích ngữ dụng) được sử dụng chủ yếu để phân tích mô tả 4 các đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa và ngữ dụng của các thành ngữ có con số trong tiếng Hán. Phương pháp so sánh đối chiếu được dùng để phân tích những điểm tương đồng và khác biệt giữa thành ngữ con số trong tiếng Hán với các thành ngữ tương ứng trong tiếng Việt theo nguyên tắc đối chiếu 1 chiều, lấy tiếng Hán làm ngôn ngữ nguồn và tiếng Việt làm ngôn ngữ đích. Phương pháp đối chiếu dich thuật được áp dụng để tìm hiểu các cách thức chuyển dịch các thành ngữ có con số của tiếng Hán sang tiếng Việt, trên cơ sở đó rút ra những bài học cho thực tiễn dịch thuật và giảng dạy. Ngoài ra, luận văn còn sử dụng các thủ pháp thống kê, phân tích tu từ v.v. Tư liệu mà luận văn sử dụng chủ yếu được lấy từ: 《中华成语词典》（中国大百科全书出版社，唐作藩、刘家丰主编， 2008 年）(―Từ điển thành ngữ Trung Hoa‖, Nxb Toàn thư Đại bách khoa Trung Quốc, Đường Tác Phan, Lưu Gia Phong chủ biên, 2008); ―Từ điển thành ngữ tục ngữ Hán - Việt‖ (Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2003, Nguyễn Thị Bích Hằng, Trần Thị Thanh Liêm chủ biên); ―Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt‖ (Nguyễn Như Ý chủ biên, Nxb Giáo dục, HN, 1995). Ngoài ra còn có nhiều tài liệu tham khảo (xin xem thêm phần Tài liệu tham khảo). 0.5. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm ba chương với nội dung chính như sau: Chương 1: Những cơ sở lí thuyết chung. Chương 2: Đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa của thành ngữ con số trong tiếng Hán. Chương 3: Cách thức chuyển dịch thành ngữ con số trong tiếng Hán sang tiếng Việt. 5 CHƢƠNG 1 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT 1.1. Lịch sử vấn đề Trong phần lịch sử vấn đề dưới đây, chúng tôi chủ yếu tập trung đề cập đến ba vấn đề: (1) Lịch sử nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán; (2) Tình hình nghiên cứu thành ngữ con số trong tiếng Hán và tiếng Việt; (3) Tình hình nghiên cứu dịch thuật Hán – Việt. 1.1.1. Tình hình nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán Là bộ phận đặc sắc nhất trong kho tàng từ vựng tiếng Hán, nên thành ngữ tiếng Hán đã được nhiều nhà Hán ngữ học nghiên cứu và đã đạt được nhiều thành quả to lớn. Dưới đây, chúng tôi chủ yếu dựa vào hai công trình ―Hơn mười năm nay nghiên cứu về thành ngữ‖〔40〕và ―Nghiên cứu thành ngữ và biện soạn từ điển‖〔41〕của Lô Trác Quần mà giới thiệu một số thành tựu nghiên cứu về thành ngữ tiếng Hán trên các xu hướng: (1) xu hướng nghiên cứu lịch đại; (2) xu hướng nghiên cứu đồng đại; (3) các xu hướng nghiên cứu khác về thành ngữ tiếng Hán. 1.1.1.1. Xu hƣớng nghiên cứu lịch đại Xu hướng nghiên cứu lịch đại về thành ngữ chủ yếu được thể hiện ở việc tìm hiểu, giải thích nguồn gốc của thành ngữ. Phần lớn thành ngữ được hình thành theo thói quen của người dân và được lưu truyền qua nhiều thời đại khác nhau, nên xét về lí thuyết đều có thể tìm hiểu và giải thích được nguồn gốc ra đời của chúng. Tuy nhiên, vì tiếng Hán có lịch sử lâu dài, những tài liệu, sách vở có sử dụng thành ngữ hoặc có liên quan đến thành ngữ cũng có số lượng đồ sộ, nên việc tìm hiểu và giải thích nguồn gốc cho mỗi thành ngữ cũng không phải là chuyện đơn giản. Học giả Dương Thiên Dực trong ―Nguồn gốc thành ngữ tiếng Hán‖ 6 (Nxb Dạy học và Nghiên cứu Ngoại ngữ, 1982) đã cung cấp không ít kiến giải rất có tính tham khảo và những tài liệu rất có giá trị cho việc nghiên cứu nguồn gốc thành ngữ tiếng Hán. Học giả Lý Nhất Hoa đã từng lần lượt công bố nhiều bài viết về nguồn gốc của thành ngữ như ―Bổ khuyết và chứng minh nguồn gốc của những thành ngữ thường dùng‖, ―Tìm cội nguồn của những thành ngữ thường dùng‖ trên ―Học báo Đại học Thiên Tân‖ (số 2, 1983), ―Nghiên cứu Ngữ văn‖ (số 4, 1983), ―Học báo Đại học Bắc Kinh‖ (số 3, 1984) và đã làm rất nhiều công việc để bổ sung và hiệu chính cho những thành ngữ ngọn nguồn không rõ, thiếu chứng minh hoặc chứng minh quá muộn. Một số học giả khác cũng có nhiều bài viết về nguồn gốc thành ngữ tiếng Hán như: ―Nguồn gốc của thành ngữ ―出人头地‖(Xuất nhân đầu địa vượt hẳn người khác)” (―Tập lục Khoa học Xã hội‖, số 5, 1983) của học giả Điền Trung Hiệp, ―Mấy điều bổ sung cho ―Từ điển thành ngữ tiếng Hán‖ ‖ (―Thông tấn ngữ văn Trung Quốc‖, số 4, 1984) của học giả Lý Trí Trạch v.v. Tìm hiểu nguồn gốc thành ngữ là việc hết sức quan trọng để nắm bắt ý nghĩa của thành ngữ và hiểu được quá trình diễn biến và phát triển của nó. Người ta thường dựa vào các sách vở cổ xưa để tìm hiểu nguồn gốc thành ngữ, nhưng vì sách cổ cũng nhiều vô cùng nên xuất xứ từ sách vở cũng chưa hẳn là câu trả lời đúng về nguồn gốc thật sự của các thành ngữ. Để giải quyết căn bản vấn đề nguồn gốc của thành ngữ, học giả Hàn Trần Kỳ đã nêu ra ý kiến rất có giá trị trong bài “Tâm đắc của ―Từ điển thành ngữ tiếng Hán‖‖ (―Học báo Học viện Sư phạm Từ Châu‖, số 2, 1983). Tác giả cho rằng: “Nếu tổ chức nhân lực với quy mô lớn để nghiên cứu những thành ngữ trong các sách cổ như ―Thi kinh‖, ―Tả truyện‖, ―Chiến quốc sách‖…thì những vấn đề về nguồn gốc của thành ngữ mới được giải quyết thỏa đáng.” Điều đáng mừng là, mấy năm gần đây đã dần dần xuất hiện một số bài viết khảo sát nguồn gốc thành ngữ Hán dựa trên các tác phẩm tiếng Hán cổ đại theo hướng mà ông Hàn Trần Kỳ đề xướng, ví dụ như: ― ―Sử ký‖ và thành ngữ tiếng Hán‖ (―Học báo Đại học Nam Kinh‖, số 2, 1983) của học giả 7 Hoàng Mậu Di, ―Bàn về thành ngữ trong ―Luận ngữ‖ ‖ (―Học báo Cao đẳng Sự phạm Ích Dương‖, số 3, 1983) của Thang Khả Kính, ―Bàn qua thành ngữ trong ―Mạnh Tử‖ ‖ (―Dạy học và nghiên cứu ngữ văn‖, số 3, 1983) của Trương Mẫn v.v… Các công trình nghiên cứu lịch đại về thành ngữ cũng chú ý đến sự phát triển và biến đổi của thành ngữ tiếng Hán hiện đại ở giai đoạn từ sau khi giải phóng (1949) trở lại đây. Điều này đã được trình bày khá tỉ mỉ trong bài viết ―Sự hình thành và phát triển của thành ngữ, điển cố‖ (―Học báo Đại học Trung Sơn‖, số 2, 1980) của Phan Doãn Trung. Tác giả cho rằng sự phát triển mới của thành ngữ tiếng Hán trong thời kì này chủ yếu được thể hiện trên ba mặt: thứ nhất là thành ngữ mới được nảy sinh với số lượng lớn; thứ hai là bộ phận thành ngữ điển cố cũ có thêm được những ý nghĩa mới; thứ ba là bộ phận thành ngữ có sự phát triển mới về cấu trúc đang dần dần đột phá cấu trúc cũ, hình thành cấu trúc mới. Sự phát triển và biến đổi của thành ngữ tiếng Hán trong thời kì hiện đại vẫn còn đang tiếp diễn và cũng đang chờ đợi các nghiên cứu tiếp theo. 1.1.1.2. Xu hƣớng nghiên cứu đồng đại Việc nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán theo hướng đồng đại chủ yếu tập trung vào việc tìm hiểu về ý nghĩa của các thành ngữ. Thành ngữ tiếng Hán hết sức phong phú đa dạng, cho nên trong đó tất nhiên tồn tại không ít những thành ngữ gần nghĩa. Trong chuyên khảo ―Minh định thành ngữ‖ (Nxb Khoa học Xã hội Trung Quốc, 1979), Nghi Bảo Nguyên đã so sánh và phân biệt 175 nhóm thành ngữ với tổng cộng 373 thành ngữ. Tác giả đã sưu tập rất nhiều thí dụ cách dùng quy phạm trong các tác phẩm văn học hiện đại và đương đại, lấy ý nghĩa làm chính, kết hợp ngữ nghĩa, sắc thái, cách dùng mà phân tích và phân loại. Có thể nói đó là một công trình có ý nghĩa mở đầu cho việc nghiên cứu các thành ngữ tiếng Hán theo hướng đồng đại. Trong bài viết ―Bàn qua việc giải thích ý nghĩa của thành ngữ‖ (―Học báo Đại học Tô Châu‖, số 2, 1984), khi giải thích ý nghĩa của bộ phận thành 8 ngữ trong từ điển thành ngữ, tác giả Thái Kính Hạo đã chỉ rõ: “Nghiên cứu ý nghĩa của thành ngữ, thứ nhất, phải chú ý đến tính thời đại về ý nghĩa của thành ngữ; thứ hai, phải để ý sự vay mượn của chữ; thứ ba, phải để ý một số hiện tượng ngữ pháp đặc biệt.” Vì phần lớn thành ngữ có xuất xứ từ điển cố lịch sử trong các thời đại lịch sử khác nhau, việc nhấn mạnh những nguyên tắc vừa dễ bị sơ suất vừa khó nắm bắt trong việc giải thích ý nghĩa thành ngữ là điều rất có ý nghĩa. Bài viết ―Một số vấn đề về việc biểu hiện từ tính trong việc giải thích ý nghĩa thành ngữ tiếng Hán‖ (―Thông tấn Ngữ văn Trung Quốc‖, số 5, 1980) của Tôn Lương Minh đã chỉ rõ việc giải thích ý nghĩa của thành ngữ nên biểu hiện từ tính của thành ngữ một cách chính xác. Bài viết ―Cũng bàn về vấn đề biểu hiện từ tính trong việc giải thích ý nghĩa thành ngữ tiếng Hán‖ (―Thông tấn ngữ văn Trung Quốc‖, năm 1982, số 6) của Chuyết Tác đã liệt kê bộ phận thành ngữ có hai từ tính, nhấn mạnh tính tất yếu của việc biểu hiện từ tính trong việc giải thích ý nghĩa thành ngữ với hai góc độ ý nghĩa từ tố và cấu trúc ngữ pháp. Còn trong bài viết ―Quan hệ giữa ý nghĩa và ―ngữ tính‖của thục ngữ ‖ (―Nghiên cứu Thư từ‖, năm 1983, số 3), Trương Tông Hoa lại một lần nữa nêu ra một cách toàn diện: “Trong khi giải thích ý nghĩa thục ngữ, muốn phản ánh một cách chính xác ngữ tính của thục ngữ, thì bắt buộc phải kết hợp ba thứ là nội dung ngữ tố, hình thức kết cấu và chức năng cú pháp của từ cần phân tích”. Việc chú trọng đến từ tính trong khi giải thích ý nghĩa của thành ngữ rất có ích cho việc giải thích ý nghĩa thành ngữ một cách khoa học hơn, là sự phản ánh của việc nghiên cứu ý nghĩa thành ngữ một cách sâu rộng hơn. Ngoài ra, những năm gần đây, giới ngôn ngữ học đã đẩy mạnh sự nghiên cứu đối chiếu giữa thành ngữ tiếng Hán và thành ngữ của ngôn ngữ dân tộc khác, chẳng hạn trong bài viết ―Quan hệ giữa thành ngữ và môi trường tự nhiên, truyền thống văn hóa và đặc trưng ngôn ngữ của dân tộc‖ (―Ngữ văn Trung Quốc‖, số 2, 1979), Hướng Quang Trung đã có so sánh thành ngữ tiếng 9 Hán với thành ngữ tiếng Anh và tiếng Nga, chỉ ra quan hệ nội tại giữa thành ngữ và môi trườg tự nhiên, truyền thống văn hóa và đặc trưng ngôn ngữ của dân tộc, bản sắc phong cách dân tộc riêng biệt của thành ngữ tiếng Hán. Các bài viết ―Thành ngữ tiếng Hán và thành ngữ tiếng Việt‖ (Nxb Dạy học và Nghiên cứu Ngoại ngữ, 1982) của Trần Văn Bác và ―Bàn về vấn đề dịch thành ngữ tiếng Hán sang tiếng Inđô-nê-xia‖ (―Tập luận văn Nghiên cứu Phương Đông‖, số 4, 1983) của Tôn Viễn Chí đã lần lượt nghiên cứu về việc dịch thành ngữ tiếng Hán sang tiếng Anh và tiếng Inđô-nê-xia. Những bài viết này không những làm cho mọi người có thể hiểu một cách toàn diện hơn về đặc tính dân tộc của thành ngữ tiếng Hán, mà còn mở rộng hơn con đường nghiên cứu đồng đại của thành ngữ tiếng Hán. 1.1.1.3. Các xu hƣớng nghiên cứu khác của thành ngữ tiếng Hán Ngoài hai hướng nghiên cứu chính trên đây, còn có nhiều hướng nghiên cứu khác về thành ngữ tiếng Hán đang ngày càng phát triển sâu rộng hơn, thể hiện qua các công trình: ―Thành ngữ‖ (Nxb Nhân dân Nội Mông Cổ, 1978) của Mã Quốc Phàm, ―Nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán‖ (Nxb Nhân dân Tứ Xuyên, 1979) của Sử Thức và ―Bàn qua những kiến thức về thành ngữ‖ (Nxb Bắc Kinh, 1980) của Hứa Triệu Bản và ―Khái quát về thành ngữ‖ (Nxb Nhân dân Hồ Bắc, 1982) của Hướng Quang Trung. Các công trình này đều là những chuyên khảo lí luận được giới nghiên cứu đánh giá cao, đã khái quát được những quy luật chung của thành ngữ tiếng Hán. Ngoài ra, còn có nhiều tác phẩm nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán từ nhiều góc độ khác nhau: Nghiên cứu về ngữ âm thành ngữ tiếng Hán có ―Hán ngữ và bằng trắc‖(―Thông tấn Ngữ văn Trung Quốc‖, số 6, 1983) của Lưu Quân Kiệt. Nghiên cứu từ góc độ ngữ pháp, có―Việc linh hoạt vận dụng từ loại trong thành ngữ‖ (―Học báo Trường cao đẳng Sư phạm Khắc Sơn‖, số 3, 1984) của Lưu Trị Bình. Nghiên cứu từ góc độ hình thức cấu thành có ―Bàn về những thành ngữ cấu thành bởi những từ tố đồng nghĩa‖ (―Dạy học ngữ 10 văn trung học‖, số 1, 1980) của Trần Lưu Luân, ―Thành ngữ Biền thể—một đội ngũ dị quân trong thành ngữ‖ (―Học tập ngữ văn‖, số 11, 1982) của Ngô Việt v.v. Nghiên cứu từ góc độ tu từ thì có ―Tu từ của thành ngữ‖(―Học báo Học viện Sư phạm Hán Trung‖, số 2, 1983) của Chu Dị Văn, Mã Lâm Phương, ―Bàn qua những hiện tượng hỗ văn trong thành ngữ‖ (―Học tập tu từ‖, số 3, 1984) của Vương Tả v.v…Nghiên cứu từ góc độ ngữ dụng thì có ―Linh hoạt vận dụng thành ngữ‖ (―Dạy học Ngữ văn Trung học‖ số 12, 1980) của Nghi Bảo Nguyên v.v… Ngoài ra, việc biên soạn từ điển thành ngữ tiếng Hán cũng đã thể hiện tính đa dạng phong phú và đã giành được thành tích đáng mừng, chủ yếu được thể hiện ở 3 mặt sau đây: 1, Từ điển cùng tiêu đề cũng có nhiều bản do những người khác nhau chủ biên và do nhiều nhà xuất bản khác nhau xuất bản, ví dụ chỉ riêng ―Đại từ điển thành ngữ Trung Hoa‖ thì có bản do Nhiệm Siêu Kỳ chủ biên, Nxb Thư từ Hồ Bắc xuất bản, tháng 5 năm 2006; có bản do Trình Chí Cường chủ biên, Nxb Đại bách khoa Toàn thư Trung Quốc xuất bản vào tháng 10 năm 2004 và tháng 9 năm 2003; có bản do Nhóm biên soạn ―Đại từ điển thành ngữ Trung Hoa‖ biên soạn, Nxb Đại học Diên biên xuất bản, tháng 4 năm 2004; có bản do Tôn Duyệt chủ biên, Nxb Nhật báo Nhân dân xuất bản, tháng 3 năm 2006…―Từ điển thành ngữ tiếng Hán‖ có bản do nhóm biên soạn “Từ điển thành ngữ tiếng Hán‖ biên soạn, do Nxb Giáo dục Thượng Hải xuất bản; có bản do Hà Vĩ Ngư chủ biên, do Nxb Giáo dục Thượng Hải xuất bản; còn có bản do Khoa Trung văn trường Đại học Sự phạm Cam Túc biên soạn, do Nxb Giáo dục Thượng Hải xuất bản… 2, Cùng một cuốn từ điển được tái bản nhiều lần, ví dụ: riêng ―Từ điển thành ngữ tiếng Hán‖ (Nxb Giáo dục Thượng Hải, do nhóm biên soạn Từ điển thành ngữ tiếng Hán biên soạn) được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1978 và được tái bản vào năm 1983. 3, Còn có một số từ điển chuyên dành cho đối tượng nhất định, ví dụ―Từ điển đa chức năng thành ngữ tiếng Hán‖(Lâm Kiết Khải chủ biên, Tập đoàn Xuất bản Tứ Xuyên, Nxb Nhân dân Tứ Xuyên, 2005), 11 ―Từ điển toàn giải thành ngữ đa chức năng‖ (Cơ Trung Huân chủ biên, Nxb Thanh niên Trung Quốc, 2006) và ―Từ điển Đa chức năng phân loại thành ngữ chuyên dành cho học sinh‖… là những từ điển thành ngữ chuyên dành cho học sinh Trung học cơ sở, phổ thông trung học. Các bài viết, chuyên khảo và các cuốn từ điển trên đây đều đã kế thừa thành quả nghiên cứu của những nhà ngôn ngữ học tiền bối, ngược lại, họ cũng đã cung cấp được những tài liệu quý báu cho việc dạy học và nghiên cứu thành ngữ, đã đặt nền móng vững chắc cho việc nghiên cứu thành ngữ sâu hơn nữa. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu thành ngữ con số trong tiếng Hán và tiếng Việt Vì thành ngữ có tính hoàn chỉnh, nên phần lớn công trình chỉ chú trọng nghiên cứu ý nghĩa chức năng của thành ngữ, ít khi đề cập đến ý nghĩa và chức năng của từng thành tố trong thành ngữ, nhất là những con số nằm trong thành ngữ, chỉ có lẻ tẻ mấy bài viết đề cập đến con số trong thành ngữ. Bài báo ―Nghĩa trừu tượng của con số trong thành ngữ‖ (―Ngữ văn Trung Quốc‖, số 6, 1980) của Hoàng Nhạc Châu có thể coi là công trình sớm nhất nghiên cứu về con số trong thành ngữ tiếng Hán. Trong bài báo này tác giả đã phân tích tỉ mỉ ý nghĩa biểu trưng của các con số trong thành ngữ khi dùng riêng hoặc dùng chung với con số khác, giúp ích cho việc hiểu sâu hơn về ý nghĩa và cấu trúc của thành ngữ tiếng Hán; Ngoài ra, còn có thể kể đến một số bài viết khác, chẳng hạn: trong bài viết ―Bàn qua con số trong thành ngữ tiếng Hán‖(―Dạy học và bổ túc‖ trường Cao đẳng Sư phạm Chấn Giang, số 3 1984), Hàn Trần Kỳ đã trình bày những quy luật cơ bản của con số trong thành ngữ tiếng Hán. Bài viết ―Con số trong Hán ngữ‖ (http://www.tas.org.cn 10/9/2007) của Dương Bỉnh Chính nói về vấn đề dịch thuật thành ngữ con số giữa tiếng Hán và tiếng Anh. Bài viết ―Tìm hiểu về con số trong thành ngữ - Bàn qua đặc điểm tu từ của con số trong thành ngữ tiếng Hán‖ (http://www.lxyzbx.qdedu.net 2005) của Cát Tinh đã giới thiệu 12 những đặc điểm tu từ của con số trong thành ngữ tiếng Hán. ―Con số và thành ngữ tiếng Hán‖ - Luận văn thạc sĩ của An Mỹ Trân (người Nhật Bản) trường Đại học Sư phạm Thiên Tân, tháng 5 năm 2005, đề cập tương đối tỉ mỉ những quy luật của con số trong thành ngữ tiếng Hán và quan hệ giữa con số, thành ngữ và dân tộc Hán. Trong tiếng Việt, cũng có một số công trình nghiên cứu về thành ngữ con số, ví dụ luận văn thạc sĩ ngôn ngữ ―Khảo sát thành ngữ có yếu tố chỉ con số trong sự đối chiếu với thành ngữ tiếng Việt có yếu tố chỉ con số‖ (2001) của Giang Thị Tám, có so sánh thành ngữ con số giữa tiếng Hán và tiếng Việt nhưng trên một số lượng tư liệu hạn chế và không đề cập đến vấn đề chuyển dịch. Những điểm khác biệt giữa luận văn của Giang Thị Tám và luận văn này chúng tôi đã trình bày ở chương 1. 1.1.3. Tình hình nghiên cứu dịch thuật Hán - Việt Trung Quốc và Việt Nam sông nước liền một dải. Từ xa xưa, hai nước đã có sự giao lưu mật thiết về chính trị, kinh tế, văn hóa…Vì ngôn ngữ khác nhau, nhân dân hai dân tộc cũng như hai nhà nước ở các thời đại đều phải thông qua dịch thuật để trao đổi tư tưởng và giao lưu về kinh tế, văn hóa. Dịch thuật Hán – Việt đã xuất hiện hàng ngàn năm nay và ngày càng được coi trọng và phát triển nhanh chóng. Những năm gần đây, việc dịch thuật Hán –Việt (và Việt – Hán) đã được nhiều nhà ngôn ngữ học Trung Quốc và Việt Nam chú ý nghiên cứu. Ở Trung Quốc, cuốn ―Giáo trình dịch thuật Việt - Hán‖ (Triệu Ngọc Lan , 2002) là một trong những công trình đầu tiên nghiên cứu về lí luận và thực tiễn dịch thuật giữa Việt – Hán, nhưng chủ yếu nói về dịch thuật từ tiếng Việt dịch sang tiếng Hán. Cuốn ―Kỹ xảo dịch thuật Hán-Việt thực dụng‖ (Lương Viễn, Ôn Nhật Hào, 2005) là cuốn sách sớm nhất nghiên cứu một cách toàn diện về lí luận và thực tiễn giữa Hán – Việt, đã đặt nền móng cho việc dạy học và nghiên cữu dịch thuật giữa Hán – Việt. Đặc biệt, trong cuốn 13 sách này, có bài tựa ―Lược sử dịch thuật Hán – Việt‖ của GS. TS Phạm Hồng Quý đã trình bày rất tỉ mỉ tình hình dịch thuật Hán – Việt từ trước công nguyên trở lại đây, cung cấp những tài liệu tham khảo rất có giá trị cho việc nghiên cứu dịch thuật Hán – Việt. Bài viết ―Lịch sử và hiện trạng của dịch thuật chuyên ngành Hán – Việt‖ 〔49, tr. 66-70〕của Lưu Chí Cường cũng đã giới thiệu khá tỉ mỉ sự phát triển của việc dịch thuật Hán – Việt ở Trung Quốc. Ngoài ra, nhiều luận văn cử nhân, thạc sĩ, luận án tiến sĩ của các sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh Trung Quốc và Việt Nam cũng ít nhiều đề cấp đến dịch thuật Hán – Việt. Thành ngữ tiếng Hán nói chung và thành ngữ con số tiếng Hán nói riêng đã được nghiên cứu khá nhiều và đã có được những thành tựu nhất định trên các hướng tiếp cận đồng đại và lịch đại. Tuy nhiên, việc nghiên cứu đối chiếu và dịch thuật các thành ngữ con số tiếng Hán trong mối liên hệ với các thành ngữ tương tự của tiếng Việt thì hầu như chưa có công trình nào đề cập đến. Kế thừa những thành quả nghiên cứu về thành ngữ, thành ngữ con số trong tiếng Hán nêu trên, chúng tôi mạnh dạn thực hiện đề tài: ―Khảo sát thành ngữ có con số trong tiếng Hán và cách thức chuyển dịch sang tiếng Việt‖, nhằm mục đích giải mã các thành ngữ có con số của tiếng Hán và tìm ra cách thức chuyển dịch các thành ngữ con số từ tiếng Hán sang tiếng Việt. 1.2. Thành ngữ: khái niệm, nguồn gốc và đặc trƣng 1.2.1. Khái niệm thành ngữ ―Hán ngữ hiện đại‖ (2002) do Trương Bân chủ biên định nghĩa khái niệm thành ngữ như sau: “Thành ngữ là một loại cụm từ cố định được người dân quen dùng từ lâu đời, có ý nghĩa trọn vẹn, kết cấu cố định, cấu trúc đơn giản, và được sử dụng một cách hoàn chỉnh.” ―Đại từ điển Bách khoa Trung Quốc‖ (1990) định nghĩa cho thành ngữ là “Một loại thục ngữ, là một loại cụm từ cố định, lời gọn mà ý sâu, được nhân dân quen dùng từ đời này sang đời khác.” 14 ―Từ điển Hán ngữ hiện đại‖ (Nhóm biên soạn từ điển Sở Nghiên cứu ngôn ngữ của Viện Nghiên cứu Khoa học Xã hội Trung Quốc, Quán ấn thư Thương vụ, 2005) có giải thích: Thành ngữ là một loại nhóm từ hoặc cụm từ cố định có kết cấu đơn giản, ý nghĩa cô đọng được người dân quen dùng từ lâu đời. Nói chung, thành ngữ tiếng Hán thường do bốn âm tiết cấu thành, lời thì ngắn gọn, nhưng ý nghĩa thì sâu xa. Nghĩa của một số thành ngữ có thể được hiểu từ nghĩa hiển ngôn của các yếu tố cấu thành, ví dụ: ―心满意 足‖(Tâm mãn ý túc—vừa lòng thoả ý, hả lòng hả dạ), ―大显身手‖(Đại hiển thân thủ—trổ tài, thi đua tài năng). Cũng có những thành ngữ phải biết nguồn gốc của nó mới có thể hiểu được ý nghĩa hiện đại của nó, ví dụ: ―对牛弹 琴‖(Đối ngưu đàn cầm—đàn gảy tai trâu, dùng để chế giễu những người nghe không hiểu người khác nói gì với mình, cũng dùng để chế giễu những người nói chuyện không nhằm đúng đối tượng), ―画蛇添足‖(họa xà thiêm túc—khi vẽ con rắn lại thêm chân cho rắn, ví von làm việc quá thừa, không những không có tác dụng, ngược lại còn làm hỏng sự việc) … Còn các nhà ngôn ngữ học của Việt Nam thì quan niệm về thành ngữ như thế nào? Cuốn ―Đại từ điển tiếng Việt‖ (Nxb Văn hóa Thông tin, năm 1998) định nghĩa thành ngữ là: “Tập hợp từ cố định quen dùng, có nghĩa định danh, gọi tên sự vật, thường không thể suy ra từ nghĩa của từng yếu tố cấu thành, được lưu truyền trong văn chương và dân gian.” Cuốn ―Từ vựng học tiếng Việt hiện đại‖ (Nguyễn Văn Tu, 1976) định nghĩa: “Thành ngữ là cụm từ cố định, các thành phần trong đó đã mất đi tính độc lập, sau khi kết hợp tạo thành một chỉnh thể cố định. Ý nghĩa của thành ngữ không thể đơn giản suy ra từ các yếu tố cấu thành.” Trong cuốn ―Từ vựng học tiếng Việt‖ (Nguyễn Thiện Giáp, 1990), cũng định nghĩa: “Thành ngữ là cụm từ cố định, vừa có tính hoàn chỉnh về nghĩa, vừa có tính gợi cảm.” 15 Kế thừa ý kiến của các nhà ngôn ngữ học Trung Quốc và Việt Nam, chúng tôi cho rằng: Thành ngữ là những nhóm từ hoặc cụm từ cố định có ý nghĩa hoàn chỉnh, hình thức ngắn gọn, kết cấu định hình và được truyền lại và sử dụng từ đời này sang đời khác. Ví dụ thành ngữ ―mẹ tròn con vuông‖, là cụm từ cố định bốn âm tiết, không thể xen vào thành tố gì nữa, cũng không thể đảo ngược thứ tự hai vế trước sau thành “con vuông mẹ tròn”; có nghĩa hoàn chỉnh là sau khi người phụ nữ sinh con xong, mẹ con đều bình an. 1.2.2. Nguồn gốc của thành ngữ tiếng Hán Các thành ngữ trong tiếng Hán có nguồn gốc khác nhau, nhưng có thể qui thành mấy loại chủ yếu sau đây: 1.2.2.1. Thành ngữ có nguồn gốc từ truyện cổ tích hoặc thần thoại Có một số thành ngữ bắt nguồn từ truyện cổ tích thần thoại, ví dụ: thành ngữ ―画龙点睛‖ (họa long điểm tinh) bắt nguồn từ ―Ký danh họa lịch đại‖ của Trương Nhan Viễn đời Đường rằng: Lương Vũ đế ưa thích sự trang trí chùa chiền, nhiều lần cho một người họ Trương vẽ các bức tranh trên tường. Trương vẽ được bốn con rồng màu trắng không có mắt trên tường của chùa An Lạc Kim Linh và thường xuyên bảo người ta rằng: nếu vẽ con mắt cho rồng thì rồng sẽ bay đi. Mọi người thấy hoang mang, không tin, nên cố tình bảo vẽ thử. Trương vừa vẽ con mắt cho hai con rồng xong, bỗng nhiên, sấm sét vỡ tường, hai con rồng cưỡi mây lướt gió bay đi, còn hai con rồng chưa vẽ con mắt thì vẫn còn. Thành ngữ ―họa long điểm tinh‖ nay được dùng khi nói chuyện hoặc viết văn, người nói (viết) sử dụng những từ ngữ hoặc câu ngắn gọn đúng chỗ, sẽ làm cho nội dung càng thêm sinh động, sâu sắc; Thành ngữ ―愚公移山‖ (ngu công di sơn) có xuất xứ từ truyện ―Liệt Tử·Thang vấn‖, kể rằng: Ngày xưa, có một người tên là Ngu Công tuổi hơn chín mươi. Trước mặt nhà Ngu Công có hai ngọn núi to là Thái Hàng Sơn và Vương Ốc Sơn. Khổ tại hai ngọn núi này, Ngu Công mỗi lần ra ngoài làm việc đều phải đi đường vòng qua hai ngọn núi này. Ngu Công quyết dịnh chuyển đi hai ngọn 16 núi này. Thế là Ngu Công dẫn tất cả người nhà và con cháu đục đá, đào đất, gánh đi đổ vào biển Bột Hải. Thần núi được biết rất cảm động với tinh thần của Ngu Công, bèn báo cáo với Ngọc Đế. Ngọc Đế được biết cũng rất cảm động, bèn sai hai con trai của Khoa Nga Thị (thần đại lực của trời) xuống trần gian, mỗi người vác một ngọn núi đi, một ngọn núi được chuyển đến phía đông Súc Châu, một ngọn núi được chuyển đến phía Nam Ung Châu. Thành ngữ ―Ngu công di sơn‖ nay có nghĩa hàm ý rằng làm việc phải có quyết tâm, hằng tâm, không sợ khó khăn; Thành ngữ ―杞人忧天‖ (Khởi nhân ưu thiên— buồn vô duyên cớ, lo bò trắng răng, khéo lo trời sập) bắt nguồn từ truyện ―Liệt Tử·Thiên Thụy‖ rằng: đời Chu Triều, Khởi Quốc có một người suốt ngày lo sợ trời long đất lở, sợ tự mình sẽ không có chỗ trốn được, kể cả chuyện ăn ngủ hàng ngày cũng không yên tâm. ―Khởi nhân‖ tức là một người của Khởi Quốc, ―ưu‖ tức là lo sợ, nghĩa bóng của thành ngữ là ví von sự lo sợ vô duyên cớ, chẳng cần thiết. Ngoài ra còn có nhiều thành ngữ khác cũng có xuất xứ từ các truyện cổ tích hoặc thần thoại như ―夸父追日‖(khoa phụ truy nhật), “精卫填海”(tinh vệ điền hải), “叶公好龙”(diệp công hiếu long), “画蛇添足”(họa xà thiêm túc) ... 1.2.2.2. Thành ngữ có nguồn gốc từ các sự kiện lịch sử Có một số thành ngữ lại bắt nguồn từ sự kiện lịch sử, chẳng hạn, thành ngữ ―完璧归赵‖ (hoàn bích quy triệu) có nguồn gốc từ ―Sử ký·Liệt truyện Lạn Tương Như‖ của Tư Mã Thiên đời Hán, kể rằng: Chiêu Vương của nước Tần nghe nói Huệ Văn Vương của nước Triệu được một viên ngọc quý mà thế gian hiếm có, bèn sai người báo với Triệu Vương muốn dùng mười lăm thành trì đổi được viên ngọc quý này. Triệu Vương sợ Tần Vương lừa, không muốn biếu ngọc, nhưng lại sợ Tần Vương vin cớ này mà xâm lược nước Triệu, bèn sai Lạn Tương Như đi biếu ngọc. Trước khi đi, Lạn Tương Như hứa với Triệu Vương rằng: Nếu nước Tần giao cho nước Triệu mười lăm thành trì thì ông sẽ để lại viên ngọc này ở nước Tần, nếu không ông sẽ trả lại viên ngọc một cách nguyên xi cho nước Triệu. Khi Lạn Tương Như dâng ngọc cho Tần Vương, 17