§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn A: Lêi më ®Çu
HiÖn nay, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét m« h×nh kinh tÕ phæ biÕn vµ
cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn
thÕ giíi. M« h×nh nµy kh«ng chØ ®-îc ¸p dông ë c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa, mµ
cßn ®-îc ¸p dông ë c¸c n-íc ®i theo con ®-êng x· héi chñ nghÜa. Nã ®-îc vËn
dông ë c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ c¶ ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng míi
sö dông m« h×nh kinh tÕ nµy ®-îc kho¶ng h¬n 15 n¨m nay. Vµ cã nh÷ng thµnh
tùu mµ chóng ta ®· ®¹t ®-îc còng nh- cã nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò gÆp
ph¶i cÇn ®-îc gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh kinh tÕ míi.
§iÒu nµy rÊt ®¸ng ®-îc quan t©m.
Chóng ta cÇn hiÓu râ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ n-íc ta vµ t×nh h×nh kinh tÕ cña
thÕ giíi. NhÊt lµ ®èi víi sinh viªn khi nghiªn cøu vÒ kinh tÕ th× ®Ò tµi nµy gióp
cho chóng ta tr¶ lêi ®-îc nh÷ng c©u hái: "Ph¶i ch¨ng mçi mét quèc gia muèn cã
®-îc t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao, muèn s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n
phÈm vËt chÊt cho x· héi th× nhÊt thiÕt ph¶i sö dông m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng
?", "V× sao m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng l¹i ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia?", "Kinh tÕ thÞ tr-êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhthÕ nµo?", "Kinh tÕ thÞ tr-êng bao gåm nh÷ng nh©n tè nµo cÊu thµnh nªn vµ ho¹t
®éng cña nã ra sao?", "Bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ViÖt Nam ra ®êi vµ qu¸
tr×nh ho¹t ®éng cña nã diÔn ra nh- thÕ nµo?", "NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng
x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c so víi nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng cña c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi?"…
§Ò tµi nµy sÏ gióp cho chóng ta hiÓu ®-îc thªm vÒ b¶n chÊt, tÝnh chÊt
còng nh- nguån gèc h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ . Ngoµi ra cßn gióp cho chóng ta
biÕt thªm ®-îc vÒ thùc tÕ, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng quy luËt nµo t¸c ®éng ®Õn kinh
tÕ thÞ tr-êng. §iÒu ®ã thùc sù bæ Ých vµ nã sÏ lu«n hç trî cho chóng ta trong qu¸
tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ n©ng cao kiÕn thøc, tÝch luü ®-îc cña b¶n th©n. Tõ
®ã gióp cho chóng ta cã ®-îc c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n, thùc tÕ h¬n vµ nã dÇn h×nh
thµnh cho chóng ta mét t- duy ph©n tÝch l«gic vÒ nh÷ng hiÖn t-îng kinh tÕ x·
héi xÈy ra hiÖn nay.
§ã chÝnh lµ lý do mµ em chän ®Ò tµi nµy, ®Ò tµi: "Sù h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam"
PhÇn B: néi dung
I/ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng lµ g×?
NÒn kinh tÕ ®-îc coi nh- mét hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ. Khi c¸c quan
hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ ®Òu biÓu hiÖn qua mua - b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn
thÞ tr-êng( ng-êi b¸n cÇn tiÒn, ng-êi mua cÇn hµng vµ hä ph¶i gÆp nhau trªn thÞ
tr-êng) th× nÒn kinh tÕ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ c¸ch tæ chøc nÒn kinh tÕ - x· héi trong ®ã, c¸c quan
hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng
hãa, dÞch vô trªn thÞ tr-êng vµ th¸i ®é c- xö cña tõng thµnh viªn chñ thÓ kinh tÕ
lµ h-íng vµo viÖc kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña thÞ tr-êng.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, khi tÊt c¶
c¸c quan hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt xuÊt hiÖn ®Òu ®-îc tiÒn tÖ
ho¸, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh-: ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn, vèn b»ng tiÒn vµ vèn vËt
chÊt, søc lao ®éng, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô t¹o ra, chÊt
x¸m ®Òu lµ ®èi t-îng mua b¸n, lµ hµng hãa.
Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng th× chóng ta cßn cã
thªm hai quan ®iÓm kh¸c nhau n÷a ®-îc ®-a ra trong héi th¶o vÒ "kinh tÕ thÞ
tr-êng vµ ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa" do héi ®ång lý luËn trung -ng tæ chøc:
Mét lµ, xem "Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ph-¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ
tr-êng h×nh thµnh do trao ®æi vµ l-u th«ng hµng hãa lµm ng-êi ph©n phèi c¸c
nguån lùc chñ yÕu; lÊy lîi Ých vËt chÊt, cung cÇu thÞ tr-êng vµ mua b¸n gi÷a hai
bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ ph-¬ng thøc tæ chøc vËn
hµnh kinh tÕ - x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu. Tèt hay xÊu lµ do ng-êi sö
dông nã". Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ vËt "trung tÝnh", lµ "c«ng
nghÖ s¶n xuÊt" ai sö dông còng ®-îc.
Hai lµ, xem "Kinh tÕ thÞ tr-êng " lµ mét lo¹i kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ, nã
in ®Ëm dÊu Ên cña lùc l-îng x· héi lµm chñ thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét
ph¹m trï ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c ®éng lÉn
nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ ho¹t ®éng
trong kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng chØ ph¶i c¸ nh©n riªng lÎ, ®ã cßn lµ nh÷ng tËp
®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng ®ã cã
thÓ cã lîi cho ng-êi nµy, tÇng líp hay giai cÊp nµy; cã h¹i cho tÇng líp, giai cÊp
kh¸c.
Tãm l¹i: Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng thøc tån t¹i cña
nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®-îc biÓu hiÖn th«ng qua quan
hÖ hµng ho¸ - thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ
hµng ho¸ vµ v× thÕ nã hoµn toµn kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn - lµ nÒn kinh tÕ quan
hÖ d-íi d¹ng hiÖn vËt, ch-a cã trao ®æi.
2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n liÒn víi qu¸
tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh sau:
a) Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra c¸c ngµnh,
c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù chuyªn m«n ho¸ lao ®éng vµ theo ®ã
lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau
Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi, mçi ng-êi chØ s¶n xuÊt mét thø hoÆc
mét vµi thø s¶n phÈm. Song nhu cÇu cña hä l¹i bao hµm nhiÒu thø kh¸c nhau, ®Ó
tháa m·n nhu cÇu ®ßi hái cÇn cã sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a hä víi nhau
Tæ chøc x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng x·
héi, nªn s¶n phÈm cña ng-êi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ng-êi kh¸c, cÇu cho x· héi
Sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra trong néi bé ngµnh; trong c¸c ngµnh víi nhau
Do sù ph¸t triÓn nh- vò b·o cña khoa häc - c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ gi÷a
c¸c ph©n x-ëng, gi÷a c¸c c«ng ®o¹n trong néi bé xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt,
tinh vi h¬n. §iÒu ®ã cho thÊy tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n cµng lín th× s¶n xuÊt tb¶n chñ nghÜa ngµy cµng x· héi ho¸
C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sau chiÕn tranh ®· ®Èy qu¸ tr×nh ph©n
c«ng x· héi t- b¶n vµ chuyªn m«n ho¸ lªn ®Õn tr×nh ®é s©u réng ch-a tõng thÊy.
H×nh thµnh sù ph©n c«ng gi÷a c¸c bé phËn lÊy thµnh qu¶ khoa häc lµm c¬ së,
lµm cho chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh chuyªn m«n
ho¸ linh kiÖn, chuyªn m«n ho¸ c«ng nghÖ, chuyªn m«n ho¸ kü thuËt, b¶o d-ìng
thiÕt bÞ vµ hËu cÇn s¶n xuÊt. Liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt
thiÕt, lµm t¨ng c-êng tÝnh phô thuéc lÉn nhau, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp
c¸ biÖt hoµn toµn dung hîp thµnh mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thèng nhÊt
Chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn th× quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c xÝ
nghiÖp, c¸c khu vùc ngµy cµng mËt thiÕt, hiÖp t¸c trao ®æi th-¬ng phÈm trªn thÞ
tr-êng ph¸t triÓn thµnh quan hÖ hiÖp t¸c ngµy cµng bÒn v÷ng
Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trªn thÕ giíi
còng më réng nhanh. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, c¸c n-íc ngµy cµng
liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, lÖ thuéc vµo nhau, sù giao l-u t- b¶n, trao ®æi mËu
dÞch ngµy cµng phong phó
b) §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt
Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm h÷u
C¸c h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d- thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña riªng,
xuÊt hiÖn t- h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë møc ®é, quy m«
vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u thÓ hiÖn th«ng qua
së h÷u cña nhµ n-íc, së h÷u toµn d©n, së h÷u t- nh©n thÓ hiÖn ë t- b¶n t- h÷u
lín, t- h÷u nhá. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Nã ph¸t sinh tÊt yÕu
do yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt còng nh- qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nãi
chung ®ßi hái. §ång thêi, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu, lîi Ých ngµy cµng t¨ng vµ
kh¾c phôc sù bÊt lùc, yÕu kÐm cña chñ thÓ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh th«ng qua hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt tù
nguyÖn, ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Së h÷u nhµ n-íc: lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ n-íc lµ ®¹i diÖn cho nh©n
d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµi s¶n, nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ nh÷ng
cña c¶i cña ®Êt n-íc. Së h÷u nhµ n-íc nghÜa lµ nhµ n-íc lµ chñ së h÷u, cßn
quyÒn sö dông giao cho c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n ®Ó ph¸t triÓn
mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt
Së h÷u tËp thÓ: lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (c¸ nh©n ng-êi lao
®éng) tù nguyÖn tham gia. Së h÷u tËp thÓ biÓu hiÖn ë së h÷u tËp thÓ c¸c hîp t¸c
x· trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i,…. ë c¸c nhãm, tæ, ®éi vµ
c¸c c«ng ty cæ phÇn
Së h÷u hçn hîp: lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ trong thêi k×
qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ cã thÓ tham gia mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ, khi
thÊy cã lîi
Së h÷u t- nh©n cña s¶n xuÊt nhá: lµ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt cña b¶n
th©n ng-êi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ n«ng d©n, c¸ thÓ, thî thñ c«ng,
tiÓu th-¬ng. Hä võa lµ chñ së h÷u ®ång thêi lµ ng-êi lao ®éng. ë quy m« vµ
ph¹m vi réng h¬n lµ t- h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng
Së h÷u t- nh©n t- b¶n: lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸c nhµ t- b¶n vµo c¸c
ngµnh, lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ
c) Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ
lµm xuÊt hiÖn c¸c thÞ tr-êng míi
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ thóc ®Èy sù x· héi hµng lo¹t ngµnh
nghÒ míi vµ lµm cho nh÷ng ngµnh nghÒ cò ®-îc c¶i t¹o. Cuéc c¸ch m¹ng lµm
cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña c¸c n-íc cã sù thay ®æi lín. Trong thêi k× kinh tÕ
t¨ng tr-ëng nhanh sau chiÕn tranh, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu lµ tæ hîp ngµnh nghÒ
míi, cã t¸c dông quan träng. Ngµy nay nh÷ng ngµnh nghÒ míi xuÊt hiÖn nhê cã
sù ph¸t triÓn s©u s¾c cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®· kh«ng chØ cã mét
hai ngµnh mµ xuÊt hiÖn hµng lo¹t ngµnh c«ng nghiÖp míi nh- c«ng nghiÖp ®iÖn
tö, c«ng nghiÖp quang häc, c«ng nghiÖp nguyªn tö, c«ng nghiÖp sinh vËt, c«ng
nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp tÇu vò trô….. ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Sù xuÊt hiÖn c¸c
tæ hîp ngµnh nghÒ míi, c¸c ngµnh nghÒ cò kh«ng bÞ xo¸ bá, mµ ®-îc c¶i t¹o
mét c¸ch triÖt ®Ó. ViÖc sö dông réng r·i m¸y dÖt kh«ng cã thoi, ®Çu m¸y h¬i
n-íc, sù ph¸t triÓn réng r·i cña lß luyÖn thÐp ®iÖn vµ ®óc gang thÐp liªn hoµn, sù
t¨ng vät cña hÖ thèng m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn vµ ng-êi m¸y c«ng nghiÖp…
MÆt kh¸c c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ cßn t¹o ra mét lo¹t thÞ tr-êng
míi nh-: thÞ tr-êng c«ng nghÖ, thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng, thÞ tr-êng tµi
chÝnh tiÒn tÖ…TÊt c¶ nh÷ng thÞ tr-êng nµy ®Òu cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi
nhau, vµ sù ph¸t triÓn cña chóng ®Òu phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ
d) Sù ph¸t triÓn ph©n c«ng vµ trao ®æi ë ph¹m vi quèc tÕ.
Do ph©n c«ng lao ®éng nªn mçi ng-êi chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n
phÈm nhÊt ®Þnh. Song nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi ng-êi cÇn cã nhiÒu
lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
nhau, phô thuéc vµo nhau. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao, ph©n c«ng lao
®éng ®-îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸.
Quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ng-êi s¶n xuÊt,
lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng-êi s¶n xuÊt
nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ng-êi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm
lao ®éng cho nhau
Khi c¸ch m¹ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× sÏ t¹o
®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi thóc ®Èy c¸c ngµnh, lÜnh vùc
kinh tÕ vµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn ®ång bé. Sù ph¸t triÓn ®ã ph¸ vì
tÝnh tù cÊp,tù tóc, më réng thÞ tr-êng giao l-u, trao ®æi hµng ho¸ kh«ng chØ trong
ph¹m vi quèc gia mµ cßn diÔn ra trªn thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi. Lóc nµy nhu
cÇu tiªu dïng cña d©n c- kh«ng chØ ®-îc ®¸p øng b»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña
tõng quèc gia riªng lÎ, mµ cßn ®-îc cung cÊp tõ c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ
khu vùc
MÆt kh¸c con ng-êi ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan
hiÕm tµi nguyªn b»ng c¸ch giao th-¬ng, trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ tiªu dïng vµ
c¸c lo¹i tµi nguyªn kho¸ng s¶n nh»m khai th¸c nguån lùc d- thõa cña c¸c n-íc
®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu hôt nguån lùc cña n-íc m×nh. Nh÷ng
yÕu tè nµy t¹o nªn xu thÕ tÊt yÕu phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c
quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v× trªn thÕ giíi kh«ng cã mét quèc gia nµo cã ®Çy ®ñ
c¸c yÕu tè nguån lùc ®Ó tù m×nh x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Nh- vËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ ph©n bè
tµi nguyªn kh«ng ®Òu, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña con ng-êi ngµy cµng cao
vµ sè l-îng d©n c- ngµy mét nhiÒu. Nh-ng nhiÖm vô ®ã chØ ®-îc diÔn ra khi mµ
khoa häc - c«ng nghÖ vµ lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao
3. C¸c b-íc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng
a) Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n.
B-íc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng gi¶n
®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x·
héi. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu h-íng ph¸t triÓn cña
ph©n c«ng x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng biÖt,
mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao t¸c trong chÕ biÕn s¶n
phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch
khái c«ng nghiÖp khai th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh nhiÒu
lo¹i vµ ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra d-íi h×nh thøc hµng ho¸ - nh÷ng s¶n
phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt
kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè
chñ yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ tr-êng trong n-íc. H×nh thµnh nªn nh÷ng khu
vùc nhµ n-íc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao ®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n
phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ c¶ gi÷a c¸c s¶n phÈm nhµ n-íc víi nhau
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh thµnh trung t©m
c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n c- ¶nh h-ëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng
n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn
Nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù
nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ -u thÕ trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c
nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph-¬ng, nh÷ng ng-êi s¶n
xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau.
Mçi ng-êi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã -u thÕ, ®em
s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n
xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸. Trao
®æi, mua b¸n, thÞ tr-êng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu d-íi h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá,
gi¶n ®¬n, nh-ng lµ mét b-íc tiÕn lín trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i
b) Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tù do cæ
®iÓn.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn
®-îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn c¶ vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt, c¶ vÒ quan
hÖ s¶n xuÊt míi thÝch øng víi tõng b-íc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t- b¶n vÒ
kinh tÕ nh-ng vÉn cßn ®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng,
b-íc ®Çu tiªn ph¶i tËp trung t- liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp trung søc lao
®éng. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, ph¶i mua c¶ ®èng
nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã ®· lµm xuÊt hiÖn mét m¹ng l-íi mua
gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u
réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· b-íc ®Çu lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín tb¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c
gi¶n ®¬n lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ mÆt quy m« lµ mét b-íc ngoÆt rÊt quan
träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín.
Ph©n c«ng c«ng tr-êng thñ c«ng T- b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t- b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu dÉn tíi hiÖp
t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng tr-êng thñ c«ng t- b¶n chñ nghÜa.
C«ng tr-êng thñ c«ng lµ h×nh thøc xÝ nghiÖp t- b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã ph©n
c«ng dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng. §Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng
tr-êng thñ c«ng lµ: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®-îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n,
nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn c¬ së ®ã mçi c«ng
nh©n chØ chuyªn lµm mét c«ng viÖc bé phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ
chuyªn m«n ho¸ hÑp.
C¬ cÊu tæ chøc cña c«ng tr-êng thñ c«ng lµ nh÷ng ng-êi lao ®éng bé
phËn, sö dông c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng tËp thÓ.
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa
kh«ng thÓ ®-îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. M¸y mãc
®-îc sö dông phæ biÕn trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã
lµ cuéc c¸c m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông
m¸y mãc. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ
ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ
ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. M¸y mãc vµ ®¹i c«ng
nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng vät, x· héi ho¸
lao ®éng vµ s¶n xuÊt ngµy cµng cao, më réng thÞ tr-êng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña
c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o ra nh÷ng tiÒn
®Ò vËt chÊt kü thuËt.
c) Tõ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
hçn hîp.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp th-êng g©y « nhiÔm
m«i tr-êng, th-êng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n
b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo.
C¬ chÕ thÞ tr-êng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt
nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i.
C¬ chÕ thÞ tr-êng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ ph¸t sinh nh÷ng tiªu
cùc x· héi.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét b-íc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù nhiªn vµ khi
kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th× ®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ tr-êng.
Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng th× do nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi
cña nÒn kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t- liÖu s¶n xuÊt, lao ®éng, t¹o ra
sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ n-íc ph¶i cã vai trß nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc
nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n thêi k× tù do c¹nh tranh th×
kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn theo t- t-ëng lý thuyÕt bµn tay v« h×nh th× nhµ n-íc
kh«ng can thiÖp kinh tÕ. ®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy
(1929 - 1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu cÇu nhµ n-íc
ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn
hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr-êng (Bµn tay
v« h×nh) vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶ hai nh©n tè nµy
®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ.
Nhµ n-íc cã chøc n¨ng:
§Þnh h-íng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt
kü thuËt .
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ thèng c¬ së nhÊt
qu¸n t¹o m«i tr-êng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho kinh tÕ ph¸t triÓn.
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng.
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Trùc tiÕp ®Çu t- mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng ngµnh kinh tÕ
c«ng céng, n¨ng l-îng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t ®éng kinh tÕ - x·
héi.
Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt.
4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ tr-êng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®-îc th× tr-íc tiªn ph¶i dùa vµo c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù ®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶ hµng
ho¸, víi m«i tr-êng c¹nh tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn hîp thµnh c¬
chÕ thÞ tr-êng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh- lµ nh÷ng kh©u trong
guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ tr-êng, cung cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh
tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ tr-êng.
a) Cung - cÇu hµng ho¸:
CÇu hµng hãa: lµ sè l-îng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ng-êi mua cã kh¶
n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong cïng mét thêi gian.
Cung hµng ho¸: lµ sè l-îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-êi b¸n cã kh¶
n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ ng-îc l¹i khi cÇu
lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng. Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng ho¸ nµo
®ã trªn thÞ tr-êng võa ®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung - cÇu ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song v× cung vµ cÇu lu«n
biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n biÕn ®éng theo. Gi¸ c¶ thÞ tr-êng cña
hµng ho¸ lµ do t-¬ng quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh. Nh-ng
®ång thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi viÖc thu hÑp hay më réng
quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ tr-êng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ tr-êng vµ lËp l¹i, kh«i
phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ.
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh h-ëng tíi lîi Ých kinh tÕ cña
ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng; ng-êi b¸n vµ ng-êi mua.
b) Gi¸ c¶
Gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét lo¹i hµng ho¸
hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ t¸c ®éng ®Õn ng-êi b¸n vµ ng-êi
mua: Cô thÓ khi cÇu cao h¬n cung th× ng-êi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy
cho ng-êi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong tr-êng hîp ng-îc
l¹i cung lín h¬n cÇu th× ng-êi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng. Khi ®ã ng-êi s¶n xuÊt
sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi cïng c©n ®èi gi÷a quan hÖ cung - cÇu
®-îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i c©n b»ng míi.
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng
sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ng-êi lao ®éng ®-a ra nh÷ng quyÕt
®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh.
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn ®éng t¨ng gi¶m
th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt c«ng nghÖ.
Trong s¶n xuÊt, ng-êi ta lu«n lu«n t×m c¸ch gi¶m bít hao phÝ lao ®éng x· héi
cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn siªu ng¹ch (lµ
phÇn gi¸ ng-êi s¶n xuÊt thu ®-îc nhiÒu h¬n ng-êi s¶n xuÊt kh¸c nhê tiÕn bé
khoa häc - kü thuËt).
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc
d©n còng nh- thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua chÝnh s¸ch gi¸ c¶.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc l-u th«ng hµng ho¸. Khi gi¸ c¶ biÕn
®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ng-êi tiªu dïng vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo l-u
th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu cÇu ng-êi tiªu dïng.
c) C¹nh tranh
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong
viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu
cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng .
C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c hµnh vi s¶n xuÊt
tiªu dïng cña x· héi.
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt.
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng.
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban ®Çu nghÜa lµ
c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th× sÏ thu ®-îc lîi nhuËn h¬n ®èi
ph-¬ng.
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau theo ba h-íng:
gi¸ c¶, chÊt l-îng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô tr-íc, trong vµ sau khi b¸n
hµng.
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp,
v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn toµn kh¸c víi
nÒn kinh tÕ tù nhiªn, nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp).
C¹nh tranh huy ®éng ®-îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo viÖc ph¸t triÓn
kinh tÕ .
C¹nh tranh thóc ®Èy ®-îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông c«ng nghÖ míi.
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù ph©n bæ tèi
-u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i lµ n¨ng suÊt tèi -u.C¹nh tranh thóc
®Èy c¸c nguån lùc di chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ng-êi s¶n xuÊt
muèn sö dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt.
d) TiÒn tÖ.
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®-îc t¸ch ra lµm vËt ngang gi¸ chung
cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu hiÖn tÝnh
chÊt x· héi cña lao ®éng vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng
ho¸.
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ th-íc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ): tiÒn dïng ®Ó ®o
l-êng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸, mäi hµng ho¸ ®Òu ®-îc biÓu hiÖn gi¸ trÞ
cña nã b»ng tiÒn. TiÒn tÖ ®-îc coi nh- lµ s¶n phÈm cña lao ®éng.
Lµ ph-¬ng tiÖn l-u th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ l-u th«ng
hµng ho¸.
Lµ ph-¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®-îc rót khái lÜnh vùc l-u th«ng vµ
mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ tiÒn ®-îc xem nh- mét thø cña
c¶i cña x· héi.
Lµ ph-¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®-îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi mét c«ng
viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî.
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau vµ tiÒn
lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh….
e) Lîi nhuËn
Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña
ng-êi kinh doanh. Lîi nhuËn ®-a c¸c doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt c¸c
hµng ho¸ mµ ng-êi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt ng-êi tiªu
dïng. Lîi nhuËn còng ®-a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü thuËt s¶n
xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh- vËy, hÖ thèng thÞ tr-êng lu«n ph¶i dïng l·i vµ lç ®Ó
quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i g×?, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo?, s¶n xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ tr-êng, c¸c nhµ
s¶n xuÊt ph¶i bá tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä mong muèn
chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i
c¸c chi phÝ cßn sè d- d«i ®Ó kh«ng chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më
réng, kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng c-êng vÞ trÝ cña
m×nh trªn thÞ tr-êng.
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ hiÖu
qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ tr-êng,
chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc b¸n hµng vµ
dÞch vô cho thÞ tr-êng.
Nh- vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn s¶n
xuÊt kinh doanh
5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng
a) Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. ë ®©u cã
s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ chi phèi c¸c quy
luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸
trÞ mµ th«i.
xuÊt :§èi víi viÖc s¶n xuÊt mét thø hµng hãa riªng biÖt th× yªu cÇu cña
quy luËt gi¸ trÞ ®-îc biÓu hiÖn ë chç: hµng ho¸ cña ng-êi s¶n xuÊt muèn b¸n
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
®-îc trªn thÞ tr-êng, muèn ®-îc x· héi thõa nhËn th× l-îng gi¸ trÞ cña mét hµng
ho¸ c¸ biÖt ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §èi víi mét lo¹i
hµng ho¸ th× yQuy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i
®-îc tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt:
Trong s¶n xuÊt nã ®ßi hái ng-êi s¶n xuÊt lu«n lu«n cã ý thøc t×m c¸ch h¹
thÊp hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng nhá h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi
cÇn thiÕt.
Trong lÜnh vùc s¶n ªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ thÓ hiÖn lµ tæng gi¸ trÞ cña hµng
hãa ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi.
Trong lÜnh vùc trao ®æi : ViÖc trao ®æi ph¶i tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c
ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua sù vËn
®éng cña gi¸ c¶ xung quanh gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ c¬ së
cña gi¸ c¶, nh÷ng hµng ho¸ cã hao phÝ lao ®éng lín th× gi¸ trÞ cña nã lín dÉn ®Õn
gi¸ c¶ cao vµ ng-îc l¹i. §èi víi mçi hµng ho¸ th× gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ b»ng
hoÆc nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ nh-ng ®èi víi toµn bé hµng hãa cña x· héi th×
chóng ta lu«n lu«n cã tæng gi¸ c¶ hµng hãa b»ng tæng gi¸ trÞ.
T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: quy luËt gi¸ trÞ tù ph¸t ®iÒu tiÕt viÖc s¶n xuÊt
vµ l-u th«ng hµng hãa th«ng qua sù biÕn ®éng cña cung - cÇu thÓ hiÖn qua gi¸ c¶
trªn thÞ tr-êng.
b) Quy luËt cung cÇu
Cung ph¶n ¸nh khèi l-îng s¶n phÈm hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt vµ ®-a ra thÞ
tr-êng ®Ó thùc hiÖn (®Ó b¸n). cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, nã kh«ng ®ång nhÊt
víi s¶n xuÊt.
CÇu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi. Do
®ã, cÇu kh«ng ®ång nhÊt víi tiªu dïng, v× nã kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu tù nhiªn,
nhu cÇu bÊt k× theo nguyÖn väng tiªu dïng chñ quan cña con ng-êi, mµ phô
thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n.
Cung - CÇu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, th-êng xuyªn t¸c ®éng lÉn
nhau trªn thÞ tr-êng, ë ®©u cã thÞ tr-êng th× ë ®ã cã quy luËt cung - cÇu tån t¹i vµ
ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan. Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau:
CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ng-îc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu. CÇu x¸c ®Þnh khèi
l-îng, chÊt l-îng vµ chñng lo¹i cung vÒ hµng ho¸. nh÷ng hµng ho¸ nµo ®-îc tiªu
thô th× míi ®-îc t¸i s¶n xuÊt. Ng-îc l¹i, cung t¹o ra cÇu, kÝch thÝch t¨ng cÇu
th«ng qua ph¸t triÓn sè l-îng, chÊt l-îng, chñng lo¹i hµng ho¸, h×nh thøc, quy
c¸ch vµ gi¸ c¶ cña nã.
Quy luËt cung - cÇu t¸c ®éng kh¸ch quan vµ rÊt quan träng. NÕu nhËn thøc
®-îc chóng th× chóng ta vËn dông ®Ó t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh theo chiÒu h-íng cã lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nhµ n-íc cã thÓ
vËn dông quy luËt cung - cÇu th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ
nh-: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, hîp ®ång kinh tÕ, thuÕ, thay ®æi c¬ cÊu tiªu
dïng. §Ó t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo quy luËt cung - cÇu, duy tr×
nh÷ng tû lÖ c©n ®èi cung - cÇu mét c¸ch lµnh m¹nh vµ hîp lý.
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
c) Quy luËt canh tranh
C¹nh tranh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ng-êi, gi÷a ng-êi mua
vµ ng-êi b¸n hay gi÷a ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng. Hai nhãm nµy t¸c
®éng lÉn nhau víi t- c¸ch lµ mét thÓ thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y c¸ nh©n chØ
t¸c ®éng víi t- c¸ch lµ mét bé phËn, mét lùc l-îng x· héi, lµ mét nguyªn tö cña
mét khèi. ChÝnh d-íi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· v¹ch râ c¸i tÝnh chÊt x· héi
cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.
Bªn canh tranh yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ c¸i bªn mµ ë ®ã mçi c¸ nh©n
®Òu ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp víi ®«ng ®¶o nh÷ng ng-êi c¹nh tranh víi m×nh
vµ th-êng th-êng lµ trùc tiÕp chèng l¹i nh÷ng ng-êi ®ã. ChÝnh v× sù phô thuéc
lÉn nhau gi÷a mét ng-êi c¹nh tranh c¸ biÖt víi nh÷ng ng-êi kh¸c l¹i cµng thªm
râ rµng. Tr¸i l¹i bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®-¬ng ®Çu víi ®èi ph-¬ng víi tc¸ch lµ mét chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt.
C¹nh tranh nh- mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh cã t¸c
dông san b»ng c¸c gi¸ c¶ mÊp m« ®Ó cã gi¸ c¶ trung b×nh, gi¸ trÞ thÞ tr-êng vµ
gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®Òu h×nh thµnh tõ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ gi÷a c¸c
ngµnh.
Tãm l¹i: Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, quy luËt c¹nh tranh nh- mét c«ng cô,
ph-¬ng tiÖn g©y ¸p lùc cùc m¹nh thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, c¹nh
tranh trong mét c¬ chÕ vËn ®éng chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh nãi chung
d) Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ
Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt x¸c ®Þnh l-îng tiÒn cÇn cho l-u
th«ng. L-îng tiÒn cÇn cho l-u th«ng chÝnh b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng ho¸
víi tèc ®é l-u th«ng t- b¶n
Trong thùc tÕ: l-îng tiÒn cÇn cho l-u th«ng b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶
hµng hãa trõ ®i tæng tiÒn khÊu trõ, trõ ®i tæng gi¸ c¶ b¸n chÞu céng víi tæng tiÒn
thanh to¸n víi tèc ®é l-u th«ng t- b¶n
Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ tu©n theo c¸c nguyªn lý sau:
L-u th«ng tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ do c¬ chÕ l-u th«ng hµng ho¸
quyÕt ®Þnh.
TiÒn ®¹i diÖn cho ng-êi mua, hµng ®¹i diÖn cho ng-êi b¸n. L-u th«ng tiÒn
tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn - hµng, mua - b¸n, gi¸ c¶ - tiÒn tÖ.
Kinh tÕ hµng ho¸ trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ gäi lµ kinh tÕ tiÒn tÖ,
quyÕt ®Þnh c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ.
MÆt kh¸c c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ cßn phô thuéc vµo c¬ chÕ xuÊt nhËp
khÈu, c¬ chÕ qu¶n lý kim lo¹i quý, c¬ chÕ kinh doanh tiÒn cña ng©n hµng
NÕu quy luËt canh tranh, quy luËt cung - cÇu lµm gi¸ hµng ho¸ vËn ®éng,
san b»ng th× quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ gi÷a mèi liªn hÖ c©n b»ng gi÷a hµng vµ
tiÒn.
II/ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung
sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc
a) C¬ chÕ cò vµ nh÷ng h¹n chÕ:
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp cã nh÷ng ®Æc tr-ng chñ
yÕu sau ®©y:
Nhµ n-íc qu¶n lý kinh tÕ b»ng vËn mÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, ®iÒu ®ã
thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do trung -ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ
tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m.
C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nh-ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ
mÆt vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh.
Bá qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh tÕ
vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ
chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®-îc thùc hiÖn
d-íi c¸c h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l-¬ng hiÖn vËt (chÕ ®é tem
phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch, mµ kh«ng rµng buéc vËt chÊt
®èi víi ng-êi ®-îc cÊp ph¸t vèn.
Vµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt lµ nÒn kinh tÕ bÞ hiÖn vËt
ho¸, t- duy hiÖn vËt, chØ cã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ phæ biÕn, nÒn
kinh tÕ khÐp kÝn víi c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é. Trªn thùc tÕ,
yÕu tè kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· lo¹i bá yÕu tè thÞ tr-êng, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn
tÖ chØ cßn lµ h×nh thøc. Sù ®iÒu tiÕt theo chiÒu däc ®· lÊn ¸t c¸c quan hÖ kinh tÕ
theo chiÒu ngang. Vai trß ng-êi tiªu dïng bÞ h¹ thÊp. HÖ thèng qu¶n lý quan liªu
tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n s¶n xuÊt víi nhu cÇu.
Kinh tÕ hiÖn vËt g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa tuy ®· cã t¸c dông trong chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn th¾ng vÎ
vang cho d©n téc ta. Song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh
m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt: nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®éng lùc, kh«ng cã
søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®-îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng-êi lao ®éng,
cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ
chñ quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi ®éng lùc vµ søc m¹nh néi sinh
cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt, hiÖu qu¶
thÊp, nhiÒu môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi kh«ng ®-îc thùc hiÖn.
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu h-íng tiªu cùc, lµm
nÈy sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. VÊn
®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi s©u s¾c c¬ chÕ ®ã. Ph-¬ng h-íng c¬ b¶n cña sù ®æi míi
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë n-íc ta ®· ®-îc §¹i Héi VI cña §¶ng x¸c ®Þnh vµ tiÕp
tôc ®-îc §¹i Héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh "TiÕp tôc xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung
quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ tr-êng
cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc".
b) Chñ tr-¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh
h-íng X· héi chñ nghÜa ë n-íc ta.
Vµ ®Õn §¹i héi VIII cña §¶ng ®· thèng nhÊt "X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, ®i ®«i víi t¨ng c-êng vai
trß qu¶n lýcña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa"; "….ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
n-íc theo ®Þnh h-íng X· héi chñ nghÜa …". NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng
x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn; trong ®ã
kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.
NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa n-íc ta lÊy viÖc gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ,
h×nh thøc së h÷u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u
c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u
®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh
doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é
c«ng h÷u, mµ cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÞ tr-êng réng
lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tdoanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi n-íc, c¸c h×nh thøc
®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia
thÞ tr-êng víi t- c¸ch chñ thÓ thÞ tr-êng b×nh ®¼ng.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa n-íc ta, kinh tÕ
Nhµ n-íc lµ nh©n tè quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m tÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Kinh tÕ Nhµ n-íc t¹o c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi, nã lµ
lùc l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ n-íc ®Þnh h-íng
vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. §Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ n-íc ph¶i n¾m
nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Kinh tÕ Nhµ
n-íc ph¶i lµ kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ vµ chÊp hµnh ph¸p luËt
®Ó l«i cuèn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o cña chñ nghÜa x· héi.
Kinh tÕ Nhµ n-íc ph¶i cã gi¸ trÞ tæng s¶n l-îng hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng, ®ãng
gãp tû lÖ cao trong ng©n s¸ch Nhµ n-íc, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ ®êi
sèng cña mäi ng-êi lao ®éng.
2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
a) Tr-íc n¨m 1886:
Thêi k× 1955 - 1964: §©y lµ thêi k× kh«i phôc kinh tÕ vµ c¶i t¹o x· héi chñ
nghÜa. ë thêi k× nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®-îc thiÕt kÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh ba ®Æc
®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi: Tõ nÒn s¶n xuÊt nhá qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi, cã hÖ thèng x· héi chñ nghÜa v÷ng m¹nh, ®Êt n-íc bÞ chia c¾t.
§©y lµ thêi k× ph¸t triÓn nhanh vÒ c¸c lÜnh kinh tÕ - x· héi, c¬ së vËt chÊt trong
n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng ®-îc x©y dùng.
Thêi k× 1964 -1975: §©y lµ thêi k× c¶ n-íc cã chiÕn tranh. Kinh tÕ ë thêi
k× nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña m« h×nh kinh tÕ " Céng s¶n thêi chiÕn".
M« h×nh kinh tÕ nµy lµ m« h×nh cã tÝnh tËp trung cao nªn ®· ®éng viªn ®-îc lùc
l-îng ®Ó dµnh th¾ng lîi trong cuéc chiÕn tranh v« cïng ¸c liÖt b»ng sù chØ ®¹o
tËp trung nghiªm ngÆt, b»ng chÕ ®é ph©n phèi b×nh qu©n, bao cÊp….
Thêi k× 1976 - 1986: §©y lµ thêi k× m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu,
bao cÊp bäc lé mét c¸ch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu qu¶ cña tËp trung
lµ khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ s©u s¾c vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Çu nh÷ng
n¨m 1980. nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i tr× trÖ, mÊt c©n ®èi nghiªm träng, s¶n xuÊt
ph¸t triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh. Thu nhËp quèc d©n ch-a ®¶m b¶o
®-îc tiªu dïng x· héi, mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i dùa vµo vay vµ viÖn trî,
nÒn kinh tÕ ch-a t¹o ®-îc tÝch luü. L-¬ng thùc, v¶i mÆc vµ c¸c hµng tiªu dïng
thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh h×nh cung øng vËt t-, t×nh h×nh giao th«ng vËn t¶i rÊt
c¨ng th¼ng. NhiÒu xÝ nghiÖp sö dông c«ng suÊt ë møc thÊp. Chªnh lÖch gi÷a thu
vµ chi tµi chÝnh, gi÷a hµng vµ tiÒn, gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu. ThÞ tr-êng vµ
vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh. Sè ng-êi lao ®éng ch-a ®-îc sö dông cßn ®«ng. §êi sèng
nh©n d©n lao ®éng gÆp nhiÒu khã kh¨n.
Tr-íc t×nh h×nh ®ã cña ®Êt n-íc §¶ng ta ®· ph¶i suy nghÜ, ph©n tÝch t×nh
h×nh vµ nguyªn nh©n, t×m tßi c¸c gi¶i ph¸p, tõ ®ã thùc hiÖn ®æi míi ë c¸c c¬ së,
®Þa ph-¬ng, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, cã tÝnh chÊt ®æi míi tõng phÇn
b) Tõ n¨m 1986 ®Õn nay:
§¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng
víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸ triÖt ®Ó. ChÊp nhËn thÞ tr-êng mét c¸ch c¬ b¶n, tæng
thÓ, l©u dµi, mét thÞ tr-êng thèng nhÊt, th«ng suèt, hoµ nhËp víi thÞ tr-êng thÕ
giíi, thÞ tr-êng lµ ®èi t-îng qu¶n lý cña nhµ n-íc.
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr-êng ë n-íc ta g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®æi
míi kinh tÕ tõ c¬ cÊu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña
nhµ n-íc, g¾n liÒn víi ®æi míi mét c¸ch c¬ b¶n chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh-:
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t- th-¬ng m¹i, chuyÓn ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng x· héi sang kinh tÕ thÞ tr-êng. Trong ®ã gi¶i ph¸p
cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ sö lý gi¸ c¶. dï míi lµ s¬ khai, thÞ tr-êng ®· lµ m«i
tr-êng gi¶i phãng søc s¶n xuÊt víi sù bïng næ cña khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc
doanh vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng më réng vµ ®i s©u vµo
c¸c lÜnh vùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi søc m¹nh cña tÊt yÕu kinh tÕ,
søc m¹nh håi sinh sau chiÕn tranh. Søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm bËt dËy c¸c tiÒm
n¨ng, hµng lo¹t nh©n tè míi xuÊt hiÖn xen lÊn nh÷ng bÒ bén phøc t¹p cña sù
chuyÓn ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng mµ thùc chÊt lµ sù gi¶i thÓ, cÊu tróc l¹i c¬ cÊu
s¶n xuÊt, c¬ cÊu së h÷u, quan hÖ kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý. T- duy nhÊt lµ t- duy
kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n: tõ thô ®éng an bµi sang n¨ng ®éng s¸ng t¹o,
tù chñ, tõ t- duy hiÖn vËt sang t- duy gi¸ trÞ, sù nh¹y c¶m vÒ lîi Ých, hiÖu qu¶, vÒ
thang gi¸ trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng…
Thùc tÕ h¬n 10 n¨m qua ë n-íc ta chøng tá qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ
thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh ®æi míi tÊt yÕu, tiÕn bé
nh-ng còng lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p l©u dµi.
Nh÷ng chuyÓn ®æi thùc sù t¹o ra b-íc ngoÆt trong kinh tÕ. chØ mét thêi
gian ng¾n, ®Êt n-íc cã nhiÒu thay ®æi. Vµ ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu quan träng:
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tõ chç thiÕu l-¬ng thùc triÒn miªn, ®Õn nay
chóng ta ®· cã kh¶ n¨ng tù tóc, phÇn nµo dù tr÷ vµ xuÊt khÈu. C¬ cÊu kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c dông. Khu vùc kinh tÕ
quèc doanh ®ang ®-îc tæ chøc, s¾p xÕp l¹i, c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña
nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh
tÕ. Vai trß tù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr-êng b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông, gi¸ c¶ thÞ tr-êng
dÇn ®i vµo æn ®Þnh ®· chuyÓn tõ thÞ tr-êng cña ng-êi b¸n sang thÞ tr-êng cña
ng-êi mua. C¬ chÕ c¹nh tranh cã t¸c dông ®iÒu chØnh tÝch cùc c¬ cÊu kinh tÕ,
®µo th¶i nh÷ng yÕu tè l¹c hËu,lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm trong s¶n xuÊt
kinh doanh, trong qu¶n lý tõ vÜ m« ®Õn vi m«. thÞ tr-êng ®· trë thµnh c¨n cø
quan träng ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Mét sè ngµnh, lÜnh vùc ®· g¾n thÞ
tr-êng trong n-íc víi thÞ tr-êng n-íc ngoµi theo h-íng kinh tÕ më.
3. Nh÷ng ®Æc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta
a) §Æc tr-ng vÒ ®Þnh h-íng môc tiªu cña nÒn kinh tÕ.
§ã lµ thùc hiÖn d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n
minh. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu nµy tr-íc hÕt ph¶i ph¸t triÓn m¹nh lùc l-îng s¶n
xuÊt ®éng viªn mäi nguån lùc x· héi, ph¸t huy cao ®é tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o
cña toµn d©n, khai th¸c mäi tiÒm n¨ng trong n-íc ®i ®«i víi sö dông cã chän läc
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
thµnh qu¶ vµ kinh nghiÖm quèc tÕ thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nh»m
sím x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¬ chÕ x· héi ë ViÖt Nam .
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph-¬ng ph¸p
qu¶n lý kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t tíi
nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh nh»m môc tiªu "d©n giµu, n-íc
m¹nh", gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho
mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn x· héi.
§ång thêi víi viÖc khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng mÆt tÝch cùc, nh÷ng lîi thÕ cña
kinh tÕ thÞ tr-êng chóng ta kh¾c phôc, ng¨n ngõa, h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc
ph¸t sinh tõ mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng; võa kÝch thÝch søc s¶n xuÊt gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt, võa b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ
cña ng-êi lao ®éng, vËn dông c¸c quy luËt cña thÞ tr-êng ®Ó kiªn tr× thùc hiÖn
c«ng b»ng x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n phï hîp víi tõng b-íc t¨ng
tr-ëng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ng-êi.
b) §Æc tr-ng vÒ thÓ chÕ kinh tÕ
ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ thÓ chÕ cña c¸c
chñ thÓ kinh tÕ tù do, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt. Kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc
ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c thµnh phÇn kinh
tÕ võa c¹nh tranh, võa liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau nh»m ph¸t triÓn ®¹t tr×nh ®é x·
héi ho¸ cao. Trong ®ã khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc cã vai trß chñ ®¹o trong mét sè
lÜnh vùc vµ mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña ®Êt n-íc.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, mçi thµnh phÇn nhvËy cã xu h-íng ph¸t triÓn kh¸c nhau, lîi Ých kh¸c nhau thËm chÝ ®èi lËp nhau.
V× thÕ Nhµ n-íc ph¶i cã biÖn ph¸p h¹n chÕ xu h-íng ph¸t triÓn tù ph¸t, vµ ®Þnh
h-íng cho nã ph¸t triÓn theo x· héi chñ nghÜa.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta tån t¹i ba lo¹i
h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t- nh©n. Tõ ba
h×nh thøc së h÷u ®ã h×nh thµnh nªn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ thuéc së h÷u t- nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng réng lín bao
gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t- doanh, c¸c
h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi n-íc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ
th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ tr-êng
víi t- c¸ch chñ thÓ thÞ tr-êng b×nh ®¼ng.
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
c) §Æc tr-ng vÒ c¬ chÕ qu¶n lý
Trong qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m cho c¸c ho¹t
®éng cña thÞ tr-êng diÔn ra theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng, tøc lµ phï hîp víi quy
luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, c¹nh tranh, h¹n chÕ tèi ®a c¸c mÖnh lÖnh hµnh
chÝnh kh«ng cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, ph¶i lµm tèt kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ m« vµ c¸c
ho¹t ®éng ®Þnh h-íng cã hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp ®Ó ®iÒu tiÕt h-íng
dÉn thÞ tr-êng theo c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« ®· chän.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i, Nhµ n-íc tham gia vµo c¸c qu¸
tr×nh kinh tÕ lµ xu h-íng kh¸ch quan. Nh-ng kh¸c víi b¶n chÊt cña Nhµ n-íc ts¶n, Nhµ n-íc ta lµ Nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n d-íi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng Céng S¶n.
Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng nh- toµn bé sù nghiÖp
ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. ®¶ng ®Þnh h-íng kinh tÕ thÞ tr-êng theo chñ nghÜa x· héi
thÓ hiÖn ë sù l·nh ®¹o, viÖc thùc hiÖn ®-êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ thÞ tr-êng víi
môc tiªu v× lîi Ých cña nh©n d©n, v× mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
Nhµ n-íc ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tr-íc hÕt
vµ chñ yÕu th«ng qua c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, th«ng qua chiÕn l-îc kinh tÕ - x·
héi, c¸c kÕ ho¹ch trung vµ ng¾n h¹n cïng víi c¸c chÝnh s¸ch thiÕt thùc ®Ó ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, bè trÝ l¹i c¬ cÊu kinh tÕ,
bá, nu«i d-ìng vµ ph¸t triÓn c¸c nguån lùc. H-íng ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ
kinh tÕ thÞ tr-êng vµo c¸c môc tiªu ®-îc Nhµ n-íc ho¹ch ®Þnh, t¹o m«i tr-êng
kinh tÕ - x· héi, khung khæ ph¸p lý thuËn lîi vµ duy tr× m«i tr-êng hoµ b×nh æn
®Þnh cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, bï ®¾p sù bÊt lùc cña thÞ tr-êng
b»ng c¸ch cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng céng, x©y dùng c¸c ®Þnh chÕ
kinh tÕ.
d) §Æc tr-ng vÒ quan hÖ ph©n phèi
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn chñ
yÕu c¬ chÕ ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi ph©n phèi theo møc
®ãng gãp vèn vµ trÝ tuÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ n-íc cã chÝnh s¸ch ®iÒu
tiÕt ®Ó t¸i ph©n phèi hîp lý th«ng qua phóc lîi x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch
x· héi theo ph-¬ng ch©m g¾n t¨ng tr-ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi
trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ .
NÒn kinh tÕ n-íc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt kh¸c
nhau do ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ t-¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ
®ã th× sÏ cã c¸c nguyªn t¾c vµ hÖ thèng ph©n phèi phï hîp. Cho nªn ë n-íc ta cã
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi. §Ó ®¹t tíi c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp,
chóng ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo kÕt qu¶
lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu suÊt c«ng t¸c, ph©n phèi theo møc ®ãng gãp
vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ph©n phèi th«ng qua c¸c
quü phóc lîi x· héi, trong ®ã h×nh thøc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu
qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp mét c¸ch hîp lý
nh»m thu hÑp kho¶ng c¸ch chªnh lÖch giµu - nghÌo, võa khuyÕn khÝch lao ®én,
võa b¶o ®¶m nh÷ng phóc lîi x· héi c¬ b¶n
e) §Æc tr-ng vÒ vai trß qu¶nlý cña Nhµ n-íc .
NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®-îc qu¶n lý ( Tæ
chøc, h-íng dÉn, nu«i d-ìng, gi¸m s¸t bëi Nhµ n-íc cña d©n, do d©n, v× d©n)
b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña Nhµ n-íc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh
nhÊt nh»m gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Muèn vËy, ph¶i x©y dùng nhµ
n-íc m¹nh vµ trong s¹ch, cã kh¶ n¨ng th-êng xuyªn tù ®æi míi ®Ó h-íng nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i, kh«ng xa rêi c¸c môc tiªu ®Þnh h-íng
®· chän.
X©y dùng vµ x¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr-ng nªu trªn g¾n liÒn víi mét nhËn thøc
hoµn toµn míi vÒ chñ nghÜa x· héi theo t- t-ëng Hå ChÝ Minh lµ " d©n giµu,
n-íc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i ®i liÒn víi d©n chñ, tù do, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x·
héi". Trong b-íc qu¸ ®é t-¬ng ®èi dµi ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu cuèi cïng ®ã, nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng lµ con ®-êng duy nhÊt chóng ta kh«ng thÓ bá qua ®Ó hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n-íc
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, chóng ta sö
dông c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o
cña ng-êi lao ®éng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thóc
®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §ång thêi chóng ta l·nh ®¹o, qu¶n lý nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng h-íng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®Ó kh¾c phôc thÊt b¹i cña
thÞ tr-êng, thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi, nh©n ®¹o mµ b¶n th©n thÞ tr-êng kh«ng
cã ®-îc. Nhµ n-íc ph¶i b»ng chÝnh s¸ch, c«ng cô qu¶n lý vÜ m« vµ tiÒm lùc kinh
tÕ cña m×nh ®Ó duy tr× nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ nh»m kh¾c phôc nh÷ng
yÕu kÐm cña kinh tÕ thÞ tr-êng
4. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay
a) §Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay
C¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa
cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®-îc tiÕp cËn ®i tõ lùc l-îng s¶n xuÊt ®Õn c¬ së
NguyÔn H÷u Gi¸p
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
kinh tÕ, chÕ ®é ph©n phèi, c¬ chÕ vËn hµnh, v¨n ho¸ vµ më cöa.
LÊy sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt theo h-íng hiÖn ®¹i lµm c¬ së vËt
chÊt - kü thuËt nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, d©n
giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt vµ thµnh phÇn
kinh tÕ lµm c¬ së kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n-íc lµm chñ ®¹o.
Dùa trªn chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng bao gåm c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi
theo kiÓu chñ nghÜa x· héi víi ph©n phèi theo kiÓu kinh tÕ thÞ tr-êng. Trong ®ã
lÊy ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi th«ng
qua phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi lµm chñ ®¹o.
LÊy c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc lµm c¬ chÕ vËn hµnh,
nh-ng kh«ng ph¶i nhµ n-íc t- s¶n mµ nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa - nhµ n-íc cña
d©n, do d©n vµ v× d©n.
KÕt hîp hµi hoµ v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng víi v¨n ho¸ hiÖn ®¹i cã
chän läc. Trong ®ã lÊy v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng lµm gèc.
Kh«ng dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ khÐp kÝn, mµ dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ më
cöa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, nh-ng vÉn ph¶i ®¶m b¶o ®éc
lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ.
§Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta lµ: Mäi
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt, nÒn kinh tÕ Êy lÊy c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy kinh tÕ
Nhµ n-íc lµm chñ ®¹o, lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi
c«ng b»ng vµ v¨n minh lµm môc tiªu.
H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ®ã cßn ph¶i gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, mäi
søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho
toµn x· héi, chÊp hµnh nghiªm mäi ph¸p luËt, kinh doanh cã v¨n ho¸, c¹nh tranh
vµ hîp t¸c mét c¸ch v¨n minh…
Kinh tÕ cã sù héi nhËp quèc tÕ, cã sù giao l-u trao ®æi mËu dÞch, th-¬ng
m¹i víi c¸c n-íc. TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu, kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ cña
c¸c n-íc nh-ng ®ång thêi vÉn gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng vµ c¸c b¶n s¾c cña ®Êt n-íc
b) Thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay.
Cho ®Õn nay, thÞ tr-êng n-íc ta vÉn lµ thÞ tr-êng s¬ khai, cßn nh÷ng rèi
lo¹n vµ nhiÒu yÕu tè tù ph¸t (míi chØ cã thÞ tr-êng hµng ho¸, cßn thÞ tr-êng tiÒn
tÖ, thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng søc lao ®éng ch-a hoÆc míi ë d¹ng manh nha). thÞ
tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr-êng vèn vÉn t¸ch biÖt. ThÞ tr-êng søc lao ®éng cã phÇn
ch-a tho¸t khái chÕ ®é biªn chÕ, hoÆc tù ph¸t. ThÞ tr-êng thiÕu vµ cßn nh÷ng rèi
NguyÔn H÷u Gi¸p
- Xem thêm -