A. më ®Çu
LÞch sö nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn nhiÒu m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau.
Mçi m« h×nh ®ã lµ s¶n phÈm cña tr×nh ®é nhËn thøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng
®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. Song hiÖn nay, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét m«
h×nh kinh tÕ phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña
hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. M« h×nh nµy kh«ng chØ ®-îc ¸p
dông ë c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa, mµ cßn ®-îc ¸p dông ë c¸c n-íc ®i theo
con ®-êng x· héi chñ nghÜa. Nã ®-îc vËn dông ë c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ c¶ ë
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng míi sö dông m« h×nh kinh tÕ nµy
®-îc kho¶ng h¬n 15 n¨m nay. Vµ cã nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®· ®¹t
®-îc còng nh- cã nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i cÇn ®-îc gi¶i
quyÕt trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh kinh tÕ míi. §iÒu nµy rÊt
®¸ng ®-îc quan t©m.
Vµ hiÖn nay, chóng ta cÇn hiÓu râ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ n-íc ta vµ t×nh
h×nh kinh tÕ cña thÕ giíi. NhÊt lµ ®èi víi sinh viªn khi nghiªn cøu vÒ kinh tÕ
th× ®Ò tµi nµy gióp cho chóng ta tr¶ lêi ®-îc nh÷ng c©u hái: "Ph¶i ch¨ng mçi
mét quèc gia muèn cã ®-îc t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao,
muèn s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm vËt chÊt cho x· héi th× nhÊt thiÕt ph¶i sö
dông m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ?", "V× sao m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng l¹i
®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia?", "Kinh tÕ
thÞ tr-êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh- thÕ nµo?", "Kinh tÕ thÞ tr-êng bao
gåm nh÷ng nh©n tè nµo cÊu thµnh nªn vµ ho¹t ®éng cña nã ra sao?", "Bèi
c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ViÖt Nam ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nã
diÔn ra nh- thÕ nµo?", "NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c so víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña c¸c
n-íc kh¸c trªn thÕ giíi?", "C¸ch thøc mµ chóng ta sö dông kinh tÕ thÞ tr-êng
trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ?"…
Hµng lo¹t nh÷ng c©u hái nµy sÏ lu«n xuÊt hiÖn khi chóng ta nghiªn
cøu vÒ kinh tÕ. §Ò tµi nµy sÏ gióp cho chóng ta hiÓu ®-îc thªm vÒ b¶n chÊt,
tÝnh chÊt còng nh- nguån gèc h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ . Ngoµi ra cßn gióp
cho chóng ta biÕt thªm ®-îc vÒ thùc tÕ, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng quy luËt nµo
t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ thÞ tr-êng. §iÒu ®ã thùc sù bæ Ých vµ nã sÏ lu«n hç trî
cho chóng ta trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ n©ng cao kiÕn thøc, tÝch
luü ®-îc cña b¶n th©n. Tõ ®ã gióp cho chóng ta cã ®-îc c¸i nh×n tæng qu¸t
h¬n, thùc tÕ h¬n vµ nã dÇn h×nh thµnh cho chóng ta mét t- duy ph©n tÝch
l«gic vÒ nh÷ng hiÖn t-îng kinh tÕ x· héi xÈy ra hiÖn nay.
§ã chÝnh lµ lý do mµ em chän ®Ò tµi nµy, ®Ò tµi: "Sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam"
b. néi dung
1
I. nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
I.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng lµ g×?
NÒn kinh tÕ ®-îc coi nh- mét hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ. Khi c¸c
quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ ®Òu biÓu hiÖn qua mua - b¸n hµng ho¸, dÞch
vô trªn thÞ tr-êng( ng-êi b¸n cÇn tiÒn, ng-êi mua cÇn hµng vµ hä ph¶i gÆp
nhau trªn thÞ tr-êng) th× nÒn kinh tÕ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ c¸ch tæ chøc nÒn kinh tÕ - x· héi trong ®ã, c¸c
quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua
b¸n hµng hãa, dÞch vô trªn thÞ tr-êng vµ th¸i ®é c- xö cña tõng thµnh viªn
chñ thÓ kinh tÕ lµ h-íng vµo viÖc kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn
d¾t cña thÞ tr-êng
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, khi tÊt
c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt xuÊt hiÖn ®Òu ®-îc
tiÒn tÖ ho¸, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh-: ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn, vèn b»ng tiÒn
vµ vèn vËt chÊt, søc lao ®éng, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô
t¹o ra, chÊt x¸m ®Òu lµ ®èi t-îng mua b¸n, lµ hµng hãa
Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng th× chóng ta cßn cã
thªm hai quan ®iÓm kh¸c nhau n÷a ®-îc ®-a ra trong héi th¶o vÒ "kinh tÕ thÞ
tr-êng vµ ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa" do héi ®ång lý luËn trung -ng tæ
chøc:
Mét lµ, xem "Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ph-¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy
thÞ tr-êng h×nh thµnh do trao ®æi vµ l-u th«ng hµng hãa lµm ng-êi ph©n phèi
c¸c nguån lùc chñ yÕu; lÊy lîi Ých vËt chÊt, cung cÇu thÞ tr-êng vµ mua b¸n
gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ ph-¬ng thøc
tæ chøc vËn hµnh kinh tÕ - x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu. Tèt hay xÊu
lµ do ng-êi sö dông nã. Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ vËt "trung
tÝnh", lµ "c«ng nghÖ s¶n xuÊt" ai sö dông còng ®-îc
Hai lµ, xem "Kinh tÕ thÞ tr-êng " lµ mét lo¹i kinh tÕ - x· héi - chÝnh
trÞ, nã in ®Ëm dÊu Ên cña lùc l-îng x· héi lµm chñ thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ
tr-êng lµ mét ph¹m trï ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã
sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp,
chñ thÓ ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng chØ ph¶i c¸ nh©n riªng lÎ,
®ã cßn lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c
chñ thÓ ho¹t ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ng-êi nµy, tÇng líp hay giai cÊp nµy;
cã h¹i cho tÇng líp, giai cÊp kh¸c
Tãm l¹i: Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng thøc tån t¹i
(ph-¬ng thøc ho¹t ®éng) cña nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ
®Òu ®-îc biÓu hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng ho¸ - thÞ tr-êng (tøc lµ mäi vÊn
®Ò cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®Òu ®-îc th«ng qua viÖc mua b¸n trªn thÞ
tr-êng). Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ
v× thÕ nã hoµn toµn kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn - lµ nÒn kinh tÕ quan hÖ d-íi
d¹ng hiÖn vËt, ch-a cã trao ®æi.
I.2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng
2
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh sau:
I.2.1. Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra c¸c
ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù chuyªn m«n ho¸ lao ®éng
vµ theo ®ã lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau
Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi, mçi ng-êi chØ s¶n xuÊt mét thø
hoÆc mét vµi thø s¶n phÈm. Song nhu cÇu cña hä l¹i bao hµm nhiÒu thø kh¸c
nhau, ®Ó tháa m·n nhu cÇu ®ßi hái cÇn cã sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a hä víi
nhau
Tæ chøc x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng
x· héi, nªn s¶n phÈm cña ng-êi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ng-êi kh¸c, cÇu
cho x· héi
Ph©n c«ng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸
ngµy cµng t¨ng, mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh,c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ.
Tõ ®ã xo¸ bá tÝnh tù tóc, tù cÊp, b¶o thñ, tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ lao ®éng
Sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra trong néi bé ngµnh; trong c¸c ngµnh
víi nhau
Do sù ph¸t triÓn nh- vò b·o cña khoa häc - c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ
gi÷a c¸c ph©n x-ëng, gi÷a c¸c c«ng ®o¹n trong néi bé xÝ nghiÖp ngµy cµng
mËt thiÕt, tinh vi h¬n; hµng v¹n c«ng nh©n, c«ng tr×nh s-, c¸c nhµ khoa häc
ph¶i hiÖp ®ång thèng nhÊt, cïng nhau nç lùc míi lµm cho ho¹t ®éng s¶n
xuÊt tiÕn hµnh tr«i ch¶y ®-îc, ph¹m vi ph©n c«ng hîp t¸c ®· v-ît xa qu¸
tr×nh gia c«ng trùc tiÕp ®èi t-îng lao ®éng, vµ trë thµnh qu¸ tr×nh toµn bé
bao gåm nghiªn cøu khoa häc ph¸t minh s¸ng chÕ, thiÕt kÕ lËp ch-¬ng tr×nh,
tù ®éng ®iÒu khiÓn, sö lý th«ng tin, chÕ t¹o, b¶o d-ìng thiÕt bÞ….§ång thêi
t×nh h×nh ®ßi hái ngµy cµng nhiÒu nh÷ng xÝ nghiÖp kh¸c nhau cung cÊp m¸y
mãc thiÕt bÞ, linh kiÖn, nguyªn liÖu, cßn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ph¶i chuyÓn
nhanh ngay ®Õn nh÷ng thÞ tr-êng cã lîi ngµy cµng xa h¬n. §iÒu ®ã cho thÊy
tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n cµng lín th× s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ngµy cµng
x· héi ho¸
C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sau chiÕn tranh ®· ®Èy qu¸ tr×nh
ph©n c«ng x· héi t- b¶n vµ chuyªn m«n ho¸ lªn ®Õn tr×nh ®é s©u réng ch-a
tõng thÊy. H×nh thµnh sù ph©n c«ng gi÷a c¸c bé phËn lÊy thµnh qu¶ khoa häc
lµm c¬ së, lµm cho chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh
chuyªn m«n ho¸ linh kiÖn, chuyªn m«n ho¸ c«ng nghÖ, chuyªn m«n ho¸ kü
thuËt, b¶o d-ìng thiÕt bÞ vµ hËu cÇn s¶n xuÊt. Liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c xÝ
nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, lµm t¨ng c-êng tÝnh phô thuéc lÉn nhau, qu¸
tr×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp c¸ biÖt hoµn toµn dung hîp thµnh mét qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt thèng nhÊt
Chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn th× quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c xÝ
nghiÖp, c¸c khu vùc ngµy cµng mËt thiÕt, hiÖp t¸c trao ®æi th-¬ng phÈm trªn
thÞ tr-êng ph¸t triÓn thµnh quan hÖ hiÖp t¸c ngµy cµng bÒn v÷ng
3
Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trªn thÕ giíi còng
më réng nhanh. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, c¸c n-íc ngµy cµng liªn
hÖ chÆt chÏ víi nhau, lÖ thuéc vµo nhau, sù giao l-u t- b¶n, trao ®æi mËu
dÞch ngµy cµng phong phó.
I.2.2. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt
Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm h÷u
C¸c h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d- thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña
riªng, xuÊt hiÖn t- h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë møc ®é,
quy m« vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u
thÓ hiÖn th«ng qua së h÷u cña nhµ n-íc, së h÷u toµn d©n, së h÷u t- nh©n thÓ
hiÖn ë t- b¶n t- h÷u lín, t- h÷u nhá. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn
hîp. Nã ph¸t sinh tÊt yÕu do yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt còng
nh- qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nãi chung ®ßi hái. §ång thêi, nh»m tho¶ m·n nhu
cÇu, lîi Ých ngµy cµng t¨ng vµ kh¾c phôc sù bÊt lùc, yÕu kÐm cña chñ thÓ
kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh
th«ng qua hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt tù nguyÖn, ph¸t hµnh mua b¸n cæ
phiÕu
Së h÷u nhµ n-íc: lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ n-íc lµ ®¹i diÖn cho
nh©n d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµi s¶n, nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ
nh÷ng cña c¶i cña ®Êt n-íc. Së h÷u nhµ n-íc nghÜa lµ nhµ n-íc lµ chñ së
h÷u, cßn quyÒn sö dông giao cho c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n
®Ó ph¸t triÓn mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt
Së h÷u tËp thÓ: lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (c¸ nh©n ng-êi lao
®éng) tù nguyÖn tham gia. Së h÷u tËp thÓ biÓu hiÖn ë së h÷u tËp thÓ c¸c hîp
t¸c x· trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i,…. ë c¸c nhãm, tæ,
®éi vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn
Së h÷u hçn hîp: lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ trong thêi
k× qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ cã thÓ tham gia mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh
tÕ, khi thÊy cã lîi
Së h÷u t- nh©n cña s¶n xuÊt nhá: lµ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt cña b¶n
th©n ng-êi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ n«ng d©n, c¸ thÓ, thî thñ
c«ng, tiÓu th-¬ng. Hä võa lµ chñ së h÷u ®ång thêi lµ ng-êi lao ®éng. ë quy
m« vµ ph¹m vi réng h¬n lµ t- h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng
Së h÷u t- nh©n t- b¶n: lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸c nhµ t- b¶n vµo c¸c
ngµnh, lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ
I.2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng
nghÖ lµm xuÊt hiÖn c¸c thÞ tr-êng míi
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø nhÊt lµ cuéc c¸ch m¹ng kü
thuËt diÔn ra vµo nöa sau cña thÕ kØ XVIII. Cuéc c¸ch m¹ng lµm xuÊt hiÖn
c«ng cô m¸y mãc ®Ó thaythÕ c«ng cô thñ c«ng. §¹i c«ng nghiÖp m¸y mãc
®· dÉn ®Õn sù biÕn ®æi to lín trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn
to lín cña lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi còng nh- nÒn chÝnh trÞ x· héi ®· dÉn
®Õn sù ra ®êi cña chñ nghÜa t- b¶n trªn ph¹m vi thÕ giíi
4
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø hai næ ra vµo nöa sau thÕ kØ
XIX. Cuéc c¸ch m¹ng lÇn nµy cã tiªu chÝ chñ yÕu lµ vËn dông réng r·i søc
®iÖn vµ sù ph¸t minh ra ®éng c¬ ®èt trong, khiÕn cho loµi ng-êi b-íc vµo
thêi ®¹i ®iÖn khÝ ho¸. Më ra con ®-êng tù ®éng ho¸ s¶n xuÊt. Cuéc c¸ch
m¹ng ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt cña c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa lªn
tr×nh ®é cao h¬n, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ më réng nhanh chãng
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø ba næ ra sau chiÕn tranh
thÕ giíi II. Tiªu chÝ chñ yÕu cña cuéc c¸ch m¹ng nµylµ sù ph¸t triÓn vµ ¸p
dông réng r·i kü thuËt nguyªn tö vµ ®iÖn tö. Khoa häc - c«ng nghÖ trë thµnh
lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, më ®Çu thêi ®¹i tù ®éng ho¸ toµn bé
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ thóc ®Èy sù x· héi hµng lo¹t
ngµnh nghÒ míi vµ lµm cho nh÷ng ngµnh nghÒ cò ®-îc c¶i t¹o. Cuéc c¸ch
m¹ng lµm cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña c¸c n-íc cã sù thay ®æi lín. Trong
thêi k× kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh sau chiÕn tranh, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu lµ tæ
hîp ngµnh nghÒ míi, cã t¸c dông quan träng. Ngµy nay nh÷ng ngµnh nghÒ
míi xuÊt hiÖn nhê cã sù ph¸t triÓn s©u s¾c cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng
nghÖ ®· kh«ng chØ cã mét hai ngµnh mµ xuÊt hiÖn hµng lo¹t ngµnh c«ng
nghiÖp míi nh- c«ng nghiÖp ®iÖn tö, c«ng nghiÖp quang häc, c«ng nghiÖp
nguyªn tö, c«ng nghiÖp sinh vËt, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp tÇu vò
trô….. ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Sù xuÊt hiÖn c¸c tæ hîp ngµnh nghÒ míi, c¸c
ngµnh nghÒ cò kh«ng bÞ xo¸ bá, mµ ®-îc c¶i t¹o mét c¸ch triÖt ®Ó. ViÖc sö
dông réng r·i m¸y dÖt kh«ng cã thoi, ®Çu m¸y h¬i n-íc, sù ph¸t triÓn réng
r·i cña lß luyÖn thÐp ®iÖn vµ ®óc gang thÐp liªn hoµn, sù t¨ng vät cña hÖ
thèng m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn vµ ng-êi m¸y c«ng nghiÖp… .TÊt c¶ nh÷ng
c¸i ®ã khiÕn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cò nh-: dÖt, xe löa, gang thÐp, m¸y
c«ng cô… ®Òu ®æi míi vÒ chÊt l-îng. Sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc
- c«ng nghÖ gióp cho c¸c ngµnh nghÒ míi vµ c¸c ngµnh nghÒ cò ngµy cµng
kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau. C¸c ngµnh míi lÊy c«ng nghiÖp truyÒn thèng lµm
chç dùa vµ thÞ tr-êng chñ yÕu cho sù ph¸t triÓn cña m×nh, c¸c ngµnh cò th×
dùa vµo c¸c ngµnh c¶i t¹o kü thuËt mµ t¨ng thªm søc m¹nh míi
MÆt kh¸c c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ cßn t¹o ra mét lo¹t thÞ
tr-êng míi nh-: thÞ tr-êng c«ng nghÖ, thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng,
thÞ tr-êng tµi chÝnh tiÒn tÖ…TÊt c¶ nh÷ng thÞ tr-êng nµy ®Òu cã mèi quan hÖ
mËt thiÕt víi nhau, vµ sù ph¸t triÓn cña chóng ®Òu phô thuéc vµo sù ph¸t
triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ
I.2.4. Sù ph¸t triÓn ph©n c«ng vµ trao ®æi ë ph¹m vi quèc tÕ
Do ph©n c«ng lao ®éng nªn mçi ng-êi chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi
s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi ng-êi cÇn
cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n
phÈm cho nhau, phô thuéc vµo nhau. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao,
ph©n c«ng lao ®éng ®-îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸
Quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ng-êi s¶n
xuÊt, lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã,
5
ng-êi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ng-êi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i
trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng cho nhau
Tõ 1980 ®Õn nay, xu h-íng toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, l«i cuèn
nhiÒu n-íc ë kh¾p c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi vµo thÞ tr-êng quèc tÕ. §Æc
tr-ng cña hiÖn t-îng nµy lµ sù chuyÓn ®éng nguån t- b¶n quèc tÕ khæng lå,
sù h×nh thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ lµn sãng ng-êi di c-. Sù t¸c
®éng cña toµn cÇu ho¸ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, tph¸p ho¹t ®éng mang tÝnh khu vùc vµ quèc tÕ ra ®êi
Khi c¸ch m¹ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× sÏ
t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi thóc ®Èy c¸c ngµnh, lÜnh
vùc kinh tÕ vµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn ®ång bé. Sù ph¸t triÓn
®ã ph¸ vì tÝnh tù cÊp,tù tóc, më réng thÞ tr-êng giao l-u, trao ®æi hµng ho¸
kh«ng chØ trong ph¹m vi quèc gia mµ cßn diÔn ra trªn thÞ tr-êng khu vùc vµ
thÕ giíi. Lóc nµy nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c- kh«ng chØ ®-îc ®¸p øng b»ng
n¨ng lùc s¶n xuÊt cña tõng quèc gia riªng lÎ, mµ cßn ®-îc cung cÊp tõ c¸c
n-íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ khu vùc
Sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ tµi nguyªn, khÝ hËu vµ m«i tr-êng dÉn ®Õn
sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, thu nhËp, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn.
§©y lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng lµn sãng di d©n tõ vïng cã mËt ®é d©n sè
cao, ®iÒu kiÖn kiÕm viÖc lµm khã kh¨n, thu nhËp thÊp, ®êi sèng khã kh¨n
®Õn n¬i cã d©n c- th-a thít, dÔ kiÕm viÖc lµm, thu nhËp cao, m«i tr-êng
sèng tèt h¬n. §iÒu ®ã diÔn ra th-êng xuyªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x·
héi loµi ng-êi
MÆt kh¸c con ng-êi ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan
hiÕm tµi nguyªn b»ng c¸ch giao th-¬ng, trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ tiªu
dïng vµ c¸c lo¹i tµi nguyªn kho¸ng s¶n nh»m khai th¸c nguån lùc d- thõa
cña c¸c n-íc ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu hôt nguån lùc cña
n-íc m×nh. Nh÷ng yÕu tè nµy t¹o nªn xu thÕ tÊt yÕu phôc vô cho nhu cÇu
ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v× trªn thÕ giíi kh«ng cã
mét quèc gia nµo cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè nguån lùc ®Ó tù m×nh x©y dùng mét
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Nh- vËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ ph©n
bè tµi nguyªn kh«ng ®Òu, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña con ng-êi ngµy
cµng cao vµ sè l-îng d©n c- ngµy mét nhiÒu. Nh-ng nhiÖm vô ®ã chØ ®-îc
diÔn ra khi mµ khoa häc - c«ng nghÖ vµ lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh
®é cao
Do thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt, sù bïng næ th«ng tin
vµ tù ®éng ho¸ ë tr×nh ®é cao, xu thÕ quèc tÕ ho¸ lùc l-îng s¶n xuÊt ®· t¹o
®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ xu h-íng s¸p nhËp c¸c
c«ng ty nhá thµnh c¸c c«ng ty cã quy m« khæng lå ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh, nh»m ®éc chiÕm vai trß chi phèi thÞ tr-êng quèc tÕ vµ khu vùc ®ang
ngµy mét t¨ng nhanh
I.3. C¸c b-íc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng
I.3.1. Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n
6
MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nh-ng tÊt c¶ c¸c ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt tiÒn t- b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Trong
nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá chiÕm -u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do
nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ thuÇn nhÊt hîp thµnh vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ
viÖc ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng
Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu,
n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu,
dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ chñ yÕu, chØ cã trong mét sè trang tr¹i cña ®Þa
chñ hoÆc ph-êng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ
d-íi chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, c¬ cÊu ngµnh
®¬n ®iÖu, míi chØ cã mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng t¸ch khái n«ng nghiÖp, s¶n
xuÊt chñ yÕu h-íng vµo gi¸ trÞ sö dông, cã tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp
B-íc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng
gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n
c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu h-íng ph¸t
triÓn cña ph©n c«ng x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm
riªng biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao t¸c trong
chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C«ng nghiÖp
chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i
chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra d-íi h×nh thøc
hµng ho¸ - nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n phÈm
cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng ®ã cña
ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ tr-êng trong
n-íc. H×nh thµnh nªn nh÷ng khu vùc nhµ n-íc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn
sù trao ®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ c¶ gi÷a
c¸c s¶n phÈm nhµ n-íc víi nhau
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh thµnh trung t©m
c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n c- ¶nh h-ëng s©u s¾c ®Õn ®êi
sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn
Nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù
nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ -u thÕ trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c
nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph-¬ng, nh÷ng ng-êi
s¶n xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c
nhau. Mçi ng-êi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã
-u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm
cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ng-êi s¶n
xuÊt hµng ho¸. Trao ®æi, mua b¸n, thÞ tr-êng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu d-íi h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸
nhá, gi¶n ®¬n, nh-ng lµ mét b-íc tiÕn lín trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n
lo¹i
I.3.2. Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tù do cæ
®iÓn
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn kinh tÕ tù do cæ
®iÓn ®-îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn c¶ vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt, c¶
7
vÒ quan hÖ s¶n xuÊt míi thÝch øng víi tõng b-íc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t- b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng,
víi quy m« lín h¬n so víi tæ chøc s¶n xuÊt ph-êng héi vµ s¶n xuÊt nhá c¸
thÓ. Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t- b¶n
vÒ kinh tÕ nh-ng vÉn cßn ®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao
®éng, b-íc ®Çu tiªn ph¶i tËp trung t- liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp trung
søc lao ®éng.TËp trung hiÖp t¸c lao ®éng ®ßi hái ph¶i cã sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu
hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n, b¶o ®¶m sù nhÞp nhµng trong ho¹t ®éng s¶n
xuÊt ®¹t ®Õn môc ®Ých chung. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n
®¬n, ph¶i mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã ®· lµm xuÊt
hiÖn mét m¹ng l-íi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy
viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· b-íc
®Çu lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín t- b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao
®éng x· héi lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín
vÒ mÆt quy m« lµ mét b-íc ngoÆt rÊt quan träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt
lín
Ph©n c«ng c«ng tr-êng thñ c«ng T- b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t- b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu dÉn tíi
hiÖp t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng tr-êng thñ c«ng t- b¶n chñ
nghÜa. C«ng tr-êng thñ c«ng lµ h×nh thøc xÝ nghiÖp t- b¶n thùc hiÖn sù hiÖp
t¸c cã ph©n c«ng dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng. C«ng tr-êng thñ c«ng
h×nh thµnh b»ng c¸ch tËp hîp nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c nghÒ, hoÆc nh÷ng thî
thñ c«ng cïng nghÒ vµo trong mét x-ëng ®Ó cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng
ho¸
§Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng tr-êng thñ c«ng lµ: Qu¸
tr×nh s¶n xuÊt ®-îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng c«ng viÖc bé
phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn
lµm mét c«ng viÖc bé phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n
ho¸ hÑp.
C¬ së kü thuËt vÉn lµ thñ c«ng víi c«ng cô chuyªn dïng, ph©n phèi
s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm cæ truyÒn nªn chñ yÕu dùa vµo tay nghÒ khÐo lÐo
cña c«ng nh©n. C¬ cÊu tæ chøc cña c«ng tr-êng thñ c«ng lµ nh÷ng ng-êi lao
®éng bé phËn, sö dông c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng
tËp thÓ
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa
kh«ng thÓ ®-îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã,
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñ nghÜa t- b¶n tù t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt
t-¬ng øng lµ m¸y mãc, ®-a chñ nghÜa t- b¶n tõ giai ®o¹n c«ng tr-êng thñ
c«ng lªn giai ®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc ®-îc sö dông phæ biÕn
trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ cuéc c¸c m¹ng
kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc. C«ng
cuéc c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh dÉn ®Õn viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¬ khÝ ho¸ ë
8
mét ngµnh cã liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn
t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp nÆng. M¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi t¨ng vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt ngµy cµng
cao, më réng thÞ tr-êng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ
nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt kü thuËt
9
I.3.3. Tõ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
hçn hîp
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp th-êng g©y « nhiÔm
m«i tr-êng, th-êng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt
c©n b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i
nµo
C¬ chÕ thÞ tr-êng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng ho¶ng kinh tÕ,
thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i
C¬ chÕ thÞ tr-êng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ ph¸t sinh nh÷ng
tiªu cùc x· héi
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét b-íc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù nhiªn vµ
khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th× ®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ
tr-êng. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng th× do nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸
vì c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t- liÖu s¶n xuÊt,
lao ®éng, t¹o ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ n-íc ph¶i cã vai trß nhÊt
®Þnh ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n thêi k× tù do c¹nh tranh
th× kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn theo t- t-ëng lý thuyÕt bµn tay v« h×nh th×
nhµ n-íc kh«ng can thiÖp kinh tÕ. ®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ
sau nµy (1929 - 1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu
cÇu nhµ n-íc ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt
vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt
cña thÞ tr-êng (Bµn tay v« h×nh) vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u
h×nh) vµ c¶ hai nh©n tè nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ
Nhµ n-íc cã chøc n¨ng:
§Þnh h-íng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ thèng c¬ së
nhÊt qu¸n t¹o m«i tr-êng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho kinh tÕ ph¸t triÓn
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng
Trùc tiÕp ®Çu t- mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng ngµnh kinh tÕ
c«ng céng, n¨ng l-îng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi
Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt
I.4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ tr-êng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®-îc th× tr-íc tiªn ph¶i dùa vµo c¬
chÕ thÞ tr-êng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù ®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸
c¶ hµng ho¸, víi m«i tr-êng c¹nh tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn
hîp thµnh c¬ chÕ thÞ tr-êng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh- lµ
nh÷ng kh©u trong guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ tr-êng, cung cÇu lµ
trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ tr-êng
I.4.1. Cung - cÇu hµng ho¸:
10
CÇu hµng hãa: lµ sè l-îng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ng-êi mua cã kh¶
n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong cïng mét thêi gian
Cung hµng ho¸: lµ sè l-îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-êi b¸n cã
kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh
Nh- vËy ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong muèn mua,
cã kh¶ n¨ng mua vµ møc gi¸
§Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong muèn s¶n xuÊt,
cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ ng-îc l¹i khi
cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng. Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng
ho¸ nµo ®ã trªn thÞ tr-êng võa ®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung cÇu ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song v×
cung vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n biÕn ®éng theo.
Gi¸ c¶ thÞ tr-êng cña hµng ho¸ lµ do t-¬ng quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ
tr-êng quyÕt ®Þnh. Nh-ng ®ång thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c
®éng tíi viÖc thu hÑp hay më réng quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ tr-êng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ tr-êng vµ lËp l¹i,
kh«i phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh h-ëng tíi lîi Ých kinh tÕ cña
ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng; ng-êi b¸n vµ ng-êi mua
I.4.2. Gi¸ c¶
Gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét lo¹i hµng
ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ t¸c ®éng ®Õn ng-êi b¸n
vµ ng-êi mua: Cô thÓ khi cÇu cao h¬n cung th× ng-êi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu
®ã sÏ thóc ®Èy cho ng-êi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong
tr-êng hîp ng-îc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ng-êi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng.
Khi ®ã ng-êi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi cïng c©n ®èi
gi÷a quan hÖ cung - cÇu ®-îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i c©n b»ng míi
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ
tr-êng sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ng-êi lao ®éng ®-a ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn ®éng t¨ng
gi¶m th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt c«ng
nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ng-êi ta lu«n lu«n t×m c¸ch gi¶m bít hao phÝ lao ®éng
x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn siªu
ng¹ch (lµ phÇn gi¸ ng-êi s¶n xuÊt thu ®-îc nhiÒu h¬n ng-êi s¶n xuÊt kh¸c
nhê tiÕn bé khoa häc - kü thuËt)
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp
quèc d©n còng nh- thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua chÝnh s¸ch gi¸ c¶
11
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc l-u th«ng hµng ho¸. Khi gi¸ c¶
biÕn ®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ng-êi tiªu dïng vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo
l-u th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu cÇu ng-êi tiªu dïng
I.4.3. C¹nh tranh
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ
trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét
tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c hµnh vi s¶n
xuÊt tiªu dïng cña x· héi
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban ®Çu nghÜa
lµ c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th× sÏ thu ®-îc lîi nhuËn h¬n
®èi ph-¬ng
C¸c lo¹i c¹nh tranh gåm cã:
C¹nh tranh trong n-íc vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng n-íc ngoµi
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau theo ba
h-íng: gi¸ c¶, chÊt l-îng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô tr-íc, trong vµ
sau khi b¸n hµng
C¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ng-êi b¸n vµ mét bªn lµ nh÷ng
ng-êi mua
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi mua víi nhau. Trªn th-¬ng tr-êng
kh«ng cã chuyÖn "®¬n ph-¬ng ®éc m·" mµ lµ "bu«n cã b¹n, b¸n cã ph-êng"
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña c¸c doanh
nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn
toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp)
C¹nh tranh huy ®éng ®-îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ
C¹nh tranh thóc ®Èy ®-îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông c«ng nghÖ míi
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù ph©n bæ
tèi -u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i lµ n¨ng suÊt tèi -u.C¹nh
tranh thóc ®Èy c¸c nguån lùc di chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi
ng-êi s¶n xuÊt muèn sö dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng
tèt
I.4.4. TiÒn tÖ
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®-îc t¸ch ra lµm vËt ngang gi¸
chung cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu
hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng-êi
s¶n xuÊt hµng ho¸
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ th-íc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ): tiÒn dïng ®Ó
®o l-êng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸, mäi hµng ho¸ ®Òu ®-îc biÓu hiÖn
gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn. TiÒn tÖ ®-îc coi nh- lµ s¶n phÈm cña lao ®éng
12
Lµ ph-¬ng tiÖn l-u th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ l-u th«ng
hµng ho¸
Lµ ph-¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®-îc rót khái lÜnh vùc l-u th«ng vµ
mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ tiÒn ®-îc xem nh- mét thø
cña c¶i cña x· héi
Lµ ph-¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®-îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi mét c«ng
viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau vµ
tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh…
I.4.5. Lîi nhuËn
Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña
ng-êi kinh doanh. Lîi nhuËn ®-a c¸c doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt
c¸c hµng ho¸ mµ ng-êi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt
ng-êi tiªu dïng. Lîi nhuËn còng ®-a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông
kü thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh- vËy, hÖ thèng thÞ tr-êng lu«n ph¶i dïng
l·i vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i g×?, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo?, s¶n
xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ
ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ tr-êng,
c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä
mong muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt
®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn sè d- d«i ®Ó kh«ng chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n
mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng
cè vµ t¨ng c-êng vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ tr-êng
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ
hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ
tr-êng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc
b¸n hµng vµ dÞch vô cho thÞ tr-êng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt l-îng vµ mÆt
chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh
Lîi nhuËn lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tæng doanh thu vµ tæng chi phÝ
Nh- vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn
s¶n xuÊt kinh doanh
I.5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng
I.5.1. Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. ë
®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt
gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ chi phèi c¸c
quy luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy
luËt gi¸ trÞ mµ th«i
Quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô, mµ gi¸ c¶ lµ tÝn
hiÖu nh¹y bÐn nhÊt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng
Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i ®-îc
tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt: Trong s¶n
13
xuÊt nã ®ßi hái ng-êi s¶n xuÊt lu«n lu«n cã ý thøc t×m c¸ch h¹ thÊp hao phÝ
lao ®éng c¸ biÖt xuèng nhá h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt :§èi víi viÖc s¶n xuÊt mét thø hµng hãa riªng
biÖt th× yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ ®-îc biÓu hiÖn ë chç: hµng ho¸ cña
ng-êi s¶n xuÊt muèn b¸n ®-îc trªn thÞ tr-êng, muèn ®-îc x· héi thõa nhËn
th× l-îng gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ c¸ biÖt ph¶i phï hîp víi thêi gian lao
®éng x· héi cÇn thiÕt. §èi víi mét lo¹i hµng ho¸ th× yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ
thÓ hiÖn lµ tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng
thanh to¸n cña x· héi
Trong lÜnh vùc trao ®æi : ViÖc trao ®æi ph¶i tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c
ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua sù vËn
®éng cña gi¸ c¶ xung quanh gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ c¬
së cña gi¸ c¶, nh÷ng hµng ho¸ cã hao phÝ lao ®éng lín th× gi¸ trÞ cña nã lín
dÉn ®Õn gi¸ c¶ cao vµ ng-îc l¹i. §èi víi mçi hµng ho¸ th× gi¸ c¶ hµng ho¸ cã
thÓ b»ng hoÆc nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ nh-ng ®èi víi toµn bé hµng hãa
cña x· héi th× chóng ta lu«n lu«n cã tæng gi¸ c¶ hµng hãa b»ng tæng gi¸ trÞ
T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: quy luËt gi¸ trÞ tù ph¸t ®iÒu tiÕt viÖc s¶n
xuÊt vµ l-u th«ng hµng hãa th«ng qua sù biÕn ®éng cña cung - cÇu thÓ hiÖn
qua gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng
I.5.2. Quy luËt cung cÇu
Cung ph¶n ¸nh khèi l-îng s¶n phÈm hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt vµ ®-a ra
thÞ tr-êng ®Ó thùc hiÖn (®Ó b¸n). cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, nã kh«ng
®ång nhÊt víi s¶n xuÊt
CÇu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi.
Do ®ã, cÇu kh«ng ®ång nhÊt víi tiªu dïng, v× nã kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu tù
nhiªn, nhu cÇu bÊt k× theo nguyÖn väng tiªu dïng chñ quan cña con ng-êi,
mµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n
Cung - CÇu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, th-êng xuyªn t¸c ®éng
lÉn nhau trªn thÞ tr-êng, ë ®©u cã thÞ tr-êng th× ë ®ã cã quy luËt cung - cÇu
tån t¹i vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan. Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau:
CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ng-îc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu. CÇu x¸c ®Þnh khèi
l-îng, chÊt l-îng vµ chñng lo¹i cung vÒ hµng ho¸. nh÷ng hµng ho¸ nµo ®-îc
tiªu thô th× míi ®-îc t¸i s¶n xuÊt. Ng-îc l¹i, cung t¹o ra cÇu, kÝch thÝch t¨ng
cÇu th«ng qua ph¸t triÓn sè l-îng, chÊt l-îng, chñng lo¹i hµng ho¸, h×nh
thøc, quy c¸ch vµ gi¸ c¶ cña nã
Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau vµ ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ c¶. §©y
lµ sù t¸c ®éng phøc t¹p theo nhiÒu h-íng vµ nhiÒu møc ®é kh¸c nhau
Quy luËt cung - cÇu t¸c ®éng kh¸ch quan vµ rÊt quan träng. NÕu nhËn
thøc ®-îc chóng th× chóng ta vËn dông ®Ó t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh theo chiÒu h-íng cã lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nhµ
n-íc cã thÓ vËn dông quy luËt cung - cÇu th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, c¸c biÖn
ph¸p kinh tÕ nh-: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, hîp ®ång kinh tÕ, thuÕ, thay
®æi c¬ cÊu tiªu dïng. §Ó t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo quy luËt
cung - cÇu, duy tr× nh÷ng tû lÖ c©n ®èi cung - cÇu mét c¸ch lµnh m¹nh vµ
hîp lý
14
I.5.3. Quy luËt canh tranh
C¹nh tranh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ng-êi, gi÷a ng-êi
mua vµ ng-êi b¸n hay gi÷a ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng. Hai nhãm nµy
t¸c ®éng lÉn nhau víi t- c¸ch lµ mét thÓ thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y c¸
nh©n chØ t¸c ®éng víi t- c¸ch lµ mét bé phËn, mét lùc l-îng x· héi, lµ mét
nguyªn tö cña mét khèi. ChÝnh d-íi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· v¹ch râ
c¸i tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng
Bªn canh tranh yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ c¸i bªn mµ ë ®ã mçi c¸
nh©n ®Òu ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp víi ®«ng ®¶o nh÷ng ng-êi c¹nh tranh
víi m×nh vµ th-êng th-êng lµ trùc tiÕp chèng l¹i nh÷ng ng-êi ®ã. ChÝnh v×
sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a mét ng-êi c¹nh tranh c¸ biÖt víi nh÷ng ng-êi
kh¸c l¹i cµng thªm râ rµng. Tr¸i l¹i bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®-¬ng ®Çu
víi ®èi ph-¬ng víi t- c¸ch lµ mét chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt
Ng-êi mua lµm cho gi¸ thÞ tr-êng cµng thÊp, cµng tèt. Mçi ng-êi chØ
quan t©m ®Õn ®ång nghiÖp trong chõng mùc thÊy ®i víi hä cã lîi h¬n viÖc
chèng l¹i hä
Khi mét bªn yÕu h¬n bªn kia th× hµnh ®éng chung sÏ chÊm døt, mçi
ng-êi sÏ tù lùc xoay së lÊy. NÕu mét bªn chiÕm -u thÕ th× mçi ng-êi bªn ®ã
®Òu sÏ ®-îc lîi, tÊt c¶ diÔn ra nh- lµ hä cïng nhau thùc hiÖn ®éc quyÒn
chung vËy
C¹nh tranh nh- mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh cã
t¸c dông san b»ng c¸c gi¸ c¶ mÊp m« ®Ó cã gi¸ c¶ trung b×nh, gi¸ trÞ thÞ
tr-êng vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®Òu h×nh thµnh tõ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ
gi÷a c¸c ngµnh
Tãm l¹i: Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, quy luËt c¹nh tranh nh- mét c«ng
cô, ph-¬ng tiÖn g©y ¸p lùc cùc m¹nh thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ,
c¹nh tranh trong mét c¬ chÕ vËn ®éng chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh nãi chung
I.5.4. Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ
Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt x¸c ®Þnh l-îng tiÒn cÇn cho l-u
th«ng. L-îng tiÒn cÇn cho l-u th«ng chÝnh b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng
ho¸ víi tèc ®é l-u th«ng t- b¶n
Trong thùc tÕ: l-îng tiÒn cÇn cho l-u th«ng b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸
c¶ hµng hãa trõ ®i tæng tiÒn khÊu trõ, trõ ®i tæng gi¸ c¶ b¸n chÞu céng víi
tæng tiÒn thanh to¸n víi tèc ®é l-u th«ng t- b¶n
Quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ tu©n theo c¸c nguyªn lý sau:
L-u th«ng tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ do c¬ chÕ l-u th«ng hµng
ho¸ quyÕt ®Þnh
TiÒn ®¹i diÖn cho ng-êi mua, hµng ®¹i diÖn cho ng-êi b¸n. L-u th«ng
tiÒn tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn - hµng, mua - b¸n, gi¸ c¶ - tiÒn tÖ
Kinh tÕ hµng ho¸ trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ gäi lµ kinh tÕ tiÒn
tÖ, quyÕt ®Þnh c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ
MÆt kh¸c c¬ chÕ l-u th«ng tiÒn tÖ cßn phô thuéc vµo c¬ chÕ xuÊt nhËp
khÈu, c¬ chÕ qu¶n lý kim lo¹i quý, c¬ chÕ kinh doanh tiÒn cña ng©n hµng
15
NÕu quy luËt canh tranh, quy luËt cung - cÇu lµm gi¸ hµng ho¸ vËn
®éng, san b»ng th× quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ gi÷a mèi liªn hÖ c©n b»ng gi÷a
hµng vµ tiÒn
Ngoµi ra cßn mét sè lo¹i quy luËt kh¸c nh-: quy luËt tû suÊt lîi nhuËn
cã xu h-íng gi¶m, quy luËt khñng ho¶ng kinh tÕ , quy luËt t©m lý… còng
¶nh h-ëng ®Õn c¬ chÕ thÞ tr-êng
II/ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
II.1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung
sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc
II.1.1. C¬ chÕ cò vµ nh÷ng h¹n chÕ:
Tr-íc hÕt cÇn nghiªn cøu nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung - c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· tån t¹i ë n-íc ta tr-íc ®æi míi vµ
hËu qu¶ cña nã
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp cã nh÷ng ®Æc tr-ng
chñ yÕu sau ®©y:
Nhµ n-íc qu¶n lý kinh tÕ b»ng vËn mÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, ®iÒu
®ã thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do trung -ng giao b»ng mét hÖ
thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m
C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nh-ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch
nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh
Bá qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh
tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn
vËt lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®-îc
thùc hiÖn d-íi c¸c h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l-¬ng hiÖn
vËt (chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch, mµ kh«ng
rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ng-êi ®-îc cÊp ph¸t vèn
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· dÉn ®Õn bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, cã
nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé
kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng th¹o nghiÖp vô kinh doanh, nh-ng phong c¸ch
th× quan liªu cöa quyÒn
Vµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt lµ nÒn kinh tÕ bÞ
hiÖn vËt ho¸, t- duy hiÖn vËt, chØ cã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ phæ
biÕn, nÒn kinh tÕ khÐp kÝn víi c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é.
Trªn thùc tÕ, yÕu tè kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· lo¹i bá yÕu tè thÞ tr-êng, quan
hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ cßn lµ h×nh thøc. Sù ®iÒu tiÕt theo chiÒu däc ®· lÊn ¸t
c¸c quan hÖ kinh tÕ theo chiÒu ngang. Vai trß ng-êi tiªu dïng bÞ h¹ thÊp. HÖ
thèng qu¶n lý quan liªu tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n s¶n xuÊt víi nhu cÇu
Kinh tÕ hiÖn vËt g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ x· héi
chñ nghÜa tuy ®· cã t¸c dông trong chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn
th¾ng vÎ vang cho d©n téc ta. Song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ, chÝnh m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt: nÒn kinh tÕ kh«ng cã
®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®-îc tÝnh chñ ®éng s¸ng
16
t¹o cña ng-êi lao ®éng, cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng
g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ chñ quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi
®éng lùc vµ søc m¹nh néi sinh cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh
tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt, hiÖu qu¶ thÊp, nhiÒu môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi
kh«ng ®-îc thùc hiÖn
Trong thùc tiÔn kinh tÕ hiÖn vËt víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu
®· béc lé nhiÒu tiªu cùc: s¶n xuÊt ®×nh trÖ, ®êi sèng nh©n d©n sa sót, trong
qu¶n lý ®· tá râ sù bÊt lùc. Trong nhµ n-íc kho¸n chui trë thµnh phæ biÕn ë
nhiÒu ®Þa ph-¬ng. Trong c«ng, th-¬ng nghiÖp c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp kh«ng
thÓ b»ng lßng víi c¬ chÕ "CÊp ph¸t giao nép" ®· tù ®éng "xÐ rµo" do thiÕu
vËt t- nguyªn liÖu, vèn liÕng, do sù bÊt lùc cña c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu
cò. Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng tù do chen lÊn thÞ tr-êng cã tæ chøc. Sù l¼ng
lÆng vi ph¹m c¸c quy t¾c, chuÈn mùc lóc bÊy giê, lµ nh÷ng ph¶n øng kinh tÕ
- x· héi ph¶n ¸nh sù bÊt lùc vµ bÊt cËp cña mét c¬ chÕ qu¶n lý cøng nh¾c
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu h-íng tiªu cùc,
lµm nÈy sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi s©u s¾c c¬ chÕ ®ã. Ph-¬ng h-íng c¬ b¶n
cña sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë n-íc ta ®· ®-îc §¹i Héi VI cña
§¶ng x¸c ®Þnh vµ tiÕp tôc ®-îc §¹i Héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh "TiÕp tôc
xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh
cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc "
II.1.2. Chñ tr-¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh h-íng X· héi chñ nghÜa ë n-íc ta
Vµ ®Õn §¹i héi VIII cña §¶ng ®· thèng nhÊt "X©y dùng nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, ®i ®«i víi t¨ng
c-êng vai trß qu¶n lýcña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa";
"….ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng
cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng X· héi chñ nghÜa …". NÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn; trong ®ã kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o
NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa n-íc ta lÊy viÖc
gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn
kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta tån t¹i ba lo¹i
h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. Tõ ba
lo¹i h×nh së h÷u ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ thÞ tr-êng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é
c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t- doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a
trong vµ ngoµi n-íc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ tr-êng víi t- c¸ch chñ thÓ thÞ
tr-êng b×nh ®¼ng
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa n-íc ta,
kinh tÕ Nhµ n-íc lµ nh©n tè quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m tÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ
17
nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Kinh tÕ Nhµ n-íc t¹o c¬ së kinh tÕ cho x·
héi míi, nã lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ
n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. X©y dùng hÖ thèng kinh tÕ
Nhµ n-íc m¹nh chÝnh lµ t¨ng c-êng thùc lùc kinh tÕ cña Nhµ n-íc ®Ó lµm
chç dùa, b¶o ®¶m æn ®Þnh kinh tÕ vµ ®Þnh h-íng cho thÞ tr-êng x· héi chñ
nghÜa. Bu«ng láng khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc lµ bu«ng láng ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
Kinh tÕ Nhµ n-íc lµ n¬i thùc hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt tÝnh -u viÖt cña chñ
nghÜa x· héi, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng
x· héi, tiÕn bé x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i, thèng nhÊt chÝnh s¸ch
kinh tÕ víi chÝnh s¸ch x· héi, tÊt c¶ phôc vô con ng-êi trªn tÇm vÜ m«. Nhµ
n-íc võa lµ ®¹i biÓu cho toµn bé nÒn kinh tÕ, võa lµ chñ thÓ cña kinh tÕ Nhµ
n-íc. Do ®ã Nhµ n-íc ph¶i võa t«n träng tÝnh b×nh ®¼ng cña c¸c chñ thÓ
kinh tÕ, võa ph¶i cã ý thøc ®Çy ®ñ tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n-íc ®Ó nã
thùc sù cã vai trß chñ ®¹o. §Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ n-íc ph¶i
n¾m nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Kinh
tÕ Nhµ n-íc ph¶i lµ kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ vµ chÊp
hµnh ph¸p luËt ®Ó l«i cuèn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o cña
chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ Nhµ n-íc ph¶i cã gi¸ trÞ tæng s¶n l-îng hµng ho¸
ngµy cµng t¨ng, ®ãng gãp tû lÖ cao trong ng©n s¸ch Nhµ n-íc, kh«ng ngõng
n©ng cao tr×nh ®é vµ ®êi sèng cña mäi ng-êi lao ®éng
II.2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta
II.2.1. Tr-íc n¨m 1886:
Thêi k× 1955 - 1964: §©y lµ thêi k× kh«i phôc kinh tÕ vµ c¶i t¹o x· héi
chñ nghÜa. ë thêi k× nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®-îc thiÕt kÕ trªn c¬ së x¸c
®Þnh ba ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi: Tõ nÒn s¶n xuÊt
nhá qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, cã hÖ thèng x· héi chñ nghÜa v÷ng m¹nh,
®Êt n-íc bÞ chia c¾t. §©y lµ thêi k× ph¸t triÓn nhanh vÒ c¸c lÜnh kinh tÕ - x·
héi, c¬ së vËt chÊt trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng ®-îc x©y
dùng. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, gi¸o dôc, y tÕ ph¸t triÓn kh¸ nhanh, x·
héi miÒn B¾c trë thµnh x· héi do ng-êi lao ®éng lµm chñ, ®êi sèng tinh thÇn
lµnh m¹nh. chÝnh nhê nh÷ng ®iÓm nµy mµ miÒn B¾c trë thµnh hËu ph-¬ng
lín, c¨n cø ®Þa v÷ng ch¾c ®Ó nh©n d©n c¶ n-íc cã thÓ ®¸nh th¾ng ®Õ quèc
Mü
Thêi k× 1964 -1975: §©y lµ thêi k× c¶ n-íc cã chiÕn tranh. NhiÖm vô
cÊp b¸ch cña miÒn B¾c lµ ph¶i kÞp thêi chuyÓn h-íng t- t-ëng vµ tæ chøc,
chuyÓn h-íng x©y dùng kinh tÕ, t¨ng c-êng quèc phßng cho phï hîp víi
t×nh h×nh míi. Kinh tÕ ë thêi k× nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña m«
h×nh kinh tÕ " Céng s¶n thêi chiÕn". M« h×nh kinh tÕ nµy lµ m« h×nh cã tÝnh
tËp trung cao nªn ®· ®éng viªn ®-îc lùc l-îng ®Ó dµnh th¾ng lîi trong cuéc
chiÕn tranh v« cïng ¸c liÖt b»ng sù chØ ®¹o tËp trung nghiªm ngÆt, b»ng chÕ
®é ph©n phèi b×nh qu©n, bao cÊp…. Tuy nhiªn §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· dÇn
thÊy ®-îc nh÷ng nh-îc ®iÓm cña m« h×nh kinh tÕ ®ã vµ b¾t ®Çu cã chñ
tr-¬ng c¶i tiÕn mét phÇn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
18
Thêi k× 1976 - 1986: §©y lµ thêi k× c¶ n-íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x·
héi trong t×nh h×nh ®Êt n-íc chÞu ®ùng nh÷ng ®¶o lén kinh tÕ - x· héi víi
quy m« lín sau chiÕn tranh ¸c liÖt l©u dµi, víi nh÷ng diÔn biÕn trong t×nh
h×nh cã nh÷ng mÆt kh«ng thuËn lîi. §©y lµ thêi k× m« h×nh kinh tÕ tËp trung
quan liªu, bao cÊp bäc lé mét c¸ch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu qu¶
cña tËp trung lµ khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ s©u s¾c vµo cuèi nh÷ng n¨m
70 ®Çu nh÷ng n¨m 1980. nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i tr× trÖ, mÊt c©n ®èi nghiªm
träng, s¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh. Thu nhËp quèc
d©n ch-a ®¶m b¶o ®-îc tiªu dïng x· héi, mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i dùa
vµo vay vµ viÖn trî, nÒn kinh tÕ ch-a t¹o ®-îc tÝch luü. L-¬ng thùc, v¶i mÆc
vµ c¸c hµng tiªu dïng thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh h×nh cung øng vËt t-, t×nh
h×nh giao th«ng vËn t¶i rÊt c¨ng th¼ng. NhiÒu xÝ nghiÖp sö dông c«ng suÊt ë
møc thÊp. Chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi tµi chÝnh, gi÷a hµng vµ tiÒn, gi÷a xuÊt
khÈu vµ nhËp khÈu. ThÞ tr-êng vµ vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh. Sè ng-êi lao ®éng
ch-a ®-îc sö dông cßn ®«ng. §êi sèng nh©n d©n lao ®éng gÆp nhiÒu khã
kh¨n
Tr-íc t×nh h×nh ®ã cña ®Êt n-íc §¶ng ta ®· ph¶i suy nghÜ, ph©n tÝch
t×nh h×nh vµ nguyªn nh©n, t×m tßi c¸c gi¶i ph¸p, tõ ®ã thùc hiÖn ®æi míi ë
c¸c c¬ së, ®Þa ph-¬ng, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, cã tÝnh chÊt ®æi míi
tõng phÇn
II.2.2. Tõ n¨m 1986 ®Õn nay:
§¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®-îc ®¸nh dÊu nh- mét c¸i mèc quan
träng trong sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Trªn c¬ së phª ph¸n mét c¸ch nghiªm
kh¾c c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp mµ nguån gèc tõ kinh tÕ hiÖn vËt vµ
nh÷ng hËu qu¶ cña nã, nhÊt qu¸n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, còng tõ ®ã t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang kinh tÕ
thÞ tr-êng. Tæng kÕt hai n¨m thùc hiÖn §¹i héi VI, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn,
kh¾c phôc ®-îc suy tho¸i, nÒn kinh tÕ - x· héi cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n ®ã
lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó ®Èy tíi mét b-íc cao h¬n. §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng
nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸ triÖt ®Ó.
ChÊp nhËn thÞ tr-êng mét c¸ch c¬ b¶n, tæng thÓ, l©u dµi, mét thÞ tr-êng
thèng nhÊt, th«ng suèt, hoµ nhËp víi thÞ tr-êng thÕ giíi, thÞ tr-êng lµ ®èi
t-îng qu¶n lý cña nhµ n-íc
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr-êng ë n-íc ta g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh
®æi míi kinh tÕ tõ c¬ cÊu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nhÊt qu¸n chuyÓn sang
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù
qu¶n lý cña nhµ n-íc, g¾n liÒn víi ®æi míi mét c¸ch c¬ b¶n chÝnh s¸ch kinh
tÕ vÜ m« nh-: gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t- th-¬ng m¹i,
chuyÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng x· héi sang kinh tÕ thÞ
tr-êng. Trong ®ã gi¶i ph¸p cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ sö lý gi¸ c¶. dï míi lµ s¬
khai, thÞ tr-êng ®· lµ m«i tr-êng gi¶i phãng søc s¶n xuÊt víi sù bïng næ cña
khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan hÖ kinh tÕ ngµy
cµng më réng vµ ®i s©u vµo c¸c lÜnh vùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh
víi søc m¹nh cña tÊt yÕu kinh tÕ, søc m¹nh håi sinh sau chiÕn tranh. Søc s¶n
xuÊt ph¸t triÓn lµm bËt dËy c¸c tiÒm n¨ng, hµng lo¹t nh©n tè míi xuÊt hiÖn
19
xen lÊn nh÷ng bÒ bén phøc t¹p cña sù chuyÓn ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng mµ
thùc chÊt lµ sù gi¶i thÓ, cÊu tróc l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu së h÷u, quan hÖ
kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý. T- duy nhÊt lµ t- duy kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¨n
b¶n: tõ thô ®éng an bµi sang n¨ng ®éng s¸ng t¹o, tù chñ, tõ t- duy hiÖn vËt
sang t- duy gi¸ trÞ, sù nh¹y c¶m vÒ lîi Ých, hiÖu qu¶, vÒ thang gi¸ trÞ, ®¹o
®øc, lèi sèng…
Thùc tÕ h¬n 10 n¨m qua ë n-íc ta chøng tá qu¸ tr×nh chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh ®æi míi tÊt yÕu,
tiÕn bé nh-ng còng lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p l©u dµi
Nh÷ng chuyÓn ®æi thùc sù t¹o ra b-íc ngoÆt trong kinh tÕ. chØ mét
thêi gian ng¾n, ®Êt n-íc cã nhiÒu thay ®æi. Vµ ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu
quan träng: s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tõ chç thiÕu l-¬ng thùc triÒn
miªn, ®Õn nay chóng ta ®· cã kh¶ n¨ng tù tóc, phÇn nµo dù tr÷ vµ xuÊt khÈu.
C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c dông.
Khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®ang ®-îc tæ chøc, s¾p xÕp l¹i, c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa trë
thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ. Vai trß tù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr-êng b¾t ®Çu
ph¸t huy t¸c dông, gi¸ c¶ thÞ tr-êng dÇn ®i vµo æn ®Þnh ®· chuyÓn tõ thÞ
tr-êng cña ng-êi b¸n sang thÞ tr-êng cña ng-êi mua. C¬ chÕ c¹nh tranh cã
t¸c dông ®iÒu chØnh tÝch cùc c¬ cÊu kinh tÕ, ®µo th¶i nh÷ng yÕu tè l¹c
hËu,lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm trong s¶n xuÊt kinh doanh, trong qu¶n
lý tõ vÜ m« ®Õn vi m«. thÞ tr-êng ®· trë thµnh c¨n cø quan träng ®Ó chuyÓn
®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Mét sè ngµnh, lÜnh vùc ®· g¾n thÞ tr-êng trong n-íc víi
thÞ tr-êng n-íc ngoµi theo h-íng kinh tÕ më.
ViÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· thu ®-îc nh÷ng thµnh tùu
b-íc ®Çu: hÖ thèng ph¸p luËt ®-îc bæ sung hoµn chØnh, kÕ ho¹ch ho¸ ®-îc
®æi míi, c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ, gi¸ c¶, ®Çu t- th-¬ng m¹i, ®· t¹o
m«i tr-êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh chñ
®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ n-íc cã tÝch luü thªm kinh nghiÖm
trong viÖc qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Nhê s¶n xuÊt, dÞch vô ph¸t triÓn,
gi¸ c¶ t-¬ng ®èi æn ®Þnh, ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn
II.3. Nh÷ng ®Æc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta
II.3.1. §Æc tr-ng vÒ ®Þnh h-íng môc tiªu cña nÒn kinh tÕ
§ã lµ thùc hiÖn d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n
minh. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu nµy tr-íc hÕt ph¶i ph¸t triÓn m¹nh lùc l-îng s¶n
xuÊt ®éng viªn mäi nguån lùc x· héi, ph¸t huy cao ®é tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng
t¹o cña toµn d©n, khai th¸c mäi tiÒm n¨ng trong n-íc ®i ®«i víi sö dông cã
chän läc thµnh qu¶ vµ kinh nghiÖm quèc tÕ thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸ nh»m sím x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¬ chÕ x· héi ë ViÖt
Nam
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph-¬ng
ph¸p qu¶n lý kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô ph-¬ng tiÖn
®Ó ®¹t tíi nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh nh»m môc tiªu
"d©n giµu, n-íc m¹nh", gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc lùc trong x·
20
- Xem thêm -