Tài liệu Kc160 lợi nhuận

Ch-¬ng I Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn 1. Quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i träng th-¬ng vÒ lîi nhuËn. Chñ nghÜa träng th-¬ng ra ®êi vµo thêi kú qu¸ ®é mµ nÒn kinh tÕ phong kiÕn b-íc vµo thêi kú suy ®åi vµ nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa b¾t ®Çu h×nh thµnh. Nã ra ®êi ph¶n ¸nh nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña chñ nghÜa t- b¶n vµo thêi kú ®Çu t- b¶n vµo thêi kú tiÒn t- b¶n vµ nã ®-îc ph¸t triÓn réng r·i ë c¸c n-íc T©y ©u. MÆc dï thêi kú nµy ch-a biÕt ®Õn quy luËt kinh tÕ träng th-¬ng ®· t¹o ra nhiÒu tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi cho c¸c lý luËn kinh tÕ thÞ tr-êng sau nµy ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn ë chç hä ®-a ra quan ®iÓm sù giµu cã kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ tiÒn. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña kinh tÕ hµng ho¸ thÞ tr-êng lµ lîi nhuËn. “Häc thuyÕt kinh tÕ träng th-¬ng cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc l-u th«ng mua b¸nh÷ng, trao ®æi sinh ra. Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t m¯ cã”. Nh-ng trong giai ®o¹n nµy c¸c nhµ kinh tÕ häc ch-a hiÓu quan hÖ gi÷a l-u th«ng hµng ho¸ vµ l-u th«ng tiÒn tÖ. V× ®ã ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú nµy, c¸c n-íc tb¶n ®· ®-a ra c¸c chÝnh s¸ch lµm t¨ng cña c¶i tiÒn tÖ, gi÷ cho khèi l-îng tiÒn kh«ng ra n-íc ngoµi, tËp trung bu«n b¸n ®Ó nhµ n-íc dÔ kiÓm tra, b¾t buéc c¸c th-¬ng nh©n n-íc ngoµi tËp trung bu«n b¸n ph¶i dïng sè tiÒn mµ hä cã mua hÕt hµng ho¸ mang vÒ n-íc hä... ë giai ®o¹n sau hä dïng chÝnh s¸ch xuÊt siªu ®Ó cã thªm chªnh lÖch, mang tiÒn ra n-íc ngoµi ®Ó thùc hiÖn mua rÎ b¸n ®¾t... 1 Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®-a ra nh»m ®¹t ®-îc lîi Ých nh- trªn cña c¸c n-íc t- b¶n chØ mang tÝnh chÊt bÒ mÆt n«ng c¹n. Chøng tá quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn còng nh- kinh tÕ ch­a cã “chiÒu s©u” thùc chÊt. ChÝnh ®iÒu n¯y ®± dÉn ®Õn nhiÒu m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ. §ßi hái ph¶i tho¸t khái ph-¬ng ph¸p kinh nghiÖm thuÇn tuý. Ph¶i ph©n tÝch kinh tÕ x· héi víi t- c¸ch lµ mét chØnh thÓ. 2. Quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i cæ ®iÓn vÒ lîi nhuËn. Trong thêi kú chñ nghÜa träng th-¬ng, sù ho¹t ®éng cña t- b¶n chñ yÕu lµ trong lÜnh vùc l-u th«ng. C¸c nhµ kinh tÕ häc cña tr-êng ph¸i nµy lÇn ®Çu tiªn chuyÓn ®èi t-îng nghiªn cøu lÜnh vùc l-u th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. LÇn ®Çu tiªn hä x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nh- ph¹m trï lîi nhuËn, ®Þa t«, lîi tøc... trong ®ã cã mét sè quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn, næi bËt lµ quan ®iÓm cña Kene, A.D Smith, Ricacdo. a. Quan ®iÓm cña Kene. Kene ®-îc C. Mac ®¸nh gi¸ lµ cha ®Î cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn vµ «ng cã c«ng lao to lín trong lÜnh vùc kinh tÕ. Kene ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu s¶n phÈm tøc lµ nÒn mãng cho viÖc nghiªn cøu quan hÖ thÆng d- sau nµy. «ng ®· ®-a ra nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ ®Ó tiÕn hµnh phª ph¸n chñ nghÜa träng th-¬ng. Kene cho r»ng trao ®æi th-¬ng m¹i chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc ®æi gi¸ trÞ nµy lÊy gi¸ trÞ sö dông kh¸c theo nguyªn t¾c ngang gi¸ c¶. Hai bªn kh«ng cã g× ®Ó mÊt hoÆc ®-îc c¶. Bëi vËy th-¬ng nghiÖp kh«ng thÓ ®Î ra tiÒn ®-îc. Theo «ng lîi nhuËn th-¬ng nghiÖp cã ®-îc do tiÕt kiÖm c¸c kho¶n chi phÝ vÒ th-¬ng m¹i vµ cña c¶i chØ cã thÓ t¹o ra trong viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChÝnh quan ®iÓm nµy ®· chuyÓn viÖc nghiªn cøu cña c¶i tõ lÜnh vùc l-u th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Ngoµi ra «ng cßn cã lý luËn vÒ s¶n phÈm thÆng d-. «ng cho r»ng s¶n phÈm thÆng d- chØ ®-îc t¹o ra s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kinh doanh theo kiÓu t- b¶n chñ nghÜa bëi v× trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· t¹o ra ®-îc chÊt míi nhê cã ®-îc sù gióp ®ì cña tù nhiªn. §©y lµ mét quan ®iÓm sai lÇm. Nh-ng «ng còng manh nha b-íc ®Çu t×m ra ®-îc nguån 2 gèc cña gi¸ trÞ thÆng d-. «ng cho chi phÝ s¶n xuÊt lµ tiÒn l-¬ng, s¶n phÈm thuÇn tuý lµ sè chªnh lÖch gi÷a thu ho¹ch vµ tiÒn l-¬ng ®ã chÝnh lµ phÇn do lao ®éng thÆng dt¹o ra. Víi Petty lîi nhuËn lµ kho¶n d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt vµ petty cho r»ng phÇn lîi nhuËn d«i ra phô thuéc vµo nhµ t- b¶n lµ hîp lý. §ã lµ c«ng lao vÒ sù m¹o hiÓm cña nhµ t- b¶n øng tiÒn ra s¶n xuÊt. Cßn A.R.J Turogt th× cho r»ng lîi nhuËn lµ thu nhËp kh«ng lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra. A.D. Smith th× nghÜ g× ? «ng cho r»ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña ng-êi lao ®éng, chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ lao ®éng kh«ng ®-îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n. «ng chØ ra lîi tøc lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn mµ nhµ t- b¶n ho¹t ®éng b»ng tiÒn ®i vay ph¶i tr¶ cho chñ cña nã ®Ó ®-îc sö dông t- b¶n.¤ng ®· nh×n thÊy xu h-íng b×nh qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn vµ xu h-íng tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m sót do khèi l-îng t- b¶n ®Çu t- t¨ng lªn. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch gi¸ trÞ hµng ho¸ do ng-êi c«ng nh©n t¹o ra. A.D.Smith thÊy mét thùc tÕ lµ c«ng nh©n chØ nhËn ®-îc mét phÇn tiÒn l-¬ng, phÇn cßn l¹i lµ ®Þa t« vµ lîi nhu©n t- b¶n .Theo «ng ®Þa t« céng víi lîi tøc t- b¶n ®Çu t- c¶i t¹o ®Êt b»ng tiÒn t«. §iÒu nµy tiÕn bé h¬n c¸c häc thuyÕt tr-íc ®©y. Tuy nhiªn «ng cßn cho r»ng së dÜ n«ng nghiÖp cã ®Þa t«, v× lao ®«ng n«ng nghiÖp cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n c«ng nghiÖp vµ «ng phñ nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi. ¤ng cho r»ng nÕu thõa nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi lµ vi ph¹m qui luËt gi¸ trÞ . b. Quan ®iÓm cña Picacdo: NÕu nh- A.D.Smith sèng trong thêi k× c«ng tr-êng thñ c«ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× David Ricacdo sèng trong thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®Ó «ng v-ît ®-îc ng-ìng giíi h¹n mµ A.D.Smith dõng l¹i.¤ng lµ ng-êi kÕ tôc xuÊt s¾c cña A.D.Smith. Theo C. Mac, A.D.Smith lµ nhµ kinh tÕ cña thêi k× c«ng tr-êng thñ c«ng cßn Ricacdo lµ nhµ t- t-ëng cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. ¤ng sö dông ph-¬ng ph¸p khoa häc tù nhiªn, sö dông c«ng cô trõu t-îng 3 ho¸, ®ång thêi ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p khoa häc chÝnh x¸c, ®Æc biÖt lµ ph-¬ng ph¸p suy diÔn ®Ó nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc. VÒ lîi nhuËn, Ricacdo cho r´ng : “Lîi nhuËn l¯ sè cßn l³i ngo¯i tiÒn l-¬ng m¯ nha t­ b°n tr° cho c«ng nh©n”. ¤ng ®± thÊy xu h­íng gi°m sót tØ suÊt lîi nhuËn vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót n»m trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi thu nhËp gi÷a ba giai cÊp: ®Þa chñ ,c«ng nh©n vµ nhµ t- b¶n. ¤ng cho r»ng quy luËt mµu mì ®Êt ®ai ngµy cµng gi¶m, gi¸ c¶ n«ng phÈm t¨ng lªn lµm cho tiÒn l-¬ng c«ng nh©n t¨ng vµ ®Þa t« t¨ng lªn cßn lîi nhuËn kh«ng t¨ng. Nh- vËy, theo «ng ®Þa chñ lµ ng-êi cã lîi, c«ng nh©n kh«ng cã lîi còng kh«ng bÞ h¹i, cßn nhµ t- b¶n th× cã h¹i v× tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Nh-ng h¹n chÕ cña «ng lµ kh«ng ph©n biÖt thÆng d-. 3. Quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i: Theo lîi nhuËn l·nh doanh lµ lîi tøc Èn, lîi nhuËn lµ phÇn th-ëng cho viÖc g¸nh chÞu rñi ro cho sù ®æi míi, lîi nhuËn lµ lîi tøc ®éc quyÒn. Bëi «ng cho r»ng lîi nhuËn kinh doanh lµ tæng hîp cña nhiÒu kho¶n kh¸c nhau. PhÇn lín gi¸ trÞ lîi nhuËn kinh doanh ®-îc b¸o c¸o chØ lµ phÇn lîi tøc cña c¸c chñ së h÷u c«ng ty do lao ®éng cña hä do vèn ®Çu t- cña hä mang l¹i. NghÜa lµ tiÒn tr¶ cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt do hä cung cÊp. NÕu lo¹i bá tÊt c¶ lîi tøc Èn th× ta ®-îc lîi nhuËn thuÇn tuý vµ ®ã lµ phÇn th-ëng cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- cã lîi bÊt ®Þnh. Khi ph©n tÝch phÇn th-ëng cho sù g¸nh chÞu rñi ro nãi trªn chóng ta kh«ng tÝnh tíi c¸c rñi ro do vì nî hay c¸c rñi ro cã b¶o hiÓm. Cã mét d¹ng rñi ro cÇn l-u ý khi tÝnh to¸n lîi nhuËn ®ã lµ rñi ro kh«ng ®-îc b¶o hiÓm doanh thu c«ng ty phô thuéc rÊt lín vµo th¨ng trÇm trong chu k× kinh doanh. Do c¸c nhµ ®Çu t- rÊt kh«ng thÝch c¸c tr-êng hîp rñi ro nªn hä ®ßi hái ph¶i cã møc phÝ dù phßng rñi ro cho nh÷ng ®Çu t- kh«ng ch¾c ch¾n nh»m bï ®¾p cho nh÷ng rñi ro cña hä. Lîi nhuËn b»ng doanh thu trõ chi phÝ. Lîi nhuËn kinh doanh ®-îc b¸o c¸o chñ yÕu lµ thu nhËp cña c«ng ty. 4. Häc thuyÕt cña M¸c-Lªnin: 4 M²c viÕt: “T«i l¯ ng­êi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng biÓu hiÖn trong h¯ng ho²”. Së dÜ hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ lao ®éng v× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt lµ lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu t-îng. Theo M¸c lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng hao phÝ d-íi mét h×nh thøc cô thÓ cña mét nghÒ nghiÖp chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, cã môc ®Ých riªng, ®èi t-îng riªng thao t¸c riªng ph-¬ng tiÖn riªng vµ kÕt qu¶ riªng. KÕt qu¶ cña lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸. Lao ®«ng cô thÓ cµng nhiÒu lo¹i th× gi¸ trÞ sö dông cµng nhiÒu lo¹i. TÊt c¶ c¸c lao ®éng cô thÓ hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng chi tiÕt. Lao ®éng cô thÓ lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn, lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong mäi ®iÒu kiÖn cña x· héi. Lao ®éng cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nÕu coi lµ sù hao phÝ søc lùc cña con ng-êi nãi chung, kh«ng kÓ h×nh thøc cô thÓ cña nã nh- thÕ nµo gäi lµ lao ®éng trõu t-îng. Lao ®éng bao giê còng lµ sù hao phÝ søc ãc, søc thÇn kinh vµ b¾p thÞt cña con ng-êi. Nh-ng b¶n th©n sù hao phÝ lao ®éng vÒ mÆt sinh lý ®ã ch-a ph¶i lµ lao ®éng trõu t-îng. ChØ trong x· héi cã s¶n xuÊt hµng ho¸ míi cã sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i qui c¸c lo¹i lao ®éng cô thÓ kh¸c nhau vèn kh«ng thÓ so s¸nh ®-îc víi nhau thµnh mét thø lao ®éng ®ång nhÊt cã thÓ so s¸nh víi nhau ®-îc tøc lµ ph¶i quy lao ®éng cô thÓ thµnh lao ®éng trõu t-îng. V× vËy lao ®éng trõu t-îng lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Lao ®éng trõu t-îng t¹o ra gi¸ trÞ hµnh ho¸ lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Lao ®éng trõu t-îng nã t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸ . Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù biÓu hiÖn cña m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t- nh©n vµ lao ®éng x· héi cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸. §ã lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. M©u thuÉn nµy cßn biÓu hiÖn ë lao ®éng cô thÓ víi lao ®éng trõu t­îng, ë gi² trÞ sö dông víi gi² trÞ cða h¯ng ho². “TÝnh chÊt hai mÆt cða lao ®éng 5 s°n xuÊt h¯ng ho² l¯ ®iÓm mÊu chèt ®Ó hiÓu biÕt kinh tÕ chÝnh trÞ häc”. Nã l¯ sù ph¸t triÓn v-ît bËc so víi c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cæ ®¹i. Mac vµ Anghen còng lµ ng-êi ®Çu tiªn ®· x©y dùng nªn lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d- mét c¸ch hoµn chØnh, v× vËy lý luËn gi¸ trÞ thÆng d- ®-îc xem lµ hßn ®¸ t¶ng to lín nhÊt trong toµn bé häc thuyÕt kinh tÕ cña Mac. Qua thùc tÕ x· héi t- b¶n lóc bÊy giê Mac thÊy r»ng giai cÊp t- b¶n th× ngµy cµng giµu thªm cßn giai cÊp v« s¶n th× ngµy cµng nghÌo khæ vµ «ng ®· ®i t×m hiÓu nguyªn nh©n v× sao l¹i cã hiÖn t-îng nµy. Cuèi cïng «ng ph¸t hiÖn ra r»ng nÕu t- b¶n ®-a ra mét l-îng tiÒn lµ T vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸ th× sè tiÒn thu vÒ lín h¬n sè tiÒn øng ra. Ta gäi l¯ T’ ( T’>T) hay T’= T+ T. C.Mac gäi T lµ gi¸ trÞ thÆng d-. ¤ng còng thÊy r»ng môc ®Ých cña l-u th«ng tiÒn tÖ víi t- c¸ch lµ t- b¶n kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Môc ®Ých cña l-u th«ng T-H-T’ l¯ sù lín lªn cða gi² trÞ thÆng d­ nªn sù vËn ®éng cða T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n. C«ng thøc nµy ®-îc Mac gäi lµ c«ng thøc chung cña t- b¶n. Qua nghiªn cøu Mac ®i ®Õn kÕt luËn : “T­ b°n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ l-u th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë ng-êi l-u th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong l-u th«ng v¯ ®ång thêi kh«ng ph°i trong l­u th«ng”. §©y chÝnh l¯ m©u thuÉn chung cða c«ng thøc t- b¶n. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy Mac ®· ph¸t hiÖn ra nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ hµng ho¸-søc lao ®éng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n gi¸ trÞ s-c lao ®éng. Vëy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra t- b¶n lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d-. C. Mac viÕt : “víi t­ c²ch l¯ sù thèng nhÊt gi÷a qu² tr×nh lao ®éng v¯ qu² tr×nh s²ng t³o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸; víi t- c¸ch lµ t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t­ b°n chð nghÜa cða nÒn s°n xuÊt h¯ng ho²”. PhÇn lín gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng , nã ®-îc tÝnh b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng thªm gi¸ trÞ thÆng d-. Vëy gi¸ trÞ thÆng d- (m) lµ phÇn gi¸ trÞ 6 míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ ®Çu t- b¶n chiÕm ®o¹t. Qua ®ã chóng ta thÊy t- b¶n lµ gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d- b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª. §Ó nghiªn cøu yÕu tè cèt lâi t¹o nªn gi¸ trÞ thÆng d- trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t- b¶n th× C.Mac ®· chia t- b¶n ra lµm hai bé phËn : t- b¶n bÊt biÕn vµ t- b¶n kh¶ biÕn. Bé phËn t- b¶n tån t¹i d-íi h×nh th¸i t- liÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®-îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm, tøc lµ gi¸ trÞ kh«ng biÕn ®æi vÒ l-îng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®-îc C.Mac gäi lµ t- b¶n bÊt biÕn vµ ký hiÖu lµ (c). Cßn bé phËn t- b¶n biÓu hiÖn d-íi h×nh thøc gi¸ trÞ søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· t¨ng thªm vÒ l-îng gäi lµ t- b¶n kh¶ biÕn vµ ký hiÖu lµ (v). Nh- vËy, ta thÊy muèn cho t- b¶n kh¶ biÕn ho¹t ®éng ®-îc ph¶i cã mét tb¶n kh¶ biÕn ®· ®-îc øng tr-íc víi nh÷ng tØ lÖ t-¬ng ®-¬ng. Vµ qua sù ph©n chia ta rót ra t- b¶n kh¶ biÕn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d- v× nã dïng ®Ó mua søc lao ®éng. Cßn tb¶n bÊt biÕn cã vai trß gi¸n tiÕp trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d-. Tõ ®©y ta cã kÕt luËn: “Gi² trÞ cða mét h¯ng ho² b´ng gi² trÞ t­ b°n bÊt biÕn m¯ nã chøa ®ùng, céng víi gi¸ trÞ cña t- b¶n kh¶ biÕn ®ã (tøc lµ gi¸ trÞ thÆng d- ®· ®-îc s¶n xuÊt ra). Nã ®-îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc : Gi¸ trÞ = c+v+m; Sù ph©n chia t- b¶n thµnh t- b¶n bÊt biÕn vµ t- b¶n kh¶ biÕn ®· v¹ch râ thùc chÊt bãc lét t- b¶n chñ nghÜa, chØ cã lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª míi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d- cña nhµ t- b¶n (t- b¶n ®· bãc lét mét phÇn gi¸ trÞ míi do c«ng nh©n t¹o ra). Nã ®-îc biÓu diÔn mét c¸ch ng¾n gän qua qu¸ tr×nh : Gi¸ trÞ = c+v+m; Gi¸ trÞ t- liÖu s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm : c Gi¸ trÞ søc lao ®éng cña ng-êi c«ng nh©n (mµ nhµ t- b¶n tr¶ cho ng-êi c«ng nh©n) : v 7 M = m’.V = m.V v Gi¸ trÞ míi do ng-êi c«ng nh©n t¹o ra : v+m Nh- thÕ t- b¶n bá ra mét l-îng t- b¶n ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ lµ c+v. Nh-ng gi¸ trÞ mµ t- b¶n thu vµo lµ c+v+m. PhÇn M d«i ra lµ phÇn mµ t- b¶n bãc lét cña ng-êi c«ng nh©n. ë trªn chóng ta ®· nghiªn cøu nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d-. Nh-ng muèn hiÓu vÒ nã ta cÇn ph¶i nghiªn cøu sù bãc lét t- b¶n vÒ mÆt l-îng. C¸c ph¹m trï tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d- vµ khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d- mµ ta nghiªn cøu sau ®©y sÏ biÓu hiÖn vÒ mÆt l-îng cña sù bãc lét. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- lµ tØ sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d- vµ t- b¶n kh¶ biÕn. Ký hiÖu cña tØ suÊt gi² trÞ thÆng d­ l¯ m’ ta cã : m’ = m.100% v Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- v¹ch ra mét c¸ch chÝnh x¸c tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n. Thùc chÊt ®©y lµ tØ lÖ ph©n chia ngµnh lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d-. Nh-ng nã kh«ng biÓu hiÖn l-îng tuyÖt ®èi cña sù bãc lét tøc lµ khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d-. Khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d- lµ tÝch sè gi÷a tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d- vµ tæng t- b¶n kh¶ biÕn (v). Gäi M lµ gi¸ trÞ thÆng d- th× (v lµ mét ®¬n vÞ t- b¶n thÓ hiÖn ra bªn ngoµi nh- tiÒn l-¬ng cña mét c«ng nh©n). Nã nãi lªn quy m« bãc lét cña t- b¶n. Nhµ t- b¶n lu«n t×m c¸ch t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d- nhiÒu nhÊt b»ng nhiÒu thñ ®o¹n. Trong ®ã Mac chØ ra hai ph-¬ng ph¸p mµ chñ nghÜa t- b¶n sö dông ®ã lµ s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d- t-¬ng ®èi, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d- tuyÖt ®èi. Ngoµi ra cßn cã ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d- siªu ng¹ch. Mac ®· chØ ra trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu cña chñ nghÜa t- b¶n, khi kü thuËt cßn thÊp hay tiÕn bé chËm th× viÖc t¨ng gi¸ trÞ thÆng d- tuyÖt ®èi b»ng c¸ch kÐo dµi tuyÖt ®èi ngµy lao ®éng trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng 8 thay ®æi. Nh-ng ph-¬ng ph¸p nµy cßn cã h¹n chÕ vÒ thêi gian, vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn ng-êi c«ng nh©n. Sù bãc lét nµy ®· dÉn ®Õn nhiÒu cuéc b·i c«ng, ®Êu tranh cña c¸c nghiÖp ®oµn. MÆt kh¸c, ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cã thÓ lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng ®Ó t¨ng gi¸ trÞ thÆng d- vµ n©ng cao tr×nh ®é bãc lét. Nhµ t- b¶n s¶n xuÊt ngµy cµng gi¸ trÞ thÆng d- b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt do ®ã kÐo dµi t-¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d- trong ®iÒu kiÖn ®é dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®æi. Ph-¬ng ph¸p nµy kh«ng cã giíi h¹n. Bªn c¹nh ®ã c¸c nhµ t- b¶n ngµy nay ®ang t×m c¸ch c¶i t¹o kü thuËt, ®-a kü thuËt míi vµo, n©ng cao tay nghÒ c«ng nh©n t¹o ®iÒu kiÖn vÒ tinh thÇn tèt ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng, c¸ biÖt lín h¬n n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. PhÇn gi¸ trÞ thÆng d- d«i ra ngoµi gi¸ trÞ thÆng d- th«ng th-êng do thêi gian lao ®éng c¸ biÖt nhá h¬n thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d- siªu bÒn. Ph-¬ng ph¸p nµy s¶n xuÊt m siªu ng¹ch. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d- chØ lµ sù biÓu hiÖn qua s¶n phÈm cßn thùc tÕ ®Ó thu ®-îc tiÒn th× sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d- nh- thÕ nµo. V× c«ng thøc chung cña t- b¶n lµ T-H-T’ nªn môc ®Ých cuèi cïng l¯ thu ®­îc T’ cßn m chØ l¯ tiÒn ®Ò l¯ nÒn t°ng ®Ó thu ®­îc T’ ( T’>T). Mac ®± gióp ta gi°i quyÕt vÊn ®Ò n¯y v× «ng ®± t×m ra mét ®³i l­îng biÓu hiÖn gi² trÞ thÆng d­ ®ã l¯ lîi nhuËn (P). Vëy : “Gi² trÞ thÆng d- khi ®-îc ®em so s¸nhvíi tæng t- b¶n øng tr-íc th× mang h×nh thøc biÕn t­íng th¯nh lîi nhuËn” tõ ®ã ta cã thÓ thÊy P chÝnh l¯ con ®Î cða tæng t­ b°n øng tr-íc c+v. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ P chóng ta cã thÓ ®i s©u vµo ph©n tÝch chi phÝ thùc tÕ x· héi vµ chi phÝ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ c+v+m. Muèn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i chi phÝ lao ®éng nhÊt ®Þnh bao gåm chi phÝ cho mua t- liÖu s¶n xuÊt c gäi lµ lao ®éng qu¸ khø vµ lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ míi (v+m). §øng trªn quan ®iÓm toµn x· héi, quan ®iÓm cña ng-êi lao ®éng th× chi phÝ ®ã lµ chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ (c+v+m). Nh-ng ®èi víi nhµ t- b¶n th× hä 9 kh«ng hao phÝ thùc tÕ ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ nªn nhµ t- b¶n chØ xem hÕt bao nhiªu t- b¶n chø kh«ng tÝnh xem chi phÝ hÕt bao nhiªu lao ®éng cÇn thiÕt. Thùc tÕ hä chØ øng ra sè t- b¶n ®Ó mua t- liÖu s¶n xuÊt (c) vµ mua søc lao ®éng (v). Chi phÝ ®ã ®-îc Mac gäi lµ chi phÝ t- b¶n chñ nghÜa vµ ký hiÖu lµ k (k=c+v). Nh- vËy chi phÝ t- b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ thùc tÕ. Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa cã sù chªnh lÖch nhau mét l-îng ®óng ®¾n b»ng m. Do ®ã nhµ t- b¶n hµng ho¸ sÏ thu vÒ mét phÇn lêi ®óng b»ng gi¸ trÞ thÆng d- m, sè tiÒn nµy gäi lµ lîi nhuËn. Gi¸ trÞ hµng ho¸ lóc nµy b»ng chi phÝ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa céng víi lîi nhuËn : gi¸ trÞ = k + P VÒ mÆt l-îng P cã nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª. VÒ mÆt chÊt P xem nh- toµn bé t- b¶n øng tr-íc ®Î ra. Do ®ã P che dÊu quan hÖ bãc lét TBCN, che dÊu nguån gèc thùc sù cña nã. Do chi phÝ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ cho nªn nhµ t- b¶n cã thÓ b¸n hµng ho¸ cao h¬n chi phÝ s¶n xuÊt TBCN vµ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸ . Nõu nhµ t- b¶n b¸n hµng víi gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ cña nã th× P = m. NÕu b¸n hµng víi gi¸ trÞ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã th× P > m, víi b¸n víi gi¸ trÞ nhá h¬n gi¸ trÞ cña nã th× P - Xem thêm -