TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA HỌC
----------
Tên đề tài
“KHẢO SÁT DƯ LƯỢNG -AGONIST (CLENBUTEROL
VÀ SALBUTAMOL) TRONG THỊT GÀ VÀ THỊT HEO
TRÊN THỊ TRƯỜNG THÀNH PHỐ CẦN THƠ”
Luận văn Tốt nghiệp
Ngành: Sư phạm Hóa học
Giáo viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
TS. Nguyễn Thị Thu Thủy
Lê Thị Hồng Búp
ThS. Lê Bảo Ngọc
Lớp : Sư phạm hóa học K35
MSSV: 2096714
Cần Thơ, 5/2013
LỜI CÁM ƠN
-------------
Để có được kết quả như hôm nay em xin chân thành cảm ơn:
Cô Nguyễn Thị Thu Thủy – Bộ môn Sư Phạm Hóa học – Khoa Sư Phạm đã hướng
dẫn tận tình, tạo mọi điều kiện thuận lợi để em thực hiện đề tài luận văn.
Cô Lê Bảo Ngọc – Giám Đốc Trung Tâm Dịch Vụ Phân Tích Thí Nghiệm TP.
HCM chi nhánh Cần Thơ (Case Cần Thơ) đã giúp đỡ về trang thiết bị, dụng cụ
hóa chất để em hoàn thành đề tài.
Các anh, chị làm việc tại Case Cần Thơ, đặc biệt là các anh trong tổ Sắc Ký đã
nhiệt tình giúp đỡ, chia sẻ những kinh nghiệm bổ ích trong suốt quá trình làm đề
tài.
Xin gởi lời cảm ơn đến toàn thể quý thầy cô trong bộ môn Sư phạm Hóa học –
Khoa Sư phạm đã dìu dắt và truyền đạt kiến thức quý báu cho em trong suốt thời
gian theo học ở trường.
Cảm ơn cha mẹ những người suốt đời tận tụy không quản khó khăn chăm lo cho
tương lai chúng con.
Các bạn sinh viên Hóa học K35, những người đã cùng tôi chia sẻ niềm vui, nỗi
buồn, động viên, giúp đỡ tôi trong thời gian học tập cũng như làm đề tài này.
Sinh viên thực hiện
Lê Thị Hồng Búp
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA HỌC
CỘNG HÒA XÃ HÔI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
1. Cán bộ hướng dẫn: Ts. Nguyễn Thị Thu Thủy
2. Tên đề tài: “Khảo sát dư lượng -agonist (clenbuterol và salbutamol) trong thịt gà
và thịt heo trên thị trường thành phố Cần Thơ”
3. Sinh viên thực hiện: Lê Thị Hồng Búp
MSSV: 2096714
Lớp Sư phạm Hóa học K35
4. Nội dung nhận xét:
a. Nhận xét về hình thức LVTN:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
b. Nhận xét về nội dung của LVTN:
- Đánh giá nội dung thực hiện đề tài:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
- Những vấn đề còn hạn chế:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
c. Nhận xét đối với từng sinh viên tham gia thực hiện đề tài (ghi rõ từng nội dung
chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm nếu có):
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
d. Kết luận, đề nghị và điểm:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày....tháng….năm 2013
Cán bộ hướng dẫn
Ngyễn Thị Thu Thủy
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA HỌC
CỘNG HÒA XÃ HÔI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
1. Cán bộ hướng dẫn: Ths. Lê Bảo Ngọc
2. Tên đề tài: “Khảo sát dư lượng -agonist (clenbuterol và salbutamol) trong thịt gà
và thịt heo trên thị trường thành phố Cần Thơ”
3. Sinh viên thực hiện: Lê Thị Hồng Búp
MSSV: 2096714
Lớp Sư phạm Hóa học K35
4. Nội dung nhận xét:
a. Nhận xét về hình thức LVTN:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
b. Nhận xét về nội dung của LVTN:
- Đánh giá nội dung thực hiện đề tài:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
- Những vấn đề còn hạn chế:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
c. Nhận xét đối với từng sinh viên tham gia thực hiện đề tài (ghi rõ từng nội dung
chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm nếu có):
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
d. Kết luận, đề nghị và điểm:
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày....tháng….năm 2013
Cán bộ hướng dẫn
Lê Bảo Ngọc
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA HỌC
CỘNG HÒA XÃ HÔI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
1. Cán bộ phản biện: Phan Thành Chung
2. Tên đề tài: “Khảo sát dư lượng -agonist (clenbuterol và salbutamol) trong thịt gà
và thịt heo trên thị trường thành phố Cần Thơ”
3. Sinh viên thực hiện: Lê Thị Hồng Búp. MSSV: 2096714. Lớp Sư phạm Hóa học K35
4. Nội dung nhận xét:
a. Nhận xét về hình thức LVTN:
Đề tài gồm 36 trang không kể phần phụ lục và tài liệu tham khảo. Văn bản được in ấn
đẹp, trang nhã bao gồm các hình ảnh minh họa và đúng qui cách.
b. Nhận xét về nội dung của LVTN:
Trong phần mở đầu, tác giả đã nêu rõ và cụ thể mục tiêu và giới hạn của đề tài,
phương pháp và phương tiện nghiên cứu.
Đề tài chọn phương pháp sắc ký lỏng ghép khối phổ (LC-MS/MS) để xác định dư
lượng -agonist là loại hormon tăng trưởng và tạo nạc trong chăn nuôi gia súc, gia cầm
mà hiện nay không được phép sử dụng ở Việt Nam trên các mẫu thịt gà và thịt heo ở một
số chợ địa phương ở thành phố Cần Thơ. Các kết quả phân tích cho thấy vẫn còn một số
mẫu thịt heo và gà vẫn còn lưu tồn một lượng -agonist (clenbuterol hoặc salbutamol)
mặc dù tỉ lệ không cao. Phương pháp định lượng dư lượng -agonist đã sử dụng là một
phương pháp phân tích với phương tiện hiện đại nên kết quả có thể tin cậy được. Đây là
một thông tin có giá trị đối với người tiêu dùng ở địa phương thành phố Cần Thơ trong
việc sử dụng thịt heo và thịt gà làm thực phẩm.
Tuy nhiên, tác giả chưa nêu được các kết quả của các nghiên cứu trước đây về sử
dụng phương pháp sắc ký lỏng ghép khối phổ (LC-MS/MS) để xác định dư lượng của agonist để chứng minh rằng phương pháp này là lựa chọn thích hợp.
Nhìn chung, tác giả đã hoàn thành tốt mục tiêu của đề tài đề ra.
Cần Thơ, ngày....tháng….năm.. …..
Cán bộ phản biện
Phan Thành Chung
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................................... iv
DANH SÁCH HÌNH ........................................................................................................... v
DANH SÁCH BIỂU BẢNG ............................................................................................... vi
TÓM TẮT NỘI DUNG .....................................................................................................vii
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.............................................................................................. 1
2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI ......................................................................................... 1
3. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI .......................................................................................... 2
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................................. 2
5. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ........................................................................... 2
NỘI DUNG .......................................................................................................................... 3
A. LÝ THUYẾT .................................................................................................................. 3
1. SẮC KÝ LỎNG HIỆU NĂNG CAO ......................................................................... 3
1.1. Lịch sử phát hiện ................................................................................................... 3
1.2. Khái niệm .............................................................................................................. 3
1.3. Phân loại phương pháp sắc ký ............................................................................... 3
1.4. Các đại lượng cơ bản trong sắc ký lỏng hiệu năng cao ......................................... 4
1.4.1. Thời gian lưu .......................................................................................................... 4
1.4.2. Hằng số phân bố ............................................................................................. 4
1.4.3. Hệ số dung lượng ............................................................................................ 5
1.4.4. Hiệu năng ........................................................................................................ 5
1.4.5. Độ chọn lọc ................................................................................................. 5
1.4.6. Độ phân giải Rs....................................................................................................... 6
1.5. Các bộ phận kỹ thuật của máy sắc ký lỏng hiệu năng cao ....................................... 7
1.5.1. Bình chứa pha động ........................................................................................ 7
1.5.2. Bộ khử khí ...................................................................................................... 8
1.5.3. Bơm cao áp ..................................................................................................... 9
1.5.4. Bộ phận tiêm mẫu ........................................................................................... 9
1.5.5. Cột sắc ký........................................................................................................ 9
1.5.6. Đầu dò ........................................................................................................... 10
1.5.7. Đầu dò khối phổ - Đầu dò khối phổ 3 tứ cực ............................................... 10
-i-
1.5.8. Bộ phận ghi nhận tín hiệu ............................................................................. 14
1.5.9. In dữ liệu ....................................................................................................... 14
2. KỸ THUẬT CHIẾT PHA RẮN (SOLID PHASE EXTRACTION: SPE) ............. 14
3. TỔNG QUAN VỀ CLENBUTEROL VÀ SALBUTAMOL ................................... 16
3.1. Khái quát về họ β-agonist .................................................................................... 16
3.2. Giới thiệu về clenbuterol và salbutamol .............................................................. 16
3.3. Tác dụng của clenbuterol và salbutamol ............................................................. 16
3.3.1. Trong y học ................................................................................................... 16
3.3.2. Trong chăn nuôi ............................................................................................ 17
3.4. Tác hại của clenbuterol và salbutamol ................................................................ 17
3.5. Giới hạn cho phép của dư lượng clenbuterol và salbutamol ............................... 17
3.6. Những dấu hiệu nhận biết thịt gia súc, gia cầm có chứa clenbuterol hoặc
salbutamol................................................................................................................... 18
4. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH HÀM LƯỢNG CLENBUTEROL VÀ
SALBUTAMOL ................................................................................................................ 18
4.1. Phương pháp Elisa ............................................................................................... 18
4.2. Phương pháp sắc ký lỏng ghép khối phổ............................................................. 19
4.3. Phương pháp sắc ký khí ghép khối phổ GC/MS ................................................. 22
B. THỰC NGHIỆM ........................................................................................................... 23
1. THIẾT Bị, DỤNG CỤ.............................................................................................. 23
2. HÓA CHẤT ............................................................................................................. 24
3. CHUẨN BỊ CÁC DUNG DỊCH CHUẨN ............................................................... 24
3.1. Yêu cầu chung ..................................................................................................... 24
3.2. Chuẩn bị dung dịch chuẩn gốc ............................................................................ 24
3.3. Chuẩn bị dung dịch chuẩn trung gian .................................................................. 24
3.4. Chuẩn bị dung dịch chuẩn làm việc .................................................................... 25
4. CHUẨN BỊ MẪU BẰNG KỸ THUẬT CHIẾT PHA RẮN ...................................... 25
4.1. Chiết mẫu............................................................................................................. 25
4.2. Làm sạch và làm giàu mẫu .................................................................................. 25
5. ĐIỀU KIỆN PHÂN TÍCH LC-MS/MS ................................................................... 27
5.1. Điều kiện vận hành hệ thống sắc ký lỏng ............................................................ 27
5.2. Điều kiện vận hành hệ thống khối phổ ................................................................ 28
-ii-
6. KHẢO SÁT KHOẢNG TUYẾN TÍNH .................................................................. 28
6.1. Dựng đường chuẩn .............................................................................................. 28
6.2. Khảo sát khoảng tuyến tính ................................................................................. 30
7. KHẢO SÁT HIỆU SUẤT THU HỒI VÀ ĐỘ LẶP LẠI ............................................ 30
8. KHẢO SÁT ĐỘ ĐÚNG........................................................................................... 32
8.1. Định nghĩa ........................................................................................................... 32
8.2. Thực hiện ............................................................................................................. 32
9. XÁC ĐỊNH GIỚI HẠN PHÁT HIỆN ..................................................................... 32
9.1. Định nghĩa ........................................................................................................... 32
9.2. Công thức ............................................................................................................ 32
9.3. Cách thực hiện ..................................................................................................... 32
10. KIỂM TRA DƯ LƯỢNG CỦA CLENBUTEROL VÀ SALBUTAMOL TRONG
MẪU NGHIÊN CỨU. ....................................................................................................... 33
10.1. Nguyên tắc ......................................................................................................... 33
10.2. Mẫu nghiên cứu ........................................................................................................ 33
10.3. Kết quả xác định dư lượng clenbuterol và salbutamol trong thịt gà, thịt heo. . 33
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................................... 35
1. KẾT LUẬN .............................................................................................................. 35
2. KIẾN NGHỊ ............................................................................................................. 35
PHỤ LỤC............................................................................................................................. a
PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ THIẾT BỊ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ............................................ a
PHỤ LỤC 2: SẮC KÝ ĐỒ............................................................................................. b
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................................r
-iii-
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
AOAC
Association of Official Analytical Chemists
(Hiệp hội các nhà phân tích hóa học chính thức)
APCI
Atmospheric Pressure Chemical Ionization
(Ion hóa hóa học ở áp suất khí quyển)
API
Atmospheric Pressure Ionization. (Ion hóa tại áp suất khí quyển)
CE
Colision Energy (Năng lượng phân mảnh)
ESI
Electrospray Ionization (Ion hóa tia điện)
HPLC
High Performance Liquid Chromatography
(Sắc ký lỏng hiệu năng cao)
IE
Ion Exchange (Trao đổi ion)
IP
Ion Pairing (Cặp ion)
LC/MS
Liquid Chromatography Mass Spectroscopy
(Sắc ký lỏng ghép khối phổ)
LC-MS/MS
Liquid Chromatography Tandem Mass Spectroscopy
(Sắc ký lỏng ghép hai lần khối phổ)
LOD
Limit of Detection (Giới hạn phát hiện)
LOQ
Limit of Quantitation (Giới hạn định lượng)
MMI
Multimode ionization (Ion hóa đa phương thức)
MRL
Maximum Residue Limits (Giới hạn dư lượng tối đa)
MRM
Multiple Reaction Monitoring
MS
Mass spectroscopy (Khối phổ)
ppm
Parts per million (Một phần triệu)
ppb
Parts per billion (Một phần tỉ)
psi
Pound per square inch
rpm
Revolutions per minute
RSD
Relative standard deviation (Độ lệch chuẩn tương đối)
SPE
Solid Phase Extraction (Chiết pha rắn)
SCX
Strong Cation Exchange (Cột trao đổi cation)
UV-VIS
Ultraviolet- Visable (Quang phổ tử ngoại khả kiến)
-iv-
DANH SÁCH HÌNH
Hình 1: Thời gian lưu của cấu tử phân tích ......................................................................... 4
Hình 2: Mối quan hệ giữa hệ số phân giải RS và khả năng tách của hai peak ..................... 6
Hình 3: Sơ đồ hệ thống HPLC ............................................................................................. 7
Hình 4: Bộ phận tiêm mẫu tự động trong hệ thống Agilent 7700x LC- ICP-MS ............... 9
Hình 5: Cột Eclipse plus C18 ............................................................................................ 10
Hình 6: Sơ đồ kỹ thuật phun ESI của máy Agilent Technologies Triple Quad 6410
LC/MS................................................................................................................................ 11
Hình 7: Bộ tạo ion kiểu APCI ............................................................................................ 12
Hình 8: Sơ đồ cấu tạo đầu dò khối phổ ba tứ cực .............................................................. 13
Hình 9. Cột chiết pha rắn SPE ........................................................................................... 15
Hình 10. a) Thịt heo có chứa salbutamol b). Thịt heo không chứa clenbuterol và
salbutamol .......................................................................................................................... 18
Hình 11. Đường chuẩn clenbuterol .................................................................................... 29
Hình 12. Đường chuẩn salbutamol .................................................................................... 29
-v-
DANH SÁCH BIỂU BẢNG
Bảng 1. Tính chất của một số pha động trong sắc ký lỏng .................................................. 8
Bảng 2. Danh pháp, công thức cấu tạo, tính chất vật lí clenbuterol và salbutamol ........... 16
Bảng 3. Chế độ gradient của dung môi ............................................................................. 28
Bảng 4. Dữ liệu dựng đường chuẩn clenbuterol ................................................................ 29
Bảng 5. Dữ liệu dựng đường chuẩn salbutamol ................................................................ 29
Bảng 6. Khảo sát hiệu suất thu hồi và độ lặp lại của clenbuterol ...................................... 31
Bảng 7. Khảo sát hiệu suất thu hồi và độ lặp lại của salbutamol ...................................... 31
Bảng 8. Thông tin về mẫu nghiên cứu ............................................................................... 31
Bảng 9. Kết quả phân tích dư lượng clenbuterol và salbutamol trong thịt gà, thịt heo ở
một số chợ tại Thành phố Cần Thơ.................................................................................... 34
Bảng 10. Mẫu phát hiện clenbuterol và salbutamol trong thịt gà, thịt heo ở một số chợ tại
Thành phố Cần Thơ ........................................................................................................... 34
-vi-
TÓM TẮT NỘI DUNG
Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề hóa chất trong thực phẩm là mối quan tâm của
rất nhiều người; đáng báo động là tình trạng lạm dụng chất kích thích tăng trưởng trong
chăn nuôi. Hóa chất sử dụng cho mục đích kích thích tăng trọng phổ biến hiện nay phải
kể đến là clenbuterol và salbutamol, đây là những hóa chất thuộc nhóm - agonist có tác
dụng làm giãn phế quản, là dược phẩm dùng để trị bệnh hen suyễn. Các nhà chăn nuôi đã
bổ sung clenbuterol hoặc salbutamol vào trong thức ăn gia súc, gia cầm nhằm kích thích
tăng trọng, tăng tỷ lệ nạc, giảm mỡ và thu được nhiều lợi nhuận. Theo nghiên cứu của các
nhà khoa học, tồn dư những chất này trong các sản phẩm thịt có những tác dụng phụ rất
nguy hại đến sức khỏe của người sử dụng như: rối loạn nhịp tim, liệt cơ, run cơ, phù nề…
Bộ Nông nghiệp và phát triển Nông thôn Việt Nam cũng đã ban hành lệnh cấm sử
dụng clenbuterol và salbutamol. Tuy nhiên, việc sử dụng bất hợp pháp hai loại hóa chất
này vẫn còn trên thị trường chăn nuôi. Đề tài: “KHẢO SÁT DƯ LƯỢNG - AGONIST
(CLENBUTEROL VÀ SALBUTAMOL) TRONG THỊT GÀ VÀ THỊT HEO TRÊN THỊ
TRƯỜNG THÀNH PHỐ CẦN THƠ” được thực hiện nhằm góp thông tin khoa học về
tình hình sử dụng chất kích thích tăng trọng trong chăn nuôi, sản xuất nhằm có thêm dữ
liệu cho việc ngăn chặn và phòng ngừa việc sử dụng tràn lan các loại hóa chất này ảnh
hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.
Các bước thực hiện:
Bước 1: Khảo sát một số yếu tố: khoảng tuyến tính, hiệu suất thu hồi, giới
hạn phát hiện, độ lặp lại của phương pháp kiểm tra dư lượng clenbuterol và
salbutamol mà đề tài thực hiện.
Bước 2: Thu mua 48 mẫu ở 8 chợ trên hai quận Cái Răng và Ninh Kiều,
Thành Phố Cần Thơ.
Bước 3: Xử lý mẫu: mẫu sau khi đồng nhất được li trích bằng K 2HPO4, làm
sạch dịch chiết mẫu bằng kỹ thuật chiết pha rắn.
Bước 3: Tiến hành phân tích trên máy LC/MS/MS Agilent 6410B, đầu dò
khố phổ ba tứ cực, xử lý số liệu.
Sau thời gian nghiên cứu và thực hiện, đề tài đạt được kết quả sau:
Chọn lọc các yếu tố để làm tăng độ tin cậy trong phân tích clenbuterol và
salbutamol bằng kỹ thuật sắc ký lỏng ghép khối phổ:
-vii-
Xác định hiệu suất thu hồi của phương pháp đã nghiên cứu: 62,7-84,2 đối
với clenbuterol và 61,3-67,3 đối với salbutamol.
Giới hạn phát hiện (LOD): 0,5 ppb; Giới hạn định lượng (LOQ): 1,5 ppb.
Tiến hành thu mua và phân tích 48 mẫu thịt gà và thịt lợn ở 8 chợ trên địa bàn
thành phố Cần Thơ đã thu được kết quả như sau:
Thịt gà có 1/24 (4,17%) mẫu phát hiện dư lượng clenbuterol với hàm lượng
2,59 ppb; 1/24 (4,17%) mẫu phát hiện dư lượng salbutamol với hàm lượng
5,37 ppb.
Thịt heo có 1/24 (4,17%) mẫu phát hiện dư lượng clenbuterol với hàm
lượng 0,74 ppb; 1/24 (4,17%) mẫu phát hiện salbutamol có hàm lượng 0,9
ppb.
Không có mẫu nào vừa nhiễm cả clenbuterol và salbutamol.
Từ kết quả đạt được cho thấy phương pháp kiểm tra dư lượng clenbuterol và
salbutamol bằng kỹ thuật sắc ký lỏng ghép hai lần khối phổ mà đề tài đã thực hiện là
đáng tin cậy. Số lượng mẫu nhiễm clenbuterol, salbutamol trong các mẫu thu mua ngẫu
nhiên ở các chợ trên địa bàn Thành phố Cần Thơ tương đối ít với dư lượng cũng không
cao nhưng nếu được tích trữ lâu dài trong cơ thể sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Vì vậy,
người tiêu dùng nên cẩn trọng khi sử dụng những sản phẩm không rõ nguồn gốc, nên lựa
chọn thực phẩm đã được các cơ quan chức năng kiểm tra, đảm bảo an toàn, vệ sinh thực
phẩm.
-viii-
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp hiện nay, chăn nuôi là ngành giữ vị trí và vai
trò quan trọng. Để vật nuôi mau lớn, các nhà chăn nuôi đã áp dụng nhiều phương thức
khác nhau. Trong những năm gần đây, tình trạng lạm dụng chất kích thích tăng trưởng
trong chăn nuôi khá phổ biến, điển hình là clenbuterol và salbutamol. Đây là những hóa
chất thuộc nhóm -agonist. Trong y học, chúng có tác dụng làm giãn phế quản, là dược
phẩm dùng để trị bệnh hen suyễn. Trong chăn nuôi, một bộ phận người dân trộn một
trong hai chất này vào thức ăn gia súc, gia cầm nhằm kích thích tăng trọng, tăng tỷ lệ
nạc, giảm mỡ và thu được nhiều lợi nhuận. Tuy nhiên, việc ăn phải những thực phẩm có
tồn dư clenbuterol và salbutamol gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng như: rối
loạn nhịp tim, đau tim, tim đập nhanh, tăng huyết áp, choáng váng, run cơ, phù nề…
Ngày 20 tháng 06 năm 2002 Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam đã ban
hành danh mục 18 kháng sinh, hóa chất cấm trong chăn nuôi (quyết định số 54/2002/QĐBNN) trong đó có clenbuterol và salbutamol. Thế nhưng việc sử dụng bất hợp pháp các
loại hóa chất này vẫn còn trên thị trường chăn nuôi ở Việt Nam. Vấn đề nghiên cứu và áp
dụng các phương pháp tiên tiến để phân tích xác định, đánh giá dư lượng chất kích thích
tăng trưởng nói chung và clenbuterol, salbutamol nói riêng là rất cần thiết.
Đề tài: “KHẢO SÁT DƯ LƯỢNG -AGONIST (CLENBUTEROL VÀ
SALBUTAMOL) TRONG THỊT GÀ VÀ THỊT HEO TRÊN THỊ TRƯỜNG THÀNH
PHỐ CẦN THƠ” được thực hiện nhằm góp thông tin khoa học về tình hình sử dụng chất
kích thích tăng trọng trong chăn nuôi, sản xuất.
2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
Khảo sát các yếu tố về hiệu suất thu hồi, giới hạn phát hiện để làm tăng độ tin cậy
của phương pháp kiểm tra dư lượng clenbuterol và salbutamol bằng kỹ thuật sắc ký lỏng
ghép khối phổ mà đề tài đã thực hiện.
Kiểm tra dư lượng clenbuterol và salbutamol trong một số mẫu thịt gà, thịt heo ở
một số chợ trên thị trường Thành phố Cần Thơ. Đồng thời, giúp người tiêu dùng biết
được tác hại của các sản phẩm được chế biến từ thịt gà, thịt heo có chứa clenbuterol và
salbutamol.
-1-
3. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI
Xác định dư lượng clenbuterol và salbutamol trong thịt gà, thịt heo trên thị trường
Thành Phố Cần Thơ (quận Ninh Kiều và Cái Răng) bằng kỹ thuật sắc ký lỏng ghép khối
phổ với các yếu tố chọn lọc từ phòng thí nghiệm.
Thời gian khảo sát: Tháng 08/2012 đến tháng 2/2013.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Điều tra: thu mẫu ngẫu nhiên trên thị trường Thành phố Cần Thơ.
Tổng kết kinh nghiêm: đọc tham khảo tài liệu từ các nghiên cứu trước.
Thực nghiệm trong phòng thí nghiệm: sử dụng phương pháp sắc ký lỏng ghép
khối phổ với kỹ thuật chiết pha rắn.
5. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
- Giai đoạn 1: Nhận đề tài, tìm tài liệu có liên quan đến đề tài, viết đề cương,
hoạch định cho quá trình thực hiện đề tài (5-8/2012).
- Giai đoạn 2: Thực hiện đề tài (8/2012-2/2013). Các bước tiến hành:
Bước 1: Khảo sát một số thông số khi phân tích bằng LC-MS/MS theo
phương pháp đã chọn.
Bước 2: Thu mua mẫu ở một số chợ trên địa bàn Thành Phố Cần Thơ.
Bước 3: Xử lý mẫu: mẫu sau khi đồng nhất được li trích bằng K2HPO4, làm
sạch dịch chiết mẫu bằng kỹ thuật chiết pha rắn.
Bước 4: Tiến hành phân tích trên máy LC-MS/MS Agilent 6410B, đầu dò
khố phổ ba tứ cực.
- Giai đoạn 3: Thu thập kết quả, xử lý số liệu, viết bài, báo cáo (3-5/2013)
-2-
NỘI DUNG
A. LÝ THUYẾT
1. SẮC KÝ LỎNG HIỆU NĂNG CAO
1.1. Lịch sử phát hiện[4]
Để khắc phục các khó khăn khi phân tích mẫu bằng sắc ký khí, đáp ứng nhu cầu
bức thiết trong cuộc sống, kỹ thuật sắc ký lỏng được phát triển, hoàn thiện để có kỹ thuật
sắc ký lỏng hiệu năng cao (High Performance Liquid Chromatography, HPLC). Năm
1967, Harvath C là người đầu tiên đã phát minh máy HPLC nghiên cứu về nucleotid.
Ngày nay, với các ưu điểm như áp suất cao, độ phân giải cao, vận tốc sắc ký
nhanh…HPLC được áp dụng trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu. Hợp chất có thể phân tích
bằng HPLC như acid amin, protein, acid nucleic, hydrocacbon, carbohydrate, thuốc
kháng sinh, thuốc trừ sâu, các hợp chất vô cơ…
1.2. Khái niệm
Sắc ký lỏng hiệu năng cao là một phương pháp chia tách trong đó pha động là chất
lỏng và pha tĩnh chứa trong cột là chất rắn đã được phân chia dưới dạng tiểu phân hoặc
một chất lỏng phủ lên một chất mang rắn hay một chất mang đã được biến đổi bằng liên
kết hoá học với các nhóm chức hữu cơ.
1.3. Phân loại phương pháp sắc ký
Trong HPLC, tùy bản chất của quá trình sắc ký của pha tĩnh trong cột tách mà người ta chia thành:
Sắc ký phân bố (Partition Chromatography: PC).
Sắc ký hấp phụ: sắc ký pha thường (Normal phase: NP-HPLC) và pha ngược hay pha đảo (Reverse phase: RP- HPLC).
Sắc ký trao đổi ion (IE-HPLC) và cặp ion (IP-HPLC).
Sắc ký rây phân tử (FG-HPLC).
Trong đó, sắc ký phân bố được ứng dụng rộng rãi nhất vì có thể phân tích được
những hợp chất từ không phân cực đến những hợp chất rất phân cực, hợp chất ion có
khối lượng phân tử không quá lớn (<3000 đvC).
Trong sắc ký pha thường: pha tĩnh có độ phân cực cao hơn độ phân cực của dung
môi pha động, dùng để tách và phân tích các hợp chất có độ phân cực cao với phân tử
lượng không lớn lắm.
-3-
Sắc ký pha đảo ngược với sắc ký pha thường, pha tĩnh có độ phân cực thấp, pha
động có độ phân cực cao hơn. Phương pháp này dùng để phân tích các hợp chất từ không
phân cực đến phân cực vừa. Dung môi sử dụng là dung môi phân cực, trong đó nước
đóng vai trò quan trọng do đó sắc ký pha đảo được sử dụng nhiều nhất.
1.4. Các đại lượng cơ bản trong sắc ký lỏng hiệu năng cao[1], [3], [4], [7]
1.4.1. Thời gian lưu
- tR: thời gian lưu của một cấu tử từ khi vào cột đến khi tách ra khỏi cột ở điểm có
nồng độ cực đại.
- tO : thời gian để cho chất nào đó không có ái lực với pha tĩnh đi qua cột; đó cũng
là thời gian pha động đi từ đầu cột đến cuối cột và còn gọi là thời gian lưu chết.
- tR' : thời gian lưu thật của một cấu tử.
- tR' = tR - tO
Hình 1: Thời gian lưu của cấu tử phân tích
1.4.2. Hằng số phân bố
Cân bằng của một cấu tử X trong hệ sắc ký có thể được mô tả bằng phương trình
như sau:
X pha động
X pha tĩnh
Hằng số cân bằng K cho cân bằng này được gọi là tỉ lệ phân bố hay hằng số phân
bố và được tính như sau: K
CS
CM
Với CS: nồng độ cấu tử trong pha tĩnh, CM: nồng độ cấu tử trong pha động.
Hệ số K tùy thuộc vào bản chất pha tĩnh, pha động và chất phân tích. K nhỏ chất
di chuyển nhanh, K lớn chất di chuyển chậm. Thông thường K ≥ 1 để chất có ái lực với
-4-
pha tĩnh nếu không thì nó sẽ di chuyển nhanh quá làm cho khó tách. Hai chất muốn tách
ra khỏi nhau thì phải có K khác nhau.
1.4.3. Hệ số dung lượng
Để mô tả tốc độ lưu của cấu tử phân tích trong cột người ta sử dụng một hệ số
quan trọng gọi là hệ số dung lượng k’: k '
CS .VS
V
K. S
CM .VM
VM
VS: thể tích pha tĩnh, VM: thể tích pha động
k’ có thể tính theo công thức: k '
t R tO
tO
k’ phải lớn hơn 1 để peak của chất tan tách khỏi peak của dung môi nhưng không
quá lớn vì lúc đó thời gian phân tích sẽ kéo dài và mũi bị tù do chất ở trong cột quá lâu.
Khoảng k’ lý tưởng là từ 2 đến 5 nhưng khi phân tích một hỗn hợp phức tạp chúng ta có
thể chấp nhận k’ trong khoảng từ 0,5-20.
1.4.4. Hiệu năng
Khi nói đến hiệu năng của cột là nói đến khả năng tách mũi sắc ký của cấu tử trên
cột. Độ hiệu năng N được biểu diễn như số đĩa lí thuyết của cột. N càng lớn hiệu năng
tách của cột càng lớn.
t
L
tR
N
16. 5,55 R
H
W
W1
2
2
2
Với W: bề rộng mũi sắc ký
W1/2: bề rộng của mũi ở phân nửa chiều cao.
Số đĩa lý thuyết càng lớn, bề rộng W càng nhỏ, mũi càng nhọn.
1.4.5. Độ chọn lọc
'
K
K
B B'
KA
KA
K 2 t R2 t O t ' R2
K1 t R1 t O t ' R1
Độ chọn lọc là một thông số rất quan trọng, liên quan tới khả năng tách của các
cấu tử cần phân tích, nó tùy thuộc bản chất của pha tĩnh, pha động.
Hai chất tách được khi # 1 và càng lớn, khả năng tách càng cao.
-5-
- Xem thêm -