Tài liệu Kc143 tham nhũng

TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Môc lôc Lêi më ®Çu..................................................................................................2 Ch¬ng I: Téi ph¹m tham nhòng - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn ...........................................................................................................................4 1. Kh¸i niÖm tham nhòng...........................................................................4 2. Kh¸i niÖm téi ph¹m tham nhòng...........................................................6 3. C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc trng cña téi ph¹m tham nhòng..................7 3.1. Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng..............................................7 3.2. MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng.....................................8 3.3. Chñ thÓ cña téi ph¹m tham nhòng...................................................9 3.4. MÆt chñ quan cña téi ph¹m tham nhòng.........................................9 4. Ph©n biÖt téi ph¹m tham nhòng vµ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn.......................................................10 Ch¬ng II:Téi ph¹m tham nhòng - thùc tÕ vµ nh÷nG ¶nh hëng tíi nÒn kinh tÕ.........................................................................12 1. Thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh hëng cña tham nhòng tíi nÒn kinh tÕ cña mét sè níc..........................................................................................................12 2. Téi ph¹m tham nhòng ë ViÖt Nam......................................................13 2.1. Mét thùc tÕ ®ang b¸o ®éng..............................................................13 2.2. Nh÷ng ¶nh hëng cña tham nhòng tíi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam........16 Ch¬ng III: Mét sè biÖn ph¸p ®Êu tranh phßng chèng. .19 1. Ho¹t ®éng chèng tham nhòng ë mét sè níc........................................19 1.1. Ch©u Phi..........................................................................................19 1.2. Mü.....................................................................................................20 2. KiÕn nghÞ mét sè biÖn ph¸p chèng tham nhòng ë ViÖt Nam.............20 KÕt luËn....................................................................................................22 Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................23 1 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Lêi më ®Çu Bíc vµo thÕ kû thø 21, tÊt c¶ thÕ giíi ®ang vËn hanh theo xu híng míi: hoµ b×nh, ®èi tho¹i, héi nhËp vµ cïng ph¸t triÓn. C¸c ranh giíi ng¨n c¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, t«n gi¸o, s¾c téc sÏ dÇn ®îc xo¸ bá. ViÖt Nam còng ë trong xu híng chung ®ã. Lµ mét bíc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam gÆp ph¶i nhiÒu vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh héi nhËp nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, khoa häc - kü thuËt vµ c«ng nghÖ. B»ng viÖc ph¸t huy cao ®é nguån néi lùc trong níc vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn hç trî tõ níc ngoµi, ViÖt Nam ®ang cè g¾n tiÕn nh÷ng bíc lín trªn con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng cã mét th¸ch thøc lín ®ang c¶n trë con ®êng Êy, ®ã lµ c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng (mµ theo ng«n ng÷ cña ngêi d©n lµ nh÷ng con s©u mät ®ang ®ôc khoÐt x· héi) còng ®ang ngµy cµng gia t¨ng vÒ møc ®é phæ biÕn, quy m« vµ thñ ®o¹n. Cã thÓ nãi, tham nhòng lµ vÊn ®Ò toµn cÇu. C¸c quèc gia c«ng nghiÖp ho¸ tÊt nhiªn kh«ng hÒ miÔn dÞch tríc tham nhòng vµ tÊt c¶ ®Òu cã tr¸ch nhiÖm tham gia vµo viÖc t×m ra gi¶i ph¸p. Tuy nhiªn, tham nhòng dêng nh x©m h¹i víi tû lÖ cao h¬n ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi. Tham nhòng ng¨n c¶n nhiÒu níc vît qua nh÷ng th¸ch thøc nghiªm träng nhÊt cña ph¸t triÓn, c¶n trë ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi, lµm xãi mßn niÒm tin trong c¸c tæ chøc c«ng céng, niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi ChÝnh phñ, vµ lµm tåi tÖ thªm vÊn ®Ò ng©n s¸ch b»ng c¸ch lÊy ®«i cña ChÝnh phñ c¸c kho¶n thuÕ quan vµ thuÕ thu nhËp ®¸ng kÓ. MÆc dï téi ph¹m tham nhòng lµ mét lo¹i téi ph¹m nguy hiÓm vµ cã tÝnh chÊt truyÒn thèng nhng viÖc nghiªn cøu vµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng chèng lo¹i téi ph¹m nµy lu«n lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn ViÖt Nam nãi riªng. §ã lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt ®ang ®Æt ra cho c¸c nhµ luËt häc nãi chung vµ ngêi nghiªm cøu khoa häc luËt h×nh sù nãi riªng. Dï vÉn ®ang lµ sinh viªn nhng th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng còng nh trong thùc tÕ ®êi sèng x· héi, t«i c¶m thÊy rÊt quan t©m vµ bøc xóc vÒ vÊn ®Ò téi ph¹m tham nhòng hiÖn nay. T«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn s¸ch b¸o, internet vµ thùc tÕ ®Ó hoµn thµnh b¸o c¸o khoa häc nµy. Trong ph¹m vi mét b¸o c¸o kho häc sinh viªn chØ xin ®Ò cËp vÒ vÊn ®Ò nµy trªn mét sè khÝa c¹nh nh sau: téi ph¹m tham nhòng - mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tÕ vµ 2 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn nh÷ng ¶nh hëng tíi nÒn kinh tÕ, mét sè biÖn ph¸p ®Êu tranh phßng chèng, t¬ng øng víi 3 ch¬ng trong néi dung cña b¸o c¸o. Do tÇm kiÕn thøc cßn h¹n chÕ cña sinh viªn vµ thêi gian thùc hiÖn ng¾n nªn b¸o c¸o nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn phª b×nh vµ ®ãng gãp cña thÇy c« cïng c¸c b¹n. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn b¸o c¸o t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ. §Æc biÖt t«i xin bµy tá sù c¶m ¬n ch©n thµnh tíi ThS Chu ThÞ Trang V©n- gi¶ng viªn bé m«n LHS, ngêi ®· híng dÉn t«i hoµn thµnh b¸o c¸o nµy. 3 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Ch¬ng 1 Téi ph¹m tham nhòng - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn 1. Kh¸i niÖm tham nhòng Tham nhòng lµ mét hiÖn tîng x· héi tiªu cùc xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña Nhµ níc, nã lµ biÓu hiÖn cña sù tha ho¸ cña mét bé phËn c¸c quan chøc ®îc giao cho c¸c quyÒn vÒ chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi. Do vËy hiÖn tîng tiªu cùc nµy ®îc ®Ò cËp, nghiªn cøu tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau: chÝnh trÞ - ph¸p lý - kinh tÕ -x· héi … Mçi ngµnh khoa häc ®Òu cã c¸ch hiÓu vµ tiÕp cËn riªng vÒ quèc n¹ nµy nhng tÊt c¶ ®Òu nh¾m ®Õn mét môc ®Ýhc chung lµ nhËn diÖn tham nhòng ®Ó tõ ®ã t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi ®Ó cã thÓ ng¨n chÆn, kh¾c phôc vµ gi¶m thiÓu ®Õn møc thÊp nhÊt hiÖn tîng nµy. Nh×n tõ gãc ®é x· h«i, tham nhòng ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét hiÖn tîng x· héi chø kh«ng ph¶i lµ hiÖn tîng nhÊt thêi cña mét ngêi hay mét nhãm ngêi nhÊt ®Þnh trong x· héi. Tr¹ng th¸i, h×nh thøc vµ møc ®é cña tÖ tham nhòng phô thuéc vµo nh÷ng thay ®æi ®ang diÔn ra trong x· héi, x· héi cµng hiÖn ®¹i th× tÖ n¹n nµy cµng cã m«i trêng ph¸t triÓn, møc ®é nguy hiÓm cho x· héi sÏ cao h¬n vµ thu ®o¹n ph¹m téi còng ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt h¬n. Díi gãc ®é chÝnh trÞ, tham nhòng thÓ hiÖn sù tha ho¸ cña mét bé phËn kh«ng nhá c¸c c¸n bé c«ng chøc Nhµ níc mµ biÓu hiÖn râ nhÊt cña nã lµ t×nh tr¹ng quan liªu, mua b¸n chøc quyÒn ®Ó vô lîi. Cßn tõ gãc ®é kinh tÕ th× tham nhòng kh«ng chØ g©y ra thiÖt h¹i, thÊt tho¸t tµi s¶n cña Nhµ níc cña nh©n d©n mµ nã cßn ph¸ ho¹i c¶n trë c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi, k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Díi gãc ®é ph¸p luËt h×nh sù th× tham nhòng lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ coi lµ téi ph¹m. C¸c hµnh vi nµy do chñ thÓ ®Æc biÖt (ngêi cã chøc vô, quyÒn h¹n) thùc hiÖn víi lçi cè ý, ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi lµ v× vô lîi c¸ nh©n, cã quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn lîi Ých vËt chÊt x©m ph¹m vµo c¸c quan hÖ x· héi ®îc ph¸p lu¹t b¶o vÖ. HiÖn nay ë ViÖt Nam kh¸i niÖm vÒ tham nhòng ®ang lµ mét vÊn ®Ò g©y tranh luËn, ë ®©y chØ xin ®Ò cËp ®Õn mét sè quan ®iÓm sau: - Theo "Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt" th× "Tham nhòng lµ lîi dông quyÒn h¹n ®Ó nhòng nhiÔu d©n vµ lÊy cña" - Trong t¸c phÈm "Söa ®æi lèi lµm viÖc" (1947) Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ râ: "Tham nhòng lµ hµnh vi cña nh÷ng ngêi ®Æt lîi Ých cña m×nh lªn trªn 4 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn lîi Ých cña §¶ng, cña d©n téc" do ®ã mµ chØ tù t, tù lîi dïng c«ng viÖc trªn dùa vµo thÕ lùc cña §¶ng ®Ó theo ®uæi môc ®Ých riªng cña m×nh. - Cßn díi gãc ®é téi ph¹m häc, Gi¸o s - TiÕn sÜ §ç Ngäc Quang ®a ra kh¸i niÖm: "Tham nhòng lµ hiÖn tîng x· héi tiªu cùc cã tÝnh lÞch sö xuÊt hiÖn vµ tån t¹i trong x· héi ®îc ph©n chia giai cÊp vµ h×nh thµnh nhµ níc, ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng hµnh vi cña ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n ®Ó trôc lîi cho c¸ nh©n hoÆc cho ngêi kh¸c díi bÊt kú h×nh thøc nµo, g©y thiÖt h¹i tµi s¶n cña Nhµ níc, cña tËp thÓ, cña c«ng d©n hoÆc ®e do¹ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi hoÆc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n". - Theo Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng cã hiÖu lùc tõ 1/5/1998 th× "tham nhòng lµ hµnh vi cña ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n ®· lîi dông chøc vô quyÒn h¹n ®ã ®Ó tham «, hèi lé hoÆc cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt v× ®éng c¬ vô lîi g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n Nhµ níc, cña tËp thÓ vµ c¸ nh©n, x©m ph¹m ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan, tæ chøc". Nh vËy, cã kh¸ nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau ®Ó gi¶i thÝch tÖ n¹n x· héi nguy hiÓm nµy, nhng nh×n chung ®Òu cho chóng ta thÊy mét c¸ch hiÓu vÒ b¶n chÊt cña tham nhòng, r»ng ®ã chÝnh lµ hiÖn tîng x· héi, tiªu cùc ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng hµnh vi lîi dông chøc vô quyÒn h¹n ®Ó trôc lîi cho c¸ nh©n hoÆc cho ngêi kh¸c díi bÊt cø h×nh thøc nµo, g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n cña tËp thÓ, cña c«ng d©n hoÆc g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi hoÆc quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. 2. Kh¸i niÖm téi ph¹m tham nhòng Cho tíi nay, tham nhòng mét hiÖn tîng x· héi tiªu cùc ®· trë thµnh mét quèc n¹n cña toµn x· héi, nã g©y t¸c ®éng tiªu cùc, kh«ng nhá ®èi víi x· héi, g©y trong lßng d©n lµn sãng bÊt b×nh, nã lµ biÓu hiÖn cña sù suy tho¸i ®¹o ®øc, vi ph¹m ph¸p luËt… khi mµ nh÷ng hµnh vi tham nhòng ®ã g©y ra thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho x· héi ®ñ c¸c dÊu hiÖu ®Ó cÊu thµnh téi ph¹m th× ph¶i bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Theo Bé luËt H×nh sù 1999 th× lo¹i téi phËm nµy ®îc quy ®Þnh ë Môc A - Ch¬ng XXI, bao gåm c¸c téi sau: - Téi tham « tµi s¶n (§iÒu 278) - Téi nhËn hèi lé (§iÒu 279) - Téi l¹m dông chøc vô, quyÒn h¹n ®Ó chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 280) - Téi l¹m dông chøc vô, quyÒn h¹n trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 281) - Téi l¹m quyÒn trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 282) 5 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn - Téi lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n g©y ¶nh hëng víi ngêi kh¸c ®Ó trôc lîi (§iÒu 283) - Téi gi¶ m¹o trong c«ng t¸c (§iÒu 284) Muèn ®a ra ®îc kh¸i niÖm vÒ téi tham nhòng, tríc hÕt chóng ta ph¶i n¾m ®îc kh¸i niÖm téi ph¹m nãi chung. Theo kho¶n 1 - §iÒu 8 - Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh: "Téi ph¹m lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù, do ngêi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn mét c¸ch cè ý hoÆc v« ý, x©m ph¹m ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt toµn vÑn l·nh thæ cña Tæ quèc; x©m ph¹m chÕ ®é chÝnh trÞ, chÕ ®é kinh tÕ, nÒn v¨n ho¸, quèc phßng, an ninh, trËt tù, an toµn x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña c«ng d©n; x©m ph¹m nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña trËt tù ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa". Qua kh¸i niÖm vÒ téi ph¹m nãi chung vµ phÇn c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng ®îc ghi nhËn t¹i Môc A - Ch¬ng XXI cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm vÒ téi ph¹m tham nhòng nh sau: "C¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng lµ nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù, do ngêi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®· lîi dông hoÆc l¹m dông chøc vô quyÒn h¹n cña m×nh thùc hiÖn trong khi thi hµnh c«ng vô mét c¸ch cè ý trùc tiÕp x©m ph¹m vµo ho¹t ®éng ®óng ®¾n vµ uy tÝn cña c¬ quan Nhµ níc hoÆc tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n nh»m trôc lîi". 3. C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc trng cña téi ph¹m tham nhòng 3.1. Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng LuËt h×nh sù ViÖt Nam trªn c¬ së thõa nhËn tÝnh giai cÊp cña ph¸p luËt nãi chung còng nh cña LuËt H×nh sù nãi riªng kh¼ng ®Þnh: "Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m g©y thiÖt h¹i lµ hÖ thèng nh÷ng quan hÖ x· héi cña chÕ ®éi cã giai cÊp ®îc LuËt H×nh sù cña chÕ ®é ®ã b¶o vÖ". Nh vËy cã thÓ hiÓu kh¸ch thÓ cña téi ph¹m lµ quan hÖ x· héi ®îc LuËt H×nh sù b¶o vÖ vµ bÞ téi ph¹m x©m h¹i. Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m lµ mét trong bèn yÕu tè quan träng cÊu thµnh téi ph¹m, x¸c ®Þnh ®óng kh¸ch thÓ cña téi ph¹m còng ®ång nghÜa víi viÖc x¸c ®Þnh ®îc tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi. ë ®©y, kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng lµ nh÷ng ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi; quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng nh©n. Ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña bé m¸y Nhµ níc, tæ chøc x· héi lµ kh¸i niÖm rÊt chung ®Ó chØ mçi c¬ quan tæ chøc thùc hiÖn ®óng nhiÖm vô cña m×nh cña ph¸p luËt quy ®Þnh. Tuú theo nhiÖm vô cña mçi c¬ quan, tæ chøc ®îc Nhµ níc giao phã mµ ho¹t ®éng ®óng ®¾n ®ã thÓ hiÖn ë mét lÜnh vùc kh¸c nhau. §Ó 6 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi LuËt H×nh sù chia chóng thµnh c¸c nhãm quan hÖ x· héi kh¸c nhau, vÝ dô: nhãm c¸c téi x©m ph¹m së h÷u (Ch¬ng XIV - BLHS 1999), nhãm c¸c téi x©m ph¹m ho¹t ®éng t ph¸p (Ch¬ng XXII - BLHS 1999), nhãm c¸c téi ph¹m vÒ chøc vô th× ®îc quy ®Þnh t¹i Ch¬ng XXI, trong ®ã c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng ®îc quy ®Þnh t¹i môc A. Tuy nhiªn, kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng cßn bao gåm c¶ c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ uy tÝn cña c¸c c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi. 3.2. MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m lµ mÆt bªn ngoµi cña téi ph¹m, bao gåm nh÷ng biÓu hiÖn cña téi ph¹m diÔn ra hoÆc tån t¹i bªn ngoµi thÕ giíi kh¸ch quan mµ con ngêi cã thÓ trùc tiÕp nhËn biÕt ®îc ®ã lµ: - Hµnh vi kh¸ch quan nguy hiÓm cho x· héi - HËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi - Mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶ - C¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cña viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi (C«ng cô, ph¬ng tiªn, ph¬ng ph¸p, thñ ®o¹n, thêi gian ®Þa ®iÓm ph¹m téi) Hµnh vi tham nhòng lµ mét dÊu hiÖu b¾t buéc cña cÊu thµnh téi ph¹m. NÕu kh«ng cã hµnh vi thùc hiÖn téi ph¹m th× kh«ng cã nh÷ng dÊu kh¸c vµ còng kh«ng cã téi ph¹m. Hµnh vi ë ®©y cã thÓ lµ hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng. Nhng nã ®îc g¾n chÆt víi ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n vµ chØ do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ níc giao cho. Hµnh vi ph¹m téi qua hµnh ®éng lµ sù t¸c ®éng tr¸i ph¸p luËt, g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ qua Nhµ níc vµ tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ®îc LuËt H×nh sù b¶o vÖ. Hµnh vi ph¹m téi kh«ng qua hµnh ®éng lµ c¸ch xö sù tiªu cùc cña ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n. Hä kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng nhiÖm vô ®îc giao hoÆc cã thùc hiÖn nhng kh«ng ®Çy ®ñ nªn ®· g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho lîi Ých Nhµ níc, tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. DÊu hiÖu tiÕp theo thuéc mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng lµ hËu qu¶ cña hµnh vi lîi dông chøc vô quyÒn h¹n cña nh÷ng ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n ®Ó ph¹m téi. HËu qu¶ do téi tham nhòng g©y ra cã thÓ chia thµnh hai trêng hîp: 7 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn + HËu qu¶ vËt chÊt: lµ sù hao hôt vÒ tiÒn, hµnh ho¸, vËt t… ThiÖt h¹i nµy cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ®¹i lîng cô thÓ, cã thÓ nh×n thÊy vµ tÝnh to¸n ®îc. + HËu qu¶ phi vËt chÊt: lµ nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ ®o ®Õm, x¸c ®Þnh ®îc b»ng c¸c ®¹i lîng cô thÓ, ®ã lµ sù suy gi¶m lßng tin cña nh©n d©n, mÊt uy tÝn víi nh©n d©n cña c¸c c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi. Mét dÊu hiÖu b¾t buéc kh¸c trong mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng còng cã cÊu thµnh vËt chÊt lµ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi ph¹m téi cña ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n trong khi thi hµnh c«ng vô vµ hËu qu¶ do téi ph¹m ®ã g©y ra. Hµnh vi ph¹m téi ph¶i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm ph¸t sinh hËu qu¶, ngêi ph¹m téi chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña m×nh khi x¸c ®Þnh hËu qu¶ x¶y ra lµ hËu qu¶ tÊt yÕu ph¸t sinh tõ hµnh vi ®ã. 3.3. Chñ thÓ cña téi ph¹m tham nhòng Nh chóng ta ®· biÕt, chñ thÓ cña téi ph¹m tham nhòng lµ mét lo¹i chñ thÓ ®Æc biÖt, ®ßi hái ®ã ph¶i lµ nh÷ng ngêi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ë ®©y, ngoµi hai dÊu hiÖu th«ng thêng lµ ®é tuæi vµ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, b¾t buéc ph¶i cã dÊu hiÖu thø ba lµ ngêi cã chøc vô, quyÒn h¹n. §iÒu 277 - BLHS 1999 quy ®Þnh: " Ngêi cã chøc vô lµ ngêi do bæ nhiÖm, do bÇu cö, do hîp ®ång hoÆc do mét h×nh thøc kh¸c, cã hëng l¬ng hoÆc kh«ng hëng l¬ng, ®îc giao thùc hiÖn mét c«ng vô nhÊt ®Þnh vµ cã quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh trong khi thùc hiÖn c«ng vô". Cã thÓ thÊy ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n cã mét sã ®Æc ®iÓm nh sau: - Lµ ngêi ®îc gi÷ chøc vô thêng xuyªn hoÆc t¹m thêi trong c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi. Chøc vô nµy cã thÓ do bæ nhiÖm hoÆc do bÇu cö, hîp ®ång hay h×nh thøc kh¸c (uû quyÒn, ®¹i diÖn), cã hëng l¬ng hoÆc kh«ng hëng l¬ng cña Nhµ níc. - Lµ ngêi thùc hiÖn mét trong c¸c chøc n¨ng: ®¹i diÖn quyÒn lùc Nhµ níc, tæ chøc ®iÒu hµnh qu¶n lý hµnh chÝnh; hoÆc chøc n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh theo c«ng vô ®· ®îc giao cho hä. - Lµ nh÷ng ngêi thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh theo thÈm quyÒn chuyªn m«n mµ hä ®¶m nhËn. 3.4. MÆt chñ quan cña téi ph¹m tham nhòng Trong khoa häc LuËt H×nh sù th× téi ph¹m lµ thÓ thèng nhÊt cña hai mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan. MÆt kh¸ch quan lµ nh÷ng biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña téi ph¹m. VËy mÆt chñ quan lµ: ho¹t ®éng t©m lý bªn trong cña ngêi ph¹m téi vµ nã lu«n ®îc g¾n liÒn víi c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi cña téi ph¹m. Néi dung cña mÆt chñ quan bao gåm: lçi, ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi. 8 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Trong c¸c téi ph¹m tham nhòng, ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n ®· nhËn thøc ®îc tÝnh chÊt nguy hiÓm cho Nhµ níc, cho x· héi, cho c«ng d©n cña hµnh vi tr¸i luËt do m×nh g©y ra vµ thÊy tríc ®îc hËu qu¶ x¶y ra. Khi ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n nhËn thøc ®îc hµnh vi cña m×nh lµ tr¸i víi c«ng vô ®îc giao thÓ hiÖn ngêi ®ã ®· v× lîi Ých cña riªng m×nh chø kh«ng ho¹t ®éng v× lîi Ých chung, chØ biÕt ®Æt lîi Ých c¸ nh©n lªn trªn lîi Ých tËp thÓ, hä cã thÓ lµm b»ng nhiÒu c¸ch thøc, con ®êng kh¸c nhau cèt sao mang l¹i nh÷ng lîi Ých mµ hä mong muèn. Nh vËy, ®¬ng nhiªn téi ph¹m tham nhòng lu«n ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc lçi cè ý trùc tiÕp, nh»m ®éng c¬ vô lîi c¸ nh©n. 4. Ph©n biÖt téi ph¹m tham nhòng vµ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn Ta cã thÓ c¨n cø vµo mét trong c¸c tiªu chÝ sau ®©y ®Ó thÊy râ h¬n sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a téi ph¹m tham nhòng vµ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn: - Ph¹m vi kh¸ch thÓ x©m h¹i cña hµnh vi: §èi víi c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng th× ph¹m vi kh¸ch thÓ thêng hÑp h¬n so víi ph¹m vi kh¸ch thÓ bÞ x©m h¹i cña c¸c vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn. - TÝnh tr¸i ph¸p luËt cña hµnh vi: §©y chÝnh lµ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n, quan träng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh hµnh vi nµo lµ téi ph¹m vÒ tham nhòng vµ hµnh vi nµo lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn. Téi ph¹m tham nhòng lµ sù vi ph¹m ®iÒu cÊm cña LuËt H×nh sù vµ ngêi ph¹m téi bÞ ®e do¹ xö lý b»ng biÖn ph¸p cìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt ®îc quy ®Þnh ®Æc thï trong ngµnh luËt nµy. Cßn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn chØ lµ sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña tõng ngµnh luËt t¬ng øng kh¸c vµ cã thÓ kh«ng bÞ coi lµ téi ph¹m. - HËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn hµnh vi: chñ thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi téi ph¹m vÒ tham nhòng nÕu bÞ kÕt ¸n vµ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t th× bÞ coi lµ cã ¸n tÝch. Cßn chñ thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p luËt cña hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn ®îc quy ®Þnh trong tõng ngµnh luËt t¬ng øng vµ kh«ng bao giê bÞ coi lµ ¸n tÝch. Nh vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt do ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn ®Òu lµ c¸c téi ph¹m vÒ chøc vô nãi chung, vµ téi ph¹m vÒ tham nhòng nãi riªng. 9 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Ch¬ng 2 Téi ph¹m tham nhòng - thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh hëng tíi nÒn kinh tÕ Trong xu thÕ ®èi tho¹i hoµ b×nh vµ héi nhËp cña thÕ giíi, c¸c níc ch¹y ®ua víi nhau kh«ng ph¶i b»ng tiÒm lùc qu©n sù hay c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ mµ thùc tÕ hiÖn nay, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®ang lµ môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c quèc gia. Tríc t×nh h×nh ®ã, tham nhòng thùc sù lµ mét lo¹i téi ph¹m nguy hiÓm, chóng c¶n trë sù t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. 1. Thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh hëng cña tham nhòng tíi nÒn kinh tÕ cña mét sè níc Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ trªn toµn thÕ giíi cho thÊy r»ng con ®êng ®i tíi ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng ®· gÆp ph¶i mét sè chÖch híng kh«ng mong ®îi. ThËm chÝ nh÷ng quèc gia réng lín vµ hïng m¹nh nhÊt còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng ¶nh hëng cña sù ®æ vì kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x¶y ra ë nh÷ng n¬i kh¸c. HÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia g¾n bã chÆt chÏ víi nhau th«ng quan th¬ng m¹i ®iÖn tö, m¹ng internet vµ dßng vèn quèc tÕ tù do. Tuy nhiªn, quyÒn tù do kinh tÕ toµn cÇu còng cã mÆt ®¸ng ng¹i nÕu bÞ sö dông kh«ng ®óng. ViÖc thiÕu khu«n khæ cho ®iÒu hµnh vµ ph¸p trÞ tèt, sù r¾c rèi víi ®iªuf tiÕt kh«ng tho¶ ®¸ng cña c¸c ng©n hµng, nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t sai, nh÷ng ®¸nh gi¸ rñi ro thiÕu tin cËy, nh÷ng thñ tôc kÕ to¸n kh«ng minh b¹ch vµ sù thiÕu c«ng khai trong chÝnh quyÒn còng nh nh÷ng c¬ héi cho chñ nghÜa t b¶n bÌ c¸nh vµ tham nhòng thêng xuyªn næi lªn t¹i c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tham nhòng ®· tµn ph¸ mét sè quèc gia nh Nigeria, In®«nªxia vµ Nga b»ng c¸ch gÆm nhÊm hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c¸c níc nµy. Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn lµ c¸c quèc gia nµy r¬i xuèng tËn cïng (tham nhòng nhiÒu nhÊt) trong danh môc nh÷ng níc nhËn biÕt vÒ tham nhòng n¨m 1998 cña Tæ chøc Minh b¹ch Quèc tÕ víi thø h¹ng theo thø tù lµ 81,80 vµ 76 trong sè 85 quèc gia. T¹i Nigeria, vÞ tíng qu¸ cè Saui Abach vµ nh÷ng bÌ c¸nh cña «ng ta ®· bßn rót hµng tû ®« la tõ ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ, lµ nguån tµi s¶n chñ yÕu cña níc nµy vµ chiÕm tíi 80% thu nhËp cña ChÝnh phñ. Sù chÖch híng cña c¸c kho¶n tiÒn tõ ng©n quü Nhµ níc ®· dÉn tíi xuèng cÊp ®¸ng kÓ c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô x· héi vµ t×nh tr¹ng gÇn sôp ®æ cña ngµnh läc dÇu së h÷u Nhµ níc. Thu nhËp b×nh qu©n cña níc nµy ®· gi¶m tõ 800 ®« la vµo nh÷ng n¨m 1980 xuèng cßn díi 300 ®« la hiÖn nay. Khi quèc gia nhiÒu dÇu löa nµy ®èi mÆt víi 10 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn thiÕu hôt nhiªn liÖu vµ suy tho¸i, chÝnh phñ ®· dïng ®Õn biÖn ph¸p ®µn ¸p m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt ®Ó gi÷a nguyªn ®Þa vÞ u ®·i cña hä. Cuèi cïng, chØ cã c¸i chÕ cña tíng Abach míi më mét lèi cho c¶i tæ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. Mét vÝ dô næi bËt kh¸c vÒ tham nhòng cña chÝnh phñ lµm xãi mßn nÒn kinh tÕ quèc gia lµ ë In®«nªxia. T¹i ®©y c¸c ng©n hµng Nhµ níc cung cÊp tiÒn cho nh÷ng dù ¸n cã dÝnh lÝu ®Õn gia ®×nh vµ b¹n bÌ cña cùu Tæng thèng Suharto. Vµo nh÷ng n¨m 1990, ng©n hµng ®· cho phÐp c¸c kho¶n nî tån ®äng tíi møc kh«ng kiÓm so¸t ®îc vµ ph¸ vì nguyªn t¾c ng¨n ngõa vay ngo¹i tÖ trµn la. HËu qu¶ lµ khi gi¸ trÞ cña ®ång rupiah tôt xuèng vµo n¨m 1997, toµn bé hÖ thèng tµi chÝnh b¾t ®Çu sôp ®æ. Ph¸ s¶n vµ sa th¶i hµng lo¹t ®· lµm cho mét nöa sè d©n trong 200 triÖu ngêi cña In®«nªxia r¬i vµo nghÌo ®ãi. Níc Nga lµ mét vÝ dô ®¸ng chó ý thø 3 vÒ sù tµn ph¸ cña tham nhòng ®èi víi ph¸t triÓn chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. T¹i Nga, tham nhòng liªn quan ®Õn mét tËp ®oµn c¸c nhãm tµi chÝnh, c«ng nghiÖp vµ c¸c quan chøc chÝnh phñ ®· lµm mÐo mã qu¸ tr×nh t nh©n ho¸, xãi mßn c¶i tæ kinh tÕ, ng¨n c¶n ®Çu t vµ th¬ng m¹i, vµ lµm gi¶m niÒm tin cña c«ng chóng vµo c¸c thÓ chÕ Nhµ níc. 2. Téi ph¹m tham nhòng ë ViÖt Nam 2.1. Mét thùc tÕ ®ang b¸o ®éng Tham nhòng ®ang lµ mét vÊn n¹n cña ®Êt níc ta. N¨m võa qua, vÊn ®Ò nµy ®· ®îc nhiÒu c¬ quan, ban ngµnh ®Æt lªn bµn nghÞ sù, nhng xem ra chuyÖn chèng tham nhòng cßn nhiÒu phøc t¹p. Trong c¸c b¸o c¸o gi¶i tr×nh tríc Quèc héi t¹i kú häp võa qua, ChÝnh phñ còng ®· ph¶i thõa nhËn r»ng "Khi x· héi ®· nãi tíi "ch¹y chät" lµ nãi ®Õn ®i cöa sau, kh«ng ®µng hoµng. Cµng nhøc nhèi h¬n khi ngêi ta thÊy ch¹y chät ®îc viÖc h¬n lµ kh«ng ch¹y. Ai kh«ng ch¹y bÞ xem nh kÎ h©m, kÎ kh«ng thøc thêi, bÞ thiÖt thßi nªn ®ua nhau "ch¹y"". Còng nh theo b¸o c¸o nµy, hiÖn tîng ch¹y: ch¹y chøc, ch¹y dù ¸n, ch¹y téi… ®îc nhiÒu n¬i nãi tíi nhng rÊt Ýt khi bÞ ph¸t hiÖn. * Mét sè h×nh thøc tham nhòng: Qua nghiªn cøu t×nh h×nh tham nhòng ë níc ta trong nh÷ng n¨m võa qua chóng ta cã thÓ thÊy næi lªn c¸c d¹ng tham nhòng sau: - Trong qu¶n lý x©y dùng cã t×nh tr¹ng "ba ¨n": ¨n khèi lîng (khèi lîng Ýt khai nhiÒu), ¨n chÊt lîng (bít xÐn nguyªn vËt liÖu), ¨n ®¬n gi¸ (khai khèng c¸c lo¹i ho¸ ®¬n, c¸c kho¶n phô phÝ…) lµm thÊt tho¸t mét sè lwongj lín vèn cña Nhµ níc ®Çu t cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n, lµm gi¶m chÊt lîng c«ng tr×nh. 11 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn - NhËn hèi lé, ®ßi hèi lé trong viÖc xÐt duyÖt c¸c kÕ ho¹ch ®Çu t, x©y dùng, cÊp ph¸t vËt t, xin giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu… Ngêi cã chøc vô quyÒn h¹n thêng cã thñ ®o¹n nhòng nhiÔu, h¹ch s¸ch g©y khã kh¨n cho nhµ ®Çu t, cho ngêi cÇu xin giÊy phÐp ®Ó nhËn ®îc tiÒn hoÆc lîi Ých vËt chÊt tõ hä - Cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt trong viÖc thu chi ng©n s¸ch, trong viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi chÝnh. Thñ ®o¹n chñ yÕu lµ giÊu nguån thu, khai lç, chËm nép ng©n s¸ch ®Ó chiÕm dông vèn, lËp quü tr¸i phÐp, quyÕt to¸n khèng. - Tham nhòng trong kh©u gi¶i phãng mÆt b»ng, thñ ®o¹n chÝnh lµ ban chØ ®¹o gi¶i phãng mÆt b»ng khai khèng sè héi ®Òn bï, sè lîng ®Òn bï… mÆt kh¸c l¹i bít xÐn tiÒn ®Òn bï cña d©n g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá tíi Nhµ níc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. - Tham nhòng trong kiÓm so¸t cöa khÈu liªn quan ®Õn viÖc xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ qua biªn giíi. Thñ ®o¹n chÝnh lµ mãc ngoÆc víi c¸n bé h¶i quan ®Ó khai b¸o gian dèi hµng ho¸, khai kh«ng ®óng chñng lo¹i, sè lîng… ®Ó bßn rót tiÒn cña Nhµ níc. - Tham nhòng trong ho¹t ®éng t ph¸p: ®©y thùc sù lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng, thñ ®o¹n thêng lµ nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cã hµnh vi lµm sai lÖch hå s¬ vô ¸n t¹i c¸c giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ®Ó lµm gi¶m tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho bÞ can bÞ cao, thËm chÝ cßn gi¶m nhÑ téi tíi møc kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ chØ bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh, hoÆc cã nhng cho hëng ¸n treo. - Cè ý lµm tr¸i c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®Ó tham «, nhËn hèi lé víi thñ ®o¹n: lËp hå s¬ hu trÝ, th¬ng bÖnh binh gi¶; tham « tiÒn cøu trî cho c¸c gia ®×nh chÝnh s¸ch, ®ång bµo vïng khã kh¨n… Cã thÓ nãi thñ ®o¹n tham nhòng cã rÊt nhiÒu vµ thêng thÝch øng tèt theo c¸c xu híng ®ang thay ®æi. ViÖc sö dông ngµy cµng nhiÒu t vÊn níc ngoµi, sù gia t¨ng c¸c hîp ®ång sö dông nguån vèn bªn ngoµi vµ c¶ c¸nh cöa ®ang më ra cho viÖc héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi tham nhòng míi víi nh÷ng sè tiÒn khæng lå. PhÇn thëng tiÒm tµng cho mét hîp ®ång nh¾m ®óng ngêi th¾ng cuéc cã thª vît qu¸ møc l¬ng hîp ph¸p c¶ ®êi lµm viÖc cña mçi c¸n bé, c«ng chøc. Trong nhiÒu trêng hîp, c¸m dç th× to lín mµ nguy c¬ trõng ph¹t th× l¹i nhá. * Theo b¸o c¸o cña Tæ chøc Minh b¹ch quèc tÕ vÒ t×nh h×nh tham nhòng ë c¸c níc n¨m 2004, tû lÖ tham nhòng ë níc ta ®øng trong hµng nh÷ng níc cã tÖ tham nhòng cao nhÊt (thø 100 trong sè 133 níc ®îc kh¶o s¸t). 12 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn * Mét sè vô tham nhòng ®iÓn h×nh trong thêi gian qua ®· bÞ truy tè, xÐt xö: 1. Vô tham nhòng ë Bé Th¬ng m¹i: mét sè ®èi tîng cã chøc quyÒn ®· mãc ngoÆc trong ®êng d©y ch¹y quotar xuÊt nhËp khÈu hµng dÖt may. Trong sè ®ã næi len mét sè c¸n bé nh Mai Thanh H¶i (con trai «ng Mai V¨n D©n nguyªn Thø trëng Bé Th¬ng m¹i). TrÇn V¨n Söu - Nguyªn trëng phßng qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu Bé Th¬ng m¹i… HiÖn nay, c¸c ®èi tîng trªn ®· bÞ khëi tè, b¾t t¹m giam vµ ®ang chê ngµy ra tríc vµnh mãng ngùa. 2. Vô tham nhòng t¹i C«ng ty XuÊt nhËp khÈu tØnh Gia Lai: Vô ¸n nµy ®îc coi lµ vô tham nhòng lín nhÊt T©y Nguyªn tõ tríc ®Õn nay. Nguyªn Gi¸m ®èc C«ng ty XuÊt nhËp khÈu Gia Lai TrÞnh Xu©n Nh©n cïng 10 bÞ can kh¸c c©u kÕt lµm tr¸i quy ®Þnh vÒ qu¶n lý kinh tÕ g©y thÊt tho¸t gÇn 104 tû ®ång tiÒn vay ng©n hµng, trong ®ã chiÕm ®o¹t sö dông cho môc ®Ých c¸ nh©n 44 tû ®ång. Vô ¸n ®îc ph¸t hiÖn vµ khëi tè tõ th¸ng 2/2002. Mêi mét bÞ can tæ chøc vay tiÒn ng©n hµng sö dông kh«ng môc ®Ých, khiÕn h¬n 100 tû ®ång bÞ thÊt tho¸t khã cã kh¶ n¨ng thu håi. 3. Vô tham « ë C«ng ty tiÕp thÞ ®Çu t N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n: vô ¸n nµy ®· ®îc xÐt xö vµo n¨m 2003. Cïng víi L· ThÞ Kim Oanh- kÎ cÇm ®Çu, cßn cã hai vÞ nguyªn Thø trëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm. Víi sù gióp cña mét sè quan chøc, L· ThÞ Kim Oanh ®· chØ ®¹o cÊp díi cè ý lµm tr¸i, tham « g©y thiÖt h¹i cho Nhµ níc h¬n 100 tû ®ång. L· ThÞ Kim Oanh nhËn ¸n tö h×nh, cßn hai vÞ nguyªn Thø trëng nhËn ¸n tï treo. 4. Vô nhËn hèi lé t¹i tr¹m kiÓm so¸t liªn hîp §ång Bµnh (L¹ng S¬n): tr¹m trëng Lu V¨n NhÞp ®· th«ng ®ång cho c¸c chñ hµng nhËp lËu hµng qua biªn giíi. Theo kÕt luËn cña c¬ quan chøc n¨ng, chØ trong mét ca trùc, tr¹m nµy thu ®Õn 380 triÖu ®ång tiÒn "lµm luËt" cña c¸c chñ hµng. Côc trëng vµ hai Côc phã Côc thuÕ L¹ng S¬n cïng 27 ®èi tîng kh¸c ®· bÞ truy tè. C¬ quan c«ng an còng thu gi÷ h¬n 1 tû ®ång tiÒn tang vËt cña vô ¸n. Liªn quan ®Õn vô ¸n nµy, Phã BÝ th TØnh uû, kiªm Chñ tÞch UBND tØnh L¹ng S¬n bÞ c¸ch chøc. HiÖn nay, ngoµi nh÷ng vô tham nhòng lín ®· bÞ phanh phui, d luËn cho r»ng trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ b¶n nh÷ng thÊt tho¸t do tham «, hèi léi rÊt lín nhng trªn thùc tÕ võa qua, nh÷ng vô bÞ ph¸t hiÖn cßn rÊt Ýt (®Õm trªn ®Çu ngãn tay) 2.2. Nh÷ng ¶nh hëng cña tham nhòng tíi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam Tham nhòng tõ l©u ®îc coi lµ vÊn ®Ò quèc n¹n, lµm xãi mßn lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng vµ Nhµ níc, lµm ruçng n¸t mét phËn kh«ng nhá c¸n bé §¶ng, c«ng chøc Nhµ níc, cã nguy c¬ ®e do¹ sù tån vong cña chÕ ®é. 13 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Hå Chñ tÞch ®· coi n¹n tham nhòng còng nguy h¹i nh giÆc ngo¹i x©m, nã n»m ngay trong lßng chÕ ®é ta. N¹n tham nhòng ë níc ta ngµy cµng lan réng ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph¬ng, thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt, møc ®é tham nhòng ngµy cµng lín, ®îc thùc hiÖn cã tæ chøc, cÊu kÕt thµnh ®êng d©y kh«ng nh÷ng ë trong níc mµ cßn c¶ níc ngoµi… C¸c vô ¸n h×nh sù lín trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cho thÊy tÝnh chÊt møc ®é cùc kú nghiªm träng vµ nguy h¹i cña n¹n tham nhòng kh«ng nh÷ng x¶y ra ë c¸n bé, c«ng chøc cÊp thÊp, cÊp trung mµ cßn ë cÊp cao cña §¶ng vµ Nhµ níc, chÝnh v× vËy nh÷ng ¶nh hëng cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ lµ v« cïng to lín. ë ®©y chØ xin nªu ra mèt sè khÝa c¹nh ¶nh hëng cã thÓ nãi lµ râ nÐt nhÊt: - Tríc hÕt, tham nhòng t¹o ra mét sù tr× trÖ vµ rèi lo¹n trong néi bé nÒn kinh tÕ níc ta, nã t¹o ra mét nÒn kinh tÕ ¶o víi nh÷ng con sè kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc chÝnh x¸c thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ. §©y chÝnh lµ hËu qu¶ cña viÖc cè ý lµm sai trong viÖc thanh quyÕt to¸n, thu chi ng©n s¸ch, vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi chÝnh, lËp c¸c quü "ma", hoÆc c¸c c«ng ty "ma" ®Ó bßn rót tiÒn cña Nhµ níc. - T¹o ra sù canh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong ho¹t ®éng kinh tÕ, trong nhiÒu n¨m, ngêi ta vÉn tin r»ng ®ót lãt vµ c¸c h×nh thøc tham nhòng kh¸c lµ cã hiÖu qu¶ vµ thËm chÝ lµ nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh doanh b»ng c¸ch mua chuéc ®óng ngêi vµ cø nh vËy suy nghÜ nµy tiÕp tôc, c¸c c«ng ty ®· giµnh ®îc lîi thÕ c¹nh tranh. Nhng ®iÒu ®ã kh«ng ®óng nh vËy. Nghiªn cøu do Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c c¬ quan kh¸c tiÕn hµnh cho thÊy t»ng tiÕp søc cho sù ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng luËt kh«ng cÇn thiÕt vµ tuú tiÖn. Nãi tãm l¹i, nã chØ nu«i sèng chÝnh nã, t¹o nªn tÇng líp nµy ®Õn tÇng líp kh¸c c¸c quan chøc quan liªu ®ang s½n sµng ho¹t ®éng. HËu qu¶ cña vÊn ®Ò nµy lµ, mét sè c«ng ty chØ giµnh thêi gian vµo viÖc gÆp nh÷ng kÎ quan liªu vµ c¸c quan chøc biÕn chÊt ®Ó th¬ng lîng vÒ giÊy phÐp vµ thuÕ thay v× xóc tiÕn x©y dùng c¸c chiÕn lîc kinh doanh vµ c¶i tiÕn, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. - Tham nhòng còng g©y ¶nh hëng lín tíi viÖc thu hót c¸c nguån vèn ®Çu t vµ viÖn trî ph¸t triÓn tõ bªn ngoµi vµo ViÖt Nam. Thùc tÕ cho thÊy r»ng ë nh÷ng níc cã møc ®é tham nhòng cao thêng cã nguy c¬ bÞ lo¹i ra khái thÕ giíi ®ang diÔn ra héi nhËp kinh tÕ nhanh chãng. HiÖn nay ®iÒu nµy cµng râ h¬n bao giê hÕt. C¸c thÞ trêng cëi më kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®»ng sau nh÷ng c¸nh cöa khÐp kÝn. C¸c nguån vèn t nh©n lÉn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ngµy cµng suy xÐt mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ phÈm chÊt c¸c thÓ chÕ nhµ níc. C¸c nhµ ®Çu t hiÖn nay cã qu¸ nhiÒu lùa chän. Vµ hä 14 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn cã kh¶ n¨ng chuyÓn tiÒn cña m×nh ®Õn n¬i mµ sù rñi ro vÒ tham nhòng Ýt h¬n. Kh¸i niÖm tån t¹i ë c¸c níc tµi trî r»ng tham nhòng ë nh÷ng níc nhËn viÖn trî sÏ ®a ra c¸c kho¶n tiÒn ®Çu t cña hä vµo c¸i tói kh«ng ®¸y cña mét sè Ýt ngêi sÏ lµ mét trong nh÷ng ®e do¹ lín ®Õn viÖn trî trong t¬ng lai. Râ rµng lµ, chØ cã ngêi nghÌo ph¶i ®øng ra chÞu sù thiÖt thßi nµy. 15 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Ch¬ng 3 Mét sè biÖn ph¸p ®Êu tranh phßng chèng NhËn thøc râ møc ®é ngu hiÓm còng nh nh÷ng hËu qu¶ to lín mµ tham nhòng g©y ra trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia vµ toµn thÕ giíi, ngµy nay, c¸c níc ph¸t triÓn còng nh ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng nhÊt trÝ víi nhau r»ng cuéc chiÕn chèng tham nhòng lµ mét trong nh÷ng u tiªn cao nhÊt trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña c¶ c¸c c¬ quan ph¸t triÓn lÉn c¸c tæ chøc tÝn dông quèc tÕ. 1. Ho¹t ®éng chèng tham nhòng ë mét sè níc 1.1. Ch©u Phi §©y bÞ coi lµ ch©u lôc ®ãi nghÌo vµ chËm ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi, nhng ngµy nay, tríc xu thÕ ph¸t triÓn vµ héi nhËp toµn cÇu c¸c quèc gia ch©u Phi ®· cã nh÷ng bíc ®i tÝch cùc ®Ó ph¸t triÓn mäi mÆt chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n ho¸ x· héi. Trong ®ã vÊn ®Ò chèng tham nhòng ®îc ®Æt ra lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt tríc tiªn, nhiÒu quèc gia ®ang tÊn c«ng vµo nh÷ng gèc rÔ c¬ b¶n cña tham nhòng. Nh÷ng cuéc héi th¶o chèng tham nhòng lín ®· ®îc tæ chøc t¹i Ethiopia, Mozambique, Ghana. C¸c cuéc héi th¶o nµy ®· t¹o diÔn ®µn cho c¸c nhµ l·nh ®¹o ch©u Phi ph¸t triÓn nh÷ng chiÕn lîc s¸ng t¹o ®Ó chèng tham nhòng, trao ®æi th«ng tin víi c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi vµ th«ng b¸o cho céng ®ång quèc tÕ vÒ nh÷ng bíc ®i mµ hä cÇn tiÕn hµnh ®Ó gi¶m tham nhòng. Song song víi nh÷ng s¸ng kiÕn toµn ch©u Phi nµy, mét vµi níc ch©u Phi riªng lÎ ®· chuyÓn tõ nh÷ng lêi lÏ hoa mü sang bµi trï tham nhòng thùc sù trong hµnh ®éng. T¹i Botrwana, Ban Gi¸m ®èc vÒ tham nhòng vµ téi ph¹m kinh tÕ lµ mét mÉu h×nh cho c¸c thiÕt chÕ chèng tham nhòng, víi h¬n 4200 trêng hîp tham nhòng ®îc gi¶i quyÕt. KÓ tõ n¨m 1994, t¹i Uganda, HiÕn ph¸p ®· thiÕt lËp mét V¨n phßng Tæng thanh tra, cã quyÒn lùc réng lín vµ cô thÓ gi¶i quyÕt tham nhòng vµ cã nhiÖm vô tr×nh b¸o c¸o ®Þnh kú lªn quèc héi. 1.2. Mü MÆc dï lµ quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hïng m¹nh nhÊt nhng "Chèng tham nhòng" lu«n lµ mét u tiªn trong ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña níc Mü. C¬ quan chñ chèt cña ChÝnh phñ trong nç lùc nµy lµ Tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ cña Mü (USIAD) ®· tiÕn hµnh mét sè ho¹t ®éng chÝnh sau: - N©ng cao nhËn thøc vÒ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho tham nhòng. Nh÷ng nç lùc n©ng cao nhËn thøc vÒ gi¸ cña tham nhòng vµ huy ®éng ý chÝ chÝnh trÞ ®Ó chèng l¹i nã lµ nh÷ng thµnh tè trung t©m trong ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña 16 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn USIAD. USIAD ñng hé nh÷ng nç lùc nh»m c«ng khai ho¸ thñ tôc vµ quyÒn lîi, cæ vò cho c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ chèng tham nhòng, thóc ®Èy ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña c«ng d©n, hç trî ®µo t¹o nghÒ ®iÒu tra b¸o chÝ, thóc ®Èy nç lùc t nh©n chèng tham nhòng. - Thóc ®Èy kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh tèt, USIAD lµm viÖc ®Ó thóc ®Èy tÝnh minh b¹ch vµ gi¸m s¸t chÝnh phñ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh hÖ thèng qu¶n lý tµi chÝnh liªn kÕt vµ ®µo t¹o, trî gióp kü thuËt cho c¸c tæ chøc kiÓm to¸n vµ c¸c c¬ quan chèng tham nhòng. - T¨ng cêng ngµnh T ph¸p: C¸c ch¬ng tr×nh cña USIAD hç trî so¹n th¶o nh÷ng bé luËt míi vÒ h×nh sù vµ chèng tham nhòng, ®µo t¹o c¸c c«ng tè viªn vµ ch¸nh ¸n, hoµn thiÖn c¬ chÕ hµnh chÝnh cña Toµ ¸n ®Ó ng¨n chÆn can thiÖp vµo hå s¬ vµ gi¶m chËm trÔ trong viÖc ®em ra xÐt xö c¸c vô ¸n. - Gi¶m bít kiÓm so¸t cña ChÝnh phñ ®èi víi kinh tÕ. 2. KiÕn nghÞ mét sè biÖn ph¸p chèng tham nhòng ë ViÖt Nam §¶ng ta ®· ®Ò ra nhiÒu chñ tr¬ng, biÖn ph¸p chèng tham nhòng trong c¸c nghÞ quyÕt, chØ thÞ, Nhµ níc ta ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng vµ cã nhiÒu biÖn ph¸p chèng tham nhòng nhng vÊn n¹n nµy kh«ng gi¶m mµ l¹i cã chiÒu híng t¨ng h¬n tríc. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p míi vµ quyÕt liÖt h¬n chèng tham nhòng, cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p chèng tham nhòng tõ gèc, nh÷ng biÖn ph¸p tæng hîp võa phßng võa chèng, nh÷ng biÖn ph¸p quyÕt liÖt ®îc thùc hiÖn kiªn tr× vµ liªn tôc: - Kª khai tµi s¶n: cÇn cã b¶n kª khai ®Çy ®ñ, tû mØ vµ c«ng khai tríc tËp thÓ, tríc d©n. ViÖc t¨ng gi¶m tµi s¶n ph¶i ®îc c«ng khai ®Ó d©n gi¸m s¸t. §iÒu quan träng lµ nh÷ng tµi s¶n kª khai ph¶i ®îc ®¨ng ký ë c¬ quan Nhµ níc cã chøc n¨ng. - Söa vµ bæ xung Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng, vµ tiÕn tíi n©ng lªn thµnh LuËt chèng tham nhòng. - C«ng khai ho¸ dù ¸n, chi tiªu ®Ó d©n biÕt, kiÓm tra, gi¸m s¸t. - Ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vµ b¶o vÖ ngêi tè gi¸c tham nhòng. - ViÖc xö lý hµnh vi tham nhòng ph¶i kÞp thêi, kiªn quyÕt vµ nghiªm minh. - Thµnh lËp mét Uû ban quèc gia chèng tham nhòng cã ®ñ quyÒn hµnh, chØ ®¹o tËp trung, nhanh chãng, kÞp thêi vµ kiªn quyÕt chèng tham nhòng th× míi hiÖu qu¶. 17 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn - T¨ng cêng vai trß cña b¸o chÝ, c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng trong viÖc ®Êu tranh chèng tham nhòng. Chèng tham nhòng lµ mét cuéc chiÕn cam go vµ l©u dµi, nã ®ßi hái sù nç lùc cña mäi thµnh viªn trong x· héi. Trong bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay chóng ta cã nhiÒu thêi c¬ ph¸t triÓn míi nhng còng cã kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ph¶i vît qua, trong ®ã cã tham nhòng. Tuú theo tõng thêi ®iÓm, hoµn c¶nh cô thÓ chóng ta ph¶i t×m ra ®îc nh÷ng biÖn ph¸p tèi u nhÊt ®Ó phßng chèng tham nhòng. Cã nh vËy ViÖt Nam míi cã thÓ cã ®îc nh÷ng bíc ®ét ph¸ lín trong ph¸t triÓn kinh tÕ. 18 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn KÕt luËn Bíc vµo thÕ kû 21, ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nh÷ng thêi c¬ vµ vËn héi míi. §¶ng vµ Nhµ níc ta tiÕp tôc l·nh ®¹o nh©n d©n x©y dùng mét ®Êt níc ViÖt Nam hoµ b×nh vµ giµu m¹nh. Tuy nhiªn trªn con ®êng Êy vÉn cßn kh«ng Ýt nh÷ng c¶n trë, mét trong nh÷ng nguy c¬ ®ang tån t¹i mµ chóng ta buéc ph¶i ®èi mÆt lµ vÊn ®Ò téi ph¹m tham nhòng. Hµnh vi ph¹m téi tham nhòng kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n cña Nhµ níc mµ cßn x©m ph¹m ®Õn c¸c ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. Bªn c¹nh ®ã, nã cßn cã t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi cña §¶ng vµ Nhµ níc. §ång thêi nã cßn lµ yÕu tè k×m h·m, ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn kinh tÕ - chÝnh trÞ cña ®Êt níc, ®e do¹ ®Õn sù æn ®Þnh v÷ng vµng cña chÕ ®é chÝnh quyÒn còng nh ®éc lËp an ninh cña Tæ quèc. NhËn thøc ®îc nh÷ng hËu qu¶ cña téi ph¹m tham nhòng g©y ra chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m ®Êu tranh phßng chèng vÊn n¹n nµy, lµm trong s¹ch bé m¸y chÝnh quyÒn, lÊy l¹i niÒm tin trong nh©n d©n vµ mét m«i trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh cho kinh tÕ ViÖt Nam. 19 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi TrÇn ThÞ Mai B¸o c¸o khoa häc sinh viªn Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh LuËt H×nh sù ViÖt Nam (phÇn chung) - TS. KH Lª C¶m (chñ biªn) - NXB §HQG. 2. Bé luËt H×nh sù níc CHXHCN ViÖt Nam 1999 - NXB CTQG 3. T¹p chÝ Ph¸p lý (sè 11/2004 - sè 1 vµ 2/2005) 4. T¹p chÝ ®iÖn tö Bé Ngo¹i giao Hoa Kú (tËp 3 - sè 5) 5. §ç Ngäc Quang "T×m hiÓu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng trong LuËt H×nh sù ViÖt Nam" - NXB C«ng an nh©n d©n Hµ Néi 1997. 20 Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi