Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Khảo sát đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra...

Tài liệu Khảo sát đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra trên gà và thử nghiệm một số phác đồ điều trị tại một số trại chăn nuôi ở huyện Yên Thế - tỉnh Bắc Giang

.PDF
59
342
109

Mô tả:

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------  ------------- NGUYỄN ĐỨC TOÀN Tên đề tài: “KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH ĐẦU ĐEN DO ĐƠN BÀO HISTOMONAS MELEAGRIDIS GÂY RA TRÊN GÀ VÀ THỬ NGHIỆM MỘT SỐ PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊTẠI MỘT SỐ TRẠI CHĂN NUÔI Ở HUYỆN YÊN THẾ, TỈNH BẮC GIANG” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Thú y Lớp: K43 - TY Khoa: Chăn nuôi Thú y Khóa học: 2011 - 2016 Giảng viên hƣớng dẫn : PGS. TS. Trần Huê Viên Thái Nguyên - 2015 i LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp là một nộidung quan trọng cần thiết đối với mỗi sinh viên đại học trƣớc khi ra trƣờng, nhằm rèn luyện về tay nghề và củng cố thêm kiến thức lý thuyết cho công việc sau này. Để hoàn thiện khóa luận này, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, em luôn nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình, tạo điều kiện và đóng góp những ý kiến quý báu của các thầy, cô giáo trong suốt thời gian thực hiện đề tài nghiên cứu. Thông qua khóa luận này, cho phép em đƣợc bày tỏ lòng biết ơn tới: Ban giám hiệu, toàn thể các thầy cô giáo khoa Chăn nuôi Thú y, Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, đặc biệt là thầy giáoPGS.TS.Trần Huê Viên đã luôn động viên giúp đỡ, chỉ bảo tận tình, đóng góp ý kiến quý báu cho em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành khóa luận. Em xin trân trọng cảm ơn: Toàn thể cán bộ công nhân viên Trạm thú y huyện Yên Thế đã tiếp nhận và tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình thực tập tốt nghiệp. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của gia đình và bạn bè trong suốt khóa học. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 8 tháng 12 năm 2015 Sinh viên Nguyễn Đức Toàn ii LỜI NÓI ĐẦU Để trở thành một kỹ sƣ, bác sĩ thú y giỏi đƣợc xã hội chấp nhận, mỗi sinh viên khi ra trƣờng cần trang bị cho mình một vốn kiến thức khoa học, chuyên môn vững vàng và sự hiểu biết xã hội. Do vậy, thực tập tốt nghiệp là việc hết sức quan trọng giúp sinh viên củng cố lại kiến thức đã học , vâ ̣n dụng lý thuyết vào thực tiễn sản xuất, tiếp cận và làm quen với công việc. Qua đó sinh viên sẽ nâng cao trình độ, khả năng áp dụng những tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất. Đồng thời tạo cho mình tác phong và làm việc khoa học, có tính sáng tạo để ra trƣờng phải là một cán bộ vững vàng về lý thuyết , giỏi về tay nghề, có trình độ chuyên môn cao đáp ứng yêu cầu của sản xuất góp phần vào sự phát triển của đất nƣớc. Xuất phát từ nguyện vọng của bản thân, đƣợc sự nhất trí của nhà trƣờng, Ban chủ nhiệm khoa Chăn nuôi Thú y – Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên cùng với sự giúp đỡ, hƣớng dẫn tận tình của thầy giáo PGS. TS. Trần Huê Viên và sự tiếp nhận của Trạm thú y huyện Yên Thế, em đã thực hiện đề tài: “Khảo sát đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra trên gàvà thử nghiệm một số phác đồ điều trị tại một số trại chăn nuôi ởhuyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ” Sau thời gian thực tập tốt nghiệp với tinh thần khẩn trƣơng nghiêm túc nên em đã hoàn thành khóa luận. Tuy nhiên, do trình độ có hạn, bƣớc đầu còn bỡ ngỡ trong công tác nghiên cứu nên khóa luận của em không tránh khỏi những sai sót. Em rất mong nhận đƣợc sự đóng góp của thầy, cô giáo để khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! iii DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 4.1. Thực trạng phòng chống dịch bệnh cho gà tại huyện Yên Thế,tỉnh Bắc Giang ........................................................................................ 32 Bảng 4.2. Tỷ lệ nhiễm H.meleagridis ở gà tại một số địa phƣơng của huyện Yên Thế .......................................................................... 33 Bảng 4.3. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo lứa tuổi .............................. 35 Bảng 4.4. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo phƣơng thức chăn nuôi ...... 37 Bảng 4.5. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo kiểu nền chuồng nuôi gà .... 38 Bảng 4.6. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo tình trạng vệ sinh thú y ..... 39 Bảng 4.7. Tỷ lệ và cƣờng độ nhiễm giun kim ở gà mổ khám ......................... 41 Bảng 4.8. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis trong số gà nhiễm giun kim ............... 42 Bảng 4.9. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis trong số gà không nhiễm giun kim .... 43 Bảng 4.10. Sự ô nhiễm trứng giun kim ở nền chuồng, xung quanh chuồng và vƣờn chăn thả gà ........................................................................... 44 Bảng 4.11. Hiệu lực của phác đồ điều trị bệnh đầu đendo đơn bào H. meleagridis gây racho gà trên thực địa ......................................... 47 iv DANH MỤC CÁC TƢ̀, CỤM TỪ VIẾT TẮT Chƣ̃ viế t tắ t STT Chƣ̃ viế t đầ y đủ 1 Cs. Cộng sự 2 HE Hematoxilin - Eosin 3 H. gallinarum Heterakis gallinarum 4 H. meleagridis Histomonas meleagridis 5 KCTG Ký chủ trung gian 6 VSTY Vệ sinh thú y v MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. ii DANH MỤC BẢNG ........................................................................................iii DANH MỤC CÁC TƢ̀, CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................ iv MỤC LỤC ......................................................................................................... v Phần 1: MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu của đề tài và mục đích nghiên cứu.............................................. 2 1.3. Ý nghĩa khoa học của đề tài ....................................................................... 2 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học ...................................... 2 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn ........................................................................... 2 Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 3 2.1. Cơ sở khoa học ........................................................................................... 3 2.1.1. Đặc điểm của đơn bào H. meleagridis .................................................... 3 2.1.2. Đặc điểm sinh học của giun tròn Heterakis gallinarum - Ký chủ trung gian (KCTG) của H. meleagridis............................................................ 8 2.1.3. Bệnh đầu đen (Histomonosis) ở gà ....................................................... 10 2.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc .............................................. 20 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc .......................................................... 20 2.2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 21 Phần 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNGVÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................................... 23 3.1. Đối tƣợng và nội dung nghiên cứu........................................................... 23 3.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................ 23 3.1.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 23 3.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu ................................................................ 23 vi 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 24 3.3.1. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen ở gà tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.............................................................................................. 24 3.3.2. Sử dụng thuốc điều trị bệnh đầu đen cho gà ......................................... 24 3.4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 25 3.4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do H. meleagridis gây nên ở gà nuôi tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. .... 25 3.4.2. Phƣơng pháp sử dụng thuốc điều trị bệnh đầu đen cho gà ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang .............................................................................. 30 3.5. Phƣơng pháp xử lý số liệu........................................................................ 30 Phần 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................ 32 4.1. Đặc điểm dịch tễ bệnh do đơn bào H. meleagridis ở gà tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang .............................................................................. 32 4.1.1. Kết quả điều tra thực trạng phòng chống dịch bệnh cho gà tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ...................................................................... 32 4.1.2. Tình hình nhiễm đơn bào H. meleagridis ở gà tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ............................................................................................. 33 4.1.3. Nghiên cứu sự liên quan giữa bệnh đầu đen và bệnh giun kim ở gà .... 40 4.2. Sử dụng thuốc điều trị bệnh đầu đen cho gà ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ..................................................................................................... 46 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 48 5.1. Kết luận .................................................................................................... 48 5.1.1. Đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen trên gà ở3xã thuộc huyện Yên Thế .... 48 5.1.2. Kết quả thử nghiệm phác đồ điều trị bệnh đầu đen cho gà. .................. 49 5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 50 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Trên con đƣờng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, ngành chăn nuôi luôn chiếm một vị trí quan trọng trong sự phát triển chung của nền kinh tế đất nƣớc. Chăn nuôi đã và đang làm thay đổi cuộc sống, nâng cao mức thu nhập cho ngƣời dân, tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế cao phục vụ cho nhu cầu trong nƣớc và xuất khẩu. Mặt khác, ngành chăn nuôi còn cung cấp sản phẩm phụ cho các ngành công nghiệp chế biến, cung cấp phân bón cho ngành trồng trọt. Yên Thế là một huyện có nghề chăn nuôi gia cầ m phát triển mạnh ở tỉnh Bắc Giang , đặc biệt là chăn nuôi gà . Tuy nhiên , do chăn nuôi theo phƣơng thức thả vƣờn , kỹ thuật chăn nuôi gà còn chƣa thật tốt , mật độ nuôi dày, vệ sinh thú y chƣa tốt đã tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh ký sinh trùng nói chung và bệnh giun kim ở gà nói riêng phát triển, kéo theo là sự phát triển của bệnh do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra. Bệnh đầu đen (Histomonosis) là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm ở gia cầ m, đă ̣c biê ̣t là gà và gà tây . Bê ̣nh do đơn bào có tên khoa ho ̣c là Histomonas meleagridis gây ra. Gia cầ m bi ̣bê ̣nh có những biểu hiện bất thƣờng ở da vùng đầu: ban đầu có màu xanh tím, sau đó nhanh chóng trở nên thâm đen nên bệnh còn có tên là bệnh đầu đen. Bệnh có những bệnh tích đặc trƣng nhƣ: gan sƣng to gấ p 2-3 lầ n, hoại tử hình hoa cúc, manh tràng đóng kén trắ ng, thể trạng xấu, da vùng đầu và mào tích thâm đen. Gà bệnh chết rải rác và thƣờng chết về ban đêm, mức độ chết không ồ ạt nhƣng hiện tƣợng chết kéo dài , gây cho ngƣời chăn nuôi cảm giác bệnh không nguy hiểm lắm . Thực chất cuối cùng gà chết có thể đến 85 – 95%, gây thiê ̣t ha ̣i nă ̣ng nề về kinh tế cho ngƣời chăn nuôi. Xuất phát từ yêu cầu cấp bách của thực tế chăn nuôi gà ở huyện Yên Thế, chúng tôi thực hiện đề tài: “Khảo sát đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do 2 đơn bàoHistomonas meleagridis gây ra trên gà và thử nghiệm một số phác đồ điều trị tại một số trại chăn nuôi ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang” . 1.2. Mục tiêu của đề tài và mục đích nghiên cứu Nghiên cứu tình hình nhiễm đơn bào H. meleagridis ở gà nuôi tại 3 xã ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang: An Thƣợng, Đồng Kỳ, Hồng Kỳ. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen ở gà và dùng thuốc điều trị bệnh. Làm sáng tỏ đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen ở gà và thử nghiệm phác đồ điều trị bệnh đạt hiệu quả cao. 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả đề tài bổ sung thông tin khoa học về đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen ở gà và đƣa ra phác đồ điều trị bệnh đạt hiệu quả cao nhất. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả của đề tài giúp ngƣời chăn nuôi hiểu rõ hơn về căn bệnh, khuyến cáo ngƣời chăn nuôi áp dụng quy trình phòng, trị bệnh đầu đen cho gà nhằm hạn chế tỷ lệ nhiễm và thiệt hại do bệnh đầu đen gây ra, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi, thúc đẩy ngành chăn nuôi phát triển. 3 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học Bệnh đầu đen (Histomonosis) là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm ở gà và gà tây. Bệnh do một loại đơn bào có tên khoa học là Histomonas meleagridis gây ra. H. Meleagridiský sinh chủ yếu trong lòng manh tràng và nhu mô gan, gây hoại tử, xuất huyết niêm mạc manh tràng, rối loạn chức năng gan và gây chết gia cầm với tỷ lệ cao, ảnh hƣởng tới thu nhập của ngƣời chăn nuôi. 2.1.1. Đặc điểm của đơn bào H. meleagridis 2.1.1.1. Vị trí của đơn bào H. meleagridis trong hệ thống phân loại động vật nguyên sinh Trong mô tả đầu tiên của Smith(1895) [26], H. meleagridis đƣợc biết đến là amip. Căn cứ vào kết quả phân tích trình tự gen, Cepicka và cs. (2010) [12] đã cho biết vị trí phân loại của H. meleagridis nhƣ sau: Giới Protozoen Ngành Parabasalia Lớp Tritrichomonadea Bộ Tritrichomonadida Họ Dientamoebidae Giống Histomonas Loài Histomonasmeleagridis 2.1.1.2. Hình thái học loài H. meleagridis Khi nghiên cứu về bệnh đầu đen Smith (1895) [26] nhận thấy, ở gà tây mắc bệnh thì gan và manh tràng là 2 cơ quan bị tổn thƣơng nặng nề nhất. Lấy chất chứa trong manh tràng gà bệnh soi tƣơi, tác giả đã tìm thấy tác nhân gây bệnh là một sinh vật đơn bào (Amoeba meleagridis) có hình tròn hoặc ovan, 4 đƣờng kính 8 - 14 μm. Trong mô gan đƣợc cố định và nhuộm màu, Smith nhận thấy đơn bào có dạng hình ovan, đƣờng kính dao động từ 6 - 10 μm, ở giữa có nhiều cấu trúc nhỏ tập trung lại thành thể nhân. Tác nhân gây bệnh có tên là H. meleagridis. Tyzzer (1920) [29] đã nghiên cứu về bệnh đầu đen và mô tả hình thái của H. meleagridis ở từng giai đoạn phát triển khác nhau.Khi quan sát dƣới kính hiển vi, tác giả thấy H. meleagridis tồn tại lƣỡng hình (dạng amip và có roi). Trong mô (giai đoạn xâm lấn) nó có dạng amip, trong lòng manh tràng H. meleagridis ở dạng có roi. H. meleagridis ở dạng amip thƣờng có đƣờng kính 8 - 14 μm, trong khi ở hình dạng có roi đƣờng kính có thể lên tới 30 μm. Tyzzer (1934) [27] đã nghiên cứu sự chuyển động củaH. meleagridis ở 42o C và mô tả, roi của đơn bào này nhịp nhàng rung động giúp nó có thể xoay ngƣợc chiều kim đồng hồ. H. meleagridis là một loại đơn bào đa hình thái: hình trùng roi (4 roi), hình amip và hình lƣới… Trong các dạng hình thái thì hình roi là phổ biến nhất và dễ nhận biết nhất bởi chúng có hai nhân (1 nhân to và 1 nhân nhỏ) từ nhân to mọc ra 4 cái roi. Nghiên cứu về cấu tạo của đơn bào H. meleagridis, các nhà khoa học cho biết, theo thứ tự từ ngoài vào trong đơn bào H. meleagridis cấu tạo gồm 3 phần: màng, nguyên sinh chất và nhân. Màng đơn bào H. meleagridis là một màng đơn. Nguyên sinh chất của H. meleagridis chứa ß-glycogen, ribosome và ARN, một số không bào và hạt nhân. Nhân hình trứng hoặc hình chữ U, bao gồm một nucleotid. Màng nhân là một màng kép.Trong vùng lân cận của nhân có bộ máy golgi. 2.1.1.3. Vòng đời H. meleagridis Chu trình sinh học của H. meleagridis nhƣ sau: Trong mô tổ chức của ký chủ (gà và gà tây),Histomonas sản sinh theo phƣơng thức tự nhân đôi trong 5 tế bào gan, manh tràng và sinh sản mạnh nhất ở giai đoạn thể lƣới (Incistio). Tuy nhiên, H.meleagridis thâm thập, ký sinh vào trong trứng giun kim và tiếp tục phát triển trong đó nhƣ thế nào thì chƣa đƣợc nghiên cứu kỹ và chƣa có giải đáp thỏa đáng về vấn đề này. H. meleagridiscó thể nuôi cấy trong môi trƣờng nhân tạo, yếm khí. H. meleagridis sinh sản bằng hình thức phân đôi (trực phân). H. meleagridis lây truyền bằng 2 con đƣờng: lây nhiễmtrực tiếp và lây nhiễm gián tiếp qua giun kim * Truyền bệnh trực tiếp Trong báo cáo ban đầu của Smith (1895) [26], sự lây truyền trực tiếp bệnh đầu đen đã đƣợc chứng minh qua thí nghiệm cho gà khỏe nuốt H. meleagridis. Thí nghiệm đƣơ ̣c thƣ̣c hiê ̣n nhƣ sau cho gà tây khỏe ăn phân và các cơ quan bị tổn thƣơng của gà bệnh, sau đó theo dõi và nhận thấy gà tây khỏe cũng bị nhiễm bệnh. Curtice (1907) [14] đã làm các thí nghiệm gây nhiễm H. meleagridis cho gà khỏe theo cách tƣơng tự. Tuy nhiên, các tác giả đều kết luận, có thể gây nhiễm bệnh đầu đen ở gà và gà tây qua đƣờng ăn, uống nhƣng tỷ lệ nhiễm không cao. Tyzzer và Collier (1925) [28] đã gây nhiễm bệnh đầu đen trên một số gà 5 ngày tuổi bằng cách cho ăn gan của gà bệnh. Sau hàng loạt thí nghiệm, tác giả đã kết luận H. meleagridis có thể đƣợc truyền đến một mức độ nào đó trong tự nhiên bằng cách ăn, uống các cơ quan của gà bệnh có chứa mầm bệnh. Horton - Smith và Long (1956) [18] cũng làm nhiều thí nghiệm gây nhiễm bằng cách cho gà khỏe nuốt trực tiếp gan và huyễn dịch trong manh tràng của gà bệnh nặng ở các thời gian đói khác nhau, phát hiện thấy gà khỏe nhiễm bệnh với tỷ lệ khác nhau. Tác giả đã giải thích sở dĩ gây nhiễm bệnh cho gà khỏe qua đƣờng tiêu hóa thu đƣợc tỷ lệ nhiễm thấp là do H. meleagridis không phù hợp với môi trƣờng pH thấp của đƣờng tiêu hóa. 6 McDougald L. R. (2008) [23] đã làm thí nghiệm gây nhiễm bệnh cho gà 2 tuần tuổi. Tác giả tiến hành đƣa vào lỗ huyệt mỗi gà đơn bào H. meleagridis nuôi cấy với liều 200.000 H. meleagridis/con. Kết quả, tất cả gà gây nhiễm đã chết ở ngày 10 - 18, tiến hành mổ khám gà chết thấy gan và manh tràng xuất hiện tổn thƣơng điển hình của Histomonosis. Một số tác giả cũng gây nhiễm bệnh qua lỗ huyệt cho gà ở các lứa tuổi khác nhau với các liều khác nhau, sau đó tiến hành theo dõi trong 10 - 15 ngày những gà gây nhiễm. Các tác giả cũng thu đƣợc những kết quả nhất định. Khi gây nhiễm cho gà tây bằng cả 2 đƣờng, đƣờng ăn uống và qua lỗ huyệt, kết quả nhƣ sau: gà gây nhiễm qua đƣờng miệng tỷ lệ mắc bệnh và chết thấp hơn so với gây nhiễm qua lỗ huyệt. Cụ thể, gây nhiễm qua đƣờng miệng tỷ lệ mắc bệnh là 20%, tỷ lệ chết 2%, trong khi gây nhiễm qua lỗ huyệt tỷ lệ mắc bệnh 65%, tỷ lệ chết 45%. Các kết quả trên cho thấy: có thể gây nhiễm bệnh đầu đen cho gà khỏe bằng 2 đƣờng, qua đƣờng miệng và qua lỗ huyệt. Do ảnh hƣởng của axit đƣờng tiêu hóa nên tỷ lệ nhiễm bệnh không cao khi gây nhiễm qua đƣờng miệng. Bệnh đầu đen có thể xảy ra bất cứ khi nào lỗ huyệt của gà khỏe tiếp xúc với phân tƣơi bị nhiễm mầm bệnh. Ngay sau khi lỗ huyệt gà khỏe tiếp xúc với phân tƣơi của gà bệnh, H. meleagridis sẽ di chuyển ngƣợc theo nhu động ruột vào ký sinh ở manh tràng. * Truyền bệnh qua giun kim Trong khi nghiên cứu về bệnh đầu đen, Cushman và cs. (1894) [13] đã nhận thấy, gà và gà tây bị nhiễm bệnh khi chúng đƣợc nuôi trên khu vực trƣớc đó gà và gà tây đã bị mắc bệnh. Trong thí nghiệm đầu tiên, Curtice C. (1907) [14] đã chứng minh rằng Histomonas không lây truyền theo chiều dọc từ gà mái đẻ, thông qua trứng, mặc dù phát hiện gà con sớm bị mắc Histomonosis và chết ở 12 - 14 ngày 7 tuổi. Tác giả cho rằng, những gà con này đã bị nhiễm bệnh do đƣợc nuôi trong khu đất, nơi mà đàn gà nuôi trƣớc đó đã bị mắc bệnh. Năm 1920 Graybill là ngƣời đầu tiên nhận ra mối quan hệ giữa giun tròn Heterakis và đơn bào Histomonas, khi tác giả cho chim ăn trứng Heterakis mà phôi nghi là có H. meleagridis. Sau đó, Tyzzer và cs. (1925) [28] đã chứng minh rằng, H. meleagridis có thể đƣợc truyền từ gia cầm này sang gia cầm khác thông qua một loại giun tròn ký sinh ở manh tràng (Heterakis gallinarum). Theo tác giả, giun kim Heterakischính là tác nhân làm dịch bệnh đầu đen phát triển. Đây là một phát hiện quan trọng vì đã xác định đƣợc vật chủ trung gian truyền bệnh, từ đó có những khuyến cáo để ngăn ngừa bệnh đầu đen. Tyzzer E. E. (1920) [29] cho biết, gà tây có thể nhiễm bệnh khi nuôi nhốt chung với gà bị bệnh hoặc nuôi trên khu đất đã có gà bị bệnh. Sau đó, Tyzzer E. E. (1934) [27] đã xác định mối quan hệ giữa Histomonas và Heterakis, chỉ trứng Heterakis có phôi mới có thể làm lây nhiễm bệnh . Gibbs B. J. (1962) đã tìm thấy H. meleagridis trong đƣờng sinh dục và trứng của giun kim Heterakis dƣới kính hiển vi quang học. H. meleagridis đã đƣợc tìm thấy trong tất cả các bộ phận ở cơ quan sinh sản của Heterakid cái, ở túi tinh, ống dẫn tinh. Những nghiên cứu của Farr M.M. (1961) [16] đã chỉ ra rằng, trứng Heterakis có sức đề kháng tốt với môi trƣờng, ở ngoài môi trƣờng đất có thể tồn tại nhiều năm, khi vào cơ thể vật chủ vẫn có thể gây ra Histomonosis. Đây là nguyên nhân làm cho dịch bệnh đầu đen phát triển và lƣu hành từ năm này sang năm khác. Hu J. (2002) [20] đã đƣa ra bằng chứng thuyết phục về hình thái học của H. meleagridis trong đƣờng sinh sản và trứng của Heterakis dƣới kính hiển vi quang học. Tác giả đã tìm thấy H. meleagridis ở cả giun Heterakis đực 8 và cái. Trong Heterakids đực, H. meleagridis ở trong lòng ruột, xâm nhập các tế bào ruột, và trong ống sinh tinh của tinh hoàn, ống dẫn tinh và túi tinh. H. meleagridis xác định trong tất cả các bộ phận ở đƣờng sinh dục củaHeterakis cái. Ngoài sự tồn tại của H. meleagridis trong giun kim Heterakis gallinarum thì đơn bào này còn tồn tại trong một số loại giun đất thƣờng thấy ở đất nuôi gia súc, gia cầm. Các nỗ lực để tìm H. meleagridis trong các trứng giun sán đã không đi đến kết luận nào. Những con giun đất đóng vai trò quan trọng trong sự lƣu giữ trứng Heterakis, bởi giun đất là sinh vật “thu gom” và “tập trung” trứng Heterakis từ môi trƣờng vƣờn bãi; sân chơi hoặc nền chuồng nuôi gà. Ở những vùng mà kiểu khí hậu và loại đất thuận lợi cho sự sinh trƣởng của giun kim Heterakis và giun đất, cần chú ý kiểm soát bệnh đầu đentái diễn đều đặn theo chu kỳ ở gà. Việc truyền H. meleagridis từ giun đất sang loài chim trĩ có khoang ở cổ đã đƣợc chứng minh là nguyên nhân chính trong đợt bùng nổ Histomonosis ở gà Gô, chim trĩ ở trại chăn nuôi gia cầm tại miền trung lowa - Hoa Kỳ. 2.1.2. Đặc điểm sinh học của giun tròn Heterakis gallinarum - Ký chủ trung gian (KCTG) của H. meleagridis 2.1.2.1. Hình thái Hailoài Heterakids gallinae và Heterakids beramporiathuộc họeterakiadae ký sinh ở manh tràng, có khi ở ruột non ở gà, gà Tây, rất phổ biến ở loài chim và còn thấy ở các loài thủy cầm. Giun màu vàng nhạt, đầu có 3 môi (1 môi ở lƣng và 2 môi ở bụng), túi miệng hình ống. Phần sau thực quản phình to thành hình cầu giống nhƣ củ hành, chiều dài 0,27 - 0,33 mm, rộng 0,15 - 0,24 mm. Giun đực dài 5,841 - 11,145 mm, chỗ rộng nhất 0,271 - 0,398 mm. Đuôi nhọn hình chiếc kim. Phía trƣớc cách hậu môn 0,148 - 0,156 mm có một giác hút hơi tròn, đƣờng kính 0,07 - 0,082 mm. Có gai chồi xếp thành từng đôi ở hai bên 9 giác hút và ở vòng sau. Có hai gai giao hợp, gai phải dài gấp 3 lần gai trái, phía cuối gai rất nhọn, dài khoảng 2 mm, gai trái thì to, dài 0,65 - 0,7 mm. Lỗ bài tiết ở gần đầu về mặt bụng, cách đầu khoảng 0,245 mm. Giun cái dài 7,982 - 11,439 mm, chỗ rộng nhất 0,27 - 0,453 mm, chiều dài thực quản bằng 1/9 cơ thể. Chỗ phình to của thực quản hình củ hành dài 0,273 - 0,332 mm, rộng 0,187 - 0,234 mm. Hậu môn ở gần đuôi, cách đuôi 0,9 - 1,24 mm. Âm đạo uốn khúc cong, bắt đầu từ âm hộ rồi vòng về phía sau, sau đó chuyển về phía trƣớc, cuối cùng lại vòng về phía sau. Lỗ bài tiết cách đầu 0,47 mm. Trứng hình bầu dục, có 2 lớp vỏ, một đầu trong suốt, tế bào trứng có hạt lấm tấm, màu xám, dài 0,05 - 0,07 mm, rộng 0,03 - 0,039 mm. 2.1.2.2. Vòng đời Giun cái đẻ trứng theo phân ra ngoài, chƣa có sức gây bệnh, gặp điều kiện thích hợp: nhiệt độ 18 - 26oC, độ ẩm thích hợp, sau 7 - 12 ngày thì thành trứng thành thục và có sức gây nhiễm. Gà nuốt phải trứng này sau 1 - 2h ấu trùng nở ra khỏi vỏ trứng, sau 24h tới manh tràng và phát triển thành giun trƣởng thành. Có tác giả cho rằng, ở ruột non ấu trùng nở ra khỏi vỏ trứng, trƣớc hết chui vào thành manh tràng, ở đó khoảng 5 ngày rồi lại trở về xoang manh tràng, tiếp tục phát triển thành giun trƣởng thành mất 24 ngày. Tuổi thọ của giun khoảng 1 năm (Phạm Văn Khuê - Phan Lục, 1996). Theo Nguyễn Xuân Bình và cs. (2002) [1], vòng đời của H. gallinarum diễn ra nhƣ sau: Trứng H. gallinarum bài xuất cùng phân ra ngoài, trứng phát triển đến giai đoạn cảm nhiễm ở môi trƣờng bên ngoài, từ 6 - 17 ngày, hoặc hơn nữa tùy thuộc vào nhiệt độ và độ ẩm. Sự phát triển của trứng H. gallinarum đến giai đoạn cảm nhiễm ở nhiệt 30 - 37oC trong vòng 6 - 7 ngày, ở nhiệt độ 20 27oC từ 10 - 15 ngày và 10 - 15oC là 72 ngày. 10 Ấu trùng lột xác trong trứng một lần, sau đó trứng chứa ấu trùng này trở thành trứng có sức gây bệnh. Mùa đông trứng không phát triển, nhƣng vẫn duy trì khả năng sống. Đến mùa xuân, thời tiết ấm áp, trứng sống đƣợc qua mùa đông lại phát triển thành trứng cảm nhiễm và có thể là nguồn lây bệnh. Gà, gà tây mắc bệnh này là do ăn phải trứng giun kim có sức gây bệnh. Sau 1 - 2 giờ xâm nhập vào đƣờng tiêu hóa, ấu trùng chui ra khỏi trứng xuống manh tràng. Ở manh tràng, ấu trùng vào thành ruột, sau 5 - 7 ngày sau chúng lại trở lại xoang ruột. Thời gian phát triển của chúng đến giai đoạn trƣởng thành trong cơ thể từ 25 - 34 ngày, thời gian sống thì không quá 1 năm. 2.1.3. Bệnh đầu đen (Histomonosis) ở gà 2.1.3.1. Lịch sử bệnh Bệnh đầu đen đƣợc phát hiện lần đầu tiên vào năm 1893 ở Rhode Island (Cushman, 1894) [13]. Tuy nhiên, các báo cáo của Trạm thực nghiệm nông nghiệp tại địa phƣơng về tình hình dịch bệnh từ năm 1891 đã đề cập về một " bệnh khó hiểu" xuất hiện trên đàn gà tây, với triệu chứng chung là da vùng đầu bị biến đổi màu, gà mắc bệnh tỷ lệ chết cao, gây thiệt hại lớn cho ngành chăn nuôi gà tây. Những ngƣời nông dân địa phƣơng căn cứ vào triệu chứng đặc biệt đã quan sát đƣợc ở vùng đầu của gà tây mắc bệnh: mào thâm tím, da mép và da vùng đầu xanh xám, thậm chí xanh đen nên gọi tên bệnh là bệnh “đầu đen” Cushman (1894) [13]). Kể từ khi bệnh “đầu đen” xuất hiện phổ biến, các nhà khoa học đã tập trung nghiên cứu về bệnh. Sau một thời gian nghiên cứu, ngƣời ta nhận thấy dấu hiệu biến đổi da vùng đầu không phải là dấu hiệu đặc trƣng cho bệnh, vì nó còn có thể quan sát thấy trong một số bệnh khác của gà tây. Theo Smith (1895) [26], khi gà tây mắc bệnh thì gan và manh tràng là 2 cơ quan bị tổn thƣơng nặng nề nhất. Tác giả đã lấy bệnh phẩm là gan và manh tràng của gà để nghiên cứu và xác định đƣợc nguyên nhân gây bệnh là một sinh vật đơn 11 bào (Amoeba meleagridis). Từ đó, bệnh đã đƣợc đặt tên là bệnh truyền nhiễm enterohepatitis. Nghiên cứu kỹ hơn, Tyzzer (1920) [29] đã xác định đƣợc nguyên nhân gây bệnh và gọi tên sinh vật đơn bào gây bệnh đó là H. meleagridis. Từ đó, bệnh cũng đƣợc gọi bằng tên khoa học là Histomoniasis. Tuy nhiên, vì lý do tiêu chuẩn hóa đã đƣợc đề xuất (năm 1990) về việc sử dụng hậu tố osis cho các bệnh ký sinh trùng, do đó bệnh có tên khoa học là Histomonosis. Sau sự bùng nổ đầu tiên ở Rhode Island, Histomonosis đã nhanh chóng lây lan trên đàn gà tây khắp nƣớc Mỹ và gây thiệt hại nhiều nhất trong số các bệnh gặp trên gà tây. Tiếp sau Hoa Kỳ, bệnh xảy ra tại Nhật Bản vào năm 1905. Ở Đông Âu, Mincheva đã thông báo bệnh có mặt ở Bungari vào 1950. Ngày nay, bệnh có mặt trên khắp năm châu, nhất là ở các nƣớc có ngành chăn nuôi gà tây và gà theo lối tập trung chăn thả. Ở Đức, ổ dịch đầu tiên xảy ra ở gà vào năm 2005 ở gà 17 tuần tuổi. Ổ dịch thứ 2 xảy ra năm 2009 ở gà 8 tuần tuổi. Tỷ lệ chết tăng đến 26 - 65% trong vòng vài ngày mặc dù đã đƣợc điều trị với các loại thuốc khác nhau. Trong cả 2 trƣờng hợp H. meleagridis thuộc kiểu gen A đã đƣợc phát hiện nhƣng chƣa phát hiện đƣợc nguồn lây nhiễm rõ ràng. Một số nƣớc khác ở châu Âu, dịch Histomonosis cũng xuất hiện và đã đƣợc báo cáo ở Áo. Ngày nay, Histomonosis là bệnh phổ biến trên toàn thế giới (McDougald, 2003) [24]. Ở Việt Nam, bệnh đƣợc phát hiện vào tháng 3 năm 2010 (Lê Văn Năm và cs. 2010 [8]). Bệnh gây thiệt hại về kinh tế cho ngƣời chăn nuôi, làm ảnh hƣởng sâu sắc đến đời sống xã hội của một bộ phận không nhỏ ngƣời dân ở nƣớc ta. Tác giả cũng cho rằng các trang trại chăn nuôi gà thịt đang bị ô 12 nhiễm nặng giun kim mà loài giun này đƣợc biết đến nhƣ 1 vectơ sinh học truyền bệnh đơn bào H. meleagridis cho gà và gà tây. 2.1.3.2. Những thiệt hại kinh tế do Histomonosis gây ra Trong những thập kỷ gần đây, Histomonosis đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi gia cầm, đặc biệt là gà và gà tây. Những năm 1930, dịch bệnh đầu đen đã phá hủy hầu nhƣ hoàn toàn ngành chăn nuôi gà tây ở khu vực Đông và Trung Tây của Hoa Kỳ. Trong năm 1945, bệnh đầu đen do H. meleagridis chiếm 32,2% tỉ lệ chết của gà tây ở Bắc Carolina. Những năm tiếp theo dịch bệnh đầu đen ở gia cầm vẫn thƣờng xuyên phát triển, tiếp tục gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế cho ngƣời chăn nuôi. Ổ dịch Histomonosis trên đàn gà tây, tỷ lệ chết 25 - 75% đã đƣợc báo cáo ở California vào năm 2001 (Shivaprasad và cs. 2002) [25]. Từ tháng 4 năm 2003 đến tháng 3 năm 2005, ở Pháp xuất hiện 113 ổ dịch Histomonosis trên gà tây, trong đó có 15 ổ dịch ở các trang trại gà giống. Năm 2009 có sự bùng nổ của dịch Histomonosis ở gà tây 9 đến 11 tuần tuổi với tỷ lệ chết 24 - 68%. Gia cầm mắc bệnh tỷ lệ chết cao chủ yếu là do tổn thƣơng ở gan. Tỷ lệ chết cao từ ngày thứ 14 sau khi thể hiện triệu chứng lâm sàng. Trong trƣờng hợp không đƣợc điều trị, hơn 90% số gia cầm bị bệnh có thể chết, số sống sót sẽ còi cọc, chậm lớn. 2.1.3.3. Dịch tễ học bệnh đầu đen (Histomonosis) ở gia cầm * Động vật mắc bệnh Histomonosis thấy ở đàn gà, gà tây trên toàn thế giới. Trong tự nhiên, gà tây, gà, chim trĩ, chim công, chim cút, gà lôi, đà điểu, vịt,... đều có thể bị bệnh. Trong đó gà tây mẫn cảm hơn cả. Cũng giống nhƣ gà tây, gà dễ nhiễm bệnh, nhƣng khả năng cảm nhiễm của gà thấp hơn so cho gà tây. Tỷ lệ chết ở gà là 10% trong khi con số này ở gà tây có thể đạt 80 đến 100%. 13 Ngoài ra, H. meleagridis còn đƣợc tìm thấy trong manh tràng vịt nhƣng vịt không có triệu chứng lâm sàng của bệnh. Lấy H. meleagridis ở manh tràng vịt gây nhiễm cho gà tây, gà tây bị mắc bệnh . Từ những phát hiện này có thể thấy rằng vịt cũng đóng vai trò truyền bệnh cho các loài nhạy cảm. * Tuổi mắc bệnh Theo Lori Ann Lollis (2010) [22], tuổi đã từng đƣợc cho là một yếu tố ảnh hƣởng đến sức đề kháng của gia cầm với H. meleagridis. Có ý kiến cho rằng gia cầm ở mọi lứa tuổi đều mắc bệnh. Tuy nhiên, gia cầm non dễ nhiễm Histomonosis hơn cả. Gia cầm tuổi càng cao tỷ lệ nhiễm Histomonosis càng giảm. Gà từ 2-3 tuần tuổi đến 3-4 tháng dễ bị bệnh nhất, nhƣng gà lớn hơn vẫn có thể bị bệnh. Kết quả gây nhiễm Histomonosis qua trực tràng cho gà ở các lứa tuổi khác nhau của Hu J. và cs. (2004) [19] một lần nữa chỉ ra đƣợc mối quan hệ giữa tuổi gia cầm với khả năng nhiễm Histomonosis. Theo tác giả, gà tuổi càng cao sức đề kháng với Histomonosis càng lớn, trong đó gà ở 3 - 4 tuần tuổi tỷ lệ mắc bệnh cao nhất. * Mùa vụ Gà mắc bệnh ở tất cả các tháng trong năm, nhƣng nhiều nhất từ tháng 4 đến tháng 9 hàng năm. * Điều kiện vệ sinh thú y Điều kiện vệ sinh thú y đối với chuồng trại và khu vực xung quanh chuồng trại, dụng cụ và môi trƣờng chăn nuôi là một trong những yếu tố có ảnh hƣởng lớn tới khả năng nhiễm Histomonosis của gà. Điều này có liên quan mật thiết với sự tồn tại và phát triển của giun kim - môi giới trung gian truyền bệnh. Theo Tyzzer E. E. và Collier J. (1925) [28], bệnh đầu đen xảy ra chủ yếu trên những đàn gà nuôi thả vƣờn, nơi mà gà thƣờng xuyên tiếp xúc với môi trƣờng đất.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng