Lêi më ®Çu
Trong s¶n xuÊt kinh doanh ngµy nay, c«ng t¸c qu¶n lý ®-îc coi
lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó giµnh ®-îc th¾ng lîi
trong sù c¹nh tranh víi nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c trªn th-¬ng
tr-êng. C«ng t¸c qu¶n lý bao gåm viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch mét c¸ch
cÈn thËn, dùng nªn mét c¬ cÊu tæ chøc ®Ó gióp cho mäi ng-êi hoµn
thµnh c¸c kÕ ho¹ch, vµ biªn chÕ cho c¬ cÊu tæ chøc víi nh÷ng con
ng-êi cã n¨ng lùc cÇn thiÕt, cuèi cïng lµ viÖc ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh
c¸c ho¹t ®éng th«ng qua kiÓm tra. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng
qu¶n lý sÏ kh«ng hoµn thµnh tèt nÕu c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng hiÓu
®-îc yÕu tè con ng-êi trong c¸c ho¹t ®éng cña hä vµ kh«ng biÕt
c¸ch l·nh ®¹o con ng-êi ®Ó ®¹t ®-îc kÕt qu¶ nh- mong muèn.
Lµ mét sinh viªn em rÊt quan t©m ®Õn "YÕu tè con ng-êi trong
c«ng t¸c qu¶n lý" do vËy em ®· chän ®Ò tµi nµy. Do ph¹m vi cña ®Ò
tµi nµy kh¸ réng nªn em ®· kh«ng hoµn thµnh bµi viÕt ®óng thêi h¹n
sím em mong nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña khoa vµ c¸c thÇy c« gi¸o.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
1
yÕu tè con ng-êi trong c«ng t¸c qu¶n lý
Qu¶n lý vµ l·nh ®¹o ®-îc coi lµ nh÷ng ho¹t ®éng gièng nhau.
MÆc dï sù thËt lµ mét nhµ qu¶n lý giái hÇu nh- ch¾c ch¾n lµ mét
nhµ l·nh ®¹o giái. Nh- vËy, l·nh ®¹o lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n cña
c¸c nhµ qu¶n lý bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò h¬n l·nh ®¹o. Nh- ®· nªu ra
ë c¸c ch-¬ng tr-íc, c«ng t¸c qu¶n lý bao gåm viÖc x©y dùng kÕ
ho¹ch mét c¸ch cÈn thËn, dùng lªn mét c¬ cÊu tæ chøc ®Ó gióp cho
mäi ng-êi hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch, vµ biªn chÕ cho c¬ cÊu tæ chøc
víi nh÷ng con ng-êi cã n¨ng lùc cÇn thiÕt. C¸c b¹n xÏ thÊy trong
phÇn IV mét chøc n¨ng còng quan träng n÷a trong c«ng t¸c qu¶n lý
vµ viÖc ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng th«ng qua kiÓm tra.
Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý sÏ kh«ng hoµn thµnh tèt nÕu
c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng hiÓu ®-îc yÕu tè con ng-êi trong c¸c ho¹t
®éng cña hä vµ kh«ng biÕt c¸ch l·nh ®¹o con ng-êi ®Ó ®¹t ®-îc kÕt
qu¶ nh- mong muèn.
Theo mét ®Þnh nghÜa rÊt c¬ b¶n, th× sù l·nh ®¹o còng cã nghÜa
lµ sù tu©n theo, vµ chóng ta ph¶i thÊy ®-îc t¹i sao con ng-êi ph¶i
tu©n theo. VÒ c¬ b¶n, mäi ng-êi cã xu thÕ tu©n theo ai mµ hä nh×n
thÊy ë ng-êi ®ã cã nh÷ng ph-¬ng tiÖn ®Ó tho¶ m·n c¸c mong muèn
2
vµ c¸c nhu cÇu riªng cña hä. NhiÖm vô cña c¸c nhµ qu¶n lý lµ
khuyÕn khÝch mäi ng-êi ®ãng gãp mét c¸ch hiÖu qu¶ vµo viÖc hoµn
thµnh c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp, vµ ®¸p øng mäi nguyÖn väng
vµ nhu cÇu riªng cña hä trong qu¸ tr×nh ®ã.
Chøc n¨ng l·nh ®¹o trong qu¶n lý ®-îc x¸c ®Þnh nh- lµ mét qu¸
tr×nh t¸c ®éng ®Õn con ng-êi ®Ó lµm cho hä thùc sù s½n sµng vµ
nhiÖt t×nh phÊn ®Êu ®Ó hoµn thµnh nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc.
Trong phÇn tr×nh bµy vÒ chøc n¨ng nµy bµi viÕt nµy chØ ra r»ng khoa
häc vÒ hµnh vi ë ®©y t¹o nªn sù ®ãng gãp quan träng vµo c«ng t¸c
qu¶n lý. Khi ph©n tÝch kiÕn thøc cÇn thiÕt cho qu¶n lý t«i xÏ tËp
trung vµo yÕu tè con ng-êi, ®éng c¬ thóc ®Èy,sù l·nh ®¹o vµ sù giao
tiÕp.
I.YÕu tè con ng-êi trong c¸c doanh nghiÖp
TÊt c¶ mäi cè g¾ng cã tæ chøc ®-îc thùc hiÖn ®Ó ®¹t ®-îc c¸c
môc tiªu c¶u doanh nghiÖp, nãi chung lµ môc tiªu s¶n xuÊt vµ chuÈn
bÞ s½n nh÷ng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo ®ã. Sù cè g¾ng nµy kh«ng
chØ h¹n chÕ vµo ho¹t ®éng kinh doanh: nã còng ®-îc ¸p dông cho
c¸c tr-êng ®¹i häc, bÖnh viÖn, héi tõ thiÖn vµ c¸c c¬ quan nhµ n-íc.
Râ rµng lµ trong khi c¸c môc tiªu cña c¬ së c¸ nh©n trong tæ chøc ®ã
3
còng cã c¸c nhu cÇu vµ c¸c môc tiªu riªng, quan träng ®èi víi hä.
ChÝnh th«ng qua chøc n¨ng l·nh ®¹o, c¸c nhµ qu¶n lý gióp cho mäi
ng-êi thÊy ®-îc r»ng hä cã thÓ tho¶n m·n ®-îc c¸c nhu cÇu riªng sö
dông tiÒm n¨ng cña hä trong khi ®ång thêi hä ®ãng gãp vµo viÖc
thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña c¬ së. Do vËy c¸c nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i
cã sù hiÓu biÕt vÒ vai trß cña mäi ng-êi, c¸ t×nh vµ c¸ nh© c¸ch cña
hä.
1. Nh÷ng vai trß kh¸c nhau cña con ng-êi
C¸c c¸ nh©n kh«ng ®¬n thuÇn lµ yÕu tè s¶n xuÊt trong c¸c kÕ
ho¹ch qu¶n lý. Hä lµ c¸c thµnh viªn cña c¸c hÖ thèng x· héi trong
nhiÒu tæ chøc, hä lµ ng-êi tiªu dïng hµng ho¸ vµ dÞch vô vµ nh- vËy
hä t¸c ®éng m¹nh tíi nhu cÇu; hä lµ thµnh viªn cña c¸c gia ®×nh,
tr-êng häc vµ hä lµ nh÷ng c«ng d©n, víi nh÷ng vai trß kh¸c nhau
nµy hä lËp ra nh÷ng bé luËt ®Ó l·nh ®¹o c¸c nhµ qu¶n lý, nh÷ng m«n
®¹o ®øc häc ®Ó h-íng dÉn c¸ch c- sö vµ truyÒn thèng vÒ nh©n phÈm
mµ nã lµ ®Æc tÝnh chñ yÕu cña x· héi chóng ta. Tãm l¹i c¸c nhµ qu¶n
lý vµ nh÷ng ng-êi mµ hä l·nh ®¹o lµ nh÷ng thµnh viªn t¸c ®éng lÉn
nhau trong mét hÖ thèng x· héi r«ng h¬n.
2. Kh«ng cã con ng-êi theo nghÜa chung chung
4
Mäi ng-êi ho¹t ®éng víi nh÷ng vai trß kh¸c nhau vµ b¶n th©n
hä còng kh¸c nhau. Kh«ng cã con ng-êi chung chung. Trong c¸c c¬
së cã tæ chøc con ng-êi th-êng mang t×nh c¸c vai trß kh¸c nhau.
C¸c c«ng ty ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c, thñ tôc giÊy tê, chÕ ®é lµm viÖc,
tiªu chuÈn an toµn, chøc vô c«ng t¸c, tÊt c¶ víi sù ngÇm ®Þnh r»ng
mäi ng-êi vÒ c¬ b¶n lµ nh- nhau. TÊt c¶ víi sù ngÇm ®Þnh r»ng mäi
ng-êi vÒ c¬ b¶n lµ nh- nhau. TÊt nhiªn gi¶ thiÕt nµy lµ cÇn thiÕt mét
phÇn lín ë nh÷ng ho¹t ®éng cã tæ chøc, nh-ng ®iÒu kh«ng kÐm quan
träng lµ ph¶i thÊy r»ng mçi con ng-êi lµ mét thÓ duy nhÊt - hä cã
nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau, tham väng kh¸c nhau. NÕu c¸c nhµ qu¶n
lý kh«ng hiÓu ®-îc tÝnh phøc t¹p vµ c¸ tÝnh cña con ng-êi th× hä cã
thÓ ¸p dông sai nh÷ng ®iÒu kh¸i qu¸t vÒ ®éng c¬ thóc ®Èy, sù l·nh
®¹o vµ mèi liªn hÖ. MÆc dï c¸c nguyªn t¾c vµ c¸c kh¸i niÖm nãi
chung lµ ®óng nh-ng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh cho phï hîp víi tõng hoµn
c¶nh cô thÓ. Trong mét xÝ ng iÖp, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c nhu cÇu cña
mäi ng-êi ®Òu ®-îc ®¸p øng hoµn toµn nh-ng c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i
cã mét ph¹m vi réng r·i ®¸ng kÓ trong viÖc t¹o ra sù phï hîp c¸
nh©n. MÆc dï c¸c yªu cÇu vÒ chøc vô th-êng xuÊt ph¸t tõ c¸c kÕ
ho¹ch cña doanh nghiÖp vµ tæ chøc, nh-ng thùc tÕ kh«ng nªn lo¹i
trõ kh¶ n¨ng bè trÝ c«ng viÖc cho phï hîp víi con ng-êi trong mçi
5
tr-êng hîp cô thÓ ®Ó sö dông tèt h¬n ®-îc tµi n¨ng qu¶n lý hiÖn h÷u
trong doanh nghiÖp.
3. Nh©n c¸ch con ng-êi lµ mét ®iÒu quan träng.
C«ng t¸c qu¶n lý liªn quan tíi viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña
doanh nghiÖp. §¹t ®-îc c¸c kÕt qu¶ lµ mét ®iÒu quan träng, nh-ng
c¸c biÖn ph¸p ®Ó ®¹t ®-îc c¸c kÕt qu¶ kh«ng bao giê ®-îc xóc ph¹m
®Õn nh©n c¸ch cña con ng-êi. Kh¸i niÖm vÒ nh©n c¸ch c¸ nh©n cã
nghÜa lµ mäi ng-êi ph¶i ®-îc ®èi sö víi lßng tån träng bÊt kÓ chøc
vô cña hä trong tæ chøc ®ã. TÊt c¶ Chñ TÞch, Phã chñ tÞch, nhµ qu¶n
lý, qu¶n ®èc c¬ së vµ c«ng nh©n ®Òu ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn
c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp. Mçi ng-êi lµ mét thùc thÓ thèng
nhÊt víi nh÷ng kh¶ n¨ng vµ nguyÖn väng kh¸c nhau, nh-ng tÊt c¶
®Òu lµ nh÷ng con ng-êi nªn tÊt c¶ ®Òu ®-îc ®èi xö nh- nhau.
4. CÇn xem xÐt con ng-êi mét c¸ch toµn diÖn
Chóng ta kh«ng thÓ nãi vÒ b¶n chÊt cña con ng-êi trõ khi chóng
ta ®· xem xÐt mét con ng-êi mét c¸ch toµn diÖn chø kh«ng ph¶i chØ
xÐt nh÷ng ®Æc tr-ng riªng vµ t¸ch biÖt nh- sù hiÓu biÕt, quan ®iÓm,
kü n¨ng hoÆc t×nh h×nh riªng. Mét con ng-êi cã tÊt c¶ nh÷ng ®Æc
tÝnh ®ã víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. H¬n n÷a nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã cã
6
t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, vµ tÝnh tréi cña chóng trong nh÷ng hoµn
c¶nh cô thÓ thay ®æi nhanh vµ kh«ng ®o¸n tr-íc ®-îc. Con ng-êi lµ
mét c¸ thÓ toµn diÖn chÞu ¶nh h-ëng bëi c¸c yÕu tè bªn ngoµi nhgia ®×nh, hµng xãm, tr-êng häc, nhµ thê, c«ng ®oµn hoÆc ®oµn thÓ,
tæ chøc chÝnh trÞ vµ c¸c nhãm huynh ®Ö. Mäi ng-êi kh«ng thÓ tù g¹t
bá nh÷ng ¶nh h-ëng cña nh÷ng lùc l-îng ®ã khi lµm viÖc. C¸c nhµ
qu¶n lý ph¶i nhËn thÊy nh÷ng thùc tÕ ®ã vµ chuÈn bÞ c¸c øng xö víi
chóng.
II. C¸c m« h×nh con ng-êi.
§Ó hiÓu ®-îc tÝnh phùc t¹p cña con ng-êi c¸c t¸c gi¶ viÕt vÒ
c«ng t¸c qu¶n lý ®-a ra mét sè m« h×nh con ng-êi. Mçi m« h×nh lµ
mét sù trõu t-îng cña thùc t¹i. Nã bao gåm nh÷ng biÕn cè ®-îc coi
lµ quan träng, nh-ng còng bá qua nh÷ng yÕu tè Ýt thiÕt yÕu cho viÖc
gi¶i thÝch hiÖn t-îng. C¸c nhµ qu¶n lý dï cã ý thøc hµnh vi c¸ nh©n
vµ hµnh vi theo tæ chøc, dùa trªn nh÷ng gØa thiÕt vÒ con ng-êi.
Nh÷ng gi¶ thiÕt nµy vµ nh÷ng lý luËn cã liªn quan víi chóng ¶nh
h-ëng ®Õn hµnh vi qu¶n lý.
Qua nhiÒu n¨m, ng-êi ta ®· ®-a ra nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau
vÒ b¶n chÊt chñ yÕu cña con ng-êi. ë ®©y chóng ta ®· ®-a ra nhiÒu
7
quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt chñ yÕu cña con ng-êi. Do ®ã
chóng ta tËp trung vµo nh÷ng m« h×nh lùa chän cña Schein vµ vµo
nh÷ng gi¶ thiÕt cæ ®iÓn cña McGrgor vÒ con ng-êi.
1. Tõ quan ®iÓm lîi Ých kinh tÕ tíi con ng-êi tæng thÓ
EdgarH. Schein ®· ®-a ra 4 m« h×nh quan ®iÓm vÒ con ng-êi.
§Çu tiªn «ng l-u ý nh÷ng gi¶ thiÕt lîi Ých kinh tÕ trªn t- t-ëng lµ
con ng-êi tr-íc hÕt bÞ thóc ®Èy bëi nh÷ng ®éng c¬ kinh tÕ. V× nh÷ng
®éng cã nµy ®-îc gi¸m s¸t bëi doanh nghiÖp, nªn con ng-êi thùc
chÊt lµ thô ®éng bÞ sö dông, bÞ thóc ®Èy vµ bÞ gi¸m s¸t bëi tæ chøc.
Nh÷ng gi¶ thiÕt nµy gièng nh- nh÷ng gi¶ thiÕt nÕu trong thuÕt X cña
McGregor, sÏ ®-îc ®Ò cËp tíi mét c¸ch v¾n t¾t.
M« h×nh thø hai, g¾n liÒn víi nh÷ng gi¶ thiÕt vÒ mÆt x· héi, nã
dùa trªn quan ®iÓm cña Elton Mayoa lµ, vÒ c¬ b¶n con ng-êi bÞ thóc
®Èy bëi nh÷ng nhu cÇu x· héi. Ch¼ng h¹n nh- c¸c lùc l-îng vÒ mÆt
x· héi cña nh÷ng nhãm ph©n chia theo ®Þa vÞ x· héi lµ quan träng
h¬n sù kiÓm tra theo qu¶n lý.
M« h×nh thø ba g¾n liÒn víi c¸c gi¶ thiÕt vÒ tù th©n vËn ®éng
cho r»ng c¸c ®éng c¬ ®-îc chia thµnh n¨m nhãm trong mét hÖ thèng
cÊp bËc tõ nh÷ng nhu cÇu ®¬n gi¶n ®Ó tån t¹i cho tíi nh÷ng nhu cÇu
8
cao nhÊt vÒ tù th©n vËn ®éng víi sù tËn dông tèi ®a tiÒm n¨ng cña
con ng-êi. Theo quan ®iÓm nµy th× con ng-êi tù thóc ®Èy m×nh - hä
muèn ®-îc, vµ cã thÓ ®-îc hoµn thiÖn.
M« h×nh thø t- dùa trªn nh÷ng gi¶ thuyÕt phøc hîp, thÓ hiÖn
quan ®iÓm riªng cña Schein vÒ con ng-êi. Nh÷ng gi¶ thiÕt cë b¶n
cña «ng lµ, con ng-êi lµ mét thùc thÓ phøc hîp vµ cã kh¶ n¨ng häc
hái nh÷ng c¸ch vËn ®éng míi vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng l¹i c¸c chiÕn
l-îc qu¶n lý kh¸c nhau.
2. ThuyÕt X vµ thuyÕt Y cña McGregor
Mét quan ®iÓm kh¸c vÒ b¶n chÊt c¶u con ng-êi ®· ®-îc
Douglas Mc ®-a ra theo hai hÖ thèng gi¶ thiÕt vµ nãi chung ®-îc
gäi lµ "thuyÕt X" vµ "thuyÕt Y". McGregor cho r»ng, c«ng t¸c qu¶n
lý ph¶i b¾t ®Çu tõ c©u hái c¬ b¶n lµ, c¸c nhµ qu¶n lý cã thÓ nh×n
nhËn b¶n th©n hä nh- thÓ nµo trong mèi liªn hÖ víi ng-êi kh¸c.
Quan ®iÓm nµy®ßi hái ph¶i cã mét t- t-ëng nµo ®ã ®èi víi nhËn
thøc vÒ b¶n chÊt cña con ng-êi. McGregor ®· chän nh÷ng thuËt ng÷
nµy v× «ng muèn dïng mét thuËt ng÷ chung chung kh«ng mang mét
ý nghÜa g× vÒ ng-êi tèt hoÆc xÊu.
9
*Nh÷ng gi¶ thiÕt cña thuyÕt X. Nh÷ng gi¶ thuyÕt truyÒn thèng
vÒ b¶n chÊt con ng-êi, theo McGregor, theo thuyÕt X nh- sau:
a. Con ng-êi nãi chung vèn dÜ kh«ng thÝch lµm viÖc vµ sÏ tr¸nh
viÖc nÕu hä cã thÓ tr¸nh ®-îc.
b. V× ®Æc ®iÓm nµy cña con ng-êi cho nªn hÇu hÕt mäi ng-êi
ph¶i bÞ Ðp buéc, kiÓm tra, chØ thÞ vµ ®e do¹ b»ng h×nh ph¹t ®Ó buéc
hä ph¶i cã nh÷ng cè g¾ng thÝch hîp ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu
cña tæ chøc.
c. Con ng-êi nãi chung muèn lµm theo chØ thÞ, muèn trèn tr¸nh
tr¸ch nhiÖm, cã t-¬ng ®èi Ýt tham väng vµ muèn an phËn lµ trªn hÕt.
* Nh÷ng gi¶ thuyÕt cña Y. Nh÷ng gi¶ thiÕt trong thuyÕt Y cña
McGregor nh- sau:
a. ViÖc dµnh nh÷ng cè g¾ng vÒ thÓ lùc vµ tinh thÇn trong cuéc
sèng còng tù nhiªn nh- trong khi ch¬i bêi hoÆc nghØ ng¬i.
b. ViÖc kiÓm tra tõ bªn ngoµi vµ ®e do¹ b»ng h×nh ph¹t kh«ng
ph¶i lµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó t¹o ra nh÷ng nç lùc hoµn thµnh nh÷ng
môc tiªu cña tæ chøc. Con ng-êi sÏ cßn chñ ®éng vµ tù gi¸c trong
viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu mµ hä cam kÕt.
10
c. Møc ®é cam kÕt víi c¸c môc tiªu tû lÖ víi møc h-ëng thô g¾n
liÒn víi thµnh tÝch cña hä.
d. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®óng ®¾n, cn ng-êi nãi chung biÕt
r»ng hä kh«ng chØ nªn chÊp nhËn mµ cßn ph¶i thÊy tr¸ch nhiÖm cña
m×nh.
e. Kh¶ n¨ng thÓ hiÖn trÝ t-ëng t-îng, tµi khÐo lÐo vµ tÝnh s¸ng
t¹o møc ®ä t-¬ng ®èi cao trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña tæ
chøc lµ kh¶ n¨ng réng r·i trong quÇn chóng chø kh«ng bã hÑp.
g. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña cuéc sèng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i,
nh÷ng tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ng-êi nãi chung míi chØ ®-îc sö
dông mét phÇn.
Râ rµng hai hÖ thèng gi¶ thiÕt nµy kh¸c nhau mét c¸ch c¬ b¶n.
ThuyÕt X lµ thuyÕt bi quan, tÜnh t¹i vµ cøng nh¾c. ViÖc kiÓm tra chñ
yÕu lµ tõ bªn ngoµi, ®-îc cÊp trªn ¸p ®Æt lªn cÊp d-íi. Ng-îc l¹i,
thuyÕt Y lµ thuyÕt l¹c quan, n¨ng ®éng vµ linh ho¹t, nã nhÊn m¹nh
®Õn tÝnh chñ ®éng vµ sù phèi hîp chÆt chÏ nh÷ng nhu cÇu cña c¸
nh©n víi nh÷ng ®ßi hái cña tæ chøc.
Ch¾c ch¾n lµ mçi hÖ thèng gi¶ thiÕt sÏ cã ¶nh h-ëng tíi c¸ch
thøc mµ c¸c nhµ qu¶n lý thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ ho¹t ®éng qu¶n
11
lý cña hä. Chóng ta h·y xem xÐt c¸c môc ®Ých cña hä cô thÓ h¬n ®«i
chuts.
* ViÖc lµm s¸ng tá c¸c thuyÕt. Râ rµng lµ McGregor lo ng¹i
r»ng thuyÕt X vµ thuyÕt Y cã thÓ bÞ hiÓu sau. Nh÷ng quan ®iÓm sau
®©y xÏ lµm râ mét sè ph¹m vi nh©n thøc sai lÇm vµ gi÷ cho c¸c gi¶
thiÕt nµy ë trong mét tÇm møc ®óng ®¾n.
Thø nhÊt c¸c gi¶ thuyÕt cña thuyÕt X vµ thuyÕt Y míi chØ lµ
nh÷ng gi¶ thiÕt mµ th«i. Chóng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®iÒu b¾t buéc
hoÆc nh÷ng gîi ý cho c¸c chiÕn l-îc qu¶n lý. Tr¸i l¹i, chóng ph¶i
®-îc thö nghiÖm trong thùc tÕ. H¬n n÷a, nh÷ng gi¶ thuyÕt nµy lµ
nh÷ng suy luËn trùc gi¸c vµ kh«ng dùa trªn sù nghiªn cøu. Thø hai,
c¸c thuyÕt X vµ thuyÕt Y kh«ng ngô ý tíi viÖc qu¶n lý "cøng" hay
"mÒm". C¸ch tiÕp cËn "cøng" cã thÓ t¹o ra sù ph¶n øng vµ chèng
®èi. C¸ch tiÕp cËn "mÒm" cã thÓ dÉn tíi sù qu¶ lý bu«ng láng vµ
kh«ng phï hîp víi thuyÕt Y. Thay vµo ®ã nhµ qu¶n lý cã hiÖu qu¶
ph¶i nhËn biÕt vÒ phÈm chÊt vµ nh÷ng n¨ng lùc, còng nh- nh÷ng h¹n
chÕ cña con ng-êi, vµ ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi theo yªu cÇu cÇn thiÕt
trong tõng tr-êng hîp. Thø ba, kh«ng nªn coi thuyÕt X vµ thuyÔt Y
trªn mét ph¹m vi kÕ tôc víi X vµ Y lµ nh÷ng th¸i cùc ®èi lËp. Chóng
12
kh«ng thuéc ph¹m trï vÒ møc ®é, mµ tr¸i l¹i chóng lµ nh÷ng quan
®iÓm hoµn toµn kh¸c nhau vÒ con ng-êi.
Ph¹m vi thø t- cña nhËn thøc sai lÇm tiÒm Èn cÇn ®-îc lµm râ lµ
viÖc th¶o luËn thuyÕt Y kh«ng ph¶i lµ kh¶ n¨ng ®Ó cho viÖc qu¶n lý
thèng nhÊt, còng kh«ng ph¶i lµ lý lÏ chèng l¹i viÖc sö dông quyÒn
h¹n. Thay vµo ®ã, theo thuyÕt Y quyÒn h¹n chØ ®-îc xem nh- lµ mét
trong nhiÒu c¸ch thøc mµ ng-êi qu¶n lý dïng quyÒn l·nh ®¹o. Thø
n¨m, nh÷ng nhiÖm vô vµ hoµn c¶nh kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu
c¸ch tiÕp cËn ®Ó qu¶n lý. §«i khi, quyÒn h¹n vµ cã cÊu cã thÓ cã
hiÖu qu¶ ®èi víi mét sè nhiÖm vô nµo ®ã, vµ ph¶i nh÷ng c¸ch tiÕp
cËn kh¸c nhau trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nhmét doanh nghiÖp cã hiÖu qu¶ lµ doanh nghiÖp mµ nã ®-a ra nh÷ng
yªu cÇu nhiÖm vô phï hîp víi con ng-êi vµ hoµn c¶nh cô thÓ.
3. H-íng tíi quan ®iÓm triÕt chung cña c¸c m« h×nh hµnh vi
Trong nhiÒu quan ®iÓm nãi chung vÒ con ng-êi th× quan ®iÓm
nµo lµ cã c¨n cø? Chóng ta ®· l-u ý r»ng Schein ®· ®-a ra bèn m«
h×nh quan niÖm vÒ con ng-êi, tõ quan ®iÓm vÒ lîi Ých kinh tÕ ®Õn
quan ®iÓm nhÊn m¹nh c¸c ®éng c¬ phøc hîp. Chóng ta ®· biÕt r»ng
13
McGregor ®· nhãm gép c¸c gi¶ thiÕt thµnh thuyÕt X vµ thuyÕt Y.
Khi ®ã m« h×nh nµo lµ cã c¨n cø?
D-êng nh- kh«ng cã mét m« h×nh ®¬n lÎ nµo cã ®ñ kh¶ n¨ng
®Ó gi¶i thÝch ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi c¸ nh©n vµ tæ chøc. Xin nh¾c l¹i r»ng
con ng-êi rÊt kh¸c nhau, kh«ng cã con ng-êi nãi chung. H¬n n÷a,
con ng-êi c- xö kh¸c nhau trong nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau vµ ®èi
víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p, thËm chÝ hä c- xö kh¸c nhau trong
nh÷ng tr-êng hîp t-¬ng tù ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Trong mét
sè tr-êng hîp, con ng-êi hµnh ®éng mét c¸ch hîp lý; trong nh÷ng
tr-êng hîp kh¸c, hä bÞ chi phèi bëi nh÷ng mÆc c¶m. Tr¸ch nhiÖm
cña nh÷ng nhµ qu¶n lý lµ t¹o ra mét m«i tr-êng mµ trong ®ã mäi
ng-êi ®-îc thóc ®Èy ®Ó ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu
cña doanh nghiÖp. Còng cÇn gi¶ thiÕt r»ng con ng-êi cã thÓ ®-îc
vËn ®éng ®Ó bá qua c¸ nh©n hä vµ ®¸nh gi¸ thÊp tr×nh ®é, kh¶ n¨ng
hiÓu biÕt cña hä. Nh÷ng lîi Ých kinh tÕ tÊt nhiªn lµ quan träng trong
mét doanh nghiÖp, nh-ng con ng-êi th-êng muèn nhËn ®-îc tõ
c«ng viÖc nhiÒu thø kh¸c ngoµi tiÒn b¹c. Hä lu«n muèn ph¸t triÓn
kh¶ n¨ng, n¨ng lùc còng nh- tiÒm n¨ng cña hä.
14
Nhµ qu¶n lý giái sÏ chän c¸ch tiÕp cËn triÕt chung b»ng c¸ch rót
tØa tõ nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau ®Ó m« t¶ b¶n chÊt cña con ng-êi.
Tèi thiÓu nhÊt, hä còng ph¶i thõa nhËn r»ng con ng-êi ph¶i ®-îc ®èi
xö víi sù t«n träng vµ xøng ®¸ng ph¶i ®-îc xem xÐt nh- con ng-êi
toµn diÖn, vµ ph¶i ®-îc xem xÐt trong khung c¶nh cña m«i tr-êng
chung mµ trong ®ã hä cã nh÷ng vai trß kh¸c nhau. Nh÷ng hoµn c¶nh
kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý kh¸c nhau ®Ó
sö dông mét c¸ch cã kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ nhÊt mét nguån lùc cã gi¸
trÞ nhÊt trong doanh nghiÖp, Êy lµ con ng-êi.
III. Sù nhËn thøc trong m«i tr-êng doanh
nghiÖp
Nh÷ng nhËn thøc vÒ thùc tÕ cña chóng ta bÞ t¸c ®éng bëi nhiÒu
yÕu tè nh- kiÕn thøc cña chóng ta, nh÷ng kinh nghiÖm ®· qua, tiªu
chuÈn, triÓn väng, mèi quan t©m, th¸i ®é vµ quan ®iÓm vÒ con ng-êi.
Nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i hiÓu biÕt mét sè sai lÇm chung vÒ nhËn thøc c¸
nh©n tèt h¬n, tõ ®ã dÉn tíi c«ng t¸c qu¶n lý tèt h¬n.
NhËn thøc lµ sù tiÕp nhËn th«ng tin tõ m«i tr-êng. Nã bao
gåm, vÝ dô nh-, viÖc nh×n thÊy nhµ m¸y, nghe thÊy tiÕng ån cña m¸y
mãc, c¶m thÊy h¬i nãng tõ lß nung, nÕm vÞ ngon cña thøc ¨n trong
15
hiÖu ¨n vµ ngöi thÊy mïi khãi khÝ x¶ cña ®éng c¬. ë ®©y chóng ta
tËp trung vµo nh÷ng gi¸c quan mµ chóng ®Æc biÖt cÇn thiÕt cho c«ng
t¸c qu¶n lý.
1.C¸c xu h-íng trong nhËn thøc
§iÒu mµ chóng ta nhËn thÊy kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ thÕ giíi
thùc. Con ng-êi nh×n nhËn c¸c vËt theo c¸ch phèi c¶nh riªng cña hä.
Sù nhËn thøc cã thÓ bÞ bãp mÐo bëi nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. Thø
nhÊt, cã ®èi t-îng hoÆc sù kiÖn ®ang ®-îc c¶m nhËn. Nh÷ng ®èi
t-îng vµ sù kiÖn cã nh÷ng ®Æc tÝnh næi bËt dÔ ®-îc chó ý h¬n nh÷ng
®èi t-îng vµ sù vËt cã tÝnh chÊt kÝn ®¸o. Sau ®ã cã nh÷ng ®Æc tÝnh vµ
xu h-íng cña ng-êi c¶m nhËn. Hä cã thÓ bÞ t¸c ®éng qóa m¹nh bëi
Ên t-îng ban ®Çu hoÆc tËp trung søc m¹nh cña hä vµo sù kiÖn ®ã vµ
c¶m nhËn sai c¸c sù kiÖn kh¸c. Cuèi cïng sù nhËn thøc còng bÞ ¶nh
h-ëng bëi m«i tr-êng vËt chÊt vµ x· héi. VÝ dô mét lêi khiÓn tr¸ch
tr-íc ®¸m ®«ng sÏ ®-îc tiÕp thu rÊt kh¸c so víi ë níi kÝn ®¸o trong
c¬ quan.
Nh÷ng ®Æc tÝnh cña ng-êi c¶m nhËn lµ träng t©m trong bµi tiÓu
luËn cña t«i v× nã ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh nhËn thøc. Trong sù nhËn
thøc cã lùa chän, mét th«ng tin nµo ®ã sÏ ®-îc xö lý, ®ång thêi
16
nh÷ng th«ng tin kh¸c sÏ bÞ bá qua . Th-êng th-êng nh÷ng ®Æc tÝnh
næi bËt ®-îc chó ý trong khi ®ã nh÷ng yÕu tè kÐm râ rµng h¬n sÏ bÞ
bá qua. §ång thêi cã xu h-íng bá qua nh÷ng yÕu tè khã chÞu vµ dÔ
tiÕp nhËn nh÷ng yÕu tè tÝch cùc vµ dÔ chÞu. Cho nªn mét sè nhµ
qu¶n lý d-êng nh- kh«ng thÓ ®-¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng
quyÕt ®Þnh khã chÞu vµ thùc tÕ ho¹t ®éng cña tæ chøc. Tuy nhiªn sù
nhËn thøc chän läc cã thÓ trë thµnh sù chän cã thÓ trë thµnh sù b¶o
vÖ cã Ých vÒ mÆt t©m lý, vÝ dô mét nhµ qu¶n lý nh¾c nhë mét cuéc
nãi chuyÖn quÊy rÇy ë phßng bªn c¹nh ®Ó tËp trung vµo mét c«ng
viÖc gÊp.
PhÇn lín, sù nhËn thøc chän läc chÞu ¶nh h-ëng bëi ph¹m vi
hiÓu biÕt cña con ng-êi. VÝ dô nh÷ng sinh viªn ë kho¸ häc kinh
doanh trong tr-êng ®¹i häc cã thÓ cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau
khi ph©n tÝch mét tr-êng hîp phøc t¹p. C¸c sinh viªn chuyªn vÒ kÕ
to¸n vµ tµi chÝnh th-êng coi nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tµi chÝnh lµ
nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch. §ång thêi c¸c sinh viªn vÒ Marketing
th-êng thiªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò marketing, trong khi ®ã c¸c sinh viªn
chuyªn vÒ qu¶n lý quan t©m ®Õn nh÷ng thiÕu sãt liªn quan ®Õn viÖc
lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc hoÆc nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. TÊt c¶
17
®Òu cïng xem xÐt mét tinh huèng nh-ng theo nh÷ng gãc ®é kh¸c
nhau, bÞ ¶nh h-ëng bëi sù ®µo t¹o chuyªn m«n cña hä.
Sù m¸y mãc rËp khu«n lµ sù ®-a ra nh÷ng nhËn xÐt chung, réng
lín vÒ nh÷ng líp ng-êi thuéc mét s¾c téc riªng hoÆc nh÷ng nhãm
kh¸c biÖt nµo ®ã, khi g¸n gÐp cho hä nh÷ng ®Æc tÝnh riªng nhÊt ®Þnh.
Ch¼ng h¹n nh- ng-êi ta th-êng ®-a ra nh÷ng khu«n mÉu vÒ c¸c
thµnh viªn hiÖp héi, nh÷ng ng-êi bu«n b¸n, nh÷ng ng-êi nhuém
tãc... mµ kh«ng coi träng tÝnh c¸ch c¸ biÖt cña c¸ nh©n hä.
Sù ®Þnh kiÕn th-êng do mét Ên t-îng chung vÒ mét yÕu tè ®¬n
lÎ nµo ®ã, cã lîi hoÆc kh«ng cã lîi, lµm ¶nh h-ëng ®Õn viÖc ®¸nh
gi¸ vÒ con ng-êi xÐt theo mét lo¹t c¸c yÕu tè kh¸c. TÊt nhiªn ®iÒu
nµy sÏ dÉn ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ sai, hoÆc Ýt ra lµ kh«ng chÝnh x¸c cña
nhµ qu¶n lý vÒ nh©n viªn. Ch¼ng h¹n mét nh©n viªn lµm viÖc ®óng
giê cã thÓ nhËn ®-îc møc ®iÓm chung cao trong ®¸nh gi¸, mÆc dï
chÊt l-îng vµ sè l-îng thùc hiÖn nhiÖm vô cña ng-êi ®ã cã thÓ
thÊp.
Mét vÊn ®Ò kh¸c trong nhËn thøc lµ sù quy kÕt. Nã cã nghÜa lµ
viÖc quy c¸c ®Æc tÝnh riªng vµ th-êng lµ nh÷ng sai lÇm cña ai ®ã cho
18
ng-êi kh¸c. VÝ dô mét nhµ qu¶n lý thiÕu quyÕt ®o¸n cã thÓ ®æi nçi
cho nh÷ng ng-êi kh¸c kh«ng cã kh¶ n¨ng ra quyÕt ®Þnh.
2. TÇm quan träng cña viÖc nhËn thøc ®óng cña nhµ qu¶n
lý
Nh©n thøc ®óng lµ ®iÒu quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c t×nh
huèng trong cuéc sèng hµng ngµy. §èi víi c¸c nhµ qu¶n lý, viÖc
nhËn thÊy c¸c sai lÇm vÒ nhËn thøc nh- ®· nãi ë trªn lµ rÊt cÇn thiÕt
cho viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý. Trong viÖc lùa chän c¸c
cÊp d-íi c¸c nhµ qu¶n lý nªn thÊy r»ng hä cã thÓ thiªn vÒ viÖc chän
ng-¬× dù bÞ ch¼ng qua v× hä cã nh÷ng nÐt t-¬ng ®ång nµo ®ã. Ch¼ng
h¹n nh- viÖc hä cïng tèt nghiÖp ë mét tr-êng §aÞ häc. Trong khi
®¸nh gi¸, ®Æc biÖt nÕu kh«ng tiÕn hµnh mét c¸ch kh¸ch quan, c¸c
nhµ qu¶n lý chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ nh©n viªn trªn mét sè ®iÓm, trong
khi ®ã l¹i bá qua viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thùc t¹i. Trong c«ng
t¸c ®µo t¹o vµ phat¸ triÓn mét c¸ch chän läc, c¸c nhµ qu¶n lý cã thÓ
chØ nhËn thÊy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau vµ
chän viÖc ®µo t¹o vÒ c¸ch øng xö, mÆc dï yªu cÇu quan träng ch¼ng
h¹n cã thÓ ph¶i dµnh cho viÖc ®µo t¹o vÒ nh÷ng ph-¬ng ph¸p dù b¸o
chÝnh x¸c h¬n. T-¬ng tù mét sè nhµ qu¶n lý cã thÓ cho r»ng chØ cã
19
tiÒn lµ c¸ch thóc ®Èy ®-îc c¸c nh©n viªn bëi v× hä suy diÔn tõ c¸c
nhu cÇu cña riªng hä vÒ tiÒn b¹c thµnh nhu cÇu cña cÊp d-íi... Cuèi
cïng viÖc th«ng tin liªn hÖ cã thÓ bÞ sai lÖch v× con ng-êi chØ nghe
nh÷ng ®iÒu hä muèn nghe. Hä Ýt thÝch nghe nh÷ng tin xÊu, v× vËy hä
kh«ng nhËn thøc ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®e do¹ vµ hËu qu¶ cña
chóng.
20
- Xem thêm -