Tài liệu Khái quát chung về chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy tâm trong triết học .

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Kh¸i qu¸t chung vÒ Chñ NghÜa Duy VËt BiÖn Chøng vµ Chñ NghÜa Duy T©m trong triÕt häc . **** TriÕt häc hiÓu theo nghÜa chung nhÊt ®ã lµ m«n khoa häc nghiªn cøu nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi. TriÕt häc ra ®êi tõ rÊt l©u ®êi qua mét qu¸ tr×nh lÞch sö rÊt l©u dµi. LÞch sö triÕt häc ®ã lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng cña triÕt häc. Khi chóng ta nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc nãi chung th× vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt cña lÞch sö triÕt häc ®ã lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m. VÊn ®Ò nµy ®-îc coi lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt chiÒu dµi lÞch sö triÕt häc. Cuéc ®Êu tranh nµy còng chÝnh lµ sù ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong x· héi ®· ph©n chia thµnh c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Th-êng th-êng (trõ mét sè tr-êng hîp ngo¹i lÖ) Chñ NghÜa Duy VËt thÓ hiÖn thÕ giíi quan cña nh÷ng lùc l-îng tiªn tiÕn, tiÕn bé x· héi ®¹i diÖn cho nh÷ng t- t-ëng tiªn tiÕn cña tõng thêi ®¹i. Cßn Chñ NghÜa Duy T©m (tuy kh«ng ph¶i bao giê còng vËy) nh-ng lµ thÕ giíi quan cña lùc l-îng suy tµn b¶o thñ vµ ph¶n ®éng cña x· héi, ®¹i diÖn cho nh÷ng tt-ëng tr× trÖ cña tõng thêi ®¹i. Trong thÕ giíi quan cña Chñ NghÜa Duy VËt kh¼ng ®Þnh tÝnh thø nhÊt cã tr-íc cña vËt chÊt vµ tÝnh thø hai cã sau cña ý thøc. Hä cho r»ng vËt chÊt sinh ra tr-íc ý thøc vµ quyÕt ®Þnh ý thøc, cßn ý thøc cã sau lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt, nh÷ng yÕu tè cña vËt chÊt; vµ Chñ NghÜa Duy VËt kh¼ng ®Þnh con ng-êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi. Ng-îc l¹i Chñ NghÜa Duy T©m kh¼ng ®Þnh tÝnh thø nhÊt cã tr-íc cña ý thøc vµ tÝnh thø hai cã sau cña vËt chÊt, hä cho r»ng ý thøc cã tr-íc vËt chÊt vµ ý thøc quyÕt ®Þnh vËt chÊt hä phñ nhËn kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi cña con ng-êi, hä cho r»ng sù nhËn thøc chØ cã ®-îc ë thÕ giíi thÇn linh th-îng ®Õ do th-îng ®Õ quyÕt ®Þnh. §Ó thÊy râ d-îc cuéc ®Êu tranh gi÷a hai tr-êng ph¸i triÕt häc Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m chóng ta nghiªn cøu cuéc ®Êu tranh ®ã trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö triÕt häc. HiÓu ®-îc vÊn ®Ò nµy chóng ta kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng hiÓu biÕt th«ng th-êng mµ nã cßn cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi chóng ta trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thÕ giíi quan vµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi ®ang diÔn ra xung quanh ®êi sèng cña mçi c¸ nh©n trong x· héi . §Ó t×m hiÓu cuéc ®Êu tranh cña Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m chóng ta cã thÓ ®i qua mét sè giai ®o¹n vµ mét sè nh©n vËt tiªu biÓu ë nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chóng. Trang1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng I: Cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p. ***** 1.1> Hoµn c¶nh lÞch sö : Hy L¹p lµ mét n-íc n»m ven bê §Þa Trung H¶i n¬i cã ®iÒu kiÖn rÊt thuËn tiÖn cho viÖc giao l-u ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh- ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp. ThÕ kû XV ®Õn thÕ kû IX tr-íc c«ng nguyªn chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû ®· h×nh thµnh vµ tan r· chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ. §· cã nh÷ng biÕn ®éng lín ë Hy L¹p vÒ kinh tÕ x· héi ng-êi ta biÕt ®-îc do hai tËp th¬ næi tiÕng cña H« Mere s¸ng t¸c ( nhµ th¬ mï ). Vµo thÕ kû V tr-íc c«ng nguyªn x¶y ra cuéc chiÕn tranh gi÷a Hy L¹p vµ Ba T-, kÕt thóc b»ng chiÕn th¾ng thuéc vÒ Hy L¹p më ra mét thêi kú h-ng thÞnh vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Mét quèc gia bao gåm 300 quèc gia nhá thµnh liªn bang Hy L¹p trong ®ã cã 2 bang lín nhÊt thêi kú nµy ®ã lµ Spac vµ Aten. Tuy nhiªn hai bang nµy lu«n lu«n m©u thuÉn víi nhau cho nªn x¶y ra cuéc chiÕn tranh kÐo dµi hµng chôc n¨m, cuèi cïng Spac ®· chiÕn th¾ng nh-ng chÝnh cuéc chiÕn tranh ®ã ®· lµm cho nÒn kinh tÕ Hy L¹p suy yÕu nÆng nÒ. Trong khi ®ã vua Phi-lÝp cña Ma xe ®oan ®· ®em qu©nchiÕm toµn bé Hy L¹p. Tuy bÞ x©m chiÕm nh- vËy nh-ng nÒn v¨n ho¸ Hy L¹p vÉn ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ chÝnh nÒn v¨n ho¸ Hy L¹p ®· chinh phôc l¹i nh÷ng ng-êi ®i x©m chiÕm víi hoµn c¶nh lÞch sö nh- vËy ®· ph¶n ¸nh vµo t- t-ëng triÕt häc. 1.2> Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc : Tõ nh÷ng nÐt ®Æc thï vÒ kinh tÕ x· héi trªn ®©y, triÕt häc Hy L¹p ra ®êi vµ mang nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y. + Thø nhÊt sù ph©n chia vµ ®èi lËp gi÷a c¸c tr-êng ph¸i triÕt häc Duy T©m vµ Duy VËt BiÖn Chøng vµ Siªu H×nh V« ThÇn vµ H÷u ThÇn lµ nÐt næi bËt trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc. Trong ®ã ®iÓn h×nh l¯ cuéc ®Êu tranh giöa hai “ ®­êng lèi” triÕt häc ; ®­êng lèi Duy VËt cña §e m«-crÝt vµ ®-êng lèi Duy T©m cña Platon. + Thø hai c¸c tr-êng ph¸i triÕt häc nãi chung ®Òu cã xu h-íng ®i s©u gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ b¶n thæ vµ nhËn thøc luËn triÕt häc lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc. + Thø ba triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i nãi chung (còng nh- triÕt häc cæ ®¹i cña nhiÒu n-íc kh¸c) cßn ë tr×nh ®é trùc quan chÊt ph¸c ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c hÖ thèng triÕt häc Duy VËt. Tuy vËy nã ®· ®Æt ra hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò triÕt häc c¨n b¶n nã chøa ®ùng mÇm mèng cña tÊt c¶ thÕ giíi quan Duy VËt. Vai trß cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i rÊt quan träng nã kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù ph©n biÖt gi÷a hai nÒn triÕt häc §«ng T©y cæ ®¹i mµ cßn nãi Trang2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lªn vai trß cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®èi víi lÞch sö triÕt häc thÕ giíi nã lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc T©y ¢u trªn 2000 n¨m sau. Cã thÓ nãi r»ng tõ khi ra ®êi triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· x¶y ra nh÷ng cuéc ®Êu tranh m¹nh mÏ gi÷a hai tr-êng ph¸i triÕt häc Duy VËt vµ Duy T©m. §iÓn h×nh cña thêi kú nµy ë Hy L¹p ®ã lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a ®-êng lèi Duy VËt cña §e mo-crÝt vµ Duy T©m cña Platon. 1.3> Cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Duy T©m: Cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m nh- trªn ®· nãi ®ã lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a tr-êng ph¸i Duy VËt cña §e mocrÝt vµ Duy T©m cña Platon lµ tiªu biÓu vµ ®iÓn h×nh h¬n c¶. §e mo-crÝt (460-370 TCN) l¯ “mét trong nhöng nh¯ Duy VËt lín cña thêi kú cæ ®¹i chiÕm vÞ trÝ næi bËt trong triÕt häc Duy VËt Hy L¹p cæ ®³i”(1) «ng ®± cã qu² tr×nh tÝch luü kiÕn th÷c qua viÖc ®i qua c²c n­íc ë ph-¬ng ®«ng, Babilon, lµ ng-êi am hiÓu rÊt nhiÒu lÜnh vùc. Platon lµ ®¹i diÖn cho tr-êng ph¸i Duy t©m, «ng lµ ng-êi ®Çu tiªn x©y dùng hÖ thèng hoµn chØnh c¶u Chñ NghÜa Duy T©m kh¸ch quan ®èi lËp víi thÕ giíi quan Duy VËt. ¤ng lµ ng-êi ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh gay g¾t chèng l¹i Chñ NghÜa Duy VËt ®Æc biÖt lµ chèng l¹i nh÷ng ®¹i biÓu cña Chñ NghÜa Duy VËt thêi bÊy giê nh- Hª ra crÝt hay §e mo crÝt.(1) - VÒ vÊn ®Ò khëi nguyªn cña thÕ giíi , §e mo-crÝt quan niÖm r»ng nguyªn tö vµ kho¶ng trèng lµ c¬ së ®Çu tiªn cÊu t¹o nªn mäi vËt ®ã lµ nh÷ng h¹t vËt chÊt cùc nhá, kh«ng nh×n thÊy ®-îc, kh«ng mµu s¾c, kh«ng ©m thanh, kh«ng mïi vÞ, kh«ng thÓ ph©n chia ®-îc, kh«ng kh¸c nhau vÒ chÊt mµ chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc, trËt tù, t- thÕ. Nguyªn tö cã rÊt nhiÒu nh-ng mçi nguyªn tö cã mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh: h×nh cÇu, gãc c¹nh vµ mçi lo¹i sinh vËt ®Òu ®-îc cÊu thµnh bëi c¸c nguyªn tö do chóng kÕt hîp víi nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh. - ¤ng quan niÖm sinh vËt biÕt ®æi lµ do sù s¾p xÕp c¸c nguyªn tö. ¤ng quan niÖm vÒ b¶n nguyªn thÕ giíi mang tÝnh h×nh t-îng nh-ng ch-a tho¸t khái trùc quan c¶m tÝnh, biÓu hiÖn lµ «ng coi c¸c nguyªn tö cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. Cßn Platon cho r»ng ý niÖm lµ nguån gèc sinh ra thÕ giíi. ý niÖm tån t³i ngo¯i con ng­êi, ngo¯i c°m gi²c cða con ng­êi; “ý niÖm tån t³i vÜnh viÔn bÊt biÕn, bÊt ®éng” (2). C²c sø vËt có thÓ cã thÓ c°m thó ®-îc b»ng c¶m gi¸c chØ lµ b¶n sao cña c¸c ý niÖm dùa vµo ý niÖm hay ®óng h¬n lµ thÕ giíi ý niÖm. Platon thõa nhËn cã hai thÕ giíi tån t¹i: thÕ giíi ý niÖm, lµ thÕ giíi tån t¹i vÜnh viÔn, bÊt biÕn, bÊt ®éng, tuyÖt ®èi ch©n thùc c¬ së tån t¹i cña thÕ giíi sù vËt c¶m tÝnh. Cßn thÕ giíi sù vËt c¶m tÝnh lµ thÕ giíi tån t¹i kh«ng ch©n thùc, lu«n lu«n biÕn ®æi, lµ c¸i bãng cña ý niÖm, do ý niÖm s¶n sinh ra, phô thuéc vµo ý niÖm loµi ng-êi còng thuéc vÒ thÕ giíi nµy. - VÒ vò trô §e mo-crÝt cho r»ng vò trô lµ v« tËn vÜnh cöu; cã v« sè thÕ giíi phÊt sinh ph¸t triÓn vµ tiªu diÖt. Cßn Platon th× ng-îc l¹i «ng cho Trang3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 r»ng vò trô nµy kh«ng tån t¹i thùc, tÊt c¶ chØ lµ sù phøc hîp cña ý niÖm do ý niÖm quy ®Þnh do th-îng ®Õ quyÕt ®Þnh vµ kh«ng tån t¹i. - VÒ vÊn ®Ò linh hån: theo §e mo-crÝt, «ng ®· b¸c bá quan niÖm vÒ sù s¶n sinh ra sù sèng vµ con ng-êi cña thÇn th¸nh. Theo «ng sù sèng lµ kÕt qu¶ biÕn ®æi dÇn dÇn tõ thÊp ®Õn cao cña tù nhiªn. Sinh vËt ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë m«i tr-êng n-íc vµ d-íi t¸c ®éng cña nhiÖt ®é. Sinh vËt ®ã sèng d-íi n-íc, sau ®ã dÇn dÇn xuÊt hiÖn sinh vËt cã vó sèng trªn c¹n. Cuèi cïng lµ con ng-êi ra ®êi trªn qu¶ ®Êt. ¤ng ®· ph©n biÖt râ rµng sù vËt vµ sinh vËt chóng kh¸c nhau ë chç sù vËt kh«ng cã linh hån, cßn sinh vËt cã linh hån: linh hån ®-îc cÊu t¹o bëi c¸c nguyªn tö h×nh cÇu, gièng nh- nguyªn tö cña löa vËn ®éng víi vËn tèc cao. Nguyªn tö linh hån sinh ra nhiÖt, nhiÖt lµm cho c¬ thÓ h-ng phÊn vµ vËn ®éng. ¤ng coi c¸i chÕt lµ sù ph©n t¸n cña c¸c nguyªn tö cÊu t¹o nªn thÓ x¸c vµ c¸c nguyªn tö cÊu t¹o nªn linh hån chø kh«ng ph¶i lµ linh hån l×a khái thÓ x¸c. Tuy quan niÖm cña §e mo-crÝt vÒ linh hån cßn mang tÝnh méc m¹c, song nã gi÷ vai trß rÊt quan träng trong viÖc chèng l¹i quan ®iÓm duy t©m, t«n gi¸o vÒ tÝnh bÊt tö cña linh hån. Cßn Platon cho r»ng con ng-êi bao gåm linh hån vµ thÓ x²c tån t³i ®éc lËp víi nhau . “Linh hån cða con ng­êi l¯ mét bé phËn cña linh hån vò trô do th-îng ®Õ s¸ng t¹o ra do ®ã nã bÊt tö vµ tån t¹i vÜnh h´ng”(2). Khi con ng­êi chÕt linh hån sÏ tho²t ra khài con ng­êi v¯ bay lªn tró ngô ë mét v× sao. Khi thÓ x¸c míi ra ®êi, linh hån bay xuèng nhËp vµo thÓ x¸c ®ã vµ t¹o ra con ng-êi hoµn chØnh bao gåm c¶ linh hån vµ thÓ x¸c. Trong khi bay xuèng nhËp vµo thÓ x¸c con ng-êi linh hån ®· l·ng quªn nh÷ng ®iÒu quan s¸t ®-îc ë thÕ giíi nh÷ng ý niÖm. V× thÕ, nhËn thøc cña con ng-êi thùc chÊt lµ sù håi t-ëng, sù nhí l¹i cña linh hån vÒ nh÷ng ®iÒu mµ nã ®· l·ng quªn. -VÒ vÊn ®Ò nhËn th÷c: “§e mo-crÝt lµ ng-êi cã c«ng lao to lín trong lÞch sö triÕt häc vÒ vÊn ®Ò x©y dùng lý luËn nhËn thøc vai trß cña c¶m gi¸c ví tÝnh c¸ch lµ ®iÓm khëi ®Çu cña nhËn thøc vµ vai trß cña t- duy trong viÖc nhËn th÷c thÕ giíi xung quanh”(2). Theo §e mo-crÝt së dÜ con ng-êi cã nh÷ng c¶m gi¸c kh¸c nhau vÒ mµu s¾c mïi vÞ, ©m thanh nãng l¹nh lµ do nh÷ng nguyªn tö khèi hîp t¹o nªn chñ thÓ nhËn thøc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®èi t-îng cña nhËn thøc lµ vËt chÊt thÕ giíi xung quanh con ng-êi vµ nhê sù t¸c ®éng cña ®èi t-îng nhËn thøc vµo con ng-êi nªn con ng-êi míi nhËn thøc ®-îc. ¤ng chia ra nhËn thøc thµnh nhËn thøc mê tèi vµ nhËn thøc ch©n lý. NhËn thøc mê tèi lµ nhËn thøc do c¸c gi¸c quan ®em l¹i. NhËn thøc ch©n lý lµ nhËn thøc do sù ph©n tÝch s©u s¾c sù vËt ®Ó n¾m ch¾c b¼n chÊt bªn trong cña nã. ¤ng quan niÖm r»ng hai d¹ng nhËn thøc ®ã cã liªn quan víi nhau chÆt chÏ. Trong ®ã c°m gi²c l¯ b­íc ®Çu cða nhËn th÷c. ¤ng x©y døng nªn thuyÕt “h×nh °nh”(I-d«-l¬) méc m¹c. ¤ng quan niÖm bÒ ngoµi cña sù vËt to¸t ra nh÷ng h¬i thë tinh tÕ t¹o thµnh h×nh ¶nh cña chóng, nh÷ng h¬i thë tinh tÕ ®ã t¸c Trang4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®éng vµo c¬ quan c¶m gi¸c cña con ng-êi lµm cho mäi ng-êi c¶m nhËn ®­îc sø vËt. Song c°m gi²c l¯ nhËn th÷c “mê tèi” v× nã ch­a l¯ cho con ng-êi hiÓu ®-îc b¶n chÊt tinh tÕ n»m s©u trong sù vËt. Do ®ã con ng-êi ph¶i dùa vµo nhËn thøc s©u s¾c h¬n. Qua ®©y chóng ta cã thÓ thÊy theo §ª mo-crÝt “ lý tÝnh”, ph°i døa v¯o “nhöng dÉn ch÷ng” do c°m tÝnh ®em l³i v¯ sau ®ã cÇn ph°i ®i s©u v¯o ph©n tÝch t×m ch©n lý ®ang cßn n»m s©u d-íi ®¸y bÓ. §iÒu nµy cã thÓ thÊy r»ng «ng kh«ng hÒ phñ nhËn kh¶ n¨ng nhËn thøc ch©n lý kh¸ch quan cña cin ng-êi. Cßn Platon cho r»ng chØ cã nhËn thøc lý tÝnh ®-a vµo kh¸i niÖm míi cã thÓ ®¹t tíi tri thøcch©n thùc, nh©n thøc c¶m tÝnh kh«ng bao giê ®¹t tíi tri thøc ch©n thùc mµ chØ ®-a l¹i d- luËn. Thùc chÊt cña vÊn ®Ò nµy lµ Platon ®· ®Ò cao vai trß cña nhËn thøc lý tÝnh vµ h¹ thÊp vai trß cña nhËn thøc c¶m tÝnh. ¤ng cho r»ng nhËn thøc ch¼ng qua lµ sù håi t-ëng, nhí l¹i nh÷ng ý niÖm. - VÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ- x· héi : §e mo-crÝt ®øng trong lËp tr-êng cña ph¸i chñ n« dan chñ, kÞch liÖt chèng l¹i ph¸i chñ n« quý téc (2). ¤ng ra søc b¶o vÖ vµ tuyªn truyÒn cho chÕ ®é d©n chñ cña chñ n« trong ®ã thÓ hiÖn quyÒn lîi cña m×nh g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng mét m¹nh mÏ cña th-¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp. ¤ng ®Ò cao, ca ngîi cæ v÷ cho t×nh th©n ¸i, tÝnh «n hoµ lîi Ých chung vµ quyÒn lîi chung cða c«ng d©n tø do. Theo «ng “ cÇn ph°i ­a thÝch c²i nghÌo trong mét Nhµ n-íc d©n chñ h¬n so víi c¸i gäi lµ cuéc sèng h¹nh phòc trong chÕ ®é chuyªn chÕ tøa nh­ l¯ tø do tèt h¬n n« lÖ” (3). §­¬ng nhiªn lµ do xuÊt th©n tõ tÇng líp chñ n« d©n chñ §e mo-rÝt chØ ®Ò cËp ®Õn nÒn d©n chñ cña chñ n«, cßn b¶n th©n n« lÖ th× còng nh- c¸c nhµ t- t-ëng kh¸c, «ng cho r»ng ph¶i biÕt tu©n theo ng-êi chñ n«. ¤ng ®Ò cao Nhµ n-íc, chÝnh Nhµ n-íc ®ãng vai trß duy tr× trËt tù vµ ®iÒu hµnh x· héi. Theo §e mo-crÝt cÇn ph¶i trõng trÞ nghiªm kh¾c nh÷ng kÎ vi ph¹m ph¸p luËt hay chuÈn mùc ®¹o ®øc nµo ®ã. Ph-¬ng ch©m tt-ëng cña §e mo-crÝt lµ thµ sèng nghÌo khæ cßn h¬n lµ giµu cã nh-ng mÊt tù do d©n chñ. Môc tiªu cña con ng-êi lµ sèng h¹nh phóc nh-ng h¹nh phóc kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ giµu cã. ¤ng kh¼ng ®Þnh h¹nh phóc lµ sù thanh th¶n trong t©m hån vµ ®-îc tù do. ChØ cã ng-êi biÕt b»ng lßng víi sù h-ëng l¹c võa ph¶i th× míi ®-îc h¹nh phóc. Cßn Platon: «ng ®Ò cao vai trß cña chÕ ®é quý téc ®øng trªn lËp tr-êng cña ph¸i chñ n« quý téc chèng l¹i chÕ ®é d©n chØ tiÕn bé cña x· héi. ¤ng cho r»ng linh hån gåm c¸c bé phËn lý tÝnh, ý chÝ vµ c¶m tÝnh trong x· héi cã c¸c h¹ng ng-êi t-¬ng øng víi c¸c bé phËn cña linh hån. Lý tÝnh lµ c¬ së cña c¸c ®øc tÝnh cao c¶ chØ cã ®-îc ë nh÷ng nhµ triÕt häc, c¸c nhµ th«ng th¸i ; ý chÝ lµ c¬ së cña ®øc tÝnh can ®¶m. Nã thÓ hiÖn ë trong nh÷ng ng-êi lÝnh, nh÷ng chiÕn binh. C¶m tÝnh lµ c¬ së cña c¸c ®øc tÝnh thËn träng. §øc tÝnh nµy th-êng cã ë nh÷ng ng-êi d©n tù do, nh÷ng Trang5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ng-êi thî thñ c«ng. Platon ®Æc biÖt miÖt thÞ n« lÖ. Theo «ng n« lÖ kh«ng ph¶i lµ ng-êi mµ chØ lµ ®éng vËt biÕt nãi, kh«ng cã ®¹o ®øc. Platon chñ tr-¬ng duy tri c¸c h¹ng ng-êi trong x· héi, còng cã nghÜa lµ duy tr× sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a mäi ng-êi. Nhµ n-íc ra ®êi lµ ®Ó ®²p ÷ng nhöng nhu cÇu ®ã. Theo Platon h×nh th÷c céng ho¯ l¯ “Nh¯ n­íc lý t­ëng”. Trong ®ã quyÒn thèng trÞ tuyÖt ®èi vÒ tÇng líp chñ n« quý téc. Nhµ n-íc, ®ã lµ hiÖn th©n cña c¶ ba ®øc tÝnh ®ã lµ th«ng th¸i, can ®¶m vµ thËn träng. Trong “Nh¯ n­íc lý t­ëng”, «ng chia x± héi ra th¯nh 3 ®µng cÊp dùa vµo ®Æc tr-ng ®¹o ®øc. §¼ng cÊp thø nhÊt lµ c¸c nhµ triÕt häc, c¸c nhµ th«ng th¸i, gi÷ vai trß l·nh ®¹o x· héi ; ®¼ng cÊp thø hai lµ qu©n nh©n cã tr²ch nhiÖm b°o vÖ “Nh¯ n­íc lý t­ëng”; ®µng cÊp th÷ ba l¯ d©n lao ®éng tù do, thî thñ c«ng vµ nh÷ng ng-êi tù do kh¸c lµm ra s¶n phÈm nu«i sèng Nhµ n-íc. Nh- vËy, chóng ta thÊy ngay tõ khi ra ®êi triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· x¶y ra cuéc ®Êu tranh m¹nh mÏ gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m mµ ®¹i biÓu tiªu biÓu nhÊt lµ §e mo-crÝt cña ph¸i vµ Platon cña ph¸i duy t©m. Bªn c¹nh ®ã cßn cã nhiÒu nhµ triÕt häc kh¸c cña ph¸i duy vËt nh- Anatago. Am pª ®èc l¬ hay £ pi cr¸t .v.v... Cã thÓ thÊy r»ng ngay tõ thêi cæ ®¹i nhËn thøc cña con ng-êi tuy cßn nhiÒu h¹n chÕ song gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m ®· h×nh thµnh nªn cuéc ®Êu tranh gay g¾t kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®-îc vÒ mäi mÆt trong x· héi . Trang6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng II. triÕt häc t©y ©u thêi trung cæ. ****** 2.1 Hoµn c¶nh lÞch sö : Thêi kú trung cæ lµ thêi kú tan r· cña chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ vµ ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña chÕ ®é phong kiÕn. Nh÷ng cuéc næi dËy cña giai cÊp n« lÖ mµ ®Æc biÖt lµ cuéc khëi nghÜa cña Xp¾c Ta quýt rÊt lín ®· thu hót rÊt nhiÒu ng-êi tham gia ®· thay ®æi h×nh thøc bãc lét siªu kinh tÕ sang ph¸t canh thu ®Þa t«. Trong x· héi ®· diÔn ra sù ph©n ho¸ giai cÊp rÊt s©u s¾c, ®· h×nh thµnh hai giai cÊp c¬ b¶n cñ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn ®ã lµ c¸c ®Þa chñ phong kiÕn vµ giai cÊp n«ng n«. Nh-ng giai cÊp n«ng n« l¹i bÞ cét chÆt vµo ruéng ®Êt cña giai cÊp phong kiÕn bëi nh÷ng chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ. N«ng n« kh«ng chØ lÖ thuéc vµo th©n thÕ vµ hä kh«ng cã quyÒn lîi g×. Lª nin ®· tõng nãi ®©y lµ sù lÖ thuéc nhôc nh· vÒ mÆt cã nh©n vµ tèi t¨m vÒ mÆt trÝ tuÖ. - VÒ kinh tÕ x· héi : Thêi kú nµy ë T©y ¢u lµ thêi kú tån t¹i cña nÒn kinh tÕ tù cung, tù cÊp. Mäi s¶n phÈm lµm ra chØ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña c¸c ®iÒn trang, th¸i Êp mµ kh«ng nh»m môc ®Ých trao ®æi. Mçi ®iÒn trang th¸i Êp lµ mét khu biÖt lËp khÐp kÝn. NÒn kinh tÕ thêi kú nµy ph¸t triÓn mét c¸ch × ¹ch vµ chËm ch¹p. - VÒ tinh thÇn, ®©y lµ thêi kú thèng trÞ cña thÕ giíi quan nhµ thê vµ t«n gi¸o. Nhµ thê vµ tu viÖn lµ nh÷ng tªn ®¹i ®Þa chñ chiÕm nhiÒu ruéng ®Êt, cã nh÷ng tu viÖn chiÕm hµng tr¨m ngµn hÐcta ruéng ®Êt. Kh«ng nh÷ng thÕ nhµ thê cßn n¾m trong tay quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ luËt ph¸p. Cho nªn thêi kú nµy c¶ khoa häc vµ triÕt häc kh«ng ph¸t triÓn ®-îc. C¸c nhµ khoa häc vµ thÇn häc kh«ng tho¸t ra khái sù gi¶i thÝch vµ b×nh luËn cña kinh th¸nh, nªn xÐt vÒ mÆt ph¸t triÓn th× ®©y lµ mét b-íc thôt lïi so víi tr-íc thêi cæ ®¹i. 2.2 Sù thèng trÞ cña thÇn quyÒn phong kiÕn kh«ng nh÷ng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt mµ cßn ¶nh h-ëng ®Õn triÕt häc. TriÕt häc bÞ phô thuéc vµo thÇn häc. Chñ NghÜa Duy VËt g¾n liÒn víi t- duy khoa häc thêi kú nµy kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn. Chñ nghÜa kinh viÖn ra ®êi ®· trë thµnh nÐt ®Æc tr-ng cña triÕt häc T©y ¢u thêi trung cæ. Chñ nghÜa kinh viÖn lµ triÕt häc chÝnh thøc chiÕm ®éc quyÒn gi¶ng d¹y trong nhµ tr-êng. TriÕt häc nµy khi ra ®êi lµ ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vó: “§Çy tí cða thÇn häc v¯ b°o vÖ trËt tø phong kiÕn”. VÊn ®Ò nµy ®-îc c¸c nhµ kinh viÖn quan t©m nhÊt ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a “c²i chung” v¯ “c²i riªng”, c²i n¯o cã tr­íc c²i n¯o cã sau. Cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau kÐo dµi vµo thÕ kû vµ ph©n chia thµnh hai Trang7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph²i “ph²i duy danh” v¯ “ph²i cuy thøc”. §©y l¯ cuéc ®Êu tranh xuyªn suèt toµn bé lÞch sö triÕt häc T©y ¢u thêi trung cæ. Ph¸i duy thùc cho r»ng c¸i chung c¸i phæ biÕn c¸c kh¸i niÖm chung lµ tån t¹i thùc lµ c¸i cã tr-íc. Nã lµ mét thùc thÓ tinh thÇn kh«ng phô thuéc vµo sù vËt cô thÓ. Ph¸i duy thùc lÊy triÕt häc Platon lµm c¬ së lý luËn vµ ph¸i nµy vÒ sau hä cßn døa v¯o häc thuyÕt “ h×nh th÷c cða §rÝt xtèt. Ch¼ng h¹n con ng-êi nãi chung lµ sù tån t¹i ý niÖm vÒ con ng-êi. Tõ ®ã, nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña con ng-êi ®¬n nhÊt. Ph¸i duy danh quan niÖm r»ng c¸i chung, kh¸i niÖm c¸i chung c¸i phæ biÕn kh«ng tån t¹i thùc, kh«ng ®éc lËp víi con ng-êi. Nã chØ lµ nh÷ng tªn gäi ®¬n gi°n m¯ con ng­íi s²ng t³o ra. Kh«ng cã “con ng­êi” hay “c²i nh¯” nãi chung m¯ chØ cã con ng­êi hay c²i nh¯ tån t³i thøc. Cuéc ®Êu tranh gi÷a hai tr-êng ph¸i trªn lµ sù thÓ hiÖn hai khuynh h-íng ®èi lËp nhau trong lÞch sö triÕt häc : Chñ NghÜa Duy T©m vµ Chñ NghÜa Duy VËt. Èn dÊu ®»ng sau c¸i vá thÇn häc lµ sù tån t¹i kh¸ch quan mµ con ng-êi cã thÓ c¶m nhËn ®-îc, lµ biÓu hiÖn cña ph¸i duy danh. Tr¸i l¹i, nhËn thøc, t- t-ëng, kh¸i niÖm cã tr-íc sù vËt lµ biÓu hiÖn cña ph¸i duy thùc. Nh- vËy chóng ta cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy c¸c nhµ triÕt häc duy danh gÇn gòi víi Chñ NghÜa Duy VËt cßn c¸c nhµ triÕt häc duy thùc lµ biÓu hiÖn cña Chñ NghÜa Duy T©m. Nh- vËy cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy thùc víi chñ nghÜa duy danh ë triÕt häc T©y ¢u thêi trung cæ thùc chÊt lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m. MÆc dï vËy trong thêi kú nµy Chñ NghÜa Duy T©m th¾ng thÕ nhê sù ñng hé cña thiªn chóa gi¸o vµ kinh viÖn . Trong thêi kú trung cæ triÕt häc T©y ¢u cã rÊt nhiÒu nh÷ng ®¹i biÓu, ®¹i diÖn cho c¶ hai ph¸i duy danh vµ duy thùc. Vµ sau ®©y lµ quan ®iÓm cña mét sè ®¹i biÓu tiªu biÓu nhÊt cña c¶ hai ph¸i. - T« M¸t §a Canh: ¤ng lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña ph¸i duy thùc trong thêi kú triÕt häc trung cæ T©y ¢u. Häc thuyÕt cña «ng ®-îc thiªn chóa gi¸o coi lµ triÕt häc chÝnh thøc cña gi¸o héi thiªn chóa. T« M¸t §a Canh nghiªn cøu nhiÒu lÜnh vùc thÇn häc, triÕt häc, ph¸p quyÒn... víi 18 quyÓn s¸ch trong tuyÓn tËp cña «ng hîp thµnh bé b¸ch khoa toµn th- vÒ hÖ th«ng t- t-ëng th«ng trÞ thêi trung cæ h-ng thÞnh. T« M¸t §a Canh nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc, gi÷a lý trÝ vµ niÒm tin. ¤ng kh¼ng ®Þnh râ rµng nh-ng l¹i kh«ng ®èi lËp nhau thÇn häc vµ triÕt häc. Ranh giíi ®ã thÓ hiÖn ë chç nÕu nh- ®èi t-îng nghiªn cøu cña triÕt häc lµ ch©n lý cña lý trÝ th× ®èi t-îng nghiªn cøu cña thÇn häc lµ ch©n lý cña niÒm tin. Nh-ng theo «ng c¶ hai ®Òu cã mét ®èi t-îng chung ®ã lµ th-îng ®Õ. Chóng kh«ng hÒ ®èi lËp víi nhau nh-ng cuèi cïng T« M¸t §a Canh l¹i h¹ thÊp triÕt häc vµ «ng n©ng cao vai trß vµ vÞ trÝ cña thÇn häc. ¤ng quan niÖm r»ng triÕt häc chØ lµ t«i tí phôc vô cho thÇn häc m¯ th«i. ¤ng nãi r´ng “kh«ng ph°i mäi ch©n lý cða niÒm tin t«n gi²o ®Òu Trang8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cã thÓ ®³t ®­îc b´ng sø ch÷ng minh hîp lý”. Ch©n lý t«n gi¸o kh«ng ph¶i lµ ®iÓm yÕu mµ triÕt häc dÔ th©m nhËp vµo ®-îc bëi v× trÝ tuÖ cña con ng-êi lµ cã h¹n vµ thÊp h¬n sù anh minh cña th-îng ®Õ. - Quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ cßn ®-îc thÓ hiÖn trong nghiªn cøgiíi tù nhiªn. ¤ng cßn cho r»ng toµn bé giíi tù nhiªn cïng trËt tù cña nã ®Òu ®-îc quyÕt ®Þnh bëi sù th«ng minh cña th-îng ®Õ ®Òu tr¶i qua sù hîp lý ho¸ cña th-îng ®Õ bëi th-îng ®Õ lµ môc ®Ých tèi cao vµ lµ quy luËt vÜnh viÔn ®øng trªn mäi c¸i vµ quyÕt ®Þnh mäi c¸i. - Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¶n chÊt cña c¸i chung th× T« M¸t §a Canh theo chñ nghÜa duy thùc «n hoµ (cã sù dung hoµ víi chñ nghÜa duy danh). Theo «ng c¸i chung tån t¹i trªn ba mÆt: + Tån t¹i tr-íc sù vËt trong trÝ tuÖ cña th-îng ®Õ. + Tån t¹i kh¸ch quan trong c¸c sù vËt riªng lÎ. + Tån t¹i trong trÝ tuÖ con ng-êi b»ng con ®-êng trõu t-îng ho¸ khái c¸c sù vËt riªng lÎ. - Dùa trªn quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ «ng ®· chøng minh sù tån t¹i cña th-îng ®Õ dùa trªn n¨m yÕu tè sau ®©y:  Thø nhÊt thÕ giíi kh«ng vËn ®éng vÜnh cöu mµ cÇn ph¶i cã lùc t¸c ®éng ban ®Çu.  Thø hai lµ mäi nguyªn nh©n kh«ng ph¶i lµ v« tËn mµ cÇn ph¶i cã nguyªn nh©n ®Çu tiªn.  Thø ba mäi sù vËt cña thÕ giíi lµ ngÉu nhiªn v× vËy cÇn tån t¹i c¸i tÊt nhiªn tuyÖt ®èi.  Thø t- mäi sù béc lé c¸c c¸c giai ®o¹n hoµn thiÖn kh¸c nhau cÇn ph¶i cã mét thùc thÓ hoµn toµn tuyÖt ®èi.  Thø n¨m tÝnh hîp lý cña thÕ giíi tù nhiªn kh«ng thÓ gi¶i thÝch b»ng c¸c nguyªn nh©n tù nhiªn mµ cÇn ph¶i cã tån t¹i mét thùc thÓ lý trÝ siªu tù nhiªn ®Ó ®iÒu chØnh thÕ giíi. V× vËy T« M¸t §a Canh cho r»ng th-îng ®Õ chÝnh lµ ®éng lùc ban ®Çu, lµ nguyªn nh©n ban ®Çu, lµ c¸i tÊt nhiªn tuyÖt ®èi, lµ sù hoµn thiÖn tuyÖt ®èi vµ nguyªn nh©n hîp lý cña thÕ giíi tù nhiªn. VÒ lý luËn nhËn thøc: «ng chÞu ¶nh h-ëng cña häc thuyÕt h×nh d¹ng cña Arit xtèt. Theo T« M¸t §a Canh mäi nhËn thøc ®Òu diÔn ra chñ thÓ tiÕp thu kh¸ch thÓ nh-ng kh«ng ph¶i mäi sù nhËn thøc cña kh¸ch thÓ ®Òu ®-îc tiÕp nhËn mµ chØ tiÕp nhËn nh÷ng h×nh ¶nh cña kh¸ch thÓ tøc lµ h×nh d¹ng cña nã mµ th«i bëi b¶n th©n kh¸ch thÓ khi gia nhËp vµo tinh thÇn cña c¸i nhËn thøc (chñ thÓ) th× c¸i ®-îc nhËn thøc bÞ mÊt ®i tÝnh vËt chÊt cña m×nh vµ chØ tån t¹i víi t- c¸ch lµ h×nh d¹ng tøc lµ h×nh ¶nh cña nhËn thøc. ¤ng chia h×nh d¹ng thµnh h×nh d¹ng c¶m tÝnh vµ h×nh d¹ng lý tÝnh. H×nh d¹ng lý tÝnh cao h¬n c¶m tÝnh, cho nªn nhê ®ã mµ nhËn thøc ®-îc c¸i chung, c¸i gièng víi ®èi t-îng, c¸i mµ trong ®ã chøa ®ùng nhiÒu thùc thÓ riªng biÖt. Trang9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Sù tiÕp nhËn cña T« M¸t §a Canh vÒ häc thuyÕt h×nh d¹ng cña Arit xtèt chØ lµ sù kh«i phôc vÒ h×nh thøc, ch-a tiÕp nhËn ®-îc b¶n chÊt sèng ®éng vµ tÝnh ch©n lý trong häc thuyÕt ®ã.(2) - VÒ sù tiÕp nhËn x· héi T« M¸t §a Canh ca ngîi chÕ ®é bÊt b×nh ®¼ng vµ trËt tù ®¼ng cÊp trong x· héi. ¤ng cho r»ng cuéc sèng trÇn thÕ chØ lµ t¹m thêi, lµ sù chuÈn bÞ cho cuéc sèng t-¬ng lai vÜnh viÔn ë thÕ giíi bªn kia. ¤ng lµ ng-êi theo chñ nghÜa qu©n chñ cho nªn «ng cho r»ng quèc v-¬ng kh«ng chØ lµ ng-êi ®iÒu khiÓn mµ cßn lµ ng-êi s¸ng t¹o ra thÕ giíi. Nh-ng quèc v-¬ng còng lµ ng-êi cña ®øc chóa Giª-su, thùc hiÖn mäi yªu cÇu cña nhµ thê vµ trõng ph¹t mét c¸ch d· man nh÷ng ng-êi tµ ®¹o bëi v× nhµ thê lµ tèi cao. §èi lËp víi quan ®iÓm duy thùc cña T« M¸t §a Canh lµ quan ®iÓm duy danh luËn cña §¬n xcèt, ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña ph¸i duy danh thêi kú trung cæ. §¬n xcèt sinh ra ë n-íc Anh. ¤ng lµ mét nhµ duy danh luËn rÊt næi tiÕng, «ng sèng ë thÕ kû XIII Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a thÇn häc vµ triÕt häc «ng cho r»ng ®èi t-îng cña thÇn häc lµ th-îng ®Õ cßn ®èi t-îng cña triÕt häc lµ tån t¹i kh¸ch quan. ¤ng ®Ò cao vai trß lßng tin t«n gi¸o h¬n so víi lý trÝ bëi v× lý trÝ chØ nhËn thøc ®-îc tån t¹i cßn th-îng ®Õ lµ tèi cao v« tËn, phi vËt chÊt, lµ lßng tin kh«ng thÓ nhËn thøc ®-îc. XuÊt ph¸t tõ thÕ giíi quan cña nh÷ng nhµ duy danh luËn, «ng cho r»ng c¸i chung kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña t- duy mµ cßn lµ c¬ së trong b¶n th©n sù vËt. C¸i chung tån t¹i trong sù vËt víi tÝnh c¸ch lµ b¶n chÊt võa tån t¹i sau sù vËt bëi tÝnh c¸ch lµ kh¸i niÖm trõu t-îng ho¸ trong tduy t¸ch khái b¶n chÊt cña sù vËt. VÒ lý luËn nhËn thøc §¬n xcèt nhÊn m¹nh yÕu tè tinh thÇn vµ cho r»ng, nã lµ h×nh thøc cña th©n thÓ con ng-êi, g¾n bã th©n thÓ con ng-êi míi sinh ra. YÕu tè tinh thÇn tuy cã søc m¹nh to lín nh-ng phô thuéc vµo ®èi t-îng nhËn thøc. XuÊt ph¸t tõ yÕu tè tinh thÇn vµ ®èi t-îng nhËn thøc mµ tri thøc con ng-êi h×nh thµnh. ¤ng còng dÒ cËp ®Õn vai trß cña lý trÝ vµ ý chÝ. ý chÝ cao h¬n lý trÝ vµ thèng trÞ mäi d¹ng ho¹t ®éng cña con ng-êi. ë th-îng ®Õ ý chÝ trë thµnh tù do. Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¸i chung th× §¬n xcèt cho r»ng c¸i chung kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña lý trÝ mµ nã n»m ngay trong chÝnh b¶n th©n c¸c sù vËt. Nã võa tån t¹i trong c¸c sù vËt nh- lµ b¶n chÊt cña chóng l¹i võa tån t¹i sau c¸c sù vËt. Víi t- c¸ch lµ nh÷ng kh¸i niÖm ®-îc lý trÝ con ng-êi trõu t-îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ khái c¸c sù vËt riªng lÎ. Nh- vËy trong häc thuyÕt cña m×nh §¬n xcèt ®øng vÒ phÝa thÇn häc vµ cho r»ng triÕt häc kh«ng xuÊt ph¸t tõ ý chÝ cña th-îng ®Õ nªn triÕt häc kh«ng thÓ chøng minh ®-îc b¶n chÊt cña th-îng ®Õ, sù s¸ng t¹o ra thÕ giíi. MÆc dï vÉy nh÷ng cèng hiÕn cña §¬n xcèt ®· ®-a «ng lªn vÞ trÝ lµ nhµ duy danh luËn næi tiÕng nhÊt thêi trung cæ. Trang10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Tuy vËy cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m (d-íi danh nghÜa lµ ph¸i duy danh vµ duy thùc) vÉn diÔn ra kh¸ m¹nh mÏ. Trong thêi kú nµy mµ ®¹i diÖn cña ph¸i duy thùc hay Chñ NghÜa Duy T©m lµ ¤ quýt xtanh, Gi¨ng xi cèt ¥ ri gien n¬, TÐc tu Liªng... nh÷ng ®¹i diÖn cña ph¸i duy danh hay Chñ NghÜa Duy VËt lµ Pie Ab¬ la, R« giª Bª c¬n, èc cam... Tãm l¹i thêi kú nµy ë Ch©u ¢u ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ph¸i triÕt häc lµ duy thùc vµ duy danh, ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh-îng gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m. Häc thuyÕt duy danh g¾n liÒn víi Chñ NghÜa Duy VËt (2) trong viÖc thõa nhËn vËt chÊt cã tr-íc kh¸i niÖm cã sau. Häc thuyÕt duy thùc ®-îc xem lµ g¾n liÒn víi Chñ NghÜa Duy T©m (2), coi c¸i chung tån t¹i ®éc lËp cã tr-íc vµ sinh ra c¸i riªng tån t¹i ®éc lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo c¸i riªng. Trong cuéc ®Êu tranh dai d¼ng ®ã c¸c trµo l-u triÕt häc cña ph¸i duy danh ®· ®em l¹i mét luång sinh khÝ míi. §ã lµ sù nhËn thøc thÕ giíi th«ng qua kinh nghiÖm thùc nghiÖm, lµ sù gi¶i phãng ®Ò cao vai trß cña khoa häc tù nhiªn, dï míi ë b-íc ®Çu khái ¸ch thèng trÞ cña thÇn häc vµ sù tèi t¨m tr× trÖ. §©y lµ mÇm mèng chuÈn bÞ cho sù sôp ®æ cña chñ nghÜa kinh viÖn vµ sù ph¸t triÓn cña triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn trong thêi kú phôc h-ng. Cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸i qu¸t r»ng sù ph¸t triÓn tr¶i qua h¬n 10 thÕ kû cña triÕt häc T©y ¢u thêi trung cæ biÓu hiÖn sù nghÌo nµn ®èi víi triÕt häc còng nh- c¸c khoa häc kh¸c. §©y cã thÓ ®-îc ®¸nh gi¸ lµ mét b-íc “lïi” trong lÞch sõ triÕt häc. Tuy vËy nhê sø ®Êu tranh kh«ng khoan nh-îng cña Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m nªn nã t¹o ra tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc thùc nghiÖm vµ triÕt häc phôc h-ng sau nµy. Trang11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng III. cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thêi phôc h-ng vµ cËn ®¹i. ****** 3.1Vµi nÐt vÒ x· héi vµ lÞch sö T©y ¢u thêi phôc h-ng cËn ®¹i: §©y lµ thêi kú tan r· cña chÕ ®é phong kiÕn b¾t ®Çu h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa. VÒ kinh tÕ thêi kú nµy cã b-íc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ tõ nÒn kinh tÕ tù tóc, tù cÊp sang nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt c«ng tr-êng thñ c«ng. ë thêi kú nµy cã rÊt nhiÒu ph¸t kiÕn ®Þa lý còng nhnhiÒu s¸ng chÕ vÒ kü thuËt. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc, ®Þa lý ®· t¹o ra mét m«i tr-êng thuËn lîi, gãp phÇn thóc ®Èy c«ng th-¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. VÒ x· héi diÔn ra sù ph©n ho¸ giai cÊp ngµy cµng râ rÖt. TÇng líp ts¶n xuÊt hiÖn vµ kÌm theo ®ã lµ sù ra ®êi cña giai cÊp v« s¶n. C¸c cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n liªn tiÕp diÔn ra ®ã lµ cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n Hµ Lan, cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n Anh (1642-1648), cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n Ph¸p(1789-1794), ë ý,ë ¸o... C¸c cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n nµy næ ra trªn toµn Ch©u ¢u, nã ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh sôp ®æ cña chÕ ®é phong kiÕn ph-¬ng T©y vµ ®¸nh dÊu sù th¾ng lîi cña mét trËt tù x· héi míi, x· héi tb¶n chñ nghÜa. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ®-îc x¸c lËp vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nã trë thµnh mét xu h-íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i lÞch sö vµ kh«ng thÓ ng¨n c¶n ®-îc. VÒ khoa häc: khoa häc tù nhiªn thêi kú nµy ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ c¬ häc. Bªn c¹nh ®ã cßn cã c¸c khoa häc kh¸c nh-: To¸n, VËt lý, Thiªn v¨n... còng ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu míi, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng kh¸i qu¸t vÒ mÆt triÕt häc. Trong khi ®ã th× Sinh vËt häc, Ho¸ häc ®ang cßn trong thêi kú s¬ khai Êu trÜ. Nªn bøc tranh toµn c¶nh vÒ thÕ giíi ë giai ®o¹n nµy lµ bøc tranh c¬ häc. 3.2 VÒ triÕt häc : Cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thêi lú nµy diÔn ra gay g¾t. ë thêi kú nµy Chñ NghÜa Duy VËt lµ thÕ giíi quan cña giai cÊp t- s¶n, giai cÊp tiÕn bé ®ang trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®Ó h×nh thµnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh. Cßn Chñ NghÜa Duy T©m lµ thÕ giíi quan cña t«n gi¸o, giai cÊp quý téc, phong kiÕn, giai cÊp l¹c hËu vµ ph¶n ®éng ®ang ra søc kÐo dµi c¬n hÊp hèi cña m×nh. §Ó thÊy râ ®-îc sù ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thêi kú nµy chóng ta cã thÓ t×m hiÓu th«ng qua mét sè triÕt gia tiªu biÓu nh- Bru n«,Galiª, Bª c¬n, H«p p¬, §ª c¸c t¬, Xpi n« ®a, Lèc c¬, BÐc c¬ li, Hium.... Brun«(1548-1600): Trang12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ¤ng lµ mét ®¹i diÖn xuÊt s¾c cña chñ nghÜa duy vËt v« thÇn: Engel ®¸nh gi¸ «ng lµ mét ng-êi khæng lå vÒ h×nh thøc, tinh thÇn vµ tÝnh c¸ch. Gi¸o héi coi «ng lµ tµ ®¹o vµ «ng ®· tõng bÞ trôc xuÊt ®i nhiÒu n-íc Ch©u ¢u. N¨m 1562 «ng quay vÒ ý vµ «ng bÞ gi¸o héi kÕt ¸n 6 n¨m tï vµ ngµy 17 th²ng 02 n¨m 1600, «ng bÞ to¯ ²n gi²o héi thiªu sèng ë “ Qu°ng tr­êng hoa” La M±. Ph¹m trï trung t©m cña triÕt häc Brun« lµ c¸i duy nhÊt(UNO) ®-îc «ng lÊy tõ ph¸i Platon míi vµ diÔn gi¶i d-íi ng«n ng÷ tù nhiªn thÇn luËn cña m×nh. UNO chÝnh lµ th-îng ®Õ tån t¹i d-íi d¹ng tù nhiªn. Nã lµ mét thÕ giíi ®éc lËp kh«ng ®-îc t¹o ra vµ còng kh«ng bÞ tiªu diÖt. Nã tån t¹i vÜnh viÔn. ¤ng ®ång nhÊt th-îng ®Õ víi tù nhiªn nh-ng «ng chØ thõa nhËn th-îng ®Õ trªn danh nghÜa vµ ®iÒu ®ã ®-îc thÓ hiÖn râ khi «ng quan niÖm c¸i duy nhÊt lµ giíi tù nhiªn th-îng ®Õ chø kh«ng ph¶i ng-êi. Theo «ng mäi sinh vËt chØ lµ mét d¹ng biÓu hiÖn cña c¸i duy nhÊt. C¸c sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng, tøc lµ cã sinh ra tån t¹i vµ mÊt ®i nh-ng c¸i duy nhÊt l¹i lµ bÊt biÕn. Trong triÕt häc cña Brun« cã chøa nhiÒu yÕu tè biÖn chøng cña thêi cæ ®¹i. ¤ng cho r»ng UNO lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp nh- cùc ®¹i, cùc tiÓu c¸i tèi thiÓu vµ c¸i tèi ®a, tÝnh thèng nhÊt vµ tÝnh nhiÒu vÎ, kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc, c¸i yªu ®i liÒn víi c¸i ghÐt, thuèc ch÷a bÖnh ®ång thêi lµ c¸i giÕt ng-êi. C¸i duy nhÊt lµ tÊt c¶ ®ång thêi còng kh«ng lµ g× c¶, nã tån t¹i trong mäi c¸i ®ång thêi còng kh«ng ë ®©u c¶. T- t-ëng biÖn chøng cña Brun« ®· v-ît xa c¸c nhµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i. V× «ng ®· dùa trªn thµnh tùu cña to¸n häc vµ c¬ häc cña thêi ®¹i m×nh. Theo «ng trong c²i duy nhÊt vËt chÊt v¯ h×nh d³ng kh«ng cã “ vËt chÊt ®Çu tiªn” hay “h×nh d³ng thuÇn tòy” nh­ quan niÖm cða Arit xtèt ®-îc «ng cho r»ng vËt chÊt ph¶i lµ c¸i tÝch cùc, c¸i cæ nhÊt lµ thùc tÕ cña mäi vËt cßn h×nh d¹ng ph¶i lµ h×nh d¹ng cña vËt chÊt. ¤ng kh¼ng ®Þnh tÝnh thèng nhÊt cña thÕ giíi vµ tÝnh v« cïng, v« tËn cña nã. ¤ng quan niÖm r»ng mäi sinh vËt ®Òu n»m trong vò trô vµ vò trô n»m trong tÊt th¶y mäi vËt. Chóng ta ë trong vò trô vµ vò trô n»m trong chóng ta hay «ng cßn kh¼ng ®Þnh vò trô lµ mét thÓ bao gåm v« vµn c¸c hµnh tr×nh trong ®ã tr¸i ®Êt hay mÆt trêi th× còng chØ lµ mét trong nh÷ng hµnh tinh Êy v× vËy kh«ng cã hµnh tinh nµo lµ trung t©m cña vò trô theo nghÜa tuyÖt ®èi cña nã c¶. Nªn theo «ng ngoµi tr¸i ®Êt sù sèng vµ con ng-êi rÊt cã thÓ cã nh÷ng hµnh tinh kh¸c n÷a. §©y lµ mét quan ®iÓm rÊt tiÕn bé vµ mang tÝnh khoa häc cña Brun«, thÓ hiÖn quan ®iÓm cña Chñ NghÜa Duy VËt chèng l¹i quan ®iÓm cña gi¸o héi, nhµ thê cho r»ng tr¸i ®Êt lµ trung t©m cña vò trô vµ th-îng ®Õ sinh ra tr¸i ®Êt. Trang13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Brun« cßn x©y dùng häc thuyÕt ®¬n tö. Theo häc thuyÕt nµy, tÊt c¶ nãi chung c¶ vò trô ®Òu ®-îc cÊu t¹o tõ c¸c ®¬n tö. VÒ nhËn thøc luËn: Brun« cho r»ng ®èi t-îng cña nhËn thøc lµ giíi tù nhiªn vµ «ng ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña nhËn thøc c¶m tÝnh. Theo «ng h¹n chÕ lín nhÊt cña c¶m tÝnh lµ kh«ng thÊy ®-îc c¸i v« cïng hay, v« cïng kh«ng ph¶i lµ ®èi t-îng cña c¶m gi¸c, «ng ®Ò cao vai trß cña trÝ tuÖ con ng-êivµ chØ thõa nhËn mét ch©n lý do triÕt häc vµ khoa häc ®em l¹i. Theo «ng con ®-êng nhËn thøc ph¶i tõ c¶m gi¸c ®Õn lý trÝ vµ cuèi cïng lµ trÝ tuÖ. Qua nh÷ng quan ®iÓm cña Brun« ta thÊy r»ng «ng lµ mét ®¹i diÖn tiªu biÓu cña Chñ NghÜa Duy VËt thêi kú nµy chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m. ¤ng ®· kh«ng ngõng tuyªn truyÒn c¸c t- t-ëng khoa häc vµ Chñ NghÜa Duy VËt triÕt häc vµ do ho¶ng sî toµ ¸n gi¸o héi ®· thiªu sèng «ng. §©y lµ b»ng chøng cho thÊy cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thêi kú nµy. Phran xi Bª c¬n(1561-1627) : ¤ng lµ ng-êi d¸ng lËp ra triÕt häc Duy VËt Anh Bª c¬n thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña vËt chÊt. Bª c¬n lµ ng-êi phª ph¸n gay g¾t chñ nghÜa kinh viÖn, coi chñ nghÜa kinh viÖn chØ lµ v« Ých, chØ lµ nh÷ng lËp luËn trõu t-îng kh«ng cã néi dung, khoa häc míi sÏ ®em l¹i søc m¹nh cho con ng-êi trong viÖc chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn. §Ó ®¹t ®-îc ®iÒu ®ã nhËn thøc khoa häc ph¶i dùa trªn c¸c sù kiÖn vµ tõ ®ã kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng lý luËn, ph-¬ng ph¸p quy n¹p dùa trªn c¸c quan s¸t, ph©n tÝch, so s¸nh thùc nghiÖm lµ ph-¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó nhËn thøc ch©n lý. Song ®Ó cã ®­îc ph­¬ng ph²p tr­íc hÕt ph°i lo³i bà nhöng “nhÇm lÉn” c°n trë c«n ®­êng nhËn th÷c nh­ “ nhÇm lÉn cða chòng t«i”, nhÇm lÉn cða hang ®éng. Bª c¬n lµ ng-êi ®· ®-a ra ®-îc c¸c quan ®iÓm duy vËt. ¤ng quan niÖm r»ng vËt chÊt lµ tæng hîp cña c¸c h¹t vµ cho r»ng giíi tù nhiªn lµ tæng hîp cña c¸c vËt thÓ ®a d¹ng vÒ chÊt, còng ®a d¹ng vµ lµ thuéc tÝnh kh«ng t¸ch rêi cña vËt chÊt. Nh÷ng t- t-ëng Duy VËt cña Bª c¬n cã ý nghÜa chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m v¯ t«n gi²o. C²c M²c viÕt: “ ë Bª c¬n con ng-êi ®Çu tiªn s¸ng t¹o ra Chñ NghÜa Duy VËt cßn che dÊu d-íi nh÷ng h×nh thøc ng©y th¬, nh÷ng mÇm mèng cña sù ph¸t triÓn mäi mÆt. VËt chÊt mØm c-êi víi toµn bé con ng-êi trong vÎ léng lÉy cña c¸i c¶m tÝnh nªn th¬ cña nã”.(4) Song Chñ NghÜa Duy VËt cña Bª c¬n lµ siªu h×nh vµ kh«ng triÖt ®Ó. ¤ng lµ ng-êi qu¸ nhÊn m¹nh ®Õn ph-¬ng ph¸p quy n¹p, ®Ò cao ph©n tÝch. Tuy chèng l¹i chñ nghÜa kinh viÖn nh-ng «ng l¹i thõa nhËn tån t¹i cña th-îng ®Õ, thõa nhËn lý luËn vÒ ch©n lý hai mÆt. Trang14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ¤ng kh«ng gi¸m c«ng khai xung ®ét víi t«n gi¸o. §ã chÝnh lµ sù thÓ hiÖn tÝnh kh«ng triÖt ®Ó cña Chñ NghÜa Duy VËt cña «ng. MÆc dï triÕt häc Duy VËt Bª c¬n còng gi¸ng mét ®ßn rÊt m¹nh vµo uy tÝn cña gi¸o héi vµ t«n gi¸o, thÓ hiÖn sù ®Êu tranh m¹nh mÏ cña Duy VËt víi Duy T©m. T« M¸t Hèpx¬(1588-1679): Hèp x¬ lµ ng-êi tiÕp tôc ph¸t triÓn t- t-ëng Duy VËt trong triÕt häc cña Bª c¬n. ¤ng lµ nhµ triÕt häc næi tiÕng, lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña Chñ NghÜa Duy VËt Anh thÕ kû XVII. Hèp x¬ lµ ng-êi ®· hÖ thèng ho¸ Chñ NghÜa Duy VËt cña Bª c¬n vµ «ng ®· tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh cña Bª c¬n cho thÕ giíi quan khoa häc vµ Duy VËt. Hèp x¬ ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt gay g¾t chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m vµ thÇn häc. ¤ng cho r»ng kh«ng cã g× kh¸c ngoµi sî h·i vµ ngu dèt sinh ra t«n gi¸o. ¤ng chia triÕt häc ra th¯nh “ TriÕt häc tø nhiªn” v¯ “TriÕt häc th«ng th­êng” ë m÷c ®é nµo ®ã «ng ®· ®ång nhÊt ®èi t-îng cña triÕt häc víi ®èi t-îng cña khoa häc cô thÓ. Tuy nhiªn c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña Hèp x¬ vÒ ®èi t-îng vµ nhiÖm vô cña triÕt häc l¹i theo h-íng tiÕn bé nh»m chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m. Hèp x¬ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ nghÜa kinh viÖn vµ t«n gi¸o. ¤ng b²c bà “ch©n lý hai mÆt” cða Bª c¬n, «ng phª ph²n häc thuyÕt ®Êu tranh cða §Ò c²c t¬ vÒ “ý niÖm bÈm sinh” v¯ ph²t triÓn c°m gi¸c luËn Duy VËt trong lý luËn nhËn thøc. ¤ng cho r»ng c¶m gi¸c kinh viÖn lµ ngu ngèc, cña mäi tri thøc song «ng còng kh«ng coi nhÑ vai trß cña lý tÝnh. Hèp x¬ ®· ph¸t triÓn t- t-ëng ®óng ®¾n cho r»ng c¬ së cña nhËn thøc lµ tri gi¸c, c¶m tÝnh nh-ng do h¹n chÕ vÒ mÆt lÞch sö, Hèp x¬ vÉn ch-a hiÓu ®-îc mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¶m tÝnh vµ lý tÝnh. Khi nªu ra quan ®iÓm vÒ con ng-êi vµ Nhµ n-íc Hèp x¬ cho r»ng con ng-êi lµ mét thÓ thèng nhÊt gi÷a tÝnh tù nhiªn vµ tÝnh x· héi. TÝnh tù nhiªn lµm cho con ng-êi ®Òu gièng nhau vÒ thÓ x¸c vµ tinh thÇn. Khi con ng-êi cßn n»m trong tr¹ng th¸i tù nhiªn th× tÝnh Ých kû hung ¸c chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ. §Ó kh¾c phôc tr¹ng th¸i tù nhiªn, con ng-êi ®i tíi tho¶ thuËn, ký kÕt khÕ ­íc x± héi v¯ “tr³ng th²i tø nhiªn” chuyÓn sang “tr³ng th²i x± héi”. Nh­ vËy, Nh¯ n­íc l¯ do nh©n d©n lËp ra ch÷ kh«ng hÒ cã nguån gèc thÇn th¸nh. Hèp x¬ lµ mét nhµ triÕt häc v« thÇn mäi lÜnh vùc siªu nhiªn ®Òu bÞ lo¹i ra khái triÕt häc cña «ng. Nh-ng «ng kh«ng triÖt ®Ó. ¤ng quan niÖm con ng-êi vµ Nhµ n-íc ®Òu cÇn t«n gi¸o. Con ng-êi cÇn t«n gi¸o v× con ng-êi cÇn cã lßng tin, mµ t«n gi¸o th× ®-a l¹i niÒm tin. Cßn Nhµ n-íc t«n gi²o l¯m c²i “®Çy trãi buéc x± héi ”. Tãm l¹i Hèp x¬ lµ mét nhµ triÕt häc Duy VËt . ¤ng ®· nªu ra c¸c quan ®iÓm duy vËt ®Êu tranh chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m. Qua triÕt häc Trang15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña «ng chóng ta thÊy râ h¬n cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thÕ kû XVII. R¬ nª §ª C¸c t¬(1596-1660) NÕu nh- Bª c¬n vµ Hèp x¬ chØ ra ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n cña khoa häc lµ ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm, kinh nghiÖm vÒ thÕ giíi tù nhiªn th× ng-îc l¹i §ª c¸c t¬ l¹i ®Ò cao vai trß cña lý tÝnh. TriÕt häc cña §ª c¸c t¬ lµ triÕt häc nhÞ nguyªn luËn ®iÓn h×nh v× «ng cho r»ng cã hai thùc thÓ ®Çu tiªn tån t¹i ®éc lËp víi nhau. Thùc thÓ vËt chÊt cã qu¶ng tÝnh h×nh thµnh nªn thÕ giíi vËt chÊt cßn thùc thÓ tinh thÇn cã t- duy t¹o nªn thÕ giíi tinh thÇn. Nh- vËy häc thuyÕt vËt chÊt vµ tinh thÇn cña §ª c¸c t¬ cho thÊy triÕt häc cña «ng lÉn lén gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m. Chñ NghÜa Duy VËt cña «ng thÓ hiÖn qua häc thuyÕt tù nhiªn. ¤ng coi vËt chÊt lµ mét thùc thÓ duy nhÊt lµ c¬ së duy nhÊt cña tån t¹i vµ nhËn thøc. Còng nh- Bª c¬n, §ª c¸c t¬ ®Ò cao vai trß cña tri thøc trong viÖc thèng trÞ giíi tù nhiªn trong sù hoµn thiÖn b¶n th©n con ng-êi. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã theo «ng cÇn ph°i nghi ngê tÊt c° mäi th÷. ¤ng nãi: “T«i t­ duy vËy t«i tån t³i” v¯ «ng cho ®ã l¯ nguyªn lý bÊt di bÊt dÞch. ý nghÜa cña nguyªn lý trªn lµ ë chç nã rÊt tiÕn bé, nã ®Ò cao vai trß cña lý trÝ. Nã phñ nhËn tÊt c¶ nh÷ng g× mµ ta mª tÝn. Nh-ng nguyªn lý Êy l¹i biÓu hiÖn tÝnh chÊt duy t©m. V× «ng ®· kh«ng nhËn thÊy r»ng kh«ng thÓ t×m thÊy tiÒn ®Ò xuÊt ph¸t cña nhËn thø ngay trong nhËn thøc mµ ph¶i t×m tõ b¶n th©n thùc tiÔn x· héi. §ª c¸c t¬ lµ ng-êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy lý. Chñ nghÜa duy lý cña «ng ë mét møc ®é kh¸ lín cã quan hÖ víi Chñ NghÜa Duy T©m bëi v× theo «ng lý trÝ cða con ng­êi cã “nhöng t­ t­ëng bÈm sinh” ®éc lËp víi kinh nghiÖm. Tuy nhiªn qua häc thuyÕt tù nhiªn cña «ng còng béc lé nh÷ng tt-ëng duy t©m: «ng ch-a nhËn thÊy ®-îc sù kh¸c nhau vÒ chÊt gi÷a thÕ giíi sinh vËt, coi c¬ thÓ sèng chØ lµ mét cç m¸y phøc t¹p. ¤ng cho r»ng sù kh¸c biÖt gi÷a con ng-êi vµ ®éng vËt lµ ë chç. Con ng-êi kh«ng chØ lµ mét c¬ thÓ vËt chÊt mµ cßn lµ mét thùc thÓ cã lý trÝ. Nh-ng lÝ trÝ theo «ng kh«ng phô thuéc vµo qu¸ tr×nh vËt chÊt. Nãi tãm l¹i triÕt häc cña §ª c¸c t¬ lµ triÕt häc mang tÝnh chÊt nhÞ nguyªn luËn. MÆc dï mang tÝnh chÊt nhÞ nguyªn nh-ng c«ng lao vÜ ®¹i cña §ª c¸c t¬ lµ ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò lý luËn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña triÕt häc vµ khoa häc sau nµy. Vµ mét trong nh÷ng nhµ t- t-ëng lín chÞu ¶nh h-ëng cña «ng lµ Bª kª nÝt Xpi-n«-za. Bª-kª-nÝt Xpi-n«-za (1632-1677): Trang16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ¤ng lµ mét nhµ triÕt häc duy vËt xuÊt s¾c ng-êi Hµ Lan vµ lµ ng-êi chÞu ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu bëi §ª c¸c t¬ nh-ng «ng lµ ng-êi chèng l¹i tt-ëng nhÞ nguyªn luËn cña §ª c¸c t¬ vµ «ng l¹i lµ ng-êi ph¸t triÓn Chñ NghÜa Duy VËt vµ chñ nghÜa duy lý cña triÕt häc §ª c¸c t¬ . Xpi-n«-za coi giíi tù nhiªn nh- mét thùc thÓ s¸ng t¹o duy nhÊt bao gåm nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n ®ã lµ: - Nã ®ang tån t¹i trän vÑn vµ ®Çy ®ñ. - Nã lµ thùc thÓ tån t¹i hoµn toµn ®éc lËp. - Thùc thÓ nµy lµ v« cïng v« tËn vÒ kh«ng gian vµ vÜnh h»ng vÒ thêi gian. ¤ng quan niÖm thùc thÓ lµ nguyªn nh©n cña mäi c¸i ®ang tån t¹i v× thùc thÓ ®ång nghÜa víi b¶n chÊt v« tËn nªn thuéc tÝnh cña nã còng nhiÒu v« tËn. Thùc thÓ ®ång nhÊt víi tù nhiªn kh«ng chØ ë qu¶ng tÝnh mµ cßn ë t- duy. NÕu nh- §ª c¸c t¬ quan niÖm qu¶ng tÝnh vµ t- duy lµ nh÷ng thuéc tÝnh cña hai thùc thÓ kh¸c nhau. - Thùc thÓ vËt chÊt vµ thùc thÓ tinh thÇn. Xpi-n«-za quan niÖm hai thuéc tÝnh nµy lµ cïng mét thùc thÓ thèng nhÊt. Nh- vËy häc thuyÕt nhÞ nguyªn luËn cña §ª c¸c t¬ ®ång thêi chèng l¹i mäi quan ®iÓm cæ truyÒn cña t«n gi¸o, cho r»ng th-îng ®Õ lµ ®Êng s¸ng t¹o ra tù nhiªn vµ con ng-êi. Tuy nhiªn häc thuyÕt thùc thÓ cña Xpi-n«-za còng ch-a tho¸t khái tÝnh siªu h×nh. ¤ng cho r»ng thùc thÓ lµ bÊt ®éng, bÊt biÕn, vËn ®éng kh«ng ph¶i lµ mét thuéc tÝnh vèn cã cña thùc thÓ mµ lµ mét d¹ng thøc cña vËn ®éng v« tËn t¸ch rêi thùc thÓ, dïng ®Ó chuyÓn thùc thÓ bÊt vËn ®éng thµnh thÕ giíi cña d¹ng thøc vËn ®éng. Xpi-n«-za lµ mét nhµ triÕt häc Duy VËt v« thÇn trong hÖ thèng triÕt häc cña «ng, «ng ®· phª ph¸n, nªu ra vai trß, b¶n chÊt vµ nguån gèc cña t«n gi¸o. Tuy vËy, «ng vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ v× «ng ch-a triÖt ®Ó tøc lµ vÉn thõa nhËn mét mÆt nµo ®ã cña mª tÝn. Nh-ng nãi chung triÕt häc cña Xpi-n«-za lµ triÕt häc Duy VËt v« thÇn, lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña Chñ NghÜa Duy VËt ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm sai tr¸i cña Chñ NghÜa Duy T©m. Gi«n-lèc-c¬(1632-1704) ¤ng lµ mét ®¹i biÓu næi tiÕng cña Chñ NghÜa Duy VËt Anh. Gi«nlèc-c¬ tiÕp tôc kÕ thõa vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa kinh viÖn cña ph¸i Bª-c¬n. Gi«n-lèc-c¬ ®-a duy gi¸c luËn vµo triÕt häc. Bª-c¬n lµ ng-êi ®-a ra quan ®iÓm mäi tri thøc ®Òu b¾t nguån tõ kinh nghiÖm th× Lèc-c¬ ph¸t triÓn thªm, mäi kinh nghiÖm ®Òu b¾t nguån tõ c¶m gi¸c. L«c-c¬ hoµn toµn b¸c bà : “t­ t­ëng b°m sinh” m¯ t­ t­ëng, kh²i niÖm cða con ng­êi trong qu² Trang17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tr×nh con ng-êi tiÕp xóc víi giíi tù nhiªn ®ã lµ c¨n cø ®Çu tiªn, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi toµn bé sù nhËn thøc. Lèc-c¬ lµ mét trong nh÷ng ng-êi s¸ng t¹o ra tù nhiªn thÇn luËn vµo thêi bÊy giê. Tù nhiªn thÇn luËn cã rÊt nhiÒu mÆt tiÕn bé nh-ng ®ång thêi nã còng mang tÝnh chÊt tho¶ hiÖp. Lèc-c¬ b¸c bá nh÷ng lý thuyÕt tÝn ng-ìng ®-¬ng thêi, phª ph¸n nh÷ng gi¸o lý vµ tæ chøc gi¸o héi. §ång thêi «ng l³i thôa nhËn mäi th÷ t«n gi²o phi lý, “tø nhiªn” gäi l¯ tø nhiªn thÇn luËn. Theo «ng thÇn linh lµ mét nguyªn thÓ duy lý cao nhÊt s¸ng t¹o ra thÕ giíi vµ nh÷ng quy luËt g¾n liÒn víi thÕ giíi nh-ng sau ®ã thÇn linh kh«ng can thiÖp vµo thÕ giíi mµ m×nh s¸ng t¹o ra. Tõ sù m©u thuÉn vµ tho¶ hiÖp cña L«c-c¬ ®· t¹o nªn ®iÓm xuÊt s¾c kh¸c cho hai t- t-ëng ®èi lËp nhau ra ®êi. C¸c nhµ duy vËt Ph¸p thÕ kû XVIII ®· ®¸nh gi¸ Lèc-c¬ rÊt cao ®· ph¸t triÓn duy gi¸c luËn cña «ng lµm cho nã tho¸t khái nh÷ng líp duy t©m phñ bªn ngoµi. Cßn c¸c nhµ duy t©m chñ quan Anh mµ tiªu biÓu lµ BÐc-c¬-li ®· lîi dông nh÷ng h¹n chÕ trong duy gi¸c luËn cña Lèc-c¬ vµ ®-a nh÷ng yÕu tè Êy ®Õn chç hoµn toµn phi lý. Duy gi¸c luËn cña Lèc-c¬ ch-a thËt lµ Duy VËt song nh÷ng ®ãng gãp cña duy gi¸c luËn cña «ng kh¸ lín trong cuéc ®Êu tranh cña Chñ NghÜa Duy VËt víi Chñ NghÜa Duy T©m. Gioãc BÐc-c¬-li(1685-1753) ¤ng lµ ng-êi ®· lîi dông sù dao ®éng cña Gi«n Lèc-c¬ ®Ó b¶o vÒ Chñ NghÜa Duy T©m vµ t«n gi¸o chèng l¹i Chñ NghÜa Duy VËt. ¤ng lµ ®¹i biÓu næi bËt cña Chñ NghÜa Duy T©m chñ quan Anh. Nh»m môc ®Ých b¶o vÖ Chñ NghÜa Duy T©m, t«n gi¸o, tuyªn truyÒn cho Chñ NghÜa Duy T©m thÇn bÝ. Tr-íc tiªn BÐc-c¬-li ®· tÊn c«ng vµo Chñ NghÜa Duy VËt. Theo «ng “thøc thÓ vËt chÊt” l¯ c¬ së cða Chð NghÜa Duy VËt, nÕu lËt ®æ ®-îc t¶ng ®¸ ®ã th× toµn bé Chñ NghÜa Duy VËt sÏ bÞ lËt ®æ. Dùa vµo quan ®iÓm duy danh BÐc-c¬-li ®· phª ph¸n kh¸i niÖm vËt chÊt. ¤ng cè biÖn b¹ch r»ng chØ cã c¸i riªng lÎ, c¸i ®¬n nhÊt lµ tån t¹i cßn tÊt v¶ nh÷ng g× phæ biÕn tr-íc hÕt lµ thùc thÓ vËt chÊt ®Òu bÞ xem lµ trõu t­îng, trèng rçng. Sau khi phª ph²n gay g¾t kh²i niÖm “vËt chÊt” cða Chð NghÜa Duy VËt «ng ®· ®-a ra häc thuyÕt duy t©m chñ quan ®Ó thay thÕ häc thuyÕt cña Chñ NghÜa Duy VËt, phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña thÕ giíi. ¤ng cho r»ng sù vËt lµ tæng hîp cña c¸c c¶m gi¸c; c¶m gi¸c kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt mµ lµ sù vËt thùc tÕ; xo¸ bá c¶m gi¸c ®i th× sù vËt biÕn mÊt. Nh- vËy sù vËt kh«ng sinh ra c¶m gi¸c mµ lµ c¶m gi¸c sinh ra sù vËt. Sù vËt lµ tËp hîp nh÷ng c¶m gi¸c, nh÷ng biÓu t-îng mµ biÓu t­îng chØ tån t³i khi ®­îc tri gi²c. ¤ng cho r´ng “tån t³i t÷c l¯ ®­îc tri gi²c”. Trang18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Kh«ng nh÷ng ®-a ra quan ®iÓm duy t©m chñ quan mµ «ng cßn chuyÓn sang lËp tr-êng duy t©m kh¸ch quan. ¤ng lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó b¶o vÖ Chóa. ¤ng cho r»ng sù vËt tån t¹i ngay c¶ khi kh«ng ®-îc con ng­êi tri gi²c nh­ng l³i ®­îc chòa tri gi²c. Chòa l¯ “tinh thÇn vñ tró thiªng liªng”, l¯ tinh thÇn vÜnh viÔn, phæ biÕn kh¾p n¬i. NhËn th÷c bao trïm tÊt c¶ mäi vËt. Tõ chç phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt BÐc-c¬li ®· phñ nhËn ch©n lý kh¸ch quan. ¤ng cho r»ng: t×m kh«ng ph¶i lµ t×m trong sù phï hîp cña ý thøc víi sù vËt bªn ngoµi mµ lµ sù so s¸nh c¸c quan niÖm trong ý thøc con ng-êi, lµ tÝnh râ rµng cña c¸c quan niÖm, lµ sù phï hîp víi ý Chóa. Nh- vËy, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng víi quan ®iÓm duy t©m triÖt ®Ó BÐc-c¬-li ®· ra søc chèng l¹i Chñ NghÜa Duy VËt. ¤ng ®-îc xem nh- mét ®iÓn h×nh cho cuéc ®Êu tranh cña Chñ NghÜa Duy VËt chèng l¹i Chñ NghÜa Duy T©m. ¶nh h-ëng cña «ng rÊt lín ®èi víi c¸c t- t-ëng triÕt häc sau ®ã, nhÊt lµ ®èi víi §a-vÝt Hi-um §a-vÝt Hi-um(1711-1776) ¤ng lµ nhµ triÕt häc næi tiÕng ng-êi Anh lµ ng-êi ®¹i diÖn cho Chñ NghÜa Duy T©m chñ quan vµ hoµi nghi luËn. VÒ thÕ giíi quan cña m×nh Hi-um phª ph¸n quan ®iÓm cña Chñ NghÜa Duy VËt VÒ vËt chÊt, «ng quan niÖm r»ng: vËt chÊt, thùc thÓ.v.v... kh«ng cã c¸i g× kh¸c ngoµi c¸c ý niÖm ®¬n gi¶n liªn hÖ víi nhau b»ng sù t-ëng t-îng vµ ®-îc gäi b»ng c¸i tªn th«ng qua ®ã chóng ta gäi tªn tæng thÓ ®ã trong trÝ nhí cña m×nh hay trÝ nhí cña nh÷ng ng-êi kh¸c.(2) VÒ nhËn thøc luËn Hi-um cho r»ng mäi tri thøc ®Òu ®i tõ kinh nghiÖm c¶m tÝnh mµ ra. Song «ng coi kinh nghiÖm kh«ng ph¶i lµ ph¶n ¸nh kh²ch quan m¯ nã sinh ra tô “Ên t­îng”, c¶m gi¸c cña chñ thÓ. NhËn thøc kh«ng ph¶i lµ nhËn thøc cña thÕ giíi bªn ngoµi mµ lµ nhËn thøc qu¸ tr×nh t©m lý x°y ra trong con ng­êi. “Ên t­îng”, “c°m gi²c”®ã l¯ nguån gèc tuyÖt ®èi cða nhËn th÷c. ¤ng cho r´ng “tÊt c° c²c ý niÖm ®Òu ®­îc m« pháng l¹i tõ c²c Ên t­îng”.(2) Theo «ng con ng-êi hoµn toµn kh«ng biÕt g× vÒ thÕ giíi kh¸ch quan mµ chØ biÕt ®-îc c¶m gi¸c cña m×nh mµ th«i. Ngay c¶ nguån gèc cña c¶m gi¸c lµ g× còng kh«ng biÕt ®-îc vµ tõ ®ã «ng kÕt luËn: “nhËn th÷c ®ã l¯ qu² tr×nh nhËn th÷c c²c hiÖn t-îng t©m lý diÔn ra trong con ng-êi chø kh«ng thÓ nhËn thøc ®-îc thÕ giíi kh¸ch quan”.(2) Nh- vËy ®øng trªn lËp tr-êng duy t©m vµ bÊt kh¶ tri luËn Hi-um ®· chèng l¹i Chñ NghÜa Duy VËt b¶o vÒ Chñ NghÜa Duy T©m vµ ®-a vÊn ®Ò nµy lªn mét b-íc ph¸t triÓn míi. Cã thÓ nãi r»ng cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ Trang19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m lu«n lu«n tiÕp diÔn. Nã x¶y ra ë mäi thêi ®iÓm trong lÞch sö vµ triÕt häc khai s¸ng Ph¸p thÕ kû XVIII. Cuéc ®Êu tranh nµy còng diÔn ra hÕt søc gay go vµ phøc t¹p. C¸c nhµ triÕt häc Duy VËt Ph¸p mµ nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c lµ La Mettri (1709-1751), H« B¸ch (1729-1789), §i-®¬-r« (1713-1784), Hen-ve-ti-uýt (1715-1771) ®· gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn cña triÕt häc Duy VËt v« thÇn ®Êu tranh m¹nh mÏ chèng l¹i thÇn häc, t«n gi¸o, duy t©m. Hä ®· ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng l¹i t«n gi¸o, kªu gäi ®Èy m¹nh nghiªn cøu khoa häc, giíi tù nhiªn. Hä cho r»ng kh«ng n¾m ®-îc c¸c quy luËt tù nhiªn th× con ng-êi kh«ng thÓ cã h¹nh phóc. Môc ®Ých cña khoa häc vµ triÕt häc lµ ph¶i nhËn thøc vµ chinh phôc tù nhiªn. Tuy cã nhiÒu tiÕn bé v-ît bËc vÒ t- t-ëng song trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc c¸c nhµ triÕt häc Ph¸p thõa nhËn vËt chÊt, giíi tù nhiªn lµ c¸i cã tr-íc, ý thøc lµ c¸i cã sau do vËt chÊt sinh ra. C¸c nhµ Duy VËt Ph¸p cho r»ng vËt chÊt lµ vÜnh cöu, lµ v« tËn, kh«ng thÓ biÕn ®æi vËt chÊt thµnh h- v«, còng kh«ng thÓ tõ h- v« trë thµnh vËt chÊt ®-îc. VËt chÊt kh«ng do ai s¸ng t¹o ra vµ còng kh«ng ai tiªu diÖt ®-îc. Kh«ng gian, thêi gian lµ thuéc tÝnh c¬ b¶n cña vËt chÊt . VËn ®éng theo hä lµ biÓu hiÖn ho¹t tÝnh cña vËt chÊt vµ g¾n liÒn víi vËt chÊt nhê vËn ®éng mµ tù nhiªn biÕn tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c. Tuy cã nhiÒu tiÕn bé v-ît bËc vÒ t- t-ëng song c¸c nhµ triÕt häc Ph¸p thÕ kû XVIII còng ch-a tho¸t ra khái quan ®iÓm duy t©m trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Hä cho r»ng sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ mèi quan hÖ x· héi gi÷a con ng-êi ®Òu phô thuéc vµo ý kiÕn ®Æc biÖt lµ ý kiÕn cña nh÷ng ng-êi cÇm ®Çu Nhµ n-íc, nh÷ng ng-êi cã uy tÝn thËm chÝ lµ cña t«n gi¸o. Nh- vËy lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m cã ®iÓm kh¸c nhau so víi c¸c thêi kú tr-íc ®ã trong lÞch sö triÕt häc. Nh-ng cuéc ®Êu tranh nµy ë triÕt häc Ph¸p ®· chøng tá r»ng ®©y lµ vÊn ®Ò lu«n lu«n diÔn ra ë mäi thêi ®¹i. MÆc dï cßn cã nhiÒu thiÕu sãt, song Chñ NghÜa Duy VËt Ph¸p ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc ph¸t triÓn tri thøc khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, cã ¶nh h-ëng ®Õn cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ x· héi thêi kú bÊy giê. Nã ®ãng vai trß lµ c¬ së triÕt häc cho nh÷ng t- t-ëng cña c¸ch m¹ng t- s¶n Ph¸p. Ph¶i nãi r»ng cuéc ®Êu tranh gi÷a Chñ NghÜa Duy VËt vµ Chñ NghÜa Duy T©m thêi kú phôc h-ng vµ cËn ®¹i ë T©y ¢u lµ ®iÓn h×nh cho cuéc ®Êu tranh nµy trong lÞch sö triÕt häc. Ph¶i nãi rõng trong thêi kú nµy cuéc ®Êu tranh ®ã ®· diÔn ra mét c¸ch gay g¾t nhÊt, nhiÒu vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt thêi sù ®-îc ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy còng chÝnh lµ c¬ së, nÒn t¶ng t- t-ëng cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n bïng næ m¹nh mÏ ë Ch©u ¢u. Trang20