a.®Æt vÊn ®Ò
Tr-íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh n-íc ta lùa chän ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
tr-êng(KTTT) lµ tÊt yÕu, lµ sù lùa chän ®óng ®¾n, nã khång chØ tån t¹I
kh¸ch quan mµ cßn cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng x· héi chu nghÜa
(XHCN).
Nh-ng kh«ng nh- c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa(TBCN), víi n-íc ta viÖc
ph¸t triÓn KTTT cã nh÷ng ®Æc tr-ng riªng biÖt:võa ®ßi hái ph¸t triÓn kinh tÕ,
võa ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng XHCN.
KTTT tuy cã nhiÒu -u ®iÓm, nh-ng kh«ng ph¶i tuyÖt ®èi, nã cßn cã
nh÷ng khuyÕt tËt mµ nÕu ta cø ®Ó cho nã tù do ph¸t triÓn th× ®Õn mét lóc nµo
®ã nÒn kinh tÕ sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng rÊt nguy hiÓm vµ cã thÓ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t.
V× vËy, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh ph¸t triÓn KTTT lµ ®óng ®¾n, nh-ng ph¶i
cã sù ®iÒu chØnh sao cho phï hîp víi t×nh h×nh ®Êt n-íc còng nh- ®Þnh
h-íng cña n-íc ta.
Víi vèn hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, em mong r»ng th«ng qua ®Ò tµi nµy t×m
hiÓu thªm vÒ nÒn kinh tÕ n-íc ta còng nh- ®-êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng
qua mét sè néi dung sau:
Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ tÊt yÕu kh¸ch quan.
Nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña KTTT ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta.
Thùc tr¹ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng
XHCN ë ViÖt Nam.
1
B . gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
I- Lý luËn vÒ KTTT ®Þnh h-íng XHCN.
1. Kh¸i niÖm vÒ KTTT.
a. Quan niÖm vÒ KTTT.
Kinh tÕ thÞ tr-êng nãi chung lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña
kinh tÕ hµng ho¸, mét h×nh thøc mµ ë ®ã hÇu hÕt c¸c quan hÖ kinh tÕ trªn
diÔn ra trªn thÞ tr-êng, chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña
nã.
KTTT lµ kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, diÔn ra
trong m«i tr-êng c¹nh tranh vµ lÊy lîi nhuËn lµm ®éng lùc thóc ®Èy.
b. KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ g×?
§· cã nhiÒu ý kiÕn, quan ®iÓm kh¸c nhau xung quanh viÖc ®-a ra mét
kh¸i niÖm vÒ KTTT ®Þnh h-íng XHCN, nh-ng nãi chung ®Òu tËp trung lµm
næi bËt mét sè ý sau:
§ã lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng d-íi sù
qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN.
KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ viÖc sö dông c«ng nghÖ KTTT dÓ thùc
hiÖn môc tiªu cña CNXH. Lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ®ång thêi hai nhiÖm vô:
võa ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng, võa ph¶i thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña
CNXH.
Ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h-íng XHCN nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn lùc
l-îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña
CNXH, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n.
II. Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ tÊt yÕu kh¸ch quan.
1. Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ sù lùa chän ®óng
®¾n.
N-íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n-íc thuéc ®Þa nöa
phong kiÕn, víi nÒn s¶n xuÊt thÊp kÐm, bá qua giai ®o¹n TBCN nªn nÒn kinh
tÕ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n: c¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng yÕu
2
kÐm…
Tr-íc ®©y, do qu¸ nãng véi muèn tiÕn lªn CNXH, kh«ng xuÊt ph¸t
tõ thùc tiÔn, kh«ng t«n träng vµ hµnh ®éng theo c¸c quy luËt kh¸ch quan
chóng ta ®· vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp.
Chóng ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm nghiªm träng ®ã lµ ®· vËn dông mét m« h×nh
kinh tÕ mµ quan hÖ s¶n xuÊt ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, trong khi lùc l-îng s¶n
xuÊt cßn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt thÊp nã ®· trë nªn kh«ng phï hîp, sù bÊt
cËp nµy ®· dÉn ®Õn hËu qu¶ lµm cho nÒn kinh tÕ l©m vµo khung ho¶ng.
Chóng ta ®· cã quan niÖm sai lÇm lµ ®· cho r»ng kinh tÕ hµng ho¸(
mµ KTTT lµ hinh thøc ph¸t triÓn cao cña nã) lµ s¶n phÈm riªng cã cña CNTB
vµ ®· phñ nhËn nã. Nh-ng trong thùc tÕ kh«ng ph¶i nh- vËy, m« h×nh kinh tÕ
thÞ tr-êng kh«ng thuéc vÒ mét chÕ ®é x· héi nµo,
nã ®· vµ sÏ cßn tån t¹i
trong nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau nh- mét ph-¬ng thøc ®Ó tiÕn tíi mét nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n.
Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn ®-îc môc tiªu tèt ®Ñp lµ tiÕn ®Õn mét x· héi
míi tèt ®Ñp h¬n, tr-íc hÕt chóng ta ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ mµ ph-¬ng thøc
®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng n»m ngoµi viÖc ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng
XHCN .
§¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®-îc ®¸nh dÊu nh- mét c¸i mèc quan
träng trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Trªn c¬ së phª ph¸n mét c¸ch nghiªm
kh¾c c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp mµ nguån gèc tõ kinh tÕ hiÖn vËt vµ
nh÷ng hËu qu¶ cña nã, nhÊt qu¸n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, còng tõ ®ã t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang kttt.
Thùc tiÔn nh÷ng n¨m ®æi míi ®· chØ ra r»ng viÖc chuyÓn sang m«
h×nh kinh tÕ hµng ho¸ lµ hoµn toµn ®óng ®¾n.
2. KTTT kh«ng nh÷ng tån t¹i kh¸ch quan mµ cßn cÇn thiÕt cho
c«ng cuéc x©y dùng CNXH.
Thùc tÕ vÉn ph¶i tån t¹i KTTT v× nã cßn c¬ së kh¸ch quan cho sù
tån t¹i, ®ã lµ:
3
Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi kh«ng mÊt ®i, sù chuyªn m«n ho¸
ngµy cµng s©u, sù ph©n c«ng lao ®éng tr«ng n-íc cßn g¾n liÒn víi sù hîp t¸c
ph©n c«ng quèc tÕ. C¸c quan hÖ kinh tÕ vµ nh÷ng sù trao ®æi ho¹t ®éng lao
®éng trong x· héi ph¶i dùa trªn th-íc ®o gi¸ trÞ vµ chØ ®-îc thùc hiÖn tèt
nhÊt b»ng quan hÖ hµng ho¸- tiÒn tÖ.
VÉn cßn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ: cßn cã nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c
nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, dÉn ®Õn tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ cïng tån t¹i
trong mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nh-ng vÉn cã sù ®éc lËp, t¸ch
biÖt víi nhau v× vËy chóng võa c¹nh tranh võa hîp t¸c víi nhau vµ nã chØ cã
thÓ thùc hiÖn b»ng trao ®æi hµng ho¸- tiÒn tÖ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Gi÷a c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ, quyÒn tù
chñ trong, s¶n xuÊt, kinh doanh vµ do ®ã còng kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ.
Do ®ã c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc còng ®-îc
thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ.
S¶n xuÊt hµng ho¸, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ lµ tÊt yÕu trong quan
hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi.
ChÝnh v× diÔn ra trong m«i tr-êng c¹nh tranh, chÞu sù chi phèi cña
nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã, lÊy lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy buéc c¸c
chñ thÓ kinh tÕ ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ®Ó gi¶m
chi phÝ s¶n xuÊt, nã còng ®ßi hái c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i n¨ng ®éng s¸ng
t¹o. ®©y chÝnh lµ -u ®iÓm næi bËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng.
Chóng ta cã thÓ thÊy CNTB ®· sö dông vai trß to lín cña KTTT cïng
víi nh÷ng -u ®iÓm cña nã ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhthÕ nµo. TÊt nhiªn lµ ®em l¹i lîi Ých cho giai cÊp t- s¶n, nh-ng ®iÒu ®ã
kh«ng cã nghÜa lµ KTTT lµ s¶n phÈm riªng cã cña CNTB.
Còng nh- CNTB, chóng ta còng cÇn ph¶i ph¸t huy nh÷ng -u ®iÓm cña
KTTT, vai trß to lín cña nã kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, khuyÕt tËt, mÆt tr¸i
cña nã ®Ó x©y dùng CNXH, t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triªn kinh tÕ. Nã thóc ®Èy
viÖc c¶i tiÕn ky thuËt.
4
Do ®ã §¶ng ta chñ tr-¬ng chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng, kh«ng ph¶i
lµ mét thÞ tr-êng bÊt kú, mµ lµ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chu nghÜa. Nã
võa phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é ë n-íc ta nã võa cho phÐp
khai th¸c mäi tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ. VÒ b¶n chÊt ®ã lµ c¬ chÕ hçn hîp
mang tÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, võa kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu cña
loµi ng-êi, võa g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm vµ môc tiªu chÝnh trÞ lµ sù kÕt hîp
gi÷a t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi....
Vµ thùc tÕ , qua nh÷ng n¨m ®Çu thùc hiÖn ®æi míi cung ®· cho kÕt
qu¶ kh¶ quan b-íc ®Çu: ®êi sèng kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n-íc ®· cã sù thay
®æi râ rÖt, s¶n xuÊt trong n-íc ph¸t triÓn, ®êi sèng, vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh
thÇn cã sù c¶i thiÖn râ rÖt…®iÒu ®ã cho thÊy kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng nh÷ng
kh«ng ®èi lËp víi CNXH mµ nã cßn lµ ph-¬ng thøc ®Ó thùc hiÖn c¸c môc
tiªu cña CNXH.
III. Nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña KTTT ®Þnh h-ìng XHCN ë ViÖt
Nam.
1. KTTT ®Þnh h-íng XHCN lµ mét m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t
trong thêi kú qu¸ ®é ë n-íc ta, lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®Æc
thï.
V× c¸c n-íc kh¸c nhau th× cã tr×nh ®é kinh tÕ, kÕt cÊu x· héi, phong
tôc tËp qu¸n kh¸c nhau, nªn viÖc ¸p dông m« h×nh KTTT còng cã sù kh¸c
nhau, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, c¸i phæ biÕn, cßn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng biÖt. N-íc ta còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã.
a. C¸i chung, phæ biÕn cña m« h×nh KTTT ®Þnh h-íng XHCN.
Nãi ®Õn KTTT lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c
quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh-: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt
c¹nh tranh.
C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng .
Cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu
thµnh phÇn. Trong ®ã kinh tÕ t- nh©n cã vai trß quan träng trong viÖc lµm
phong phó thÞ tr-êng.
5
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, sù can thiÖp cña nhµ n-íc lµ mét ®iÒu
kiÖn rÊt quan träng, quyÕt ®Þnh mét phÇn ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i, æn
®Þnh hay rèi lo¹n cña nÒn kinh tÕ. V× sù can thiÖp cña nhµ n-íc vµo kinh tÕ
th«ng qua hÖ thèng luËt lÖ vµ chÝnh s¸ch nh»m h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña
thÞ tr-êng, t¹o lËp c¸c c©n ®èi vÜ m«, ng¨n ngõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu.
Sù h×nh thµnh gi¸ c¶ chñ yÕu lµ do thÞ tr-êng vµ sù c¹nh tranh lµ ®iÒu
®-¬ng nhiªn.
Nãi ®Õn KTTT lµ nãi ®Õn tÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, mçi ®¬n
vÞ kinh tÕ lµ mét chñ thÓ tù do, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt.
ThÞ tr-êng quèc gia lµ mét thÓ thèng nhÊt vµ tõng b-íc héi nhËp vµo
thÞ tr-êng khu vùc vµ quèc tÕ.
ThÞ tr-êng tæng thÓ lµ tæng hîp cña nhiÒu lo¹i thÞ tr-êng: thÞ tr-êng
hµng ho¸, thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng…
LÊy tiªu chuÈn t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµm th-íc ®o ®¸nh
gi¸.
b. NÒn KTTT ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta ngoµi nh÷ng c¸i chung
cña mét nÒn KTTT cßn cã nh÷ng ®Æc tr-ng riªng:
Tr-íc hÕt, ®©y lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN, vËy
c¸i ®¶m b¶o sù ®Þnh h-íng nµy lµ sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc. Vµ nhµ
XHCN víi t- c¸ch lµ Nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n sÏ ®Þnh h-íng cho
thÞ tr-êng võa ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña m×nh, võa
phôc vô c¸c môc tiªu cña XHCN.
KTTT ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta kh«ng chØ phÊn ®Êu ®¹t tr×nh ®é
ph¸t triÓn cao vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn, mµ quan träng h¬n lµ c«ng
b»ng x· héi vµ h¬n thÕ n÷a lµ b×nh ®¼ng x· héi.
Kh¸c víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
XHCN kh«ng cã sù thèng trÞ cña së h÷u t- nh©n mµ ®a d¹ng c¸c quan hÖ së
h÷u còng nh- c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã së h÷u Nhµ n-íc vµ kinh tÕ
nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.
6
2. C¸c ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña nÒn KTTT ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc
ta.
a. ®Æc tr-ng vÒ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng.
§Æc tr-ng nµy ®-îc thÓ hiÖn ë chç: x©y dùng vµ ph¸t triÓn lùc l-îng
s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho CNXH. ThiÕt lËp vµ hoµn thiÖn quan
hÖ s¶n xuÊt XHCN. NghÜa lµ chóng ta kh«ng chØ quan t©m ph¸t triÓn kinh tÕ
®¬n thuÇn mµ cßn ph¶i chó träng ®Õn c¸c vÊn ®Ò x· héi, thùc hiÖn ®ång thêi
môc tiªu t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Lµm cho d©n
giµu n-íc m¹nh víi thùc hiªn d©n chñ vµ c«ng b»ng x· héi.
b. §Æc tr-ng vÒ chÕ ®é së h÷u.
Nãi ®Õn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ víi sù ®a d¹ng
vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u: së h÷u t- nh©n, së h÷u t- nh©n, së h÷u tËp thÓ, së
h÷u nhµ n-íc…V× vËy, ®a d¹ng ho¸ së h÷u lµ vÊn ®Ò tÊt yÕu vµ do ®ã tån t¹i
nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau.
Tuy nhiªn, kh¸c víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN dùa trªn së h÷u tnh©n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng XHCN dùa trªn chÕ
®é së h÷u x· héi vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. Tõ sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u
dÉn ®Õn ®a d¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy võa c¹nh
tranh võa hîp t¸c víi nhau.
c. §Æc tr-ng vÒ quan hÖ ph©n phèi.
ChÝnh sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u dÉn ®Õn tån t¹i nhiÒu h×nh
thøc ph©n phèi. Kh«ng nh- nÒn KTTT TBCN lÊy ph©n phèi theo t- liÖu s¶n
xuÊt vµ theo vèn lµ chñ yÕu, trong nÒn KTTT ®Þnh h-íng XHCN chñ yÕu
thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng, ngoµi ra cßn cã nhiÒu h×nh thøc ph©n
phèi kh¸c nh-: ph©n phèi theo nguån lùc ®ãng gãp, ph©n phèi ngoµi thï lao
lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi vµ tËp thÓ.
Nhµ n-íc ph¶i cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt sao cho phï hîp ®Ó ®¶m b¶o
tÝnh c«ng b»ng còng nh- lµm gi¶m bít sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp trong x·
héi.
d. §Æc tr-ng vÒ vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc ®èi víi nÒn kinh tÕ.
7
Nhµ n-íc qu¶n lý nÒn KTTT theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta lµ Nhµ
n-íc ph¸p quyÒn XHCN, lµ nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n.
§Þnh h-íng XHCN ®-îc ®¶m b¶o bëi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n
lý cña nhµ n-íc. Nhµ n-íc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. §©y võa lµ
®iÒu kiÖn võa lµ néi dung ®Ó ph©n biÖt sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt cña m« h×nh
KTTT cña n-íc ta víi KTTT cña c¸c n-íc TBCN trªn thÕ giíi.
e. §Æc tr-ng vÒ xu h-íng ph¸t triÓn.
Ph¸t triÓn trong sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a søc m¹nh d©n téc vµ søc m¹nh
thêi cña thêi ®¹i, coi träng viÖc kÕt hîp vai trß thóc ®Èy sù ra ®êi c¸c nh©n tè
cña KTTT vµ vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc XHCN trong qu¸ tr×nh
chuyÓn sang KTTT hiÖn ®¹i.
Sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn gi¸o dôc,
v¨n ho¸ n©ng cao d©n chÝ, ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ x©y dùng nÒn v¨n ho¸
tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
KTTT n-íc ta ph¸t triÓn theo xu h-íng më cöa, héi nhËp víi nÒn
kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn
l·nh thæ quèc gia.
Ph¸t triÓn trong sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quy luËt ph¸t triÓn theo tuÇn
tù víi quy luËt ph¸t triÓn nh¶y vät.
Tõ c¸c ®Æc tr-ng trªn cã thÓ nãi: qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh
h-íng XHCN ë n-íc ta lµ qu¸ tr×nh tiÕn tíi thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu,
n-íc m¹nh. Tõng b-íc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ h-íng tíi mét x· héi hiÖn ®¹i vµ
tèt ®Ñp, trong ®ã nh©n d©n ®-îc lµm chñ, nh©n ¸i, cã v¨n ho¸ cã tr×nh ®é,
kh«ng cã ¸p bøc bãc lét, mäi ng-êi ®Òu ®-îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t
triÓn.
IV. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n-íc ta qua nh÷ng n¨m ®æi míi.
1. Mét sè thµnh tùu ®¹t ®-îc.
Tõ nh÷ng nhËn ®Þnh ®óng ®¾n vÒ KTTT ®Þnh h-íng XHCN §¶ng vµ
nhµ n-íc ta ®· cã nh÷ng b-íc ®i ®óng ®¾n, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp,
chóng ta ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu b-íc ®Çu, lµ b»ng chøng x¸c thùc nhÊt
8
cho sù lùa chän ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta, cã t¸c dông khÝch lÖ to
lín trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n-íc trong t×nh hinh thÕ giíi
®ang diÔn biÕn phøc t¹p.
Kinh tÕ t¨ng tr-ëng kh¸, v¨n ho¸ x· héi cã nhiÒu tiÕn bé, ®êi sèng
nh©n d©n ®ang tõng b-íc ®-îc c¶i thiÖn, t×nh h×nh chÝnh trÞ- x· héi c¬ b¶n
æn ®Þnh, hÖ thèng chÝnh trÞ ®-îc cñng cè, quan hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng
®-îc më réng, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®-îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ ®¹t ®-îc
nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan.
Cô thÓ, th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c chiÕn l-îc 10 n¨m(1991- 2000)
chóng ta ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu quan träng:
§Êt n-íc ®· tho¸t ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi, tæng s¶n phÈm
t¨ng 2,07 lÇn, tÝch luü néi bé cña nÒn kinh tÕ ®· ®¹t 27% GDP, nÒn kinh tÕ tõ
t×nh tr¹ng hµng ho¸ khan hiÕm, nay s¶n xuÊt ®· ®¸p øng ®-îc c¸c nhu cÇu
thiÕt yÕu cña nh©n d©n vµ nÒn kinh tÕ, t¨ng xuÊt khÈu vµ cã dù tr÷, kÕt cÊu h¹
tÇng kinh tÕ- x· héi ph¸t triÓn nhanh, cã sù chuyÓn dÞch vÒ c¬ cÊu nÒn kinh
tÕ: tû träng n«ng nghiÖp gi¶m( tõ 38,7% xuèng cßn 24,3% GDP) c«ng
nghiÖp, x©y dùng t¨ng (tõ 22,7 % ®Õn 36,6 % GDP), dÞch vô còng t¨ng (tõ
38,6 % lªn 39,1%).
Quan hÖ s¶n xuÊt ®ang tõng b-íc phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®ang
dÇn h×nh thµnh. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc ®ang ngµy cµng ph¸t
huy vai trß chñ ®¹o nÒn kinh tÕ cña m×nh.
Quan hÖ ®èi ngo¹i còng ngµy cµng më réng gãp phÇn kh«ng nhá vµo
sù t¨ng tr-ëng b-íc ®Çu cña nÒn kinh tÕ. Kh«ng nh÷ng t¨ng vÒ kim ng¹ch
xuÊt khÈu mµ cßn thu hót ®-îc mét l-îng kh¸ lín vèn, c«ng nghÖ vµ kinh
nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn tõ bªn ngoµi.
Kh«ng chØ trong kinh tÕ, vÒ v¨n ho¸, x· héi cïng víi sù cè g¾ng to lín
cña toµn ®¶ng, toµn d©n ta còng cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc: tõ nh÷ng thµnh
tùu vÒ kinh tÕ ®¹t ®-îc ®· t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt còng nhtinh thÇn cña nh©n d©n, môc tiªu phÊn ®Êu b©y giê kh«ng chØ cßn lµ ®ñ ¨n
9
n÷a mµ ph¶i cã cña ¨n cña ®Ó. H¬n thÕ n÷a c¸c mÆt vÒ y tÕ, gi¸o dôc, gi¶i
trÝ…®· cã sù quan t©m râ rÖt nh»m n©ng cao chÊt l-îng cuéc sèng.
2. Thùc tr¹ng kÐm ph¸t triÓn cña nÒn KTTT n-íc ta.
Tuy ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, nh-ng nh×n chung chóng
ta vÉn ch-a tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi, vÉn lµ mét n-íc nghÌo,
kÐm ph¸t triÓn.
Søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ cßn yÕu, n¨ng suÊt lao ®éng vµ tÝch luü
cßn thÊp, kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu.
ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn chËm, lao ®éng n«ng nghiÖp vÉn chiÕm
75%, d©n sè vµ viÖc lµm lu«n lu«n lµ nh÷ng vÊn ®Ò gay g¾t.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ch-a ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn
l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng cßn yÕu kÐm.
Sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ vÉn cßn kh¸ chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng
vµ c¸c ngµnh.
Bé m¸y tæ chøc c¸n bé cßn c«ng kÒnh vµ nhiÒu bÊt cËp g©y chång
chÐo vµ l·ng phÝ.
Thùc lùc kinh tÕ cßn yÕu kÐm nªn ch-a t¹o ra søc hót m¹nh mÏ tíi c¸c
nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi
VÉn cßn cã n¬i cã lóc t- duy cßn chÞu ¶nh h-ëng cña c¬ chÕ cò, g©y
khã kh¨n c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ch-a thùc sù b×nh
®¼ng vµ yªn t©m ®Çu t- kinh doanh.
Nh÷ng yÕu kÐm kÓ trªn mét phÇn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, tr-íc hÕt
lµ do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan: n-íc ta chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña nhiÒu n¨m cã
chiÕn tranh tr-íc ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ mµ kh«ng chØ
trong mét thêi gian ng¾n cã thÓ kh«i phôc ®-îc. Tuy nhiªn nguyªn nhan
chinh lµ do nh÷ng hËu qu¶ cña c¬ chÕ cò ®Ó l¹i, mµ khuyÕt ®iÓm lín thuéc
vÒ c«ng t¸c l·nh ®¹o, chØ ®¹o ®iÒu hµnh.
VI. Môc tiªu phÊn ®Êu vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn
KTTT ®Þnh h-íng XHCN.
10
1. Môc tiªu phÊn ®Êu l©u dµi vµ tr-íc m¾t cña §¶ng vµ Nhµ n-íc
ta.
Môc tiªu chung cña c° thêi kú qu¸ ®é ë níc ta ®ã l¯”®éc lËp d©n téc
g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n
chñ, v¨n minh.
§ã lµ môc tiªu l©u dµi, cßn tr-íc m¾t, môc tiªu phÊn ®Êu cña n-íc ta
®Õn n¨m 2005 lµ h×nh thµnh mét b-íc KTTT ®Þnh h-íng XHCN.
Cßn trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 10 n¨m 2001-2010 th×
môc tiªu phÊn ®Êu lµ ®-a n-íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng
cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020
KTTTh×nh thµnh vÒ c¬ b¶n
2. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h-íng
XHCN.
a. Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
Sö dông c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó khai th¸c mäi tiÒm n¨ng
vÒ vèn, khoa häc kÜ thuËt, lao ®éng… mét mÆt khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ ph¸t triÓn, mét mÆt t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cïng h-íng tíi thùc
hiÖn môc tiªu chung cña ®Êt n-íc.
Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®Þnh h-íng XHCN cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
nªn bªn c¹nh viÖc thõa nhËn vµ khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ th×
thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i ®-îc cñng cè,kh«ng ngõng n©ng cao vai
trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ ®Ó cïng víi kinh tÕ tËp thÓ, h-íng c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn theo quü ®¹o tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.
§Ó thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch nµy cÇn cã hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh
s¸ch cô thÓ ®Ó t¹o m«i tr-êng ph¸p lý cho c¸c doanh nghiÖp, cacs thµnh phÇn
kinh tÕ yªn t©m lµm ¨n l©u dµi. Vµ kiªn quyÕt sö lý ng¨n chÆn c¸c hµnh vi
lõa ®¶o, bu«n lËu, hµng gi¶…®Ó t¹o m«i tr-êng ®Çu t- lµnh m¹nh.
b. §Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong ph¹m vi c¶ n-íc,
tõng ®Þa ph-¬ng, tõng vïng theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
11
§Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, cÇn ph¶i më réng ph©n c«ng
lao ®éng x· héi, ph©n bè l¹i d©n c- trong ph¹m vi c¶ n-íc còng nh- tõng ®Þa
ph-¬ng, tõng vïng theo h-íng chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ nh»m khai th¸c
mäi nguån lùc, ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ mét mÆt sö dông hiÖu qu¶ c¬ së
vËt chÊt kü thuËt mét mÆt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng.
Bªn c¹nh ®ã, cßn ph¶i tiÕn tíi hîp t¸c tham gia vµo ph©n c«ng lao
®éng quèc tÕ ®Ó kh«ng ngõng më réng thÞ tr-êng vÒ quy m« vµ kÝch thÝch sù
h×nh thµnh c¸c lo¹i thÞ tr-êng míi.
c. §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu , øng dông khoa häcvµ c«ng
nghÖ, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¹nh tranh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, do
®ã c¸c doanh nghiÖp muèn ®øng v÷ng trªn thÞ tr-êng th× ph¶i th-êng xuyªn
®æi míi c«ng nghÖ ®Ó h¹ thÊp chi phÝ, n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm ®Ó t¨ng
tÝnh c¹nh tranh.
§Ó thùc hiÖn ®-îc ®iÒu ®ã ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu, øng
dông khoa häc vµ c«ng nghÖ. ChÝnh v× vËy, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
d. Thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u.
§a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u, t¹o ra sù c¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ
kinh tÕ, ®©y ®iÒu kiÖn c¬ së cho kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn.
e. X©y dùng x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c yÕu tè thÞ tr-êng.
Bªn c¹nh tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh thÞ tr-êng hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn
thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c lo¹i thÞ tr-êng míi nh-: thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng
lao ®éng, thÞ tr-êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr-êng chøng kho¸n,…®Ó khai th¸c
hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng. §Ó thùc hiÖn ®-îc ®iÒu ®ã, tr-íc hÕt ph¶i cÇn t«n
träng quyÒn tù chñ s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp, b¶o ®¶m sù c¹nh
tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh, t¨ng søc c¹nh tranh
cho s¶n phÈm.
12
f. §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ c¸c nhµ kinh doanh
giái, phï hîp víi yªu cÇu cña KTTT ®Þnh h-íng XHCN.
Con ng-êi bao giê còng lµ lùc l-îng s¶n xuÊt c¬ b¶n nhÊt cña x· héi.
V× vËy chóng ta cÇn ®Èy m¹nh viÖc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ,
kinh doanh sao cho phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ trong tõng giai
®o¹n ph¸t triÓn. CÇn cã chÕ ®é båi d-ìng, ®·i ngé ®óng ®¾n ®éi ngò c¸n bé
nh»m n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô, kh¶ n¨ng qu¶n lý, kinh doanh cña hä.
g. Gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, tiÕn
tíi xo¸ bá hoµn toµn c¬ chÕ qu¶n lý cò.
Cã æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ th× míi ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ ®-îc, v× chØ cã
nh- vËy c¸c doanh nghiÖp míi yªn t©m ®Çu t-. vµ víi n-íc ta hiÖn nay, æn
®Þnh chÝnh trÞ còng chÝnh lµ gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng XHCN vµ vai trß l·nh ®¹o
cña ®¶ng, t¨ng c-êng hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ n-íc, ph¸t huy
vai trß lµm chñ cña nh©n d©n.
h. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cã lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ hµng
ho¸.
Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ ®ang bïng næ lµm cho më
réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trë thµnh mét yÕu tè tÝch cùc nh»m ®Èy m¹nh
xuÊt khÈu, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia xuÊt khÈu. Ta chñ
tr-¬ng më réng thÞ tr-êng vµ thÞ phÇn. Muèn vËy, cÇn thùc hiÖn ®a ph-¬ng
ho¸ ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi nguyªn t¾c ®«i bªn cïng cã
lîi ®¶m b¶o ®éc lËp tù chñ kh«ng can thiÖp vµo néi bé cña nhau.
13
c. kÕt thóc vÊn ®Ò.
Tãm l¹i, ®Ó cã ®-îc nÒn KTTT ®Þnh h-íng XHCN nh- hiÖn nay,
§¶ng vµ nhµ n-íc ta ®· tõng ph¶i tr¶i qua mét thêi kú rÊt khã kh¨n, mét
phÇn do nh÷ng nhËn ®Þnh sai lÇm vÒ KTTT vµ chóng ta còng ®· ph¶i tr¶ gi¸.
Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta tõ qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ xem xÐt
t×nh h×nh trong n-íc còng nh- nh÷ng biÕn ®éng trªn thÕ giíi ®· kÞp thêi ®æi
míi t- duy, kÞp thêi ®-a ra quyÕt ®Þnh vµ b-íc ®i ®óng ®¾n, ®ã lµ thay thÕ
m« h×nh tËp trung quan liªu bao cÊp b»ng m« h×nh KTTT ®Þnh h-íng
XHCN, coi KTTT lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu h-íng tíi CNXH,
®©y cã thÓ coi nh- mét b-íc ®i t¸o b¹o nh-ng nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan thu
®-îc qua nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi ®· chøng minh cho sù lùa chän cña §¶ng
vµ Nhµ n-íc ta lµ hoµn toµn ®óng ®¾n.
MÆc dï vËy, chóng ta vÉn lu«n x¸c ®Þnh kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i
lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, nªn viÖc t×m hiÓu râ vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng vÒ c¸c -u
®iÓm, nh-îc ®iÓm, vÒ nh÷ng ®Æc tr-ng vµ t¸c dông cña nã ®èi víi nÒn kinh
tÕ lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®Ó ®-a ra c¸c chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó võa ®¶m b¶o ph¸t
triÓn kinh tÕ võa ®¶m b¶o gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng XHCN.
Qu¸ tr×nh tiÕn lªn CNXH cßn rÊt dµi vµ cßn nhiÒu khã kh¨n, nã kh«ng
nh÷ng ®ßi hái sù ®ång lßng, nhÊt chÝ, quyÕt t©m cña toµn §¶ng, toµn d©n ta
mµ cßn ®ßi hái lu«n cã sù nhËn ®Þnh ®óng ®¾n t×nh h×nh trong tõng giai
®o¹n, tõng thêi kú ®Ó cã nh÷ng thay ®æi kÞp thêi, ®Ó tr¸nh nh÷ng gÆp ph¶i
nh÷ng sai lÇm vµ tõng b-íc ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta héi nhËp nÒn kinh tÕ khu
vùc vµ trªn thÕ giíi.
14
D. danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mac- Lenin.
NXB chÝnh trÞ quèc gia. N¨m 2002
2. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX.
NXB chÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi- 2001.
3.Pts. NguyÔn Cóc. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa.
4. Pgs . Pts Phan Thanh Phè. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ kinh tÕ vµ ®æi
míi kinh tÕ ë ViÖt Nam.
5. Ts. NguyÔn TÊn Hïng. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa: m©u thuÉn vµ ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt.
Nghiªn cøu vµ lÝ luËn sè 8- 2000
6. Gs. Ts Hoµng §¹t. t×m hiÓu vµ x¸c ®Þnh ®Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t
triÓn.
7. D-¬ng B¸ Ph-¬ng- NguyÔn Minh Kh¶i. Kinh tÕ thÞ tr-êng vµ ®Þnh
h-íng XHCN.
Nghiªn cøu- trao ®æi sè 18( 9/ 1998)
8. gs. Ts. Mai Ngäc C-êng. HiÓu thÕ nµo lµ kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh
h-íng XHCN?
T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn . sè 71(5/2003).
9. V-¬ng ThÞ BÝch Thuû. TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi theo
®Þnh h-íng XHCN ë ViÖt Nam.
TriÕt häc sè 12( 12- 2002).
15
- Xem thêm -