Tài liệu Kc189 llsx và qhsx

A. §Æt vÊn ®Ò Sau §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX chóng ta b-íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú “ ®Çy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc ” ®Þnh h-íng ph¸t triÓn nh»m môc tiªu “ x©y dùng n-íc ta thµnh mét n-íc cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ®-îc n©ng cao quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n-íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh” . Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn viÖc nghiªn cøu quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh h«m nay. ViÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ c«ng cô, lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó n-íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta mét phÇn phô thuéc vµo viÖc x©y dùng nµy tèt hay kh«ng. Mét x· héi ph¸t triÓn ®-îc ®¸nh gi¸ tõ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt thêi ®¹i ngµy nay tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ song quan hÖ s¶n xuÊt phï 1 hîp víi tÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn lµ c¬ së chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. Do vËy vÊn ®Ò quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i mµ chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ gi¶i quyÕt. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lùc l-îng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ng-îc l¹i, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy tõng lµ bµi häc ®¾t gi¸ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña c¸c yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt kh¸ phong phó vµ phøc t¹p, nhÊt lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ë n-íc ta hiÖn nay. VÊn ®Ò quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng thóc ®Çy hay k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®· ®-îc §¶ng ta nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt n-íc theo ®-êng lèi ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: lùc l-îng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr-êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn khong ®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt “ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.” . Quan hÖ së h÷u ®-îc hiÓu lµ “ h×nh thøc chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt do lÞch sö quy ®Þnh, 2 trong ®ã thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ” . Së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt, do vËy, khi h×nh thøc cña quan hÖ së h÷u thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi trong mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng thay ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt nãi chung lµ nh»m thóc ®Çy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, do lùc l-îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®ßi hái nã ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Chóng ta ®· tõng ph¹m sai lÇm lµ x©y dùng nhiÒu yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt v-ît tr-íc so víi lùc l-îng s¶n xuÊt mµ chóng ta hiÖn cã. §ã lµ viÖc chØ cho phÐp c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ n-íc vµ së h÷u tËp thÓ tån t¹i, trong khi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c ®ang cßn cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt th× l¹i bÞ ng¨n cÊm, kh«ng ®-îc phÐp ph¸t triÓn. viÖc ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, kh«ng ph¸t triÓn. Sau khi nhËn thøc ®-îc sai lÇm nµy, chóng ta ®· ®æi míi ®-êng lèi chiÕn l-îc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®ã lµ x¸c lËp l¹i c¸c h×nh thøc së h÷u, cho phÐp nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cïng tån t¹i ®Ó më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 3 B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 1. Lùc l-îng s¶n xuÊt. Thùc tiÕn cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nhiÒu ®iÒu kiÖn nh-ng chñ yÕu nhÊt vÉn lµ phô thuéc vµo con ng-êi. §iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng ®óng víi hoµn c¶nh n-íc ta trong gian ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Do vËy, h¬n bÊt cø nguån lùc nµo kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n-íc ta. NhËn thøc râ ®iÒu ®ã §¶ng ta x¸c ®Þnh con ng-êi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. §©y lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc, nh©n tè quan träng bËc nhÊt ®Ó ®-a n-íc ta nhanh chãng trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, §¶ng ta “ lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng-êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng” , coi viÖc “ N©ng cao d©n trÝ, båi d-ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng-êi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng 4 nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). Do vËy, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Lùc l-îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc thiªn nhiªn cña con ng-êi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ng-êi lao ®éng víi t- liÖu s¶n xuÊt. Ng-êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, sö dông t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T- liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi t-îng lao ®éng vµ t- liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm .... Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng. Võa x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan, lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt. Sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ cïng víi ®ßi hái t¨ng tr-ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu 5 míi cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña con ng-êi. Qu¸ tr×nh t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc, gi¶i ph¸p nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn nguån lùc quan träng nµy ®ang diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn mçi n-íc ®Òu cã gi¶i ph¸p vµ b-íc ®i kh¸c nhau trong trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Tuy nhiªn, g¾n víi nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ, xu h-íng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Òu mang nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: Thø nhÊt, con ng-êi ®-îc coi lµ nguån c¬ b¶n ®Ó t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ nµo, con ng-êi ®Òu lµ nh©n tè trung t©m cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Thø hai, khai th¸c tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o trë thµnh yªu cÇu chñ yÕu cña chiÕn l-îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®· t¸c ®éng vµ lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ lao ®éng x· héi theo h-íng t¨ng tû träng cña lao ®éng trÝ tuÖ, gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng ch©n tay, lµm cho lao ®éng trÝ tuÖ trë thµnh ho¹t ®éng c¬ b¶n cña con ng-êi. ViÖc øng dông ngµy cµng réng r·i trÝ thøc vµo s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®· lµm cho trÝ thøc nhanh chãng trë thµnh yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt, thµnh 6 nguån lùc kinh tÕ c¬ b¶n vµ chñ yÕu. Vai trß cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn thèng nh- ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn.... dÉu kh«ng mÊt ®i song ®· trë thµnh thø yÕu. C¸c nghiªn cøu tr¾c l-îng gÇn ®©y cho thÊy chØ mét phÇn nhá cña sù t¨ng tr-ëng cã thÓ gi¶i thÝch bëi ®Çu vµo vèn, cßn phÇn quan träng cña t¨ng tr-ëng g¾n liÒn víi chÊt l-îng cña lùc l-îng lao ®éng. Thø ba, -u tiªn ®Çu t- cho ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh»m n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n lùc lµ yªu cÇu c¬ b¶n cña chiÕn l-îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §Ó khai th¸c vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng con ng-êi, cÇn cã nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tri thøc khoa häc... trong tÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n lùc th× gi¸o dôc ®µo t¹o lµ c¸i cã ý nghÜa quan träng h¬n c¶. Bëi lÏ, mét mÆt, gi¸o dôc ®µo t¹o gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc chung cho con ng-êi trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, tri thøc khoa häc, kü thuËt, chuyªn m«n, nghiÖp vô.. MÆt kh¸c, sau khi ®-îc ®µo t¹o, quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cña ng-êi lao ®éng sÏ ®-îc ®æi míi, tÝnh kû luËt, ý thøc tr¸ch nhiÖm ë hä ®ù¬c n©ng cao. Víi ý nghÜa ®ã, gi¸o dôc ®µo t¹o ®-îc coi lµ tiÒn ®Ò vµ lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 7 Thø t-, chuyÓn h-íng tõ sö dông ®¹i trµ sang tæ chøc qu¶n lý vµ sö dông linh ho¹t nguån nh©n lùc. D-íc t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, viÖc ¸p dông réng r·i tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm cho sè ng-êi d«i ra vµ ph¶i ®æi nghÒ ngµy cµng nhiÒu h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã ®ång thêi cßn lµm cho tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ kh«ng cßn ®i ®«i víi sù t¨ng tr-ëng vÒ viÖc lµm. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh sö dông nguån nh©n lùc. Mét mÆt, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tõng c¸ nh©n vµ toµn x· héi trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, mÆt kh¸c, ph¶i gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu sè ng-êi thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng cã viÕc lµm trong toµn bé nÒn kinh tÕ. Do vËy, chØ cã trªn c¬ së ¸p dông c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng linh ho¹t míi cã thÓ v-ît qua ®-îc th¸ch thøc Êy. Thø n¨m, hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét xu h-íng phæ biÕn trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa khäc c«ng nghÖ hiÖn nay. Víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ míi, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay ®ang t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Xu h-íng khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh xu h-íng chñ ®¹o. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia ®· 8 lµm cho sù ph©n c«ng vµ hiÖp t¸c lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn tõ quy m« XÝ nghiÖp ®Õn tËp ®oµn, tõ quy m« quèc gia ®Õn liªn quèc gia, ®a quèc gia ... §iÒu ®ã ®ang lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c h×nh thøc hîp t¸c quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt: Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷ ng-êi víi ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: s¶n xuÊt – ph©n phèi – trao ®æi – tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ – x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc. Quan hÖ kinh tÕ – x· héi biÓu hiÖn h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt, nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trªn ba mÆt chñ yÕu: Quan hÖ së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ ch-c, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm, trong ®ã quan hÖ së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ – tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ 9 hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt quy ®Þnh. Sù thèng thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phô thuéc víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt th-êng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng ng-îc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt diÔn ra theo hai h-íng, hoÆc lµ thóc ®Çy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, hoÆc kiÒm h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Trong tr-êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt th× nã sÏ thóc ®Çy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng-îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Ngay c¶ trong tr-êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt th× nã còng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. 10 Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Quy luËt kinh tÕ ®ã chi phèi lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi, ®ång thêi còng trùc tiÕp t¸c ®éng tíi sù vËn ®éng cña mçi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. LÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña nh÷ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao: ph-¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, tb¶n chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa. 3. Quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. - Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt: Xu h-íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, sù biÕn ®æi bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n con ng-êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen 11 lao ®éng kü n¨ng s¶n xuÊt kiÕn thøc khoa häc cña con ng-êi còng tiÕn bé. Lùc l-îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®ång nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè æn ®Þnh, cã khuynh h-íng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ néi dung lµ ph-¬ng thøc cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung thay ®æi tr-íc sau ®ã h×nh thøc thay ®æi theo, tÊt nhiªn trong quan hÖ víi néi dung vµ h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña néi dung. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh-ng lùc l-îng s¶n xuÊt th-êng ph¸t triÓn nhanh cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu h-íng æn ®Þnh khi lùc l-îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt, më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt: Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi 12 mµ lùc l-îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. NÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt nã thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh. NÕu nã kh«ng phï hîp nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, song t¸c dông k×m h·m ®ã chØ t¹m thêi theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÓ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt (thóc ®Çy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph-¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng. Do ®ã nã ¶nh h-ëng ®Õn th¸i ®é qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng lùc l-îng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi, nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa khäc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n phèi lao ®éng. Tuy nhiªn, kh«ng ®-îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u, mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt, 13 quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Çy con ng-êi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy ®· ®-a x· héi lo¹i ng-êi tr¶i qua c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt, c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. Thêi kú ®Çu trong lÞch sö lµ x· héi céng s¶n nguyªn thuû víi lùc l-îng s¶n xuÊt thÊp kÐm, quan hÖ s¶n xuÊt céng ®ång nguyªn thuû ®êi sèng cña hä chñ yÕu thuéc vµo s¨n b¾t h¸i l-îm. Trong qu¸ tr×nh sinh sèng hä ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn vµ thay ®æi c«ng cô (lùc l-îng s¶n xuÊt ) ®Õn sau mét thêi kú lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn quan hÖ céng ®ång bÞ ph¸ vì dÇn dÇn xuÊt hiÖn hÖ t- nh©n nh-êng chç cho nã lµ mét x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Víi quan hÖ s¶n xuÊt ch¹y theo s¶n phÈm thÆng d-, chñ n« muèn cã nhiÒu s¶n phÈm dÉn ®Õn bãc lét, ®-a ra c«ng cô lao ®éng tèt, tinh x¶o vµo s¶n xuÊt, nh÷ng ng-êi lao ®éng trong thêi kú nµy bÞ ®èi xö hÕt søc man rî. Hä lµ nh÷ng mãn hµng trao ®æi l¹i, hä lÇm t-ëng do nh÷ng c«ng cô lao 14 ®éng dÉn ®Õn cuéc sèng khæ cùc cña m×nh nªn hä ®· ph¸ ho¹i lùc l-îng s¶n xuÊt, nh÷ng cuéc khëi nghÜa n« lÖ diÔn ra kh¾p n¬i. ChÊm døt chÕ ®é x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn ra ®êi, x· héi míi ra ®êi giai cÊp thêi kú nµy lµ ®Þa chñ, thêi kú ®Çu giai cÊp ®Þa chñ níi lßng h¬n chÕ ®é tr-íc, ng-êi n«ng d©n cã ruéng ®Êt, tù do th©n thÓ. Cuèi thêi kú phong kiÕn xuÊt hiÖn c«ng tr-êng thñ c«ng ra ®êi vµ dÉn tíi lùc l-îng s¶n xuÊt m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt, cuéc c¸ch m¹ng t- s¶n ra ®êi chÕ ®é t- b¶n thêi kú nµy ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d- vµ lîi nhuËn hä ®-a ra nh÷ng kü thuËt míi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ¸p dông vµo s¶n xuÊt thêi kú nµy lùc l-îng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt cùc kú ho¸ cao vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ s¶n xuÊt t- nh©n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt nªn dÉn tíi cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a ts¶n vµ v« s¶n næ ra xuÊt hiÖn mét sè n-íc chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa x· héi ra ®êi quan t©m ®Õn x· héi ho¸ c«ng h÷u nh-ng trªn thùc tÕ chñ nghÜa x· héi ra ®êi ë c¸c n-íc ch-a qua thêi kú t- b¶n chñ nghÜa chØ cã Liªn X« lµ qua thêi kú t- b¶ chñ nghÜa nh-ng chØ lµ chñ nghÜa tb¶n trung b×nh. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn dông ph¸t triÓn cña x· 15 héi sù t¸c ®éng qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: Khi tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt cßn thñ c«ng th× tÝnh chÊt cña nã lµ tÝnh chÊt c¸ nh©n. Nã thÓ hiÖn ë chç chØ mét ng-êi cã thÓ sö dông ®ù¬c nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Nh- vËy, tÊt yÕu dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t- nh©n (nhiÒu h×nh thøc ) vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. Khi s¶n xuÊt b»ng m¸y ra ®êi, tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét ng-êi kh«ng thÓ sö dông ®-îc nhiÒu mµ chØ mét c«ng cô, hoÆc mét bé phËn, chøc n¨ng. Nh- vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i nhiÒu ng-êi tham gia, s¶n phÈm lao ®éng lµ thµnh qu¶ cña nhiÒu ng-êi, ë ®©y lùc l-îng s¶n xuÊt ®· mang tÝnh x· héi hoa. Vµ tÊt yÕu mét quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp ph¶i lµ quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. ¡nghen viÕt: “ Giai cÊp t- s¶n kh«ng thÓ biÕn t- liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt h¹n chÕ Êy thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt m¹nh mÏ ®-îc nÕu kh«ng biÕn nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt cña c¸ nh©n thµnh nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi mµ chØ mét sè ng-êi cïng lµm míi cã thÓ sö dông ®-îc” . 16 Quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë chç: Xu h-íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô. C«ng cô ph¸t triÓn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Nh- vËy, quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (æn ®Þnh t-¬ng ®èi), quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn cña m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn. Khi phï hîp còng nh- lóc kh«ng phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt, thÓ hiÖn trong sö dông sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu h-íng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè hoÆc thóc ®Çy, hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. 17 Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. SÏ kh«ng ®óng nÕu quan niÖm trong chñ nghÜa t- b¶n lu«n lu«n diÔn ra “ kh«ng phï hîp” , cßn d-íi chñ nghÜa x· héi “ phï hîp” gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt. II. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lÖ chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta vµ nh÷ng m©u thuÉn cßn tån t¹i. - Nh÷ng sai lÇm vÒ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt – lùc l-îng s¶n xuÊt tr-íc kia: Do nhËn thøc ch-a ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi chóng ta ®· ra søc vËn ®ång gÇn nh- c-ìng bøc n«ng d©n ®i vµo hîp t¸c x·, më réng ph¸t triÓn quy m« n«ng tr-êng quèc doanh, c¸c nhµ m¸y XÝ nghiÖp lín mµ kh«ng tÝnh ®Õn tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt ®ang cßn thêi kú qu¸ thÊp kÐm chóng ta ®· t¹o ra nh÷ng quy m« lín vµ ngé nhËn lµ ®· cã “ Quan hÖ s¶n xuÊt XHCN” vµ cßn nãi r»ng: mçi b-íc c¶i t¹o quan hÖ s¶n 18 xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi ®Òu thóc ®Çy sù ra ®êi vµ lín m¹nh cña lùc l-îng s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa cã kh¶ n¨ng “ v-ît tr-íc” “ më ®-êng” cho sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nhiÒu n¨m qua ®· chøng minh quan ®iÓm ®ã lµ sai lÇm. Sai lÇm chñ yÕu kh«ng ph¶i chç chóng ta duy tr× quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu so víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt nh- ng-êi ta th-êng nãi mµ chñ yÕu cã nh÷ng mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt bÞ thóc ®Çy lªn qu¸ cao, qu¸ xa mét c¸ch gi¶ t¹o lµm cho nã t¸ch rêi víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Bëi vËy, nhËn ®Þnh trong ®¹i héi lÇn thø 6 lµ cã c¨n cø ®· lµm phong phó thªm lý luËn biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt “ Lùc l-îng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr-êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ” . §Ó chøng minh cho “ Quan niÖm s¶n xuÊt ®i tr-íc” hoÆc nãi theo c¸ch thêi bÊy giê lµ ®Ó gi¶i quyÕt m©u tuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi lùc l-îng s¶n xuÊt l¹c hËu chóng ta ®· ra søc x©y dùng lùc l-îng s¶n xuÊt mét c¸ch khÈn tr-¬ng b»ng c¸ch ®-a kh¸ nhiÒu m¸y mãc vµo c¸c c¬ së s¶n xuÊt N«ng nghiÖp míi h×nh thµnh cßn non yÕu, quÌ quÆt nh»m x©y dùng m« h×nh l©u dµi c«ng – N«ng nghiÖp trªn 19 ®Þa bµn cÊp huyÖn mµ kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng qu¶n lý tr×nh ®é, tæ chøc sö dông cña n«ng d©n. Quan ®iÓm vÒ quan hÖ s¶n xuÊt ®i tr-íc lµ kh«ng ®óng vµ nãi ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa lµ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt vµ c¬ chÕ thùc hiÖn chÕ ®é ®ã lµ phiÕn diÖn. §µnh r»ng yÕu tè nµy c¬ b¶n nh-ng kh«ng thÓ xem xÐt nhÑ quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. Ph¶i thÊy r»ng quan hÖ së h÷u ®-îc thÓ hiÖn trong tÊt c¶ viÖc xo¸ bá chÕ ®é t- h÷u, thiÕt lËp c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i chØ thêi gian ng¨n lµ xong. Nh-ng dÉu cã lµm ®-îc th× còng kh«ng ph¶i lµ môc tiªu tr-íc m¾t cña n-íc ta khi mµ chÕ ®é c«ng h÷u nµy ch-a thÓ phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn cã. H¬n n÷a nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n mµ chóng ta ®· vÊp ph¶i lµ xo¸ bá qu¸ sím quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, khi nÒn kinh tÕ XHCN cña chóng ta ch-a cßn ®ñ søc thay thÕ. §iÒu ®ã ¶nh h-ëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ®· lµm mÊt mét kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm dåi dµo cho x· héi. Còng vËy, chóng ta xo¸ s¹ch tiÓu th-¬ng khi hÖ thèng th-¬ng nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· mua b¸n cña ta ch-a lµm næi vai trß “ ng-êi néi trî cho 20