PhÇn I : Më ®Çu
Theo ®¸nh gi¸ cña V.I Lªnin, lÝ luËn gi¸ trÞ thÆng d lµ “hßn ®¸ t¶ng cña häc
thuyÕt kinh tÕ cña M¸c” vµ häc thuyÕt kinh tÕ cña C. M¸c lµ “néi dung c¨n b¶n
cña chñ nghÜa M¸c”. §Ó ®¹t môc ®Ých lµm giµu tèi ®a cña m×nh nhµ t b¶n ®· mua
søc lao ®éng cña c«ng nh©n kÕt hîp víi t liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm,
thu vÒ gi¸ trÞ thÆng d . Nhng nhµ t b¶n bao giê còng chØ tr¶ mét phÇn gi¸ trÞ søc
lao ®éng cho ngêi c«ng nh©n th«ng qua h×nh thøc tiÒn l¬ng vµ bãc lét gi¸ trÞ
thÆng d do ngêi c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Trong x· héi t b¶n, mèi quan hÖ gi÷a t b¶n vµ lao ®éng lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n,
s©u s¾c nhÊt, xuyªn qua tÊt c¶ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi ®ã. Gi¸ trÞ thÆng
d, phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra ngoµi søc lao
®éng vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng, ph¶n ¸nh mèi quan hÖ c¬ b¶n nhÊt ®ã. Gi¸ trÞ
thÆng d do lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra lµ nguån
gèc lµm giµu cña giai cÊp c¸c nhµ t b¶n, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ c¬ së tån
t¹i cña chñ nghÜa t b¶n. Toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ t b¶n híng ®Õn t¨ng cêng
viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d th«ng qua hai ph¬ng ph¸p c¬ b¶n lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng
d tuyÖt ®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.
Do vËy, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a cho nhµ t b¶n lµ néi dung chÝnh cña
quy luËt gi¸ trÞ thÆng d. Nã t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña x· héi t b¶n. Nã quyÕt
®Þnh sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n vµ sù thay thÕ nã b»ng mét x·
héi kh¸c cao h¬n, lµ quy luËt vËn ®éng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
ViÖc nghiªn cøu ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d vµ c¸c ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
thÆng d cã ý nghÜa quan träng, lµ ch×a khãa dÉn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c trong
ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi:
“Ph©n tÝch b¶n chÊt cña ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d. Trong bé t b¶n C. M¸c ®·
ph©n tÝch nh thÕ nµo vÒ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d” cho bµi tËp
lín cña m×nh.
Do thêi gian cã h¹n, nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh. VËy t«i kÝnh mong c¸c quÝ thÇy c« vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó bµi viÕt
®îc hoµn chØnh h¬n.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o PGS.TS Ph¹m Quang Phan ®· gióp ®ì
t«i hoµn thµnh bµi tËp lín nµy.
1
2
PhÇn II
LÝ luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d
I-
Ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d:
1- Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n:
Mäi t b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn díi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Nhng b¶n
th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n, mµ tiÒn chØ biÕn thµnh t b¶n khi ®îc sö dông ®Ó
bãc lét lao ®éng cña ngêi kh¸c.
NÕu tiÒn ®îc dïng ®Ó mua b¸n hµng ho¸ th× chóng lµ ph¬ng tiÖn gi¶n ®¬n cña
lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc: Hµng- TiÒn- Hµng(H-T-H), nghÜa
lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ, råi tiÒn tÖ l¹i chuyÓn ho¸ thµnh
hµng. Cßn tiÒn víi t c¸ch lµ t b¶n th× vËn ®éng theo c«ng thøc: TiÒn - Hµng - TiÒn
(T-H-T), tøc lµ sù chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh hµng vµ sù chuyÓn ho¸ ngîc l¹i cña
hµng thµnh tiÒn. BÊt cø tiÒn nµo vËn ®éng theo c«ng thøc T-H-T ®Òu ®îc chuyÓn
ho¸ thµnh t b¶n.
Do môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸ trÞ sö dông nªn vßng lu
th«ng chÊm døt ë giai ®o¹n hai. Khi nh÷ng ngêi trao ®æi ®· cã ®îc gi¸ trÞ sö
dông mµ ngêi ®ã cÇn ®Õn. Cßn môc ®Ých lu th«ng cña tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t b¶n
kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. V× vËy
nÕu sè tiÒn thu b»ng sè tiÒn øng ra th× qu¸ tr×nh vËn ®éng trë nªn v« nghÜa. Do
®ã, sè tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n sè tiÒn øng ra, nªn c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña
t b¶n lµ: T-H-T’, trong ®ã T’= T + ∆T. ∆T lµ sè tiÒn tréi h¬n so víi sè tiÒn øng
ra, C. M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d. Sè tiÒn øng ra ban ®Çu chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n.
VËy t b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d. Môc ®Ých cña lu th«ng T-H-T’ lµ sù
lín lªn cña gi¸ trÞ, lµ gi¸ trÞ thÆng d, nªn sù vËn ®éng T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi
h¹n, v× sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi h¹n.
Sù vËn ®éng cña mäi t b¶n ®Òu biÓu hiÖn trong lu th«ng theo c«ng thøc T-HT’, do ®ã c«ng thøc nµy ®îc gäi lµ c«ng thøc chung cña t b¶n.
TiÒn øng tríc, tøc lµ tiÒn ®a vµo lu th«ng, khi trë vÒ tay ngêi chñ cña nã th×
thªm mét lîng nhÊt ®Þnh (∆T). VËy cã ph¶i do b¶n chÊt cña lu th«ng ®· lµm cho
tiÒn t¨ng thªm, vµ do ®ã mµ h×nh thµnh gi¸ trÞ thÆng d hay kh«ng?
C¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n thêng qu¶ quyÕt r»ng sù t¨ng thªm ®ã lµ do lu th«ng
hµng ho¸ sinh ra. Sù qu¶ quyÕt nh thÕ lµ kh«ng cã c¨n cø.
ThËt vËy, trong lu th«ng nÕu hµng ho¸ ®îc trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù
thay ®æi h×nh th¸i cña gi¸ trÞ, cßn tæng sè gi¸ trÞ, còng nh phÇn gi¸ trÞ thuéc vÒ
mçi bªn trao ®æi lµ kh«ng ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông, trong trao ®æi c¶ hai bªn
3
®Òu kh«ng cã lîi g×. Nh vËy, kh«ng ai cã thÓ thu ®îc tõ lu th«ng mét lîng gi¸ trÞ
lín h¬n lîng gi¸ trÞ ®· bá ra (tøc lµ cha t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T).
C.M¸c cho r»ng trong x· héi t b¶n kh«ng cã bÊt k× mét nhµ t b¶n nµo chØ ®ãng
vai trß lµ ngêi b¸n s¶n phÈm mµ l¹i kh«ng ph¶i lµ ngêi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.
V× vËy khi anh ta b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ vèn cã cña nã, th× khi mua c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt ë ®Çu vµo c¸c nhµ t b¶n kh¸c còng b¸n cao h¬n gi¸ trÞ vµ nh vËy
c¸i ®îc lîi khi b¸n sÏ bï cho c¸i thiÖt h¹i khi mua. Cuèi cïng vÉn kh«ng t×m
thÊy nguån gèc sinh ra ∆T.
NÕu hµng ho¸ ®îc b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, th× sè tiÒn mµ ngêi ®ã sÏ ®îc lîi khi lµ
ngêi mua còng chÝnh lµ sè tiÒn mµ ngêi ®ã sÏ mÊt ®i khi lµ ngêi b¸n. Nh vËy viÖc
sinh ra ∆T kh«ng thÓ lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua hµng thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã.
M¸c l¹i gi¶ ®Þnh r»ng trong x· héi t b¶n cã mét lo¹i nhµ t b¶n rÊt lu manh vµ
x¶o quyÖt, khi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt th× rÎ, cßn khi b¸n th× ®¾t. §iÒu nµy chØ
gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu cña nh÷ng th¬ng nh©n c¸ biÖt chø kh«ng thÓ gi¶i thÝch
®îc sù lµm giµu cña tÊt c¶ giai cÊp t s¶n, v× tæng sè gi¸ trÞ tríc lóc trao ®æi còng
nh trong vµ sau khi trao ®æi ®Òu kh«ng thay ®æi mµ chØ cã sù thay ®æi trong viÖc
ph©n phèi gi¸ trÞ gi÷a nh÷ng ngêi trao ®æi mµ th«i. Vµ M¸c kÕt luËn r»ng ®©y
ch¼ng qua lµ hµnh vi mãc tói lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ t b¶n trong cïng giai cÊp.
VËy tõ ba trêng hîp cô thÓ trong lu th«ng M¸c cho r»ng: Trong lu th«ng
kh«ng thÓ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d v× vËy kh«ng thÓ lµ nguån gèc sinh ra
∆T.
ë ngoµi lu th«ng M¸c xem xÐt c¶ hai yÕu tè lµ hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ:
§èi víi hµng ho¸ ngoµi lu th«ng: Tøc lµ ®em s¶n phÈm tiªu dïng hay sö dông
vµ sau mét thêi gian tiªu dïng nhÊt ®Þnh th× thÊy c¶ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cña
s¶n phÈm ®Òu biÕn mÊt theo thêi gian.
§èi víi yÕu tè tiÒn tÖ: TiÒn tÖ ë ngoµi lu th«ng lµ tiÒn tÖ n»m im mét chç. V×
vËy kh«ng cã kh¶ n¨ng lín lªn ®Ó sinh ra ∆T.
VËy ngoµi lu th«ng khi xem xÐt c¶ hai yÕu tè hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ ®Òu kh«ng
t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T.
“ VËy lµ t b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ lu th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë
bªn ngoµi lu th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i
trong lu th«ng” (C.M¸c: T b¶n. NXB Sù thËt, HN, 1987, Q1, tËp 1,tr 216). §ã
lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n.
Khi M¸c trë l¹i lu th«ng lÇn thø hai vµ lÇn nµy M¸c ®· ph¸t hiÖn ra r»ng: ë
trong lu th«ng ngêi cã tiÒn lµ nhµ t b¶n ph¶i gÆp ®îc mét ngêi cã mét thø hµng
4
ho¸ ®Æc biÖt ®em b¸n, mµ thø hµng ho¸ ®ã khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã cã
b¶n tÝnh sinh ra mét lîng gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n nã, hµng ho¸
®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ søc lao ®éng.
2- Hµng ho¸ - søc lao ®éng:
Sè tiÒn chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n kh«ng thÓ tù lµm t¨ng gi¸ trÞ mµ ph¶i th«ng
qua hµng ho¸ ®îc mua vµo (T-H). Hµng ho¸ ®ã ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt
mµ gi¸ trÞ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. Thø hµng ho¸
®ã lµ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®· t×m thÊy trªn thÞ trêng.
Nh vËy, søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc tån t¹i trong c¬ thÓ con ngêi,
thÓ lùc vµ trÝ lùc mµ ngêi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸
trÞ sö dông.
Kh«ng ph¶i bao giê søc lao ®éng còng lµ hµng ho¸, mµ søc lao ®éng chØ biÕn
thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh.
C.M¸c ®· nhÊn m¹nh søc lao ®éng chØ trë thµnh hµng ho¸ khi cã ®ñ hai ®iÒu
kiÖn tiÒn ®Ò:
Mét lµ, ngêi lao ®éng ph¶i tù do vÒ th©n thÓ, ph¶i lµm chñ ®îc søc lao ®éng
cña m×nh vµ cã quyÒn ®em b¸n cho ngêi kh¸c. VËy ngêi cã søc lao ®éng ph¶i cã
quyÒn së h÷u søc lao ®éng cña m×nh.
Hai lµ, ngêi lao ®éng ph¶i tíc hÕt t liÖu s¶n xuÊt ®Ó trë thµnh ngêi v« s¶n vµ
b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng, v× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i ®ång thêi hai ®iÒu kiÖn nãi trªn tÊt yÕu dÉn ®Õn chç søc lao ®éng
biÕn thµnh hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn chñ yÕu quyÕt ®Þnh cña sù chuyÓn ho¸ tiÒn
thµnh t b¶n.
Còng nh nh÷ng hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ - søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh
lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn
thiÕt ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng nh©n, vî con anh ta; nh÷ng yÕu tè tinh thÇn, d©n
téc, t«n gi¸o cña ngêi c«ng nh©n, nh÷ng chi phÝ ®µo t¹o ngêi c«ng nh©n.
Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng gièng gi¸ trÞ hµng ho¸ th«ng thêng ë chç: Nã
ph¶n ¸nh mét lîng lao ®éng hao phÝ nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o ra nã. Nhng gi÷a chóng cã
sù kh¸c nhau c¨n b¶n: Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ th«ng thêng biÓu thÞ hao phÝ lao
®éng trùc tiÕp ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ nhng hµng ho¸ - søc lao ®éng l¹i lµ sù hao
phÝ lao ®éng gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng ®Ó
nu«i sèng ngêi c«ng nh©n. Cßn hµng ho¸ søc lao ®éng ngoµi yÕu tè vËt chÊt, nã
cßn cã yÕu tè tinh thÇn lÞch sö, d©n téc, yÕu tè gia ®×nh vµ truyÒn thèng, nghÒ
nghiÖp mµ hµng ho¸ th«ng thêng kh«ng cã.
5
Còng gièng nh c¸c hµng ho¸ th«ng thêng, hµng ho¸ søc lao ®éng cã kh¶ n¨ng
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña ngêi mua. Nhng gi¸ trÞ sö dông
cña hµng ho¸ søc lao ®éng cã thuéc tÝnh ®Æc biÖt, nã kh¸c hoµn toµn víi hµng
ho¸ th«ng thêng ë chç: Khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã th× kh«ng nh÷ng
kh«ng bÞ tiªu biÕn theo thêi gian vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông mµ ngîc l¹i nã l¹i
t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi c + m ( c + m > v, víi v lµ gi¸ trÞ sö dông cña b¶n th©n
nã). Kho¶n lín lªn ®îc sinh ra trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng chÝnh lµ ∆T
hay gi¸ trÞ thÆng d.
Tõ ®ã M¸c kÕt luËn: Hµng ho¸ - søc lao ®éng lµ nguån gèc t¹o ra gi¸ trÞ h¬n
thÕ n÷a lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n. Bëi v×, søc lao ®éng cµng ®em tiªu
dïng hay sö dông th× ngêi c«ng nh©n hay ngêi lao ®éng cµng tÝch luü ®îc kinh
nghiÖm nghÒ nghiÖp, cµng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. V× vËy sÏ lµm gi¶m gi¸
trÞ hay møc tiÒn l¬ng mµ nhµ t b¶n ®· tr¶ cho hä. V× vËy, díi chñ nghÜa t b¶n,
giai cÊp t b¶n rÊt a thÝch lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt nµy.
VËy qu¸ tr×nh ngêi c«ng nh©n tiÕn hµnh lao ®éng lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng
ho¸ vµ ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n gi¸ trÞ
søc lao ®éng. PhÇn lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n ®· chiÕm
®o¹t. Nh vËy, hµng ho¸ - søc lao ®éng cã thuéc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ.
§ã lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nhÊt cña hµng ho¸ - søc lao ®éng so víi c¸c hµng ho¸
kh¸c. Nã lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch tÝnh m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t
b¶n.
3- B¶n chÊt gi¸ trÞ thÆng d:
Nãi chung, trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt, gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých. Gi¸ trÞ sö dông ®îc s¶n xuÊt chØ v×
nã lµ vËt mang gi¸ trÞ trao ®æi.
Nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông cã mét gi¸ trÞ trao ®æi, nghÜa
lµ mét hµng ho¸. H¬n n÷a, nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ cã gi¸ trÞ
lín h¬n tæng gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®·
bá ra ®Ó mua, nghÜa lµ muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ thÆng d.
VËy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C.M¸c viÕt: “ Víi
t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ th×
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸; víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt
gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt
hµng ho¸”.
6
Qu¸ tr×nh lao ®éng víi t c¸ch lµ qu¸ tr×nh nhµ t b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cã
hai ®Æc trng:
Mét lµ, ngêi c«ng nh©n lao ®éng díi sù kiÓm so¸t cña nhµ t b¶n gièng nh
nh÷ng yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt ®îc nhµ t b¶n sö dông sao cho cã hiªô qu¶ nhÊt.
Hai lµ, s¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u cña nhµ t b¶n, chø kh«ng ph¶i cña ngêi
c«ng nh©n
C.M¸c ®· lÊy vÝ dô vÒ viÖc s¶n xuÊt sîi ë níc Anh lµm ®èi tîng nghiªn cøu
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. §Ó nghiªn cøu, M¸c ®· sö dông ph¬ng ph¸p
gi¶ ®Þnh khoa häc th«ng qua gi¶ thiÕt chÆt chÏ ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu: Kh«ng
xÐt ®Õn ngo¹i th¬ng, gi¸ c¶ thèng nhÊt víi gi¸ trÞ, toµn bé gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt
®em tiªu dïng chuyÓn hÕt mét lÇn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm vµ chØ nghiªn cøu trong
nÒn kinh tÕ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n.
Tõ c¸c gi¶ ®Þnh ®ã, M¸c ®a ra mét lo¹t c¸c gi¶ thiÕt ®Ó nghiªn cøu:
Nhµ t b¶n dù kiÕn kÐo 10 kg sîi; gi¸ 1 kg b«ng lµ 1 ®«la; hao mßn thiÕt bÞ
m¸y mãc ®Ó kÐo 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi lµ 1 ®«la; tiÒn thuª søc lao ®éng 1
ngµy lµ 4 ®«la; gi¸ trÞ míi 1 giê lao ®éng cña c«ng nh©n lµ 1 ®«la vµ chØ cÇn 4
giê ngêi c«ng nh©n kÐo ®îc 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi.
Tõ ®ã, cã b¶ng quyÕt to¸n nh sau:
T b¶n øng tríc
Gi¸ 10 kg b«ng
Hao mßn m¸y mãc
TiÒn thuª søc lao ®éng
trong mét ngµy
Tæng chi phÝ s¶n xuÊt
Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi
10 ®«la
2 ®«la
4 ®«la
16 ®«la
Lao ®éng cô thÓ cña c«ng
nh©n b¶o tån vµ chuyÓn gi¸
trÞ 10 kg b«ng vµo 10 kg
sîi.
KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh
Gi¸ trÞ míi do 8 giê lao
®éng cña ngêi c«ng nh©n
t¹o ra
Tæng doanh thu
10 ®«la
2 ®«la
8 ®«la
20 ®«la
Nhµ t b¶n ®èi chiÕu gi÷a doanh thu sau khi b¸n hµng (20 ®«la) víi tæng chi
phÝ t b¶n øng tríc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (16 ®«la) nhµ t b¶n nhËn thÊy tiÒn øng ra ®·
t¨ng lªn 4 ®«la, 4 ®«la nµy ®îc gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d.
Tõ sù nghiªn cøu trªn, chóng ta rót ra mét sè nhËn xÐt sau:
Mét lµ, nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d chóng ta nhËn thÊy m©u
thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n ®· ®îc gi¶i quyÕt. ViÖc chuyÓn ho¸ tiÒn
thµnh t b¶n diÕn ra trong lÜnh vùc lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng diÔn ra trong lÜnh
7
vùc ®ã. ChØ cã trong lu th«ng nhµ t b¶n míi mua ®îc mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt,
®ã lµ hµng ho¸ søc lao ®éng. Sau ®ã nhµ t b¶n sö dông hµng ho¸ ®ã trong s¶n
xuÊt, tøc lµ ngoµi lÜnh vùc lu th«ng ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n. Do
®ã tiÒn cña nhµ t b¶n míi biÕn thµnh t b¶n.
Hai lµ, ph©n tÝch gi¸ trÞ s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra (10 kg sîi), chóng ta thÊy cã
hai phÇn:
Gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nhê lao ®éng cô thÓ cña ngêi c«ng nh©n mµ ®îc
b¶o tån vµ di chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi (sîi) gäi lµ gi¸ trÞ cò.
Gi¸ trÞ do lao ®éng trõu tîng cña c«ng nh©n t¹o ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng gäi
lµ gi¸ trÞ míi, phÇn gi¸ trÞ míi nµy lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng, nã b»ng gi¸ trÞ
søc lao ®éng céng thªm gi¸ trÞ thÆng d.
Ba lµ, ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp t b¶n ®îc chia thµnh hai
phÇn:
Mét phÇn gäi lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: Trong thêi gian nµy ngêi c«ng
nh©n t¹o ra ®îc mét lîng gi¸ trÞ ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng hay møc tiÒn
c«ng mµ nhµ t b¶n ®· tr¶ cho m×nh (4 ®«la).
PhÇn thêi gian cßn l¹i lµ thêi gian lao ®éng thÆng d: Trong thêi gian lao ®éng
thÆng d ngêi c«ng nh©n l¹i t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng
hay tiÒn l¬ng nhµ t b¶n ®· tr¶ cho m×nh, ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d (4 ®«la) vµ bé phËn
nµy thuéc vÒ nhµ t b¶n (nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t).
Tõ ®ã, M¸c ®i ®Õn kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ thÆng d:
Gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra bªn ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng
nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ vît khái
®iÓm mµ ë ®ã søc lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®· t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi
ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t b¶n ®· tr¶ cho
hä. Thùc chÊt cña s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ vît khái giíi h¹n
t¹i ®iÓm ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc tr¶ ngang gi¸.
3- TiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t b¶n:
Trong nÒn kinh tÕ t b¶n ngêi c«ng nh©n sau qu¸ tr×nh lµm viÖc cho nhµ t b¶n
sÏ nhËn ®îc mét kho¶n thu nhËp díi h×nh thøc tiÒn c«ng hay tiÒn l¬ng. Víi c¸ch
tr¶ l¬ng nh vËy c¸c nhµ lÝ luËn t s¶n kh¼ng ®Þnh r»ng tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng lµ
gi¸ c¶ cña lao ®éng. Vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhµ t b¶n tr¶ ®óng gi¸ c¶ cña lao
®éng. V× vËy díi chñ nghÜa t b¶n kh«ng cã bãc lét. Nhng C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh
tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña ngêi lao ®éng. Bëi v×, lao ®éng lµ mét ph¹m
trï trõu tîng nªn ngêi ta kh«ng thÓ b¸n c¸i trõu tîng. H¬n n÷a, lao ®éng chØ thÓ
hiÖn khi vËn dông søc lao ®éng ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
8
V× vËy M¸c kh¼ng ®Þnh: TiÒn l¬ng chÝnh lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng nhng nã
®îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. Bëi v× søc lao ®éng ph¶n
¸nh n¨ng lùc lao ®éng cña mçi con ngêi, nã lµ c¸i cã thËt thÓ hiÖn toµn bé ë søc
ãc, søc thÇn kinh vµ søc c¬ b¾p cña con ngêi. Nã nãi lªn n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng
cña tõng ngêi. V× vËy mçi mét søc lao ®éng kh¸c nhau sÏ cã mét gi¸ c¶ kh¸c
nhau.
ViÖc nghiªn cøu b¶n chÊt tiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t b¶n cho ta thÊy tiÒn l¬ng
chØ lµ mét phÇn gi¸ trÞ cña søc lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra, nã t¬ng øng víi
thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt cña ngêi c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp nhµ t b¶n. PhÇn
gi¸ trÞ cßn l¹i do søc lao ®éng t¹o ra lµ gi¸ trÞ thÆng d thuéc vÒ nhµ t b¶n.
II- C¸c ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d:
Môc ®Ých cña c¸c nhµ t b¶n lµ s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d, do ®ã giai cÊp
t s¶n ®· kh«ng tõ bÊt cø mét thñ ®o¹n nµo ®Ó bãc lét gi¸ trÞ thÆng d. Nh÷ng ph¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ t¹o
ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.
1- Ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi:
Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch kÐo dµi tuyÖt ®èi thêi
gian lao ®éng trong ngµy cña ngêi c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng
cÇn thiÕt (hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ kh«ng ®æi).
Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ
4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d, khi ®ã tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t b¶n lµ
100%. Gi¶ ®Þnh ngµy lao ®éng ®îc kÐo dµi thªm 2 giê trong khi thêi gian lao
®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi th× thêi gian lao ®éng thÆng d t¨ng lªn mét c¸ch tuyÖt
®èi, v× thÕ gi¸ trÞ thÆng d còng t¨ng lªn, tr×nh ®é bãc lét t¨ng lªn ®¹t 200% (m’
= 200%)
Víi sù thÌm kh¸t gi¸ trÞ thÆng d, nhµ t b¶n ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó kÐo dµi ngµy
lao ®éng vµ ph¬ng ph¸p bãc lét nµy ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao cho c¸c nhµ t
b¶n. Nhng díi chñ nghÜa t b¶n mÆc dï søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ hµng ho¸,
nhng nã l¹i tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ngêi. V× vËy, ngoµi thêi gian ngêi
c«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t b¶n trong xÝ nghiÖp, ngêi c«ng nh©n ®ßi hái cßn
ph¶i cã thêi gian ®Ó ¨n uèng nghØ ng¬i nh»m t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. MÆt
kh¸c, søc lao ®éng lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt v× vËy ngoµi yÕu tè vËt chÊt ngêi
c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi gian cho nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ tinh
thÇn, vËt chÊt, t«n gi¸o cña m×nh. Tõ ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn phong trµo cña giai cÊp
v« s¶n ®Êu tranh ®ßi giai cÊp t s¶n ph¶i rót ng¾n thêi gian lao ®éng trong ngµy.
V× vËy, giai cÊp t s¶n ph¶i chuyÓn sang mét ph¬ng ph¸p bãc lét míi tinh vi
h¬n, ®ã lµ ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.
2- Ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi:
9
Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao
®éng cÇn thiÕt ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ kÐo dµi t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d,
trong ®iÒu kiÖn ®é dµi cña ngµy lao ®éng lµ kh«ng ®æi.
Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ
4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d, tr×nh ®é bãc lét lµ 100%. B©y giê chóng ta
l¹i gi¶ thiÕt r»ng, c«ng nh©n chØ cÇn 2 giê lao ®éng ®· t¹o ra ®îc mét gi¸ trÞ
b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, tû lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng
thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d trong trêng hîp
®ã còng thay ®æi. Khi ®ã thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 2 giê, thêi gian lao ®éng
thÆng d lµ 6 giê, tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t b¶n lóc nµy lµ 300%
(m’ =
300%).
§Ó cã thÓ rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt th× c¸c nhµ t b¶n ph¶i t×m mäi
biÖn ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¶i ¸p dông tiÕn bé vµ c«ng nghÖ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, gi¶m gi¸ thµnh vµ tiÕn tíi gi¶m gi¸
c¶ thÞ trêng cña s¶n phÈm. §Æc biÖt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi trong
nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ngêi
c«ng nh©n. Tõ ®ã tiÕn tíi h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng.
NÕu trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi
chiÕm u thÕ, th× ®Õn giai ®o¹n tiÕp sau, khi mµ kü thuËt ph¸t triÓn, s¶n xuÊt gi¸
trÞ thÆng d t¬ng ®èi chiÕm vÞ trÝ chñ yÕu. Hai ph¬ng ph¸p trªn ®îc c¸c nhµ t b¶n
sö dông kÕt hîp víi nhau ®Ó n©ng cao tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n lµm thuª trong
c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n.
PhÇn III: KÕt luËn
10
Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö
dông, mµ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, lµ nh©n gi¸ trÞ lªn. Theo ®uæi gi¸ trÞ thÆng
d b»ng bÊt cø thñ ®o¹n nµo lµ môc ®Ých, ®éng c¬ thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña mçi
nhµ t b¶n, còng nh cña toµn bé x· héi t s¶n. S¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d qu¶ thùc
lµ ®éng lùc vËn ®éng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. C.M¸c viÕt: “
Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ lµm giµu, lµ nh©n gi¸ trÞ lªn, lµm t¨ng
gi¸ trÞ, do ®ã b¶o tån gi¸ trÞ tríc kia vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d”.
§Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a, c¸c nhµ t b¶n t¨ng cêng bãc lét c«ng
nh©n lµm thuª kh«ng ph¶i b»ng cìng bøc siªu kinh tÕ (roi vät), mµ b»ng cìng
bøc kinh tÕ (kû luËt ®ãi rÐt) dùa trªn c¬ së më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kü thuËt
®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng.
VËy s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n.
C.M¸c viÕt: “ ViÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d, ®ã lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña ph¬ng thøc
s¶n xuÊt ®ã”. Néi dung chñ yÕu cña quy luËt nµy lµ ®Ó thu ®îc gi¸ trÞ thÆng d
mét c¸ch tèi ®a, nhµ t b¶n ®· t¨ng sè lîng lao ®éng lµm thuª vµ t×m mäi thñ ®o¹n
®Ó bãc lét hä.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c nhµ t b¶n thùc hiÖn c¶i tiÕn kü thuËt hoµn thiÖn
tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm gi¶m gi¸ trÞ
hµng ho¸. §ång thêi thu hót mét ®éi ngò c¸c kü s, qu¶n lý, mµ chøc n¨ng cña hä
suy cho cïng lµ b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt tÊt c¶ c¸c nh©n tè cña s¶n
xuÊt mµ tríc hÕt lµ søc lao ®éng, nhê ®ã mµ t¨ng gi¸ trÞ thÆng d.
11
- Xem thêm -