Tài liệu Khảo sát chỉnh thể nghệ thuật dân ca đám cưới của người mường thanh hóa

®¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n --------------------***------------------ NguyÔn ThÞ QuÕ Kh¶o s¸t chØnh thÓ nghÖ thuËt d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ luËn v¨n th¹c sÜ v¨n häc Chuyªn ngµnh: V¨n häc d©n gian M· sè : 60 22 36 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS Mai ThÞ Hång H¶i Hµ Néi, n¨m 2009 Lêi c¶m ¬n Lµ ng-êi Kinh nªn khi t×m hiÓu, nghiªn cøu, thùc hiÖn ®Ò tµi Kh¶o s¸t chØnh thÓ nghÖ thuËt d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸, t«i ®· gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn LuËn v¨n Th¹c sÜ, t«i ®· nhËn ®-îc sù h-íng dÉn tËn t×nh cña TS. Mai ThÞ Hång H¶i; ®ång thêi, còng nhËn ®-îc nh÷ng chØ gi¸o cña c¸c thÇy c« trong héi ®ång b¶o vÖ ®Ò c-¬ng LuËn v¨n. Bªn c¹nh ®ã lµ viÖc cung cÊp tµi liÖu, sù gãp ý ch©n t×nh cña nhµ nghiªn cøu Cao S¬n H¶i vµ bµ con ë mét sè vïng M-êng Thanh Ho¸ gióp cho LuËn v¨n hoµn thiÖn h¬n. Sù quan t©m, ®éng viªn, cæ vò nhiÖt t×nh cña gia ®×nh, ng-êi th©n vµ b¹n bÌ t¹o ®· ®éng lùc, niÒm tin cho t«i hoµn thµnh LuËn v¨n ®óng tiÕn ®é. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh, s©u s¾c nhÊt tíi TS Mai ThÞ Hång H¶i, c¸c thÇy c« gi¸o, b¸c Cao S¬n H¶i; bµ con vïng M-êng Thanh Ho¸, gia ®×nh, b¹n bÌ ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh LuËn v¨n nµy! Thanh Ho¸, th¸ng 9 n¨m 2009 T¸c gi¶ LuËn v¨n NguyÔn ThÞ QuÕ môc lôc Trang PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi........................................................................................................... 4 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò............................................................................................ 5 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu................................................................................... 8 4. Ph¹m vi nghiªn cøu....................................................................................................... 7 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu............................................................................................. 8 6. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n...................................................................................... 8 7. CÊu tróc luËn v¨n.......................................................................................................... 9 PhÇn néi dung Ch-¬ng 1: D©n ca ®¸m c-íi trong quan hÖ víi tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸....................................................................................................................... 10 1.1. Mét vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸...........................................10 1.1.1. §Þa vùc c- tró, d©n c-, d©n sè................................................................................ 10 1.1.2. Tæ chøc x· héi......................................................................................................... 11 1.1.3. V¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸..............................................12 1.2. D©n ca ®¸m c-íi trong trong tËp tôc h«n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸..... ..... 16 1.2.1. H×nh thøc thÓ lo¹i cña d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸.........................16 1.2.2. TËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸......................................................17 1.2.2.1. Dß ý vµ ®i d¹m.......................................................................................................18 1.2.2.2. LÔ ¨n hái................................................................................................................19 1.2.2.3. LÔ ra m¾t rÓ............................................................................................................21 1.2.2.4. LÔ c-íi....................................................................................................................25 1.3. Mét vµi nÐt so s¸nh tËp tôc h«n nh©n cæ truyÒn cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ víi mét sè d©n téc kh¸c............................................................................................ ..... 30 1.3.1. So s¸nh tËp tôc h«n nh©n cæ truyÒn cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ víi ng-êi Kinh.................................................................................................................................... 30 1.3.2. So s¸nh tËp tôc h«n nh©n cæ truyÒn cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ víi mét sè d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam...............................................................................................31 Ch-¬ng 2: Mét sè ph-¬ng diÖn nghÖ thuËt d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸........................................................................................................................35 2.1. KÕt cÊu vµ ®Æc ®iÓm chung...................................................................................... 35 2.1.1. H×nh thøc kÕt cÊu cña d©n ca ®¸m c-íi....................................................................39 2.1.1.1. KÕt cÊu ®èi ®¸p......................................................................................................39 2.1.1.2. KÕt cÊu mét chiÒu.................................................................................................. 41 2.1.2. Mét sè thñ ph¸p kÕt cÊu ®èi cÊu............................................................................................43 2.1.2.1. Thñ ph¸p kÕt chiÕu....................................................................................43 2.1.2.2. Thñ ph¸p kÕt cÊu trïng ®iÖp..................................................................................45 2.2. ThÓ th¬, ng«n ng÷...................................................................................................... 49 3.2.1. ThÓ th¬...................................................................................................................... 49 3.2.2. Ng«n ng÷...................................................................................................................53 2.3. Mét sè ph-¬ng tiÖn diÔn t¶ biÓu hiÖn trong d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸ ........................................................................................................................ 54 2.3.1. So s¸nh vµ mét sè biÖn ph¸p kh¸c............................................................................ 54 2.3.2. TÝn hiÖu v¨n ho¸ - nghÖ thuËt mang ®Ëm chÊt miÒn nói cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸.......................................................................................................................... 57 2.3.3. Nh÷ng tÝch Sö thi, truyÖn cæ M-êng, nh÷ng m¶nh ®o¹n truyÖn th¬ M-êng, thµnh ng÷, tôc ng÷ M-êng trong d©n ca ®¸m c-íi............................................................ 59 2.3.3.1. Nh÷ng tÝch Sö thi, truyÖn cæ M-êng trong d©n ca ®¸m c-íi................................ 59 2.3.3.2. Nh÷ng m¶nh ®o¹n truyÖn th¬ M-êng trong d©n ca ®¸m c-íi............................. 65 2.3.3.3. Thµnh ng÷, tôc ng÷ M-êng trong d©n ca ®¸m c-íi...............................................68 2.3.4. BiÓu t-îng ................................................................................................................69 2.3.4.1. C©y si.....................................................................................................................70 2.3.4.2. ¤ng mèi..................................................................................................................71 2.3.4.3. Nhµ sµn..................................................................................................................73 Ch-¬ng 3: D©n ca ®¸m c-íi trong sinh ho¹t nghi lÔ h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ ........................................................................................................................ 77 3.1. C¸ch thøc tæ chøc vµ tr×nh tù diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi trong sinh ho¹t nghi lÔ h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸.....................................................................77 3.2. Mét vµi nÐt so s¸nh vÒ h×nh thøc thøc diÔn x-íng cæ truyÒn cña d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸ víi mét sè d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam........... 86 3.3 Mét vµi nÐt biÕn ®æi vÒ thøc diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi trong sinh ho¹t nghi lÔ h«n nh©n cña Ho¸............................................................95 ng-êi M-êng Thanh 3.3.1. Nh÷ng biÕn ®æi vÒ tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸...........................95 3.3.2. Nh÷ng thay ®æi vÒ ph-¬ng thøc diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸ trong ®¸m nay.................................................................................98 PhÇn kÕt luËn 100 Th- môc tµi liÖu tham kh¶o 104 c-íi ngµy PhÇn më ®Çu 1.Lý do chän ®Ò tµi 1.1.Trong sè c¸c d©n téc thiÓu sè ë Thanh Ho¸, d©n téc M-êng cã d©n sè ®«ng nhÊt. §ång thêi, gi÷ vai trß quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ x· héi vµ an ninh quèc phßng ë miÒn nói Thanh Ho¸. C- d©n M-êng th-êng c- tró ë vïng thung lòng ch©n nói, lµm ¨n sinh tån chñ yÕu dùa vµo c¸c tµi nguyªn rõng. §Þa bµn ctró cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ tiÕp gi¸p ng-êi Kinh, ®ång thêi còng lµ vïng giao l-u, tiÕp xóc v¨n ho¸ víi nhiÒu téc ng-êi kh¸c nh- Dao, Th¸i, M«ng, Thæ, Kh¬ Mó… D­íi gãc ®é ®Þa lý häc, d©n téc häc cã thÓ nhËn thÊy r»ng: Ng-êi M-êng ë ViÖt Nam lµ mét d©n téc thèng nhÊt nh-ng còng cã sù kh¸c biÖt mang tÝnh ®Þa ph-¬ng kh¸ râ nÐt. Ng-êi M-êng Thanh Ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ®· t¹o nªn nh÷ng nÐt ®Æc s¾c v¨n ho¸ cña riªng m×nh. Trong kho tµng v¨n häc d©n gian cña d©n téc M-êng, d©n ca chiÕm mét sè l-îng ®¸ng kÓ bëi hÇu hÕt c¸c phong tôc tËp qu¸n, lÔ héi cña ng-êi M-êng ®Òu cã sù tham gia gãp mÆt cña d©n ca. D©n ca ®¸m c-íi lµ mét hiÖn t-îng ®éc ®¸o g¾n víi phong tôc vµ nghi lÔ c-íi xin cña ng-êi M-êng. T×m hiÓu d©n ca ®¸m c-íi kh«ng nh÷ng nhËn thøc ®-îc c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, v¨n häc ®éc ®¸o cña ng-êi M-êng mµ cßn gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr-¬ng b¶o tån, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc vµ g×n gi÷ di s¶n v¨n ho¸ d©n téc. 1.2. D©n ca ®¸m c-íi mét hiÖn t-îng v¨n häc d©n gian ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, lµ tiÕng nãi cña t©m hån ®-îc ng-êi M-êng Thanh Ho¸ s¸ng t¹o, Êp ñ, g×n gi÷ qua nhiÒu thÕ hÖ. Ng-êi M-êng ®· dïng h×nh t-îng con ve ly, ve l¸ng ®Ó nãi lªn ®iÒu tÊt yÕu cña t×nh yªu, h«n nh©n trong cuéc ®êi mçi con ng-êi: N¨m nµo n¨m ch¼ng cã tiÕng ve l¸ng Th¸ng nµo th¸ng ch¼ng cã tiÕng ve ly §êi nµo ch¼ng cã ng-êi ®i lÊy chång hái vî T×m hiÓu d©n ca ®¸m c-íi, chóng t«i muèn t×m hiÓu thÕ giíi t©m hån, t×nh c¶m cña ng-êi M-êng vµ hiÓu s©u s¾c h¬n nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nã trong kho tµng d©n ca d©n téc M-êng. 1.3. D©n ca ®¸m c-íi lµ mét lo¹i h×nh tæng hîp cña nghÖ thuËt ng«n tõ vµ ph-¬ng thøc diÔn x-íng d©n gian g¾n víi phong tôc nghi lÔ h«n nh©n cña ng-êi M-êng, trong ®ã thµnh tè ®ãng vai trß quan träng lµ nghÖ thuËt ng«n tõ. Lµ mét gi¸o viªn d¹y m«n V¨n vµ cã kh¸ nhiÒu chuyÕn thùc tÕ t¹i nh÷ng vïng M-êng Thanh Ho¸ nªn khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i hy väng sÏ cã ý nghÜa thiÕt thùc ®èi víi viÖc gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu v¨n häc d©n gian c¸c d©n téc Ýt ng-êi ë ViÖt Nam nãi chung vµ gãp phÇn b¶o tån nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ nãi riªng. Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i chän ®Ò tµi Kh¶o s¸t chØnh thÓ nghÖ thuËt cña d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ ®Ó nghiªn cøu. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ trong phong tôc h«n nh©n cña hä cã liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò; nh-ng trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, luËn v¨n chØ tr×nh bµy lÞch sö cña hai vÊn ®Ò sau: Mét lµ: VÊn ®Ò nghiªn cøu vÒ tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng nãi chung vµ ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ nãi riªng. Hai lµ: VÊn ®Ò nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. 2.1. VÒ tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng cã mét sè bµi viÕt trªn s¸ch, b¸o, T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian nh- sau: Bµi viÕt Tôc lÖ c-íi xin cña ng-êi M-êng ë huyÖn Kim B«i, tØnh Hoµ B×nh cña t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc Thanh ®· kh¶o t¶ l¹i tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng ë Kim B«i mét c¸ch chi tiÕt tõ b-íc chän mai mèi ®Õn c¸c b-íc trong lÔ c-íi: Hái th¨m (Mê miÖng), Kh¸o tiÕng (§Æt vÊn ®Ò), Ti nßm (¨n hái), Ti ch¸u (LÔ c-íi). Bµi viÕt gióp ng-êi ®äc n¾m ®-îc mét sè phong tôc, tËp qu¸n h«n nh©n tõ lÔ c-íi cña ng-êi M-êng, t¸c gi¶ còng kh¼ng ®Þnh “LÔ c-íi cña ng-êi M-êng ë Kim B«i võa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, gièng nh- nhiÒu vïng M-êng kh¸c ë Hoµ B×nh võa mang nh÷ng s¾c th¸i ®Þa ph-¬ng chÝnh ®iÒu ®ã lµm cho v¨n ho¸ M-êng thªm ®a d¹ng, phong phó” [70, tr 64]. T¸c gi¶ Phïng Quúnh víi bµi viÕt Nghi lÔ c-íi xin cña ng-êi M-êng tuy kh«ng giíi thiÖu cô thÓ ®©y lµ ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng ë vïng nµo nh-ng còng giíi thiÖu mét c¸ch tæ chøc ®¸m c-íi kh¸c cña ng-êi M-êng tr¶i qua bèn giai ®o¹n: §i d¹m, ¡n hái (¡n noßm), S¾p g¸nh, LÔ ®ãn d©u. Trong cuèn Ng-êi M-êng víi v¨n ho¸ cæ truyÒn M-êng Bi [11], cã bµi viÕt vÒ LÔ c-íi [11, tr 107, 115] cña t¸c gi¶ §inh C«ng ChÈy. Bµi viÕt ®· giíi thiÖu tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Bi víi c¸c b-íc nh- sau: §i th¨m dß -ím hái, Ti n«m b¸nh (LÔ bá trÇu), LÔ c-íi lÇn thø nhÊt (Ti ch¸u), LÔ ®ãn d©u (Ti du); trong ®ã kh¸ nhiÒu tôc lÖ cña ng-êi M-êng ®-îc thÓ hiÖn sinh ®éng. Hai t¸c gi¶ Bïi Xu©n Mü, Ph¹m Minh Th¶o trong cuèn Tôc c-íi hái cña ng-êi ViÖt [53] còng cã bµi giíi thiÖu vÒ Tôc c-íi hái cña ng-êi M-êng ë tØnh VÜnh Phó [53, tr 83, 85]. Bµi viÕt giíi thiÖu ng¾n gän nh-ng kh¸ ®Çy ®ñ vÒ c¸c nghi lÔ trong ®¸m c-íi qua hai b-íc sau: LÔ hái vµ LÔ më trÇu, LÔ c-íi. C¸c bµi viÕt vÒ tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ ®-îc tËp trung thÓ hiÖn trong cuèn Nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸ [27] cña nhµ nghiªn cøu Cao S¬n H¶i. T¸c gi¶ Cao S¬n H¶i ®· kh¶o t¶ rÊt chi tiÕt tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ qua n¨m b-íc sau: Dß ý, §i d¹m, LÔ ¨n hái (Ti poi), LÔ ra m¾t rÓ (Pao chÇu), Ngµy c-íi (Rëc du). §Æc biÖt, t¸c gi¶ ®· c«ng bè mét hÖ thèng nh÷ng bµi ®¸m c-íi ®-îc diÔn x-íng trong tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. Cuèn s¸ch nµy lµ t- liÖu quý trong qu¸ tr×nh ng-êi viÕt thùc hiÖn luËn v¨n. Trong cuèn V¨n ho¸ d©n gian lµng Muèt [32] cña t¸c gi¶ Mai ThÞ Hång H¶i cã bµi giíi thiÖu vÒ tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng ë lµng Muèt - CÈm Thuû - Thanh Ho¸. Lµng Muèt lµ mét lµng M-êng cßn tiÒm Èn nhiÒu phong tôc, tËp qu¸n mang nhiÒu gi¸ trÞ v¨n häc truyÒn thèng mµ tôc c-íi hái lµ mét vÝ dô. Qua tôc c-íi hái, t¸c gi¶ Mai ThÞ Hång H¶i giíi thiÖu tíi ng-êi ®äc vÒ tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng n¬i ®©y ®-îc thùc hiÖn qua hai b­íc: Ngµy “KheÎch” (Ngµy ra m¾t rÓ) vµ Ngµy r-íc d©u. Trong c¸c b-íc nµy, t¸c gi¶ ®· giíi thiÖu chi tiÕt c¸c phong tôc, nghi lÔ c-íi xin cña ng-êi M-êng gióp ng-êi ®äc c¶m nhËn ®-îc c¸i ®Ñp trong v¨n ho¸ c-íi xin cña ng-êi M-êng lµng Muèt (Qua kh¶o s¸t tôc lÖ c-íi xin ë lµng Muèt, x· CÈm Thµnh, huyÖn CÈm Thuû, tØnh Thanh Ho¸). 2.2. VÊn ®Ò nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ C«ng tr×nh §Æc ®iÓm ng«n ng÷ trong nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ [26] cña t¸c gi¶ TrÞnh ThÞ Hµ, ®· ®Æt vÊn ®Ò t×m hiÓu ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸ vÒ mÆt h×nh thøc vµ ng÷ nghÜa. Tuy nhiªn, ë nhiÒu ph-¬ng diÖn tõ gãc ®é chØnh thÓ, c«ng tr×nh nµy ch-a cã ®iÒu kiÖn kh¶o cøu. Qua viÖc t×m hiÓu lÞch sö s-u tÇm, nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸, chóng t«i nhËn thÊy r»ng: Sè l-îng bµi viÕt, c«ng tr×nh ®Ò cËp tíi d©n ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸ cßn Ýt. Cã mét sè c«ng tr×nh ®· s-u tÇm, biªn dÞch giíi thiÖu, nghiªn cøu vÒ ng÷ nghÜa, ng«n tõ cña nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi trªn mét sè ph-¬ng diÖn néi dung, h×nh thøc… V× thÕ, chóng t«i x¸c ®Þnh h-íng nghiªn cøu cña luËn v¨n sÏ lµ: §i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò cô thÓ cña ph-¬ng thøc diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi trong phong tôc nghi lÔ c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. Tæng quan vµ s¾p xÕp tr×nh tù nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tr-íc thµnh mét hÖ thèng khoa häc vµ hîp lý; ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng nÐt næi bËt vÒ nghÖ thuËt cña d©n ca ®¸m c-íi vµ lý gi¶i nã dùa trªn c¬ së nh÷ng phong tôc tËp qu¸n, tÝn ng-ìng, ®iÒu kiÖn sèng, v¨n ho¸ truyÒn thèng d©n téc M-êng ®Ó cã ®-îc c¸i nh×n toµn diÖn d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña ®Ò tµi 3.1. Môc ®Ých Nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ nh»m h-íng tíi c¸c môc ®Ých sau ®©y: Thø nhÊt, chØ ra nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña d©n ca ®¸m c-íi còng nhtoµn bé nÐt ®Æc tr-ng vÒ diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi trong tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸. Thø hai, gãp phÇn vµo viÖc b¶o tån, l-u gi÷ c¸c gi¸ trÞ cña d©n ca ®¸m c-íi - mét di s¶n v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc M-êng. 3.2. NhiÖm vô T×m hiÓu vai trß cña d©n ca ®¸m c-íi trong tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. Kh¶o t¶ c¸ch thøc tæ chøc vµ h×nh thøc diÔn x-íng c¬ b¶n c¸c bµi d©n ca ®¸m c-íi trong nghi lÔ h«n nh©n cæ truyÒn cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. VËn dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Ó chØ ra gi¸ trÞ, ý nghÜa cña tõng bµi ca ®¸m c-íi. Sau ®ã, tæng hîp ®Ó thÊy ®-îc gi¸ trÞ ý nghÜa tæng thÓ cña d©n ca ®¸m c-íi trong phong tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. 4. Ph¹m vi t- liÖu nghiªn cøu Nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi ®· xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn vµ tån t¹i tõ rÊt x-a trong phong tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ vµ so víi nhiÒu lo¹i d©n ca M-êng kh¸c nh-ng ®· dÇn dÇn kh«ng cßn hiÖn tån. C¸c bµi ca ®¸m c-íi ®Õn nay chØ cßn ®-îc diÔn x-íng ë mét sè vïng xa x«i hÎo l¸nh khi cã lÔ c-íi diÔn ra. Ph¹m vi t- liÖu kh¶o s¸t, nghiªn cøu chÝnh lµ cuèn Nh÷ng bµi ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, 2003 cña t¸c gi¶ Cao S¬n H¶i s-u tÇm, biªn dÞch vµ giíi thiÖu. Bªn c¹nh ®ã lµ t- liÖu ®iÒn d·, s-u tÇm cña t¸c gi¶ luËn v¨n t¹i mét sè vïng M-êng Thanh Ho¸. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông phèi kÕt hîp c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: Ph-¬ng ph¸p ®iÒn d·: Sinh ho¹t d©n ca ®¸m c-íi ®-îc diÔn ra trong tËp tôc c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. Nghiªn cøu d©n ca ®¸m c-íi lµ nghiªn cøu mét tiÓu lo¹i v¨n häc d©n gian ®·, ®ang tån t¹i trong m«i tr-êng diÔn x-íng. Do vËy, chóng t«i sö dông ph-¬ng ph¸p ®iÒn d· ®i ®Õn mét sè vïng m-êng ë Thanh Ho¸: CÈm Thuû, B¸ Th-íc, Ngäc LÆc ®Ó t×m hiÓu tËp tôc h«n nh©n vµ vai trß, ý nghÜa cña d©n ca ®¸m c-íi trong c¸c nghi lÔ ®ã. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh: D©n ca ®¸m c-íi lµ mét thµnh tè hîp thµnh nghi lÔ c-íi xin cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ bëi g¾n liÒn víi tËp tôc h«n nh©n, g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi cña ng-êi M-êng. Nªn, luËn v¨n chó träng tíi viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n häc víi mét hiÖn t-îng v¨n häc nãi chung: LÞch sö, phong tôc, tËp qu¸n, tÝn ng-ìng... Ph-¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª, so s¸nh, ph©n tÝch vµ tæng hîp: §Ó hiÓu ®-îc nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt, ®Æc ®iÓm diÔn x-íng cña d©n ca ®¸m c-íi mét c¸ch s©u s¾c vµ ®Ó nhËn diÖn râ h¬n c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt trong t¸c phÈm, chóng t«i sö dông ph-¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª. LuËn v¨n cßn sö dông ph-¬ng ph¸p so s¸nh ®Ó thÊy ®-îc sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a tËp tôc h«n nh©n vµ c¸ch thøc tæ chøc diÔn x-íng d©n ca ®¸m c-íi ng-êi M-êng Thanh Ho¸ víi ng-êi Kinh vµ mét sè d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam: Ng­êi M­êng ë Hoµ B×nh, T©y B¾c, Tµy Nïng, H’m«ng, Cêtu, Th¸i...; dïng ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng h¬p ®Ó lý gi¶i nh÷ng nguyªn nh©n, dông ý cña t¸c gi¶ trong viÖc sö dông c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt. 6. Nh÷ng ®ãng gãp cña LuËn v¨n - LÇn ®Çu tiªn d©n ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸ ®-îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng trong tÝnh nguyªn hîp cña nã trªn mét sè ph-¬ng diÖn: DiÔn x-íng, gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt. - LuËn v¨n lµm s¸ng râ mét sè nÐt ®éc ®¸o cña d©n ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸ trong sù g¾n bã víi ®Æc ®iÓm t©m lý d©n téc, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n, tÝn ng-ìng, ®iÒu kiÖn sèng, v¨n ho¸ truyÒn thèng, gãp phÇn kh¼ng ®Þnh mét c¸ch s©u s¾c thuyÕt phôc h¬n gi¸ trÞ cña d©n ca ®¸m c-íi M-êng. 7. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Th- môc tµi liÖu tham kh¶o; LuËn v¨n ®-îc cÊu tróc thµnh ba ch-¬ng: Ch-¬ng 1: D©n ca ®¸m c-íi trong quan hÖ víi tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ Ch-¬ng 2: Mét sè ph-¬ng diÖn nghÖ thuËt cña d©n ca ®¸m c-íi M-êng Thanh Ho¸ Ch-¬ng 3: D©n ca ®¸m c-íi trong sinh ho¹t nghi lÔ h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ Ch-¬ng 1 d©n ca ®¸m c-íi trong quan hÖ víi tËp tôc h«n nh©n cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ 1.1. Mét vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ 1.1.1. §Þa vùc c- tró, d©n c-, d©n sè Trong lêi giíi thiÖu cuèn “TØnh Thanh Ho¸” cña H. L¬-b¬-r¬-t«ng, «ng Toµn quyÒn Pa-xki-ª, ®· viÕt: “Thanh Ho¸ kh«ng ph¶i lµ mét khu hµnh chÝnh ®¬n thuÇn: nã lµ mét xø. Còng mu«n mµu mu«n vÎ nh- toµn bé B¾c Kú - lµ mét h×nh ¶nh thu nhá l¹i, Thanh Ho¸ cã miÒn ®ång b»ng mµu mì ph× nhiªu, miÒn Trung rËm cá, gîn sãng, miÒn nói n¸o nhiÖt ®-îc khu rõng ®éc t«n che phñ b»ng nh÷ng chïm l¸ léng lÉy” [13; tr 49]. ChØ bÊy nhiªu th«i còng ®ñ ®Ó ta cã thÓ nhËn thÊy mét c¸ch râ nÐt vÒ ®Þa h×nh Thanh Ho¸: Phøc t¹p nh-ng phong phó, ®a d¹ng: Cã nói rõng hiÓm trë mµ hïng vÜ, cã miÒn thung lòng trung du t-¬i tèt; cã ®ång b»ng ph× nhiªu, mµu mì trï phó ®ång thêi l¹i cã vïng biÓn c¶ réng lín bao la. MiÒn ®Êt Êy h¼n lµ n¬i c- tró cña nhiÒu d©n téc anh em. Trong ®ã, theo sù ph©n c«ng cña ThÇn §Êt th× ng-êi ót (tøc ng-êi Kinh) v× l-ng kh«ng chÞu câng gïi nªn ®-îc ®-a vÒ ë d-íi vïng ®Êt b»ng mµu mì, ë ®ã cã con s«ng réng kh«ng thÊy bê ®Ó ng-êi b¾t c¸, cã nhiÒu ®Êt cao thÊp, n¬i kh« n¬i -ít ®Ó gieo hÕt c¸c lo¹i gièng c©y. Cßn cã nh÷ng ng-êi thÝch tho¸ng m¸t th× lªn ®Ønh nói mµ ë, ai lµ ng-êi ¨n c©y lóa th× ë vïng ®Êt b»ng ph¼ng. KÎ thÝch s¨n b¾n th× ë rõng s©u… §©y chÝnh lµ ®Þa bµn c- tró cña c¸c d©n téc Ýt ng-êi víi nhiÒu ®Æc tr-ng v¨n ho¸ kh¸c nhau, trong ®ã cã ng-êi M-êng. Ng-êi M-êng lµ mét trong sè 54 d©n téc anh em trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam, lµ d©n téc cã mét chiÒu dµi lÞch sö; sinh sèng r¶i r¸c kh¾p n¬i trong c¶ n-íc nh-ng chñ yÕu tËp trung ë Hoµ B×nh, Thanh Ho¸, Phó Thä, Hµ T©y, S¬n La ë Thanh Ho¸, ng-êi M-êng ph©n bè t¹i c¸c huyÖn miÒn nói phÝa T©y: Ngäc lÆc, Nh- Xu©n, Nh- Thanh, Lang Ch¸nh, B¸ Th-íc, Quan S¬n, Quan Ho¸, M-êng L¸t, CÈm Thuû, Th-êng Xu©n, Th¹ch Thµnh vµ r¶i r¸c ë mét sè x· ë vïng thÊp, miÒn xu«i: VÜnh Léc, Thä Xu©n, TÜnh Gia, Hµ Trung, TriÖu S¬n, Yªn §Þnh vµ ThÞ x· BØm S¬n; tËp trung ®«ng nhÊt ë c¸c huyÖn CÈm Thuû, Th¹ch Thµnh, B¸ Th-íc, Ngäc LÆc. §ã lµ tËp ®oµn nh÷ng M-êng lín. HÇu hÕt ng-êi M-êng ®Õn s¸t thung lòng s«ng M·, s«ng B-ëi vµ s«ng ¢m, s«ng CÇu Chµy, s«ng Chu, s«ng Mùc. Ph¶i nãi r»ng c- d©n M-êng thÝch øng víi lo¹i ®Þa h×nh gÇn nh- trung du. Sèng ë cao nguyªn nh-ng l¹i gÇn nguån n-íc, sèng ë vïng ®åi nói nh-ng l¹i cã s«ng réng vµ cã nh÷ng cã nh÷ng ruéng lóa tèt t-¬i. Theo nhµ nghiªn cøu Cao S¬n H¶i, ngµy x-a, ng-êi M-êng chñ yÕu sèng ë c¸c vïng m-êng cæ, m-êng lín nh-: M-êng èng Ký, M-êng Kh«, M-êng Ai, M-êng Kh««ng, M-êng PhÊm, M-êng Vong, M-êng Vèng, M-êng K×m, M-êng Kîi, M-êng MÌn, M-êng Ch¸nh, M-êng §ñ, ã, §Ñ, La S¬n…[27; tr 6]. Sau nµy, do ¶nh h-ëng cña luång di d©n tù nhiªn nªn vïng c- tró trong c¬ cÊu cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ cã sù thay ®æi vµ ph©n xuÊt thµnh hai ngµnh M-êng: M-êng Trong vµ M-êng Ngoµi. Ng-êi M-êng Trong lµ ng-êi M-êng b¶n ®Þa c- tró chñ yÕu ë c¸c huyÖn B¸ Th-íc, Lang Ch¸nh, Ngäc LÆc vµ h÷u ng¹n s«ng M· cña huyÖn CÈm Thuû. Ng-êi M-êng Ngoµi lµ ng-êi M-êng di c- tõ tØnh Hoµ B×nh vµo (sèng chñ yÕu ë Th¹ch Thµnh vµ Nh- Thanh) vµ ng-êi M-êng ë phÝa b¾c s«ng M· cña Thanh Ho¸. Ngoµi ra, ph©n biÖt gi÷a hai ngµnh M-êng nµy c¨n cø vµo y phôc cña phô n÷ vµ c¸ch ph¸t ©m cña mét sè tõ vùng. Sù céng h-ëng nµy ®· t¹o nªn nÐt ®a d¹ng trong v¨n ho¸ cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸. D©n sè ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ qua c¸c thêi kú nh- sau: Theo tµi liÖu thèng kª trong cuèn Ng-êi M-êng cña Cuisiner [10]: Ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ tr-íc n¨m 1945 lµ 50.000 ng-êi. Theo sè liÖu thèng kª cña Tæng côc Thèng kª th× ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ n¨m 1960 lµ 113.000 ng-êi, n¨m 1966 lµ 30 v¹n ng-êi. TÝnh ®Õn ngµy 1/4/1999, tæng sè ng-êi M-êng ë Thanh Ho¸ lµ: 322.869 ng-êi. 1.1.2. Tæ chøc x· héi X· héi cæ truyÒn cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ cã sù ph©n chia thµnh tÇng líp thèng trÞ vµ bÞ trÞ. §øng ®Çu mçi m-êng lµ c¸c Lang, Cun: §øng ®Çu mçi M-êng lín lµ Cun; ®øng ®Çu M-êng võa vµ nhá lµ Lang; cßn ®øng ®Çu mçi lµng, chßm lµ ®¹o ChÕ ®é x· héi bÊy giê gäi lµ chÕ ®é Lang ®¹o. V× tÇng líp thèng trÞ lµ cha truyÒn con nèi cã ®Æc quyÒn, ®Æc trÞ bãc lét b»ng h×nh thøc cèng n¹p vµ phôc dÞch. Cßn nh÷ng ng-êi d©n lµ tÇng líp bÞ trÞ. Hä kh«ng chØ bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ mµ cßn ph¶i chÞu nh÷ng ¸p bøc vÒ tinh thÇn vµ ph¶i chÞu nh÷ng h×nh ph¹t nÆng nÒ hµ kh¾c. ChÕ ®é nµy ®Õn sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m míi ®-îc xo¸ bá nh-ng nh÷ng ¶nh h-ëng v¨n ho¸ Ýt nhiÒu cßn tån t¹i ®Õn tËn ngµy nay. Së dÜ nãi nh- vËy lµ trong chÕ ®é lang ®¹o, nh©n d©n ®· t¹o dùng vµ g×n gi÷ ®-îc mét nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa. §ã lµ nÒn v¨n ho¸ ViÖt - M-êng. §Õn nay ta cßn thÊy mét hÖ thèng phong tôc tËp qu¸n giµu tÝnh nh©n v¨n vµ mét nÒn v¨n ho¸ d©n gian giµu b¶n s¾c. Sö thi §Î ®Êt ®Î n-íc, c¸c truyÖn th¬, c¸c lo¹i d©n ca x-êng rang, lÔ héi pån p««ng, xÐc bïa, c¸c lo¹i nh¹c cô, cång chiªng, nh÷ng s¶n phÈm thæ cÈm cña nghÒ dÖt ®Õn nay vÉn cßn gi¸ trÞ. Lµng b¶n cña ng-êi M-êng x-a kia võa lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh võa lµ n¬i diÔn ra nh÷ng h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ tinh thÇn; nhÊt lµ nh÷ng dÞp tÕt ®Õn xu©n vÒ, nh÷ng ngµy lÔ, ngµy héi ®×nh ®¸m… Do tÝnh céng ®ång lµng x· bÒn chÆt nªn con ng-êi n¬i ®©y l¹i cµng g¾n kÕt víi nhau vµ cã lÏ còng tõ ®©y mµ nhiÒu vèn v¨n ho¸ d©n gian ®· ra ®êi vµ ®-îc nu«i d-ìng, l-u truyÒn cho ®Õn tËn ngµy nay. §Õn víi xø M-êng, ng-êi ta th-êng ®­îc nghe c©u: “C¬m ®å, nhµ g¸c, n-íc v¸c, lîn thui, ngµy lui, th¸ng tiÕn”. Víi tõng Êy ch÷ ®· kh¸i qu¸t nªn c¶nh sinh ho¹t rÊt ®Æc tr-ng cña ng-êi M-êng; nghÜa lµ: C¬m ¨n th× ®å lµ chÝnh, nÊu lµ phô; nhµ ë nhµ sµn lµm theo lêi chØ dÉn cña con rïa ®-îc m« t¶ cô thÓ trong Sö thi §Î ®Êt ®Î n-íc; n-íc ®-îc v¸c vµ ®ùng trong èng b-¬ng, èng luång; giÕt lîn ph¶i thui qua löa cho s¹ch l«ng chø kh«ng dïng n-íc s«i vµ dao ®Ó c¹o l«ng; ngµy lui lµ tÝnh ngµy chØ tÝnh tõ mång 4 ®Õn 28 hµng th¸ng vµ tÝnh trë lui; th¸ng tiÕn lµ tÝnh tõ th¸ng 3, kh«ng tÝnh tõ th¸ng giªng. Kinh tÕ cña ng-êi M-êng chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp; ®-îc ph¸t triÓn d-íi hai h×nh thøc lµ trång trät, ch¨n nu«i, song dùa vµo tù nhiªn lµ chÝnh. Ng-êi M-êng trång trät trªn n-¬ng rÉy b»ng c¸ch chäc lç tra h¹t, hoÆc tËn dông nh÷ng n¬i cã ruéng n-íc th× dïng søc tr©u bß ®Ó cµy bõa, ng-êi ta gäi lµ kinh tÕ lóa n-íc pha n-¬ng rÉy; ch¨n nu«i cña ng-êi M-êng chñ yÕu lµ ch¨n th¶. NghÒ thñ c«ng truyÒn thèng lµ dÖt v¶i, nhµ nµo còng cã khung cöi ®Ó dÖt v¶i. Sù khÐo lÐo vµ c¶ v¨n ho¸ thÈm mÜ cña c¸c thiÕu n÷ M-êng ®-îc thÓ hiÖn khi hä lµm ra nh÷ng s¶n phÈm: Vá ch¨n, vá gèi, vá ®Öm, ®Æc biÖt lµ v¸y ¸o… ®Ó chê ngµy b­íc ch©n vÒ nhµ chång. Hoa v¨n trong c¸c s¶n phÈm dÖt cña ng-êi M-êng võa mang tÝnh truyÒn thèng l¹i võa Èn chøa nÐt riªng t©m hån cña ng-êi dÖt göi g¾m vµo ®ã. 1.1.3. V¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng-êi M-êng Thanh Ho¸ Kh«ng chØ cã chiÒu dµi lÞch sö, d©n téc M-êng cßn cã mét chiÒu s©u v¨n ho¸. Tuy kh«ng cã ch÷ viÕt, song ng-êi M-êng b»ng nh÷ng c¸ch kh¸c nhau ®· l-u gi÷ ®-îc vèn v¨n ho¸ quý gi¸ cña d©n téc m×nh. V¨n ho¸ d©n gian cña ng-êi M-êng lµ mét ph¹m trï réng lín. Do vËy, luËn v¨n kh«ng cã ®iÒu kiÖn khai th¸c mét c¸ch ®Çy ®ñ mäi khÝa c¹nh cña v¨n ho¸ mµ chØ xin nªu kh¸i qu¸t trªn mét sè b×nh diÖn v¨n ho¸ phi vËt thÓ: V¨n häc, phong tôc tÝn ng­ìng, lÔ héi… Còng nh- c¸c d©n téc anh em kh¸c, trong t©m thøc ng-êi M-êng, tÝn ng-ìng d©n gian kh¸ ®Ëm nÐt, nã lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña ®ång bµo M-êng víi nhiÒu h×nh thøc: Lµm vÝa, xÐc bïa, thê cóng tæ tiªn, cóng Thµnh hoµng lµng, thê thÇn nói, thÇn s«ng… Trong ®ã, tôc thê cóng tæ tiªn ®-îc ng-êi M-êng coi träng bëi nã thÓ hiÖn sù tiÕp nèi truyÒn thèng tèt ®Ñp “Uèng n­íc nhí nguån” tõ ngµn ®êi nay cña cha «ng ®Ó l¹i. Trong ng«i nhµ cña ng-êi M-êng, bµn thê tæ tiªn ®-îc ®Æt ë Voßng t««ng (gian gi÷a) - vÞ trÝ trang träng nhÊt. Vµo nh÷ng ngµy lÔ tÕt hoÆc khi gia ®×nh cã viÖc ®¹i sù: C­íi xin, tang ma, mõng nhµ míi… con ch¸u th-êng cã m©m cç cóng tæ tiªn. Bµn thê tæ tiªn lµ n¬i giao c¶m t©m linh gi÷a m-êng Ng-êi víi lùc l-îng siªu nhiªn. Còng chÝnh tõ ®©y, ng-êi M-êng ®· s¸ng t¸c ra nh÷ng bµi d©n ca nghi lÔ c-íi xin cÇu mong tæ tiªn phï hé cho ®«i trÎ trong ngµy vui h¹nh phóc. Bªn c¹nh tôc thê cóng tæ tiªn, ®ång bµo M-êng cßn thê c¸c vÞ thÇn nh-: thÇn nói, thÇn ®Êt, thµnh hoµng lµng vµ c¶ nh÷ng ng-êi cã c«ng víi b¶n lµng. §ã lµ niÒm tin, lµ sù t«n thê mét thÕ giíi siªu nhiªn bªn ngoµi câi trÇn tôc trong ®êi sèng t©m linh cña m×nh; hä giao c¶m víi thÕ giíi nµy b»ng “C¶o” - c¸ch gieo quÎ rÊt ®Æc tr-ng cña d©n téc M-êng. Tõ x-a, ng-êi M-êng ®· cã chïa thê PhËt nh-: Chïa Mãng, chïa MÌo, chïa MÌn, chïa Rång, chïa TrÆng… Tuy nhiªn ng-êi M-êng l¹i tu PhËt gi÷a cuéc ®êi PhËt t¹i t©m chø kh«ng chó ý nhiÒu ®Õn nh÷ng ngµy sãc väng ®Ó cÇu kinh niÖm PhËt theo t- t-ëng, gi¸o lÝ nhµ PhËt. HiÓu vµ thê PhËt cña ng-êi M-êng ®-îc b¾t nguån tõ chÝnh cuéc sèng, tõ c¸ch øng xö cña hä. LÔ héi cña ng-êi M-êng lµ n¬i kÕt tinh nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ cña d©n téc. ë ®©y, nÐt ®Æc s¾c riªng biÖt trong quan niÖm, phong tôc, tËp qu¸n vµ trong nÒn nghÖ thuËt truyÒn thèng ®-îc biÓu hiÖn mét c¸ch râ nÐt vµ tinh tÕ d-íi nhiÒu h×nh thøc hÕt søc cô thÓ, gi¶n dÞ, thiªng liªng nh-ng thuÇn khiÕt. TÝn ng-ìng vµ lÔ héi cña ng-êi M-êng th-êng song hµnh cïng nhau. Nãi ®Õn lÔ héi, lÔ tôc cña ng-êi M-êng, ng-êi ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi lÔ héi Pån p««ng, XÐc bïa… XÐc bïa th-êng diÔn ra vµo dÞp ®Çu xu©n n¨m míi; “ph­êng bïa” kho¶ng 20-25 ng-êi víi mét dµn cång chiªng gåm 12 c¸i to nhá, ©m l-îng kh¸c nhau ®i chóc tÕt c¸c gia ®×nh trong m-êng b¶n. LÔ héi Pån p««ng (ch¬i hoa) còng th-êng ®-îc diÔn ra vµo cuèi xu©n hoÆc vµo ngµy r»m th¸ng 7 ©m lÞch. §©y lµ mét tôc lÖ cña ng-êi M-êng, còng nh- nhiÒu trß diÔn d©n gian kh¸c; nã ®-îc g¾n víi mét nghi lÔ cã yÕu tè t©m linh. Trong lÔ héi Pån p««ng, ng-êi ta th-êng lµm c©y b«ng hoa ®å sé cã nhiÒu nh¸nh, nhiÒu b«ng sÆc sì s¾c mµu ®-îc c¾m ë nhiÒu tÇng trªn th©n c©y b«ng. Trß diÔn lÔ héi Pån p««ng th-êng do «ng Ëu hoÆc bµ m¸y chñ tr× ®Ó thê c¸c vÞ vua ë nói T¶n Viªn, Ba V× (Pån p««ng ma vua), hay thê c¸c chµng trai trong c¸c b¶n t×nh ca cña ng-êi M-êng nh-: Hai Mèi, Hå Liªu, B«ng H-¬ng (Pån p««ng ma chenh) vµ hä diÔn c¸c tÝch cña c¸c truyÖn th¬ trªn vµ muèn gi¶i oan t×nh cho bao ng-êi x-a. Cã thÓ nãi,