Tài liệu Kc178 kttt

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn A: Lêi më ®Çu HiÖn nay, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng lµ mét m« h×nh kinh tÕ phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. M« h×nh nµy kh«ng chØ ®îc ¸p dông ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa, mµ cßn ®îc ¸p dông ë c¸c níc ®i theo con ®êng x· héi chñ nghÜa. Nã ®îc vËn dông ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¶ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng míi sö dông m« h×nh kinh tÕ nµy ®îc kho¶ng h¬n 15 n¨m nay. Vµ cã nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®· ®¹t ®îc còng nh cã nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i cÇn ®îc gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh kinh tÕ míi. §iÒu nµy rÊt ®¸ng ®îc quan t©m. Chóng ta cÇn hiÓu râ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ níc ta vµ t×nh h×nh kinh tÕ cña thÕ giíi. NhÊt lµ ®èi víi sinh viªn khi nghiªn cøu vÒ kinh tÕ th× ®Ò tµi nµy gióp cho chóng ta tr¶ lêi ®îc nh÷ng c©u hái: "Ph¶i ch¨ng mçi mét quèc gia muèn cã ®îc t¨ng trëng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao, muèn s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm vËt chÊt cho x· héi th× nhÊt thiÕt ph¶i sö dông m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ?", "V× sao m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng l¹i ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia?", "Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh thÕ nµo?", "Kinh tÕ thÞ trêng bao gåm nh÷ng nh©n tè nµo cÊu thµnh nªn vµ ho¹t ®éng cña nã ra sao?", "Bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ViÖt Nam ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nã diÔn ra nh thÕ nµo?", "NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c so víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi?"… §Ò tµi nµy sÏ gióp cho chóng ta hiÓu ®îc thªm vÒ b¶n chÊt, tÝnh chÊt còng nh nguån gèc h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ . Ngoµi ra cßn gióp cho chóng ta biÕt thªm ®îc vÒ thùc tÕ, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng quy luËt nµo t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ thÞ trêng. §iÒu ®ã thùc sù bæ Ých vµ nã sÏ lu«n hç trî cho chóng ta trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ n©ng cao kiÕn thøc, tÝch luü ®îc cña b¶n th©n. Tõ ®ã gióp cho chóng ta cã ®îc c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n, thùc tÕ h¬n vµ nã dÇn h×nh thµnh cho chóng ta mét t duy ph©n tÝch l«gic vÒ nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ x· héi xÈy ra hiÖn nay. §ã chÝnh lµ lý do mµ em chän ®Ò tµi nµy, ®Ò tµi: "Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam" PhÇn B: néi dung I/ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng 1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng lµ g×? NÒn kinh tÕ ®îc coi nh mét hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ. Khi c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ ®Òu biÓu hiÖn qua mua - b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ trêng( ngêi b¸n cÇn tiÒn, ngêi mua cÇn hµng vµ hä ph¶i gÆp nhau trªn thÞ trêng) th× nÒn kinh tÕ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ c¸ch tæ chøc nÒn kinh tÕ - x· héi trong ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng hãa, dÞch vô trªn thÞ trêng vµ th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn chñ thÓ kinh tÕ lµ híng vµo viÖc kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña thÞ trêng. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, khi tÊt c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt xuÊt hiÖn ®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh: ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn, vèn b»ng tiÒn vµ vèn vËt chÊt, søc lao ®éng, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô t¹o ra, chÊt x¸m ®Òu lµ ®èi tîng mua b¸n, lµ hµng hãa. Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ trêng th× chóng ta cßn cã thªm hai quan ®iÓm kh¸c nhau n÷a ®îc ®a ra trong héi th¶o vÒ "kinh tÕ thÞ trêng vµ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa" do héi ®ång lý luËn trung ng tæ chøc: Mét lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ trêng h×nh thµnh do trao ®æi vµ lu th«ng hµng hãa lµm ngêi ph©n phèi c¸c nguån lùc chñ yÕu; lÊy lîi Ých vËt chÊt, cung cÇu thÞ trêng vµ mua b¸n gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ ph¬ng thøc tæ chøc vËn hµnh kinh tÕ - x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu. Tèt hay xÊu lµ do ngêi sö dông nã". Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ trêng lµ vËt "trung tÝnh", lµ "c«ng nghÖ s¶n xuÊt" ai sö dông còng ®îc. Hai lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng " lµ mét lo¹i kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ, nã in ®Ëm dÊu Ên cña lùc lîng x· héi lµm chñ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¹m trï ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ ph¶i c¸ nh©n riªng lÎ, ®ã cßn lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ngêi nµy, tÇng líp hay giai cÊp nµy; cã h¹i cho tÇng líp, giai cÊp kh¸c. Tãm l¹i: Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc tån t¹i cña nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®îc biÓu hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng ho¸ - thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ v× thÕ nã hoµn toµn kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn - lµ nÒn kinh tÕ quan hÖ díi d¹ng hiÖn vËt, cha cã trao ®æi. 2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh sau: a) Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù chuyªn m«n ho¸ lao ®éng vµ theo ®ã lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi, mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét thø hoÆc mét vµi thø s¶n phÈm. Song nhu cÇu cña hä l¹i bao hµm nhiÒu thø kh¸c nhau, ®Ó tháa m·n nhu cÇu ®ßi hái cÇn cã sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a hä víi nhau Tæ chøc x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nªn s¶n phÈm cña ngêi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ngêi kh¸c, cÇu cho x· héi Sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra trong néi bé ngµnh; trong c¸c ngµnh víi nhau Do sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc - c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ph©n xëng, gi÷a c¸c c«ng ®o¹n trong néi bé xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, tinh vi h¬n. §iÒu ®ã cho thÊy tÝch tô vµ tËp trung t b¶n cµng lín th× s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng x· héi ho¸ C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sau chiÕn tranh ®· ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng x· héi t b¶n vµ chuyªn m«n ho¸ lªn ®Õn tr×nh ®é s©u réng cha tõng thÊy. H×nh thµnh sù ph©n c«ng gi÷a c¸c bé phËn lÊy thµnh qu¶ khoa häc lµm c¬ së, lµm cho chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh chuyªn m«n ho¸ linh kiÖn, chuyªn m«n ho¸ c«ng nghÖ, chuyªn m«n ho¸ kü thuËt, b¶o dìng thiÕt bÞ vµ hËu cÇn s¶n xuÊt. Liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, lµm t¨ng cêng tÝnh phô thuéc lÉn nhau, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp c¸ biÖt hoµn toµn dung hîp thµnh mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thèng nhÊt NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn th× quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c khu vùc ngµy cµng mËt thiÕt, hiÖp t¸c trao ®æi th¬ng phÈm trªn thÞ trêng ph¸t triÓn thµnh quan hÖ hiÖp t¸c ngµy cµng bÒn v÷ng Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trªn thÕ giíi còng më réng nhanh. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, c¸c níc ngµy cµng liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, lÖ thuéc vµo nhau, sù giao lu t b¶n, trao ®æi mËu dÞch ngµy cµng phong phó b) §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm h÷u C¸c h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña riªng, xuÊt hiÖn t h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë møc ®é, quy m« vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u thÓ hiÖn th«ng qua së h÷u cña nhµ níc, së h÷u toµn d©n, së h÷u t nh©n thÓ hiÖn ë t b¶n t h÷u lín, t h÷u nhá. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Nã ph¸t sinh tÊt yÕu do yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt còng nh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nãi chung ®ßi hái. §ång thêi, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu, lîi Ých ngµy cµng t¨ng vµ kh¾c phôc sù bÊt lùc, yÕu kÐm cña chñ thÓ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh th«ng qua hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt tù nguyÖn, ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu Së h÷u nhµ níc: lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ níc lµ ®¹i diÖn cho nh©n d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµi s¶n, nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ nh÷ng cña c¶i cña ®Êt níc. Së h÷u nhµ níc nghÜa lµ nhµ níc lµ chñ së h÷u, cßn quyÒn sö dông giao cho c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n ®Ó ph¸t triÓn mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt Së h÷u tËp thÓ: lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (c¸ nh©n ngêi lao ®éng) tù nguyÖn tham gia. Së h÷u tËp thÓ biÓu hiÖn ë së h÷u tËp thÓ c¸c hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i,…. ë c¸c nhãm, tæ, ®éi vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn Së h÷u hçn hîp: lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ trong thêi k× qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ cã thÓ tham gia mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ, khi thÊy cã lîi Së h÷u t nh©n cña s¶n xuÊt nhá: lµ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ n«ng d©n, c¸ thÓ, thî thñ c«ng, tiÓu th¬ng. Hä võa lµ chñ së h÷u ®ång thêi lµ ngêi lao ®éng. ë quy m« vµ ph¹m vi réng h¬n lµ t h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng Së h÷u t nh©n t b¶n: lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ c) Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn c¸c thÞ trêng míi Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ thóc ®Èy sù x· héi hµng lo¹t ngµnh nghÒ míi vµ lµm cho nh÷ng ngµnh nghÒ cò ®îc c¶i t¹o. Cuéc c¸ch m¹ng lµm cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña c¸c níc cã sù thay ®æi lín. Trong thêi k× kinh tÕ t¨ng trëng nhanh sau chiÕn tranh, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu lµ tæ hîp ngµnh nghÒ míi, cã t¸c dông quan träng. Ngµy nay nh÷ng ngµnh nghÒ míi xuÊt hiÖn nhê cã sù ph¸t triÓn s©u s¾c cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®· kh«ng chØ cã mét hai ngµnh mµ xuÊt hiÖn hµng lo¹t ngµnh c«ng nghiÖp míi nh c«ng nghiÖp ®iÖn tö, c«ng nghiÖp quang häc, c«ng nghiÖp nguyªn tö, c«ng nghiÖp sinh vËt, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp tÇu vò trô….. ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Sù xuÊt hiÖn c¸c tæ hîp ngµnh nghÒ míi, c¸c ngµnh nghÒ cò kh«ng bÞ xo¸ bá, mµ ®îc c¶i t¹o mét NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ c¸ch triÖt ®Ó. ViÖc sö dông réng r·i m¸y dÖt kh«ng cã thoi, ®Çu m¸y h¬i níc, sù ph¸t triÓn réng r·i cña lß luyÖn thÐp ®iÖn vµ ®óc gang thÐp liªn hoµn, sù t¨ng vät cña hÖ thèng m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn vµ ngêi m¸y c«ng nghiÖp… MÆt kh¸c c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ cßn t¹o ra mét lo¹t thÞ trêng míi nh: thÞ trêng c«ng nghÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ…TÊt c¶ nh÷ng thÞ trêng nµy ®Òu cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, vµ sù ph¸t triÓn cña chóng ®Òu phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ d) Sù ph¸t triÓn ph©n c«ng vµ trao ®æi ë ph¹m vi quèc tÕ. Do ph©n c«ng lao ®éng nªn mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi ngêi cÇn cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau, phô thuéc vµo nhau. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao, ph©n c«ng lao ®éng ®îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸. Quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ngêi s¶n xuÊt, lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ngêi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng cho nhau Khi c¸ch m¹ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi thóc ®Èy c¸c ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ vµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn ®ång bé. Sù ph¸t triÓn ®ã ph¸ vì tÝnh tù cÊp,tù tóc, më réng thÞ trêng giao lu, trao ®æi hµng ho¸ kh«ng chØ trong ph¹m vi quèc gia mµ cßn diÔn ra trªn thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi. Lóc nµy nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c kh«ng chØ ®îc ®¸p øng b»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña tõng quèc gia riªng lÎ, mµ cßn ®îc cung cÊp tõ c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi vµ khu vùc MÆt kh¸c con ngêi ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm tµi nguyªn b»ng c¸ch giao th¬ng, trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ tiªu dïng vµ c¸c lo¹i tµi nguyªn kho¸ng s¶n nh»m khai th¸c nguån lùc d thõa cña c¸c níc ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu hôt nguån lùc cña níc m×nh. Nh÷ng yÕu tè nµy t¹o nªn xu thÕ tÊt yÕu phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v× trªn thÕ giíi kh«ng cã mét quèc gia nµo cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè nguån lùc ®Ó tù m×nh x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng Nh vËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ ph©n bè tµi nguyªn kh«ng ®Òu, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña con ngêi ngµy cµng cao vµ sè lîng d©n c ngµy mét nhiÒu. Nhng nhiÖm vô ®ã chØ ®îc diÔn ra khi mµ khoa häc c«ng nghÖ vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao 3. C¸c bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng a) Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. Bíc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu híng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao t¸c trong chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra díi h×nh thøc hµng ho¸ - nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc. H×nh thµnh nªn nh÷ng khu vùc nhµ níc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao ®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ c¶ gi÷a c¸c s¶n phÈm nhµ níc víi nhau NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh thµnh trung t©m c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n c ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau. Mçi ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Trao ®æi, mua b¸n, thÞ trêng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, gi¶n ®¬n, nhng lµ mét bíc tiÕn lín trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i b) Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn ®îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn c¶ vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, c¶ vÒ quan hÖ s¶n xuÊt míi thÝch øng víi tõng bíc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n: Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t b¶n vÒ kinh tÕ nhng vÉn cßn ®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng, bíc ®Çu tiªn ph¶i tËp trung t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp trung søc lao ®éng. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, ph¶i mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã ®· lµm xuÊt hiÖn mét m¹ng líi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· bíc ®Çu lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín t b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ mÆt quy m« lµ mét bíc ngoÆt rÊt quan träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín. Ph©n c«ng c«ng trêng thñ c«ng T b¶n chñ nghÜa: Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu dÉn tíi hiÖp t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng trêng thñ c«ng t b¶n chñ nghÜa. C«ng trêng thñ c«ng lµ h×nh thøc xÝ nghiÖp t b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã ph©n c«ng dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng. §Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng trêng thñ c«ng lµ: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn lµm mét c«ng viÖc bé phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n ho¸ hÑp. C¬ cÊu tæ chøc cña c«ng trêng thñ c«ng lµ nh÷ng ngêi lao ®éng bé phËn, sö dông c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng tËp thÓ. §¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ: Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng thÓ ®îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. M¸y mãc ®îc sö dông phæ biÕn trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ cuéc c¸c m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. M¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ngµy cµng cao, më réng thÞ trêng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt kü thuËt. c) Tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng: Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp thêng g©y « nhiÔm m«i trêng, thêng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo. C¬ chÕ thÞ trêng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i. C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ ph¸t sinh nh÷ng tiªu cùc x· héi. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù nhiªn vµ khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th× ®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ tr êng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng th× do nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t liÖu s¶n xuÊt, lao ®éng, t¹o ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ níc ph¶i cã vai trß nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n thêi k× tù do c¹nh tranh th× kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo t tëng lý thuyÕt bµn tay v« h×nh th× nhµ níc kh«ng can thiÖp kinh tÕ. ®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy (1929 - 1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu cÇu nhµ níc ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng (Bµn tay v« h×nh) vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶ hai nh©n tè nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ. Nhµ níc cã chøc n¨ng: §Þnh híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt . ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ thèng c¬ së nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho kinh tÕ ph¸t triÓn. H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng. Trùc tiÕp ®Çu t mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng ngµnh kinh tÕ c«ng céng, n¨ng lîng, cÇu nhiÒu vèn…. Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt. 4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®îc th× tríc tiªn ph¶i dùa vµo c¬ chÕ thÞ trêng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù ®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸, víi m«i trêng c¹nh tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn hîp thµnh c¬ chÕ thÞ trêng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh lµ nh÷ng kh©u trong guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ trêng, cung cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ trêng. a) Cung - cÇu hµng ho¸: CÇu hµng hãa: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong cïng mét thêi gian. Cung hµng ho¸: lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi b¸n cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ ngîc l¹i khi cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng. Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng ho¸ nµo NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ®ã trªn thÞ trêng võa ®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung - cÇu ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song v× cung vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n biÕn ®éng theo. Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ do t¬ng quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Nhng ®ång thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi viÖc thu hÑp hay më réng quy m« s¶n xuÊt. Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ trêng: Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng vµ lËp l¹i, kh«i phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ. Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh hëng tíi lîi Ých kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; ngêi b¸n vµ ngêi mua. b) Gi¸ c¶ Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ t¸c ®éng ®Õn ngêi b¸n vµ ngêi mua: Cô thÓ khi cÇu cao h¬n cung th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy cho ngêi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong trêng hîp ngîc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ngêi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng. Khi ®ã ngêi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi cïng c©n ®èi gi÷a quan hÖ cung - cÇu ®îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i c©n b»ng míi. Chøc n¨ng cña gi¸ c¶: Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ngêi lao ®éng ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh. Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn ®éng t¨ng gi¶m th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh. Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt c«ng nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lu«n lu«n t×m c¸ch gi¶m bít hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch (lµ phÇn gi¸ ngêi s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu h¬n ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhê tiÕn bé khoa häc kü thuËt). Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n còng nh thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua chÝnh s¸ch gi¸ c¶. Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc lu th«ng hµng ho¸. Khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ngêi tiªu dïng vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo lu th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu cÇu ngêi tiªu dïng. c) C¹nh tranh C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng . C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh: C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c hµnh vi s¶n xuÊt tiªu dïng cña x· héi. C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt. C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng. C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban ®Çu nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th× sÏ thu ®îc lîi nhuËn h¬n ®èi ph¬ng. C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau theo ba híng: gi¸ c¶, chÊt lîng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô tríc, trong vµ sau khi b¸n hµng. C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp). NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ C¹nh tranh huy ®éng ®îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ . C¹nh tranh thóc ®Èy ®îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông c«ng nghÖ míi. C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù ph©n bæ tèi u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i lµ n¨ng suÊt tèi u.C¹nh tranh thóc ®Èy c¸c nguån lùc di chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ngêi s¶n xuÊt muèn sö dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt. d) TiÒn tÖ. TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra lµm vËt ngang gi¸ chung cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ: Lµ thíc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ): tiÒn dïng ®Ó ®o lêng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸, mäi hµng ho¸ ®Òu ®îc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn. TiÒn tÖ ®îc coi nh lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. Lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ lu th«ng hµng ho¸. Lµ ph¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®îc rót khái lÜnh vùc lu th«ng vµ mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ tiÒn ®îc xem nh mét thø cña c¶i cña x· héi. Lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi mét c«ng viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî. Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau vµ tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh…. e) Lîi nhuËn Trong kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a c¸c doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt ngêi tiªu dïng. Lîi nhuËn còng ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n ph¶i dïng l·i vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i g×?, s¶n xuÊt nh thÕ nµo?, s¶n xuÊt cho ai? Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ trêng, c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä mong muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn sè d d«i ®Ó kh«ng chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng cêng vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng. Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ trêng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc b¸n hµng vµ dÞch vô cho thÞ trêng. Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh 5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng a) Quy luËt gi¸ trÞ Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ trêng vµ chi phèi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i. xuÊt :§èi víi viÖc s¶n xuÊt mét thø hµng hãa riªng biÖt th× yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ ®îc biÓu hiÖn ë chç: hµng ho¸ cña ngêi s¶n xuÊt muèn b¸n ®îc trªn thÞ trêng, muèn ®îc x· héi thõa nhËn th× lîng gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ c¸ biÖt ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §èi víi mét lo¹i hµng ho¸ th× yQuy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt: Trong s¶n xuÊt nã ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt lu«n lu«n cã ý thøc t×m c¸ch h¹ thÊp hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng nhá h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong lÜnh vùc s¶n ªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ thÓ hiÖn lµ tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi. Trong lÜnh vùc trao ®æi : ViÖc trao ®æi ph¶i tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ xung quanh gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶, nh÷ng hµng ho¸ cã hao phÝ lao ®éng lín th× gi¸ trÞ cña nã lín dÉn ®Õn gi¸ c¶ cao vµ ngîc l¹i. §èi víi mçi hµng ho¸ th× gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ b»ng hoÆc nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ nhng ®èi víi toµn bé hµng hãa cña x· héi th× chóng ta lu«n lu«n cã tæng gi¸ c¶ hµng hãa b»ng tæng gi¸ trÞ. T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: quy luËt gi¸ trÞ tù ph¸t ®iÒu tiÕt viÖc s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa th«ng qua sù biÕn ®éng cña cung - cÇu thÓ hiÖn qua gi¸ c¶ trªn thÞ trêng. b) Quy luËt cung cÇu Cung ph¶n ¸nh khèi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt vµ ®a ra thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn (®Ó b¸n). cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, nã kh«ng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt. CÇu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi. Do ®ã, cÇu kh«ng ®ång nhÊt víi tiªu dïng, v× nã kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu tù nhiªn, nhu cÇu bÊt k× theo nguyÖn väng tiªu dïng chñ quan cña con ngêi, mµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n. Cung - CÇu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, thêng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau trªn thÞ trêng, ë ®©u cã thÞ trêng th× ë ®ã cã quy luËt cung - cÇu tån t¹i vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan. Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau: CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ngîc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu. CÇu x¸c ®Þnh khèi lîng, chÊt lîng vµ chñng lo¹i cung vÒ hµng ho¸. nh÷ng hµng ho¸ nµo ®îc tiªu thô th× míi ®îc t¸i s¶n xuÊt. Ngîc l¹i, cung t¹o ra cÇu, kÝch thÝch t¨ng cÇu th«ng qua ph¸t triÓn sè lîng, chÊt lîng, chñng lo¹i hµng ho¸, h×nh thøc, quy c¸ch vµ gi¸ c¶ cña nã. Quy luËt cung - cÇu t¸c ®éng kh¸ch quan vµ rÊt quan träng. NÕu nhËn thøc ®îc chóng th× chóng ta vËn dông ®Ó t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo chiÒu híng cã lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nhµ níc cã thÓ vËn dông quy luËt cung - cÇu th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ nh: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, hîp ®ång kinh tÕ, thuÕ, thay ®æi c¬ cÊu tiªu dïng. §Ó t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo quy luËt cung - cÇu, duy tr× nh÷ng tû lÖ c©n ®èi cung - cÇu mét c¸ch lµnh m¹nh vµ hîp lý. c) Quy luËt canh tranh C¹nh tranh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ngêi, gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n hay gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Hai nhãm nµy t¸c ®éng lÉn nhau víi t c¸ch lµ mét thÓ thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y c¸ nh©n chØ t¸c ®éng víi t c¸ch lµ mét bé phËn, mét lùc lîng x· héi, lµ mét nguyªn tö cña mét khèi. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ChÝnh díi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· v¹ch râ c¸i tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Bªn canh tranh yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ c¸i bªn mµ ë ®ã mçi c¸ nh©n ®Òu ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp víi ®«ng ®¶o nh÷ng ngêi c¹nh tranh víi m×nh vµ thêng thêng lµ trùc tiÕp chèng l¹i nh÷ng ngêi ®ã. ChÝnh v× sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a mét ngêi c¹nh tranh c¸ biÖt víi nh÷ng ngêi kh¸c l¹i cµng thªm râ rµng. Tr¸i l¹i bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®¬ng ®Çu víi ®èi ph¬ng víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt. C¹nh tranh nh mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh cã t¸c dông san b»ng c¸c gi¸ c¶ mÊp m« ®Ó cã gi¸ c¶ trung b×nh, gi¸ trÞ thÞ trêng vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®Òu h×nh thµnh tõ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh. Tãm l¹i: Trong c¬ chÕ thÞ trêng, quy luËt c¹nh tranh nh mét c«ng cô, ph¬ng tiÖn g©y ¸p lùc cùc m¹nh thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, c¹nh tranh trong mét c¬ chÕ vËn ®éng chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh nãi chung d) Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt x¸c ®Þnh lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng. Lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng chÝnh b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng ho¸ víi tèc ®é lu th«ng t b¶n Trong thùc tÕ: lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng hãa trõ ®i tæng tiÒn khÊu trõ, trõ ®i tæng gi¸ c¶ b¸n chÞu céng víi tæng tiÒn thanh to¸n víi tèc ®é lu th«ng t b¶n Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ tu©n theo c¸c nguyªn lý sau: Lu th«ng tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ do c¬ chÕ lu th«ng hµng ho¸ quyÕt ®Þnh. TiÒn ®¹i diÖn cho ngêi mua, hµng ®¹i diÖn cho ngêi b¸n. Lu th«ng tiÒn tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn - hµng, mua - b¸n, gi¸ c¶ - tiÒn tÖ. Kinh tÕ hµng ho¸ trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ gäi lµ kinh tÕ tiÒn tÖ, quyÕt ®Þnh c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ. MÆt kh¸c c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ cßn phô thuéc vµo c¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu, c¬ chÕ qu¶n lý kim lo¹i quý, c¬ chÕ kinh doanh tiÒn cña ng©n hµng NÕu quy luËt canh tranh, quy luËt cung - cÇu lµm gi¸ hµng ho¸ vËn ®éng, san b»ng th× quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ gi÷a mèi liªn hÖ c©n b»ng gi÷a hµng vµ tiÒn. II/ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc a) C¬ chÕ cò vµ nh÷ng h¹n chÕ: C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp cã nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu sau ®©y: Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ b»ng vËn mÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do trung ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m. C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Bá qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®îc thùc hiÖn NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ díi c¸c h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l¬ng hiÖn vËt (chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch, mµ kh«ng rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc cÊp ph¸t vèn. Vµ ®Æc trng c¬ b¶n cña m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt lµ nÒn kinh tÕ bÞ hiÖn vËt ho¸, t duy hiÖn vËt, chØ cã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ phæ biÕn, nÒn kinh tÕ khÐp kÝn víi c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é. Trªn thùc tÕ, yÕu tè kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· lo¹i bá yÕu tè thÞ trêng, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ cßn lµ h×nh thøc. Sù ®iÒu tiÕt theo chiÒu däc ®· lÊn ¸t c¸c quan hÖ kinh tÕ theo chiÒu ngang. Vai trß ngêi tiªu dïng bÞ h¹ thÊp. HÖ thèng qu¶n lý quan liªu tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n s¶n xuÊt víi nhu cÇu. Kinh tÕ hiÖn vËt g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa tuy ®· cã t¸c dông trong chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn th¾ng vÎ vang cho d©n téc ta. Song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt: nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ chñ quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi ®éng lùc vµ søc m¹nh néi sinh cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt, hiÖu qu¶ thÊp, nhiÒu môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi kh«ng ®îc thùc hiÖn. C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu híng tiªu cùc, lµm nÈy sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi s©u s¾c c¬ chÕ ®ã. Ph¬ng híng c¬ b¶n cña sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta ®· ®îc §¹i Héi VI cña §¶ng x¸c ®Þnh vµ tiÕp tôc ®îc §¹i Héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh "TiÕp tôc xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc". b) Chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ë níc ta. Vµ ®Õn §¹i héi VIII cña §¶ng ®· thèng nhÊt "X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lýcña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa"; "….ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa …". NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn; trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa níc ta lÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi níc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa níc ta, kinh tÕ Nhµ níc lµ nh©n tè quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m tÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ Nhµ níc t¹o c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi, nã lµ lùc lîng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ níc ®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. §Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ níc ph¶i n¾m nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i lµ kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ vµ chÊp hµnh ph¸p luËt ®Ó l«i cuèn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o cña chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i cã gi¸ trÞ tæng s¶n lîng hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng, ®ãng gãp tû lÖ cao trong ng©n s¸ch Nhµ níc, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ ®êi sèng cña mäi ngêi lao ®éng. 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta a) Tríc n¨m 1886: Thêi k× 1955 - 1964: §©y lµ thêi k× kh«i phôc kinh tÕ vµ c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa. ë thêi k× nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc thiÕt kÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh ba ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi: Tõ nÒn s¶n xuÊt nhá qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, cã hÖ thèng x· héi chñ nghÜa v÷ng m¹nh, ®Êt níc bÞ chia c¾t. §©y lµ thêi k× ph¸t triÓn nhanh vÒ c¸c lÜnh kinh tÕ - x· héi, c¬ së vËt chÊt trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng ®îc x©y dùng. Thêi k× 1964 -1975: §©y lµ thêi k× c¶ níc cã chiÕn tranh. Kinh tÕ ë thêi k× nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña m« h×nh kinh tÕ " Céng s¶n thêi chiÕn". M« h×nh kinh tÕ nµy lµ m« h×nh cã tÝnh tËp trung cao nªn ®· ®éng viªn ®îc lùc lîng ®Ó dµnh th¾ng lîi trong cuéc chiÕn tranh v« cïng ¸c liÖt b»ng sù chØ ®¹o tËp trung nghiªm ngÆt, b»ng chÕ ®é ph©n phèi b×nh qu©n, bao cÊp…. Thêi k× 1976 - 1986: §©y lµ thêi k× m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp bäc lé mét c¸ch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu qu¶ cña tËp trung lµ khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ s©u s¾c vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Çu nh÷ng n¨m 1980. nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i tr× trÖ, mÊt c©n ®èi nghiªm träng, s¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh. Thu nhËp quèc d©n cha ®¶m b¶o ®îc tiªu dïng x· héi, mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i dùa vµo vay vµ viÖn trî, nÒn kinh tÕ cha t¹o ®îc tÝch luü. L¬ng thùc, v¶i mÆc vµ c¸c hµng tiªu dïng thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh h×nh cung øng vËt t, t×nh h×nh giao th«ng vËn t¶i rÊt c¨ng th¼ng. NhiÒu xÝ nghiÖp sö dông c«ng suÊt ë møc thÊp. Chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi tµi chÝnh, gi÷a hµng vµ tiÒn, gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu. ThÞ trêng vµ vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh. Sè ngêi lao ®éng cha ®îc sö dông cßn ®«ng. §êi sèng nh©n d©n lao ®éng gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tríc t×nh h×nh ®ã cña ®Êt níc §¶ng ta ®· ph¶i suy nghÜ, ph©n tÝch t×nh h×nh vµ nguyªn nh©n, t×m tßi c¸c gi¶i ph¸p, tõ ®ã thùc hiÖn ®æi míi ë c¸c c¬ së, ®Þa ph¬ng, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, cã tÝnh chÊt ®æi míi tõng phÇn b) Tõ n¨m 1986 ®Õn nay: NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸ triÖt ®Ó. ChÊp nhËn thÞ trêng mét c¸ch c¬ b¶n, tæng thÓ, l©u dµi, mét thÞ trêng thèng nhÊt, th«ng suèt, hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi, thÞ trêng lµ ®èi tîng qu¶n lý cña nhµ níc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng ë níc ta g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ tõ c¬ cÊu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, g¾n liÒn víi ®æi míi mét c¸ch c¬ b¶n chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh: gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t th¬ng m¹i, chuyÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng x· héi sang kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã gi¶i ph¸p cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ sö lý gi¸ c¶. dï míi lµ s¬ khai, thÞ trêng ®· lµ m«i trêng gi¶i phãng søc s¶n xuÊt víi sù bïng næ cña khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng më réng vµ ®i s©u vµo c¸c lÜnh vùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi søc m¹nh cña tÊt yÕu kinh tÕ, søc m¹nh håi sinh sau chiÕn tranh. Søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm bËt dËy c¸c tiÒm n¨ng, hµng lo¹t nh©n tè míi xuÊt hiÖn xen lÊn nh÷ng bÒ bén phøc t¹p cña sù chuyÓn ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng mµ thùc chÊt lµ sù gi¶i thÓ, cÊu tróc l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu së h÷u, quan hÖ kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý. T duy nhÊt lµ t duy kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n: tõ thô ®éng an bµi sang n¨ng ®éng s¸ng t¹o, tù chñ, tõ t duy hiÖn vËt sang t duy gi¸ trÞ, sù nh¹y c¶m vÒ lîi Ých, hiÖu qu¶, vÒ thang gi¸ trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng… Thùc tÕ h¬n 10 n¨m qua ë níc ta chøng tá qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh ®æi míi tÊt yÕu, tiÕn bé nhng còng lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p l©u dµi. Nh÷ng chuyÓn ®æi thùc sù t¹o ra bíc ngoÆt trong kinh tÕ. chØ mét thêi gian ng¾n, ®Êt níc cã nhiÒu thay ®æi. Vµ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng: s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tõ chç thiÕu l¬ng thùc triÒn miªn, ®Õn nay chóng ta ®· cã kh¶ n¨ng tù tóc, phÇn nµo dù tr÷ vµ xuÊt khÈu. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c dông. Khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®ang ®îc tæ chøc, s¾p xÕp l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ. Vai trß tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông, gi¸ c¶ thÞ trêng dÇn ®i vµo æn ®Þnh ®· chuyÓn tõ thÞ trêng cña ngêi b¸n sang thÞ trêng cña ngêi mua. C¬ chÕ c¹nh tranh cã t¸c dông ®iÒu chØnh tÝch cùc c¬ cÊu kinh tÕ, ®µo th¶i nh÷ng yÕu tè l¹c hËu,lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm trong s¶n xuÊt kinh doanh, trong qu¶n lý tõ vÜ m« ®Õn vi m«. thÞ trêng ®· trë thµnh c¨n cø quan träng ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Mét sè ngµnh, lÜnh vùc ®· g¾n thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng níc ngoµi theo híng kinh tÕ më. 3. Nh÷ng ®Æc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta a) §Æc trng vÒ ®Þnh híng môc tiªu cña nÒn kinh tÕ. §ã lµ thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy tríc hÕt ph¶i ph¸t triÓn m¹nh lùc lîng s¶n xuÊt ®éng viªn mäi nguån lùc x· héi, ph¸t huy cao ®é tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña toµn NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ d©n, khai th¸c mäi tiÒm n¨ng trong níc ®i ®«i víi sö dông cã chän läc thµnh qu¶ vµ kinh nghiÖm quèc tÕ thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nh»m sím x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¬ chÕ x· héi ë ViÖt Nam . Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng ®îc sö dông nh mét c«ng cô ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t tíi nÒn kinh tÕ t¨ng trëng cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh nh»m môc tiªu "d©n giµu, níc m¹nh", gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn x· héi. §ång thêi víi viÖc khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng mÆt tÝch cùc, nh÷ng lîi thÕ cña kinh tÕ thÞ trêng chóng ta kh¾c phôc, ng¨n ngõa, h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc ph¸t sinh tõ mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng; võa kÝch thÝch søc s¶n xuÊt gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, võa b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng, vËn dông c¸c quy luËt cña thÞ trêng ®Ó kiªn tr× thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n phï hîp víi tõng bíc t¨ng trëng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ngêi. b) §Æc trng vÒ thÓ chÕ kinh tÕ ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ thÓ chÕ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ tù do, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt. Kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa c¹nh tranh, võa liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau nh»m ph¸t triÓn ®¹t tr×nh ®é x· héi ho¸ cao. Trong ®ã khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cã vai trß chñ ®¹o trong mét sè lÜnh vùc vµ mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña ®Êt níc. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, mçi thµnh phÇn nh vËy cã xu híng ph¸t triÓn kh¸c nhau, lîi Ých kh¸c nhau thËm chÝ ®èi lËp nhau. V× thÕ Nhµ níc ph¶i cã biÖn ph¸p h¹n chÕ xu híng ph¸t triÓn tù ph¸t, vµ ®Þnh híng cho nã ph¸t triÓn theo x· héi chñ nghÜa. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n. Tõ ba h×nh thøc së h÷u ®ã h×nh thµnh nªn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u t nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi níc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng. c) §Æc trng vÒ c¬ chÕ qu¶n lý Trong qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m cho c¸c ho¹t ®éng cña thÞ trêng diÔn ra theo nguyªn t¾c thÞ trêng, tøc lµ phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, c¹nh tranh, h¹n chÕ tèi ®a c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh kh«ng cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, ph¶i lµm tèt kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ m« vµ c¸c ho¹t ®éng ®Þnh híng cã hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp ®Ó ®iÒu tiÕt híng dÉn thÞ trêng theo c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« ®· chän. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, Nhµ níc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ lµ xu híng kh¸ch quan. Nhng kh¸c víi b¶n chÊt cña Nhµ níc t s¶n, Nhµ níc ta lµ Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng nh toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt níc. ®¶ng ®Þnh híng kinh tÕ thÞ trêng theo chñ nghÜa x· héi thÓ hiÖn ë sù l·nh ®¹o, viÖc thùc hiÖn ®êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ thÞ trêng víi môc tiªu v× lîi Ých cña nh©n d©n, v× mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Nhµ níc ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng tríc hÕt vµ chñ yÕu th«ng qua c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, th«ng qua chiÕn lîc kinh tÕ - x· héi, c¸c kÕ ho¹ch trung vµ ng¾n h¹n cïng víi c¸c chÝnh s¸ch thiÕt thùc ®Ó ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, bè trÝ l¹i c¬ cÊu kinh tÕ, bá, nu«i dìng vµ ph¸t triÓn c¸c nguån lùc. Híng ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ thÞ trêng vµo c¸c môc tiªu ®îc Nhµ níc ho¹ch ®Þnh, t¹o m«i trêng kinh tÕ - x· héi, khung khæ ph¸p lý thuËn lîi vµ duy tr× m«i trêng hoµ b×nh æn ®Þnh cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, bï ®¾p sù bÊt lùc cña thÞ trêng b»ng c¸ch cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng céng, x©y dùng c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ. d) §Æc trng vÒ quan hÖ ph©n phèi Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn chñ yÕu c¬ chÕ ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ trÝ tuÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ®Ó t¸i ph©n phèi hîp lý th«ng qua phóc lîi x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi theo ph¬ng ch©m g¾n t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ . NÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt kh¸c nhau do ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®ã th× sÏ cã c¸c nguyªn t¾c vµ hÖ thèng ph©n phèi phï hîp. Cho nªn ë níc ta cã nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi. §Ó ®¹t tíi c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp, chóng ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu suÊt c«ng t¸c, ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ph©n phèi th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi, trong ®ã h×nh thøc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp mét c¸ch hîp lý nh»m thu hÑp kho¶ng c¸ch chªnh lÖch giµu - nghÌo, võa khuyÕn khÝch lao ®én, võa b¶o ®¶m nh÷ng phóc lîi x· héi c¬ b¶n e) §Æc trng vÒ vai trß qu¶nlý cña Nhµ níc . NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®îc qu¶n lý ( Tæ chøc, híng dÉn, nu«i dìng, gi¸m s¸t bëi Nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n) b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña Nhµ níc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt nh»m gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Muèn vËy, ph¶i x©y dùng nhµ níc m¹nh vµ trong s¹ch, cã kh¶ n¨ng thêng xuyªn tù ®æi míi ®Ó híng nÒn kinh tÕ thÞ trêng tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i, kh«ng xa rêi c¸c môc tiªu ®Þnh híng ®· chän. X©y dùng vµ x¸c ®Þnh c¸c ®Æc trng nªu trªn g¾n liÒn víi mét nhËn thøc hoµn toµn míi vÒ chñ nghÜa x· héi theo t tëng Hå ChÝ Minh lµ " d©n giµu, níc NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i ®i liÒn víi d©n chñ, tù do, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi". Trong bíc qu¸ ®é t¬ng ®èi dµi ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cuèi cïng ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ con ®êng duy nhÊt chóng ta kh«ng thÓ bá qua ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, chóng ta sö dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §ång thêi chóng ta l·nh ®¹o, qu¶n lý nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng híng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®Ó kh¾c phôc thÊt b¹i cña thÞ trêng, thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi, nh©n ®¹o mµ b¶n th©n thÞ trêng kh«ng cã ®îc. Nhµ níc ph¶i b»ng chÝnh s¸ch, c«ng cô qu¶n lý vÜ m« vµ tiÒm lùc kinh tÕ cña m×nh ®Ó duy tr× nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ nh»m kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm cña kinh tÕ thÞ trêng 4. NÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay a) §Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay C¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®îc tiÕp cËn ®i tõ lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn c¬ së kinh tÕ, chÕ ®é ph©n phèi, c¬ chÕ vËn hµnh, v¨n ho¸ vµ më cöa. LÊy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng hiÖn ®¹i lµm c¬ së vËt chÊt - kü thuËt nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt vµ thµnh phÇn kinh tÕ lµm c¬ së kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc lµm chñ ®¹o. Dùa trªn chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng bao gåm c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi theo kiÓu chñ nghÜa x· héi víi ph©n phèi theo kiÓu kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi th«ng qua phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi lµm chñ ®¹o. LÊy c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµm c¬ chÕ vËn hµnh, nhng kh«ng ph¶i nhµ níc t s¶n mµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa - nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. KÕt hîp hµi hoµ v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng víi v¨n ho¸ hiÖn ®¹i cã chän läc. Trong ®ã lÊy v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng lµm gèc. Kh«ng dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ khÐp kÝn, mµ dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ më cöa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, nhng vÉn ph¶i ®¶m b¶o ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ. §Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta lµ: Mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nÒn kinh tÕ Êy lÊy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy kinh tÕ Nhµ níc lµm chñ ®¹o, lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh lµm môc tiªu. H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ®ã cßn ph¶i gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, mäi søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ toµn x· héi, chÊp hµnh nghiªm mäi ph¸p luËt, kinh doanh cã v¨n ho¸, c¹nh tranh vµ hîp t¸c mét c¸ch v¨n minh… Kinh tÕ cã sù héi nhËp quèc tÕ, cã sù giao lu trao ®æi mËu dÞch, th¬ng m¹i víi c¸c níc. TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu, kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc nhng ®ång thêi vÉn gi÷ v÷ng ®Þnh híng vµ c¸c b¶n s¾c cña ®Êt níc b) Thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay. Cho ®Õn nay, thÞ trêng níc ta vÉn lµ thÞ trêng s¬ khai, cßn nh÷ng rèi lo¹n vµ nhiÒu yÕu tè tù ph¸t (míi chØ cã thÞ trêng hµng ho¸, cßn thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng søc lao ®éng cha hoÆc míi ë d¹ng manh nha). thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thÞ trêng vèn vÉn t¸ch biÖt. ThÞ trêng søc lao ®éng cã phÇn cha tho¸t khái chÕ ®é biªn chÕ, hoÆc tù ph¸t. ThÞ trêng thiÕu vµ cßn nh÷ng rèi lo¹n, cïng víi t×nh tr¹ng luËt lÖ Nhµ níc võa thiÕu võa bÊt hîp lý: cßn nh÷ng gß bã vµ c¶ nh÷ng s¬ hë, thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, n¹n tham nhòng trµn lan lµ m«i trêng bÊt lîi cho thÞ trêng ph¸t triÓn. Trong khi ®ã, ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn cña bÊt k× nÒn kinh tÕ nµo, tríc hÕt ngêi ta nh×n vµo thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn. Tuy ®· cã ®Þnh híng ®Ó x©y dùng mét thÞ trêng ®ång bé, nhng trªn thùc tÕ chuyÓn biÕn rÊt chËm. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ sù thiÕu nhÊt qu¸n vÒ chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t, th¬ng m¹i, tû gi¸, l·i suÊt. Chóng ta chñ tr¬ng x©y dùng mét thÞ trêng thèng nhÊt, th«ng suèt, nhanh chãng hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi, song nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ cßn g©y kh¸ nhiÒu c¶n trë. Thùc tr¹ng trªn do nhiÒu nguyªn nh©n, tríc hÕt lµ do hËu qu¶ cña c¬ chÕ cò ®Ó l¹i, tõ nh÷ng quan niÖm gi¶n ®¬n trong viÖc bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t, cho ®Õn viÖc duy ý chÝ trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ, ®Æt ý chÝ chñ quan vµo ®êi sèng kinh tÕ - x· héi kh«ng phï hîp víi lîi Ých cña quÇn chóng, do ®ã kh«ng tr¸nh khái ®èi phã, lÈn chèn - mét hiÖn tîng cßn kh¸ phæ biÕn, dÉn ®Õn tù ph¸t rèi lo¹n. Tuy cã nh÷ng bíc tiÕn, nhng vÒ c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cha theo kÞp sù ph¸t triÓn. MÆt kh¸c ph¶i thõa nhËn mét thùc tÕ, ®©y lµ mét sù chuyÓn ®æi kh¸ phøc t¹p, lµ qu¸ tr×nh mµ ®é dµi ph¶i tÝnh b»ng thËp kØ míi cã thÓ ®i vµo quü ®¹o. Do ®ã kh«ng tr¸nh khái thêi k× ®Çu ph¶i chÊp nhËn t×nh tr¹ng thÞ trêng thiÕu, rèi lo¹n, tiªu cùc, trong khi c¸c nh©n tè cã sø mÖnh t¹o trËt tù lµ hÖ thèng ng©n hµng, tµi chÝnh, bé m¸y nhµ níc, doanh nghiÖp lín cßn yÕu kÐm vµ tiªu cùc, cßn ®ang ë bíc thÝch nghi. 5. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay a) §Èy m¹nh qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng ë níc ta Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ cña s¶n xuÊt hµng ho¸, cña ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. V× vËy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®ßi hái ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. ë níc ta, ®Èy m¹nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi còng ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Trong bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ hai chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ theo híng xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu. §Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy, cÇn ph¶i ph©n c«ng l¹i lao ®éng ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh, nh÷ng NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ lÜnh vùc mµ ®Êt níc cã lîi thÕ so s¸nh trong viÖc s¶n xuÊt, thóc ®Èy xuÊt khÈu. Tríc m¾t ®ã lµ c¸c ngµnh: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp dÖt may, c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, h¶i s¶n, c«ng nghiÖpl¾p r¸p, ®iÖn tö vµ mét sè lÜnh vùc kh¸c. Th«ng qua viÖc ph¸t triÓn vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ nµy cÇn tranh thñ nhËp ®îc nh÷ng c«ng nghÖ thÝch hîp ®Ó c¶i tiÕn tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt hiÖn nay. §iÒu ®ã cho phÐp võa ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ, võa tõng bíc ®æi míi tr×nh ®é lao ®éng trong níc phï hîp víi tr×nh ®é quèc tÕ vµ khu vùc. b) X©y dùng l¹i c¸c c¬ së h¹ tÇng: Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng ®¶m b¶o sù giao lu th«ng suèt trong mäi thêi tiÕt trªn c¸c tuyÕn giao th«ng huyÕt m¹ch, c¸c tuyÕn nh¸nh ®Õn c¸c vïng, c¸c trung t©m miÒn nói. Trong tõng vïng, ®iÖn níc giao th«ng th«ng tin ®îc ®¸p øng theo yªu cÇu cña møc ®é ph¸t triÓn. §Çu t x©y dùng míi theo híng ®ång bé, hiÖn ®¹i c¸c c«ng tr×nh giao th«ng t¹i c¸c cöa khÈu ( s©n bay, h¶i c¶ng quèc tÕ), c¸c hµnh lang quan träng tíi cöa khÈu néi ®Þa, t¹i c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm, tuyÕn trôc B¾c - Nam. Më réng vµ n©ng cÊp s©n bay quèc tÕ vµ c¸c s©n bay kh¸c. C¶i t¹o vµ më réng c¶ng, ph¸t triÓn m¹ng líi bu chÝnh viÔn th«ng hiÖn ®¹i, ®ång bé, ph¸t triÓn vµ n©ng cÊp m¹ng líi ®iÖn. c) VÒ c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt - c«ng nghÖ. §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ níc ngoµi. Chän gi¶i ph¸p kü thuËt, c«ng nghÖ phï hîp ®Ó ®Çu t chiÒu s©u, tËn dông cã hiÖu qu¶ c¸c chÝnh s¸ch hiÖn cã sau nh÷ng n¨m x©y dùng tríc ®©y. C¶i tiÕn, n©ng cÊp, hiÖn ®¹i ho¸ c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ truyÒn thèng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n. Tranh thñ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t níc ngoµi. thùc hiÖn gi¸m ®Þnh nghiªm ngÆt viÖc nhËp c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ . GÊp rót n©ng cao n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia nh»m ®æi míi vµ lµm chñ c«ng nghÖ nhËp vµ s¸ng t¹o c«ng nghÖ míi. u tiªn nghiªn cøu, øng dông tËp trung trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®iÖn tö vµ tin häc, c«ng nghiÖp sinh häc, c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ gia c«ng vËt liÖu nhÊt lµ nguån vËt liÖu trong níc. Chó träng ®óng møc c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n. T¨ng ®Çu t b»ng nhiÒu nguån vèn cho viÖc nghiªn cøu khoa häc, båi dìng ®éi ngò c¸n bé khoa häc, ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, cã c¬ chÕ båi dìng vµ b¶o vÖ nh©n tµi. d) Kinh tÕ ®èi ngo¹i Thu hót ngµy cµng nhiÒu vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c níc th«ng qua vèn ®Çu t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo híng ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ ®Ó tr¸nh lÖ thuéc, nhng cÇn u tiªn cho khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng. Sö dông cã hiÖu qu¶ lîi thÕ so s¸nh trong xuÊt nhËp khÈu, trong ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ vÒ lao ®éng. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Coi träng viÖc ®µo t¹o ngêi cã n¨ng lùc vµ b¶n lÜnh ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ vèn níc ngoµi, ®Ó nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi cña níc ngoµi kh«ng m¾c nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc cã thÓ xÈy ra. Ph¸t triÓn thÞ trêng ngoµi níc, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng: ph¶i thùc hiÖn xuÊt siªu. muèn vËy cÇn ph¶i xuÊt thµnh phÈm chø kh«ng xuÊt nguyªn liÖu. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, chÕ biÕn ®¶m b¶o tiªu chuÈn quèc tÕ ®Ó thu hót ®îc gi¸ trÞ cao cho hµng xuÊt khÈu cho chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý ®Ó khuyÕn khÝch c¸c ngµnh kinh tÕ trong níc ph¸t triÓn thu hót c«ng nghÖ - khoa häc kü thuËt tõ bªn ngoµi; ng¨n chÆn nhËp nh÷ng hµng ho¸ mµ trong níc cã thÓ s¶n xuÊt vµ ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiªu dïng. e) H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ trêng. §èi víi thÞ trêng hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô: Ph¶i t¨ng quy m« tiªu dïng vµ dÞch vô víi chñng lo¹i ngµy cµng phong phó vµ chÊt lîng ngµy cµng n©ng cao. ViÖc ph¸t triÓn thÞ trêng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô ®ßi hái ph¶i t¨ng dung lîng thÞ trêng, t¨ng khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu vÒ ¨n mÆc, ë, ®i l¹i, häc tËp, ch÷a bÖnh….cho nh©n d©n. CÇn khai th¸c thÕ m¹nh cña ®Êt níc vÒ ®Êt ®ai, rõng, biÓn, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng, chÕ biÕn ®Ó cã nguån hµng ngµy cµng lín ®¸p øng nhu cÇu. §ång thêi cïng víi sè lîng ph¶i chó ý ®Õn chñng lo¹i phong phó vµ n©ng cao chÊt lîng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng vµ ngµy cµng cao. Tõng bíc gi¶m gi¸ c¶ hµng tiªu dïng vµ dÞch vô: gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó lµm c¬ së cho viÖc gi¶m gi¸ vµ t¨ng khèi lîng s¶n phÈm cung øng trªn thÞ trêng. §èi víi thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt : ThÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt bao gåm: thÞ trêng vèn, thÞ trêng søc lao ®éng vµ thÞ trêng c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh¸c cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Muèn thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng th× vèn vµ t liÖu s¶n xuÊt cÇn nhËn ®îc mét phÇn bæ sung tõ gi¸ trÞ s¶n phÈm thÆng d, tµi s¶n ph¶i ®îc tham gia vµo ph©n chia lîi nhuËn. Ta cÇn ph¶i thùc hiÖn c©n b»ng gi÷a c¸c lo¹i thÞ trêng: CÇn xo¸ bá chÕ ®é bao cÊp trong ph©n phèi sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng, dÞch vô chuyÓn chóng sang quan hÖ hµng hãa thÞ trêng mét c¸ch hoµn toµn. Cã nghÜa toµn bé nh©n tè s¶n xuÊt, vËt phÈm tiªu dïng, dÞch vô ®Òu ®îc mua b¸n trªn hai thÞ trêng mét c¸ch tù do. f) Vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc Nhµ níc cã vai trß ®iÒu tiÕt vµ híng dÉn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë tÇm vÜ m« b»ng c¸ch sö dông ®ång bé vµ cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô sau: Nhµ níc ban hµnh c¸c ph¸p luËt kinh tÕ. Nhµ níc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ m« lÉn vi m«: §Æt kÕ ho¹ch ho¸ trong sù g¾n bã víi chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, g¾n bã víi quy ho¹ch tæng thÓ vµ ph©n bè lùc lîng s¶n xuÊt. LÊy kinh tÕ thÞ trêng lµm ®èi tîng ®Ó kÕ ho¹ch ho¸ vÜ m« th«ng qua hÖ thèng chi tiªu c©n ®èi lín ®Þnh híng trong tõng thêi k×. Tæ chøc tèt th«ng tin vµ dù b¸o t×nh h×nh trong níc vµ thÕ giíi vÒ c¸c mÆt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cho c¸c chñ thÓ doanh nghiÖp. NguyÔn H÷u Gi¸p §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia: X©y dùng mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia lµnh m¹nh, trªn c¬ së thu ®óng vµ chi ®óng, trªn c¬ së thu ®ñ vµ chi ®ñ, chèng thÊt thu díi mäi h×nh thøc. Kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ nh÷ng l·ng phÝ, tÖ tham nhòng mang tÝnh phæ biÕn vµ trÇm träng hiÖn nay. Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia: Ng©n hµng trung ¬ng trªn c¬ së thùc hiÖn tèt viÖc ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn, khèng chÕ vµ kiÒm to¶ lîng tiÒn ph¸t hµnh gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ, gi¸ c¶, khèng chÕ vµ kiÒm to¶ l¹m ph¸t ë møc b×nh thêng, ®Ò phßng vµ ng¨n chÆn nh÷ng hiÖn tîng t¸i ph¸t. §èi víi ngµnh kinh tÕ ph¶i n¾m nh÷ng mÆt hµng thuéc quèc kÕ d©n sinh, mang tÝnh c«ng céng. T¨ng cêng dù tr÷ quèc gia vµ t¹o mét ng©n s¸ch vµ kho b¹c Nhµ níc lµnh m¹nh. HÖ thèng thuÕ: Nhµ níc ph¶i cã ®îc nh÷ng chÝnh s¸ch thuÕ ®óng ®¾n ®Ó cã t¸c dông t¨ng nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ níc, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ, ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, thu hót ®îc nhiÒu ®Çu t níc ngoµi. NguyÔn H÷u Gi¸p