Phan ThÞ H-¬ng
QT45
®Ò c-¬ng
nguyªn nh©n suy tho¸i kinh tÕ NhËt B¶n
trong nh÷ng n¨m 1990
I.Lêi nãi ®Çu
II. Nh÷ng nguyªn nh©n
1.Nh÷ng m©u thuÉn cña mét x· héi ®Çu c¬ vµ sù ®æ vì cña
nÒn kinh tÕ bong bãng
2.Sù yÕu kÐm, l¹c hËu cña hÖ thèng ng©n hµng, tµi chÝnh NhËt
B¶n
1
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
3.Sù giµ ho¸ d©n sè vµ g¸nh nÆng cña c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m
phóc lîi x· héi
4.Bé m¸y nhµ n-íc yÕu kÐm,chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh
5.Nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp cña m« h×nh kinh tÕ NhËt b¶n tr-íc
nh÷ng yªu cÇu th¸ch thøc míi cña thêi ®¹i
6.N¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ NhËt b¶n ngµy nay ®·
bÞ suy yÕu so víi mét sè n-íc ph¸t triÓn kh¸c tr-íc yªu cÇu
cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸-khu vùc ho¸ kinh tÕ.
7.Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ §«ng ¸.
III.KÕt luËn.
2
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
I.Lêi nãi ®Çu.
Kh«ng chØ lµ n-íc cã nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé mµ NhËt B¶n
cßn lµ mét n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hµng ®Çu thÕ giíi chØ
sau Mü. Cã ®-îc nh÷ng thµnh qu¶ nh- vËy còng bëi NhËt B¶n
lµ quèc ®¶o,bao bäc bëi v« vµn hßn ®¶o lín, nhá do vËy ®· t¹o
cho con ng-êi NhËt B¶n mét ý chÝ rÊt ham häc hái vµ muèn
v-¬n lªn. Tuy lµ mét n-íc nghÌo tµi nguyªn nh-ng NhËt B¶n
kh«ng ph¶i dùa vµo tµi nguyªn dåi dµo nh- c¸c n-íc kh¸c ®Ó
lµm giµu mµ NhËt B¶n lµm giµu b»ng chÝnh bé ãc s¸ng t¹o vµ
®«i bµn tay cÇn cï cña m×nh. Trong hai cuéc chiÕn trµnh thÕ
giíi NhËt B¶n lµ n-íc ®i x©m chiÕm thuéc ®Þa, muèn thèng trÞ
vµ v¬ vÐt cña c¶i. Nh-ng sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai th×
NhËt B¶n bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, nh-ng sau ®ã
NhËt B¶n ®· nhanh chãng phôc håi nÒn kinh tÕ cña m×nh vµ
ngµy cµng ph¸t triÓn vêi tèc ®é t¨ng tr-ëng thÇn kú. Nh-ng
3
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
®Õn thËp niªn 90 nÒn kinh tÕ cña NhËt B¶n bÞ suy tho¸i trÇm
träng, thËm chÝ khñng ho¶ng nÆng nÒ, cô thÓ:
N¨
20
87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
m
00
G
-
-
DP 4. 4. 4. 5. 2. 0. 0. 0. 1. 2.
0.
0.
(% 6
7
9
5
9
4
3
6
4
1.
9
1.2
5
7
9
)
Nguån: 1987-1997 Nikkei Shimbun vµ Japan Research
Quaterly, Spring 1997 vµ Winter 1996/1997_1998-2000:
Monthly Economic Report, October 2000 ( sè liÖu 2000 lµ dù
b¸o) EPA, Japan.
Qua b¶ng trªn cho ta thÊy r»ng tõ n¨m 1990 tèc ®é t¨ng
tr-ëng kinh tÕ cña NhËt B¶n b¾t ®Çu suy tho¸i, n¨m 1990 lµ
4
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
5,5% th× n¨m 1991 chØ cßn 2,9%… VËy nguyªn nh©n cña nã
lµ g×? Sau ®©y chóng ta sÏ xem xÐt, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ mét
sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ
NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m cña thËp niªn 90.
II. Nguyªn nh©n
Cã thÓ lý gi¶i t×nh h×nh trªn ®©y bëi c¸c c¸ch tiÕp cËn kh¸c
nhau dÉn ®Õn x¸c ®Þnh kh«ng gièng nhau vÒ c¸c lo¹i nguyªn
nh©n. Song trong mét ®Ò tµi nhá nµy em xin nªu ra mét sè
nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù suy tho¸i kinh tÕ NhËt B¶n
trong nh÷ng n¨m 90.
1.Nh÷ng m©u thuÉn cña mét x· héi ®Çu c¬ vµ sù ®æ vì cña
nÒn kinh tÕ bong bãng.
§©y còng cã thÓ coi lµ nguyªn nh©n ng¾n h¹n trùc tiÕp
dÉn ®Õn suy tho¸i kinh tÕ hÇu nh- kÐo dµi trong c¶ thËp niªn
90 cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Kinh tÕ bong bãng chÝnh lµ nÒn
5
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
kinh tÕ t¨ng tr-ëng cùc nhanh cña kinh tÕ NhËt B¶n vµo cuèi
thËp niªn 80, song ®ã kh«ng ph¶i lµ t¨ng tr-ëng thùc sù tõ sù
ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt nh- c¸c thêi
kú tr-íc ®ã mµ chñ yÕu t¨ng tr-ëng gi¶ t¹o do sù ®Çu c¬ vµo
mua b¸n bÊt ®éng s¶n, tr¸i phiÕu, c¸c hµng ho¸ nghÖ thuËt cã
gi¸ trÞ lín. §ång thêi víi hiÖn t-îng ®Çu c¬ nµy vÒ phÝa chÝnh
phñ NhËt B¶n vµo nh÷ng n¨m ®ã ®Ó ®èi phã víi sù lªn gi¸
m¹nh cña ®ång yªn sau hiÖp -íc Plaza 1985 ®· duy tr× kÐo dµi
mét chÝnh s¸ch l·i suÊt cho vay thÊp, khiÕn cho c¸c ho¹t ®éng
®Çu t- bu«n b¸n bÊt ®éng s¶n, tr¸i phiÕu… cµng ra t¨ng m¹nh
t¹o nªn sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cùc nhanh vµo cuèi nh÷ng n¨m
1980, cô thÓ:
1986
1987
1988
1990
2,5%
4,6%
4,9%
5,5%
6
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
ChÝnh sù t¨ng tr-ëng qu¸ m¹nh nµy khiÕn nhiÒu nhµ ®Çu
t- bÞ chi phèi bëi ý nghÜ kh«ng t-ëng lµ nhÊt ®Þnh hµng ho¸
cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ sÏ t¨ng tr-ëng theo thêi gian vµ do ®ã
cµng kÝch thÝch hä ®Çu t- m¹nh vµo thÞ tr-êng hµng ho¸ nµy.
§©y chÝnh lµ ¶o t-ëng vÒ mét nÒn kinh tÕ bong bãng, nã t¨ng
cùc nhanh nh- bong bãng xµ phßng ®Ó råi sôp ®æ ngay tr-íc
m¾t.Lo ng¹i tr-íc sù gia t¨ng kh¸c th-êng ®ã cña nÒn kinh tÕ,
chÝnh phñ NhËt B¶n th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng nhµ n-íc
®· véi vµng n©ng cao l·i suÊt cho vay lªn tíi møc 6% kÓ tõ
ngµy 30/8/1989 vµ liªn tôc gi÷ ë møc nµy cho tíi ngµy
1/7/1990. Ngay sau khi cã biÖn ph¸p cùc ®oan nµy, nhu cÇu
vay tiÒn mua ®Êt ,mua c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt, cæ phiÕu,
chøng kho¸n ®· kh«ng cßn vµ gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng nµy sôt
xuèng rÊt nhanh. C¸c doanh nghÞÖp, c¸c nhµ kinh doanh c¸
thÓ tríc ®ã ®± “chèt”dån vèn ®Çu t. (b´ng vèn tù cã, vèn
vay ng©n hµng, vèn do ph¸t hµnh tr¸i phiÕu huy ®éng vèn cña
7
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
c¸c nhµ ®Çu t-, cña vèn nhµn rçi trong d©n chóng…) ®Òu bÞ
l©m vµo t×nh tr¹ng bi ®¸t,kh«ng thÓ tr¶ næi kho¶n nî do gi¸ trÞ
tµi s¶n ®Çu t- tôt xuèng . nÒn kinh tÕ bong bãng ®· bÞ ®æ vì
hoµn toµn thay thÕ vµo lµ t×nh tr¹ng suy tho¸i, tr× trÖ kÐo dµi
suèt c¶ thËp niªn 90 nh- ®· thÊy .
G¸nh chÞu thiÖt h¹i ®Çu tiªn vµ còng lµ nghiªm träng nhÊt
lµ hÖ thèng c¸c ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh tÝn dông .
TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1995 , nghÜa lµ sau 5n¨m nÒn kinh tÕ bong
bãng bÞ ®æ vì , ®· cã hµng lo¹t c«ng ty bÞ ph¸ s¶n ,kh«ng cã
tiÒn tr¶ nî ng©n hµng, khiÕn cho tæng sè nî khã ®ßi cña ng©n
hµng ®· lªn tíi 40.000 tû yªn (t-¬ng ®-¬ng víi 400 tû USD).
NhiÒu ng©n hµng vµ c«ng ty tµi chÝnh l©m vµo c¶nh hÕt søc
khã kh¨n thËm chÝ bÞ ®æ vì theo, trong ®ã cã c¶ 11 ng©n hµng
vµo lo¹i m¹nh nhÊt cña NhËt B¶n nh-ng còng lµ m¹nh nhÊt
cña thÕ giíi khi ®ã ®· ph¶i gi¶m tíi 10% kh¶ n¨ng ho¹t ®éng
trong 2 n¨m 1994, 1995. Riªng ng©n hµng Sumitomo còng
8
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
vµo lo¹i lín nhÊt thÕ giíi ë thêi ®iÓm ®ã ®· bÞ lç tíi 3 tû USD
vµo ®Çu n¨m 1995. Th¸ng 4-1997 c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä
Nissan ®· bÞ ph¸ s¶n, më ®Çu cho lµn sãng ph¸ s¶n cña c¸c tæ
chøc tµi chÝnh NhËt B¶n ®· x¶y ra ®ång lo¹t vµo th¸ng 11 vµ
12 n¨m ®ã. §ã lµ sù kiÖn 5 tæ chøc tµi chÝnh lín nhÊt cña NhËt
B¶n ®· bÞ ph¸ s¶n: C«ng ty chøng kho¸n Sanyo; C«ng ty
chøng kho¸n Yamaichi; C«ng ty chøng kho¸n Maruso; ng©n
hµng Hokkaido Takushoku; ng©n hµng Tokuyo ®· bÞ ph¸ s¶n,
c«ng ty chøng kho¸n Sanyo ®· ®Ó l¹i mãn nî 3000 tû yªn, cßn
lín h¬n c¶ kho¶n nî khã ®ßi cña NhËt B¶n ë Th¸i Lan. C¸c tæ
chøc cßn l¹i: Yamaichi ®Ó l¹i mãn nî 3000 tû yªn,Maruso
46,34 tû yªn, Hokkaido Takushoku 1,5 tû yªn, Tokuyo 59 tû
yªn. Kinh tÕ suy tho¸i lµm cho ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty
kh«ng thanh to¸n ®-îc c¸c kho¶n nî ®· vay ng©n hang vµ do
®ã c¸c ng©n hµng kh«ng nh÷ng kh«ng cã tiÒn cho c¸c khoµn
vay míi mµ nguy c¬ ph¸ s¶n còng ngµy cµng t¨ng lªn. Theo
9
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
Côc kÕ ho¹ch kinh tÕ NhËt B¶n (EPA) -íc tÝnh ®Õn thêi ®iÓm
n¨m 1998 tæng gi¸ trÞ c¸c kho¶n nî khã ®ßi trong n-íc cña
ng©n hµng ®· lªn tíi 800 tû USD chiÕm 20% tæng sè tÝn dông
cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng Nhµ n-íc, céng víi kho¶ng
300 tû USD cho c¸c n-íc ch©u ¸ khi ®ã ®ang bÞ khñng ho¶ng
vay còng cã nguy c¬ khã ®ßi. TÝnh ®Õn trong n¨m 1998 ®· cã
tíi 19 ng©n hµng hµng ®Çu NhËt B¶n ®Òu cã sè nî lín h¬n sè
tµi s¶n ®¨ng ký. §Æc biÖt trÇm träng lµ tr-êng hîp ng©n hµng
tÝn dông dµi h¹n NhËt B¶n ®· cã sè nî rÊt lín kh«ng thÓ x¸c
®Þnh chÝnh x¸c ®-îc vµ chØ riªng trong n¨m 1998, ®Ó cøu v·n
nguy c¬ ph¸ s¶n cña ng©n hµng nµy chÝnh phñ ®· ph¶i chi h¬n
400 tû USD…
T×nh tr¹ng trªn ®· khiÕn cho giíi ®Çu t- trong vµ ngoµi
n-íc kh«ng cßn lßng tin ®èi víi thÞ tr-êng tµi chÝnh NhËt B¶n.
Ngay tõ 1995, nhiÒu tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ cña n-íc
ngoµi t¹i NhËt B¶n ®· rót khái Tokyo vµ chuyÓn sang thÞ
10
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
tr-êng tµi chÝnh kh¸c ë ch©u ¸. §ång thêi víi t×nh tr¹ng bi ®¸t
cña hÖ thèng c¸c c¬ quan tµi chÝnh tiÒn tÖ lµ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña nhiÒu c«ng ty NhËt B¶n còng bÞ thua lç,
dÉn ®Õn ph¸ s¶n. TÝnh ®Õn n¨m 1995 ®· cã tíi 15000 c«ng ty
cña NhËt bÞ ph¸ s¶n, §Æc biÖt n¨m 1998 chØ tÝnh riªng 6 th¸ng
®Çu n¨m sè c¸c doanh nghiÖp ph¸ s¶n ®· lªn tíi con sè 10262.
Kinh tÕ suy tho¸i ®· gi¸ng c¶ vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp
mòi nhän, trô cét cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n nh-: ®iÖn tö, tin
häc, c¶ 5 c«ng ty s¶n xuÊt m¸y tÝnh c¸ nh©n lín nhÊt cña NhËt
B¶n lµ : Hitachi, Toshiba, ®iÖn c¬ Mitsubishi,Matssusshita vµ
Fujitsu ®Òu bÞ sa sót trong s¶n xuÊt kinh doanh. N¨m 1997 lîi
nhuËn cña Hitachi bÞ gi¶m tíi 90%; ®iÖn c¬ Mitsubishi bÞ thua
lç ®Õn 40 tû yªn. N¨m 1999, nh- ®· biÕt kinh tÕ NhËt B¶n tuy
cã phôc håi trë l¹i song cßn rÊt mong manh, chËm ch¹p, víi
tèc ®é t¨ng tr-ëng kho¶ng 0,5%. Trong t×nh tr¹ng ®ã ho¹t
®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®· cã phÇn nµo bÞ thua thiÖt, song
11
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
nh×n chung lîi nhuËn thu ®-îc vÉn ch-a thÓ t¨ng trë l¹i nhtr-íc thêi kú suy tho¸i. Ch¼ng h¹n trong 6 th¸ng ®Çu n¨m tµi
chÝnh 1999 doanh thu cña Sogo Shaha hµng ®Çu NhËt B¶n lµ
Mitsubishi,
Mitsui,
Marubenni,
Sumitomo,
Itochu
vµ
Nissho_iwai ®Òu vÉn bÞ gi¶m thuÕ 2 con sè. Trong ®ã lîi
nhuËn cña Mitsubishi gi¶m 27,4%,Manubenni gi¶m 53,6%,
Mitsui gi¶m 10% vµ Sunitomo gi¶m 31,5% so víi cïng kú
n¨m ngo¸i…
2.Sù yÕu kÐm, l¹c hËu cña hÖ thèng ng©n hµng tµi chÝnh
NhËt B¶n .
§©y lµ lo¹i nguyªn nh©n dµi h¹n, c¬ b¶n vµ trùc tiÕp
khiÕn cho kh«ng nh÷ng chÝnh phñ NhËt B¶n kh«ng thÓ kh¾c
phôc cã hiÖu qu¶ sù ®æ ví nÒn kinh tÕ bong bãng vµo ®Çu thËp
niªn 90 mµ tõ ®ã cßn lµm kÐo dµi sù suy tho¸i kinh tÕ trong
suèt nh÷ng n¨m 1990. ChÝnh sù yÕu kÐm, l¹c hËu cña hÖ
thèng ng©n hµng tµi chÝnh NhËt B¶n ®· cµng lµm cho kinh tÕ
12
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
NhËt B¶n l©m vµo khñng ho¶ng suy tho¸i ®Õn ®Ønh cao trÇm
träng trong 2 n¨m 1997,1998 do sù t¸c ®éng tiªu cùc ®ång
thêi cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ §«ng ¸.
Sù yÕu kÐm, l¹c hËu thÓ hiÖn ë mét sè khÝa c¹nh c¬ b¶n
sau:
- HÖ thèng ng©n hµng tµi chÝnh NhËt B¶n ®· nhiÒu n¨m
chÞu d-íi sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña bé tµi chÝnh ng©n
hµng NhËt B¶n lµ c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cho chÝnh phñ
NhËt B¶n ®· kh«ng cßn phï hîp víi ®iÒu kiÖn KHKT
vµ tù do c¹nh tranh ngµy nay.
- Liªn kÕt trong c¸c quan chøc chÝnh phñ ( thuéc bé tµi
chÝnh, bé c«ng th-¬ng vµ ng©n hµng NhËt B¶n ) víi
giíi doanh nghiÖp t- nh©n ( chñ yÕu lµ c¸c c«ng ty lín
) ®· tá ra cµng bÞ tha ho¸, biÕn chÊt, dÉn ®Õn c¸c tÖ n¹n
®Çu c¬, tham nhòng, vô lîi c¸ nh©n trong khi lîi Ých
13
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
tËp thÓ, Nhµ n-íc bÞ thua thiÖt kh«ng nh÷ng thÕ cßn
lµm tha ho¸ ®¼ng cÊp chÝnh trÞ NhËt b¶n
Vµo nh÷ng n¨m tr-íc thËp niªn 90, NhËt B¶n ®· cã 7 trong sè
10 ng©n hµng ®øng ®Çu thÕ giíi, nh-ng tõ cuèi thËp niªn 90
theo kÕt qu¶ ®iÒu tra so s¸nh xÕp h¹ng trong 20 ng©n hµng
hµng ®Çu thÕ giíi víi 20 ng©n hµng hµng ®Çu NhËt B¶n cã thh¹ng rÊt thÊp so víi c¸c ng©n hµng n-íc ngoµi, cô thÓ c¸c
ng©n hµng NhËt B¶n ®· tôt hËu kho¶ng 10 so víi c¸c ng©n
hµng Mü. Cã t×nh tr¹ng nµy lµ do c¸c ng©n hµng Mü còng nhc¸c ng©n hµng nhiÒu n-íc t- b¶n kh¸c cña Ph-¬ng T©y ®ªu
lu«n ph¶i v-¬n lªn trong m«i tr-êng c¹nh tranh gay g¾t, do ®ã
ngµy cµng lín m¹nh h¬n, trong khi c¸c ng©n hµng NhËt B¶n
l¹i ®-îc tån t¹i, ph¸t triÓn trong mét m«i trêng “ Cng
chiÒu” bëi viÖc thi h¯nh cuéc sèng b°o hé qu² møc trong suèt
nhiÒu n¨m qua cña chÝnh phñ NhËt B¶n dÉn tíi sù c¹nh tranh
cña c¸c ng©n hµng NhËt B¶n rÊt yÕu kem tr-íc nh÷ng sãng
14
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
giã cña suy tho¸i kinh tÕ mµ næi bËt nhÊt lµ trong lÜnh vùc tµi
chÝnh-tiÒn tÖ nh- ®· thÊy trong suèt thËp niªn 90 võa qua.
Thªm v¯o ®ã l¯ nh÷ng “mçi quan hÖ bÊt minh” trong
kh«ng Ýt quan chøc chÝnh phñ víi kinh doanh nhÊt lµ víi giíi
chñ ng©n hµng ®· dÉn ®Õn nhiÒu vô tham nhòng nghiªm träng
mµ tr-íc khi ch-a bÞ phanh phui ra ®Òu ®· ®-îc b-ng bÝt, che
giÊu bëi sù cÊu kÕt chÆt chÏ trong c¸c tÇng líp ®ã. C«ng ty
chøng kho¸n Yamaichi sau khi ph¸ s¶n, c¬ quan ®iÒu tra ®·
ph¸t hiÖn ra r»ng c«ng ty nµy cßn giÊu ®Õn 260 tû Yªn t¹i
ng©n hµng Fuji. Cßn víi hai ng©n hµng Nippon Credit vµ Long
term Credit sau khi quèc h÷u ho¸, c¬ quan gi¸m s¸t tµi chÝnh
NhËt B¶n (FSA) míi ph¸t hiÖn ra tæng sè nî khã ®ßi cña hai
ng©n hµng nµy sai lÖch tíi 1500 tû Yªn so víi con sè c«ng bè,
trong ®ã riªng c¸c kho¶n nî kh«ng thÓ ®ßi ®-îc ®· lªn tíi 261
tû yªn. Ngµy 25-12-1998, FSA ®· c«ng bè tæng sè nî khã ®ßi
15
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
cña 17 ng©n hµng lín nhÊt NhËt B¶n lµ 49499 tû yªn, cao h¬n
12,5 % so víi sè liÖu 44093 tû yªn mµ c¸c ng©n hµng tù to¸n.
3.Sù giµ ho¸ d©n sè vµ g¸nh nÆng cña c¸c chÝnh s¸ch b¶o
®¶m phóc lîi x· héi.
Sù giµ ho¸ d©n sè ®ang gia t¨ng ë NhËt B¶n vÒ thùc chÊt
chÝnh lµ do t¸c ®éng tÝch cùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt
B¶n tõ nhiÒu n¨m tr-íc ®©y. Kinh tÕ ph¸t triÓn dÉn theo thu
nhËp vµ møc sèng thùc tÕ cao cïng víi c¸c chÝnh s¸ch b¶o
®¶m phóc lîi x· héi ®èi víi ng-êi giµ ®ang gia t¨ng lµ nguyªn
nh©n chñ yÕu khiÕn cho tuæi thä cña ng-êi NhËt B¶n t¨ng lªn,
sè ng-êi giµ tõ 65 tuæi trë lªn ngµy cµng gia t¨ng, chiÕm 15%
d©n sè. Ngoµi ra cßn cã nguyªn nh©n t©m lý x· héi kh¸c n÷a,
líp trÎ NhËt B¶n vèn ®· quen víi nÕp sèng thùc dông, trong
cuéc sèng c«ng nghiÖp l¹i qu¸ khÈn tr-¬ng, c¨ng th¼ng v× thÕ
phÇn lín trong sè hä ho muèn sinh con hoÆc cïng l¾m chØ
sinh 1 con. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng ng-êi kh«ng muèn kÕt h«n,
16
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
thÝch sèng ®éc th©n… TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®· khiÕn
cho x· héi NhËt B¶n ®¸ng ®øng tr-íc nguy c¬ lín vÒ sù mÊt
c©n ®èi c¬ cÊu d©n sè : Sè ng-êi giµ t¨ng nhanh nh-ng ngµy
cµng Ýt trÎ em. N-íc Mü ngµy nay còng ®ang ®øng tr-íc
th¸ch thøc giµ ho¸ d©n sè nh-ng tû lÖ sinh vÉn cao h¬n so víi
NhËt B¶n v× b×nh qu©n 1 phô n÷ NhËt B¶n chØ sinh 1,42 con
trong khi ë Mü lµ 2,019. Cßn so víi Trung Quèc vµ ViÖt Nam
th× l¹i hoµn toµn tr¸i l¹i, ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®-îc coi lµ
nh÷ng n-íc cã d©n sè kh¸ trÎ.
¶nh h-ëng cña vÊn ®Ò giµ ho¸ vµ tû lÖ sinh thÊp trªn ®èi
víi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n tr-íc hÕt ®· g©y nªn t×nh tr¹ng thiÕu
søc lao ®éng nhÊt lµ lùc l-îng lao ®éng trÎ ®-îc ®µo t¹o cã kü
thuËt míi ®· bÞ gi¶m sót m¹nh, tõ ®ã ¶nh h-ëng xÊu trùc tiÕp
®Õn n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ lµm gi¶m t¨ng tr-ëng x·
kinh tÕ. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c tiªu cùc kh¸c n÷a nh-:
Thø nhÊt, gi¶m sót thu nhËp vµ søc mua bëi ng-êi giµ mua
17
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
s¨m Ýt h¬n so víi giíi trÎ nhiÒu; Thø hai, lµm cho tû lÖ tÝch luü
gia ®×nh gi¶m do ®ã lµ gi¶m ®Çu t- vµo ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ;
Thø ba, lµ gi¶m ®ãng thuÕ, gi¶m ®ãng gãp tiÒn h-u dÉn ®Õn
t¨ng g¸nh n¨ng cho ng©n s¸ch nhµ n-íc trong viÖc thùc th ®Çu
t- ph¸t triÓn c«ng céng vµ c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m phóc lîi x·
héi; Thø t- n÷a lµ sÏ g©y nªn t×nh tr¹ng ngµy cµng gi¶m bít
d©n sè cña n-íc NhËt B¶n. Ngay tõ n¨m 1997, c¸c nhµ nh©n
khÈu häc ®· lµm phÐp tÝnh thèng kª dù b¸o, d©n sè NhËt B¶n
khi ®ã lµ 126 triÖu, nh-ng cã thÓ ®¹t 128 triÖu vµo n¨m 2007
®Ó råi suy gi¶m nghiªm träng chØ con 67 triÖu vµo n¨m 2100
nÕu nh- NhËt B¶n vÉn duy tr× tû lÖ sinh nh- lóc ®ã lµ 1,42
con/ 1 phô n÷ vµ tuæi thä cña ng-êi giµ vÉn ®-îc kÐo dµi nhhiÖn nay. Nh- vËy, víi xu h-íng giµ ho¸ d©n sè cña NhËt B¶n
®ang gia t¨ng sÏ ¶nh h-ëng rÊt xÊu ®Õn kinh tÕ NhËt B¶n trong
nh÷ng n¨m 90 vµ trong t-¬ng lai n÷a.
4. Bé m¸y nhµ n-íc yÕu kÐm, chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh.
18
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
Tõ sù ®æ vì cña nÒ kinh tÕ bong bãng cho ®Õn suy tho¸i
kinh tÕ hÇu nh- kÐo dµi c¶ thËp niªn 90, c¸c nhµ ph©n tÝch ®·
t×m nguyªn nh©n cña t×nh h×nh nµ vµ thÊy r»ng kh«ng thÓ
kh«ng nh¾c ®Õn mét nguyªn nh©n rÊt quan träng ®ã lµ bé m¸y
Nhµ n-íc yÕu kÐm trong n¨ng lùc l·nh ®¹o, qu¶n lý víi kh«ng
Ýt vô bª bèi tham nhòng cña c¸c quan chøc chÝnh phñ vµ t×nh
h×nh chÝnh trÞ NhËt B¶n ®· dÉn ®Õn phøc t¹p, kh«ng æn ®Þnh.
Cã thÓ nãi r»ng chÝnh nh÷ng yÕu kÐm trong vai trß l·nh ®¹o
chÝnh trÞ vµ qu¶n lý ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ trong bèi c¶nh quèc
tÕ vµ trong n-íc ®· cã nhiÒu thay ®æi sau chiÕn tranh l¹nh cña
®¶ng cÇm quyÒn - §¶ng d©n chñ tù do ®· khiÕn cho nÒn kinh
tÕ cña ®Êt n-íc nµy bÞ suy gi¶m nghiªm träng nh- ®· thÊy.
Nh×n l¹i c¶ thËp niªn 90 ta thÊy râ tam gi¸c quyÒn lùc cña
NhËt B¶n lµ Giíi chÝnh trÞ-quan chøc Nhµ n-íc – doanh
nghiÖp, nÕu nh- tr-íc kia cã vÞ trÝ, vai trß tÝch cùc ®èi víi sù
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc th× nay ®· trë thµnh lùc
19
Phan ThÞ H-¬ng
QT45
c¶n cña sù ph¸t triÓn, bëi tam gi¸c nµy kh«ng ®ãng gãp g× cho
®Êt n-íc n÷a mµ chØ ph¸ ho¹i nÒn kinh tÕ, ®ôc khoÐt nã. Tr-íc
t×nh h×nh nµy, nhiÒu ng-êi NhËt B¶n ®· kh«ng ®ång t×nh víi
®-êng lèi chÝnh trÞ b¶o thñ cña ®¶ng d©n chñ tù do vµ muèn
c¶i c¸ch nã. Bªn c¹nh ®ã nh÷ng hËu qu¶ cña kinh tÕ bong
bãng ®æ vì vµ kinh tÕ suy tho¸i ®· lµm cho ®¶ng d©n chñ tù do
gÆp nhiÒu khã kh¨n, lóng tóng trong cÇm quyÒn, tõ ®ã g©y
nªn t×nh tr¹ng khñng ho¶ng chÝnh trÞ NhËt B¶n vµo n¨m 1993
khiÕn cho ®¶ng d©n chñ tù do bÞ mÊt quyÒn l·nh ®¹o. H¬n hai
n¨m sau, §¶ng d©n chñ tù do ®· trë l¹i vÞ trÝ l·nh ®¹o cña
m×nh vµ tiÕp tôc l·nh ®¹o ®Êt n-íc cho ®Õn nay. Tuy ®· cã
nhiÒu biÖn ph¸p c¶i c¸ch hÖ thèng chÝnh trÞ, bé m¸y Nhµ n-íc
vµ còng ®· cã nhiÒu nç lùc thùc thi c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch
kinh tÕ song nh- ®· thÊy do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau
kinh tÕ NhËt B¶n trong suèt thËp niªn 90 hÇu nh- lµ suy tho¸i
(ngo¹i trõ 2 n¨m 1995-1996 cã t¨ng tr-ëng trë l¹i mét chót vµ
20
- Xem thêm -