Tài liệu Kc095 hình thái ktxh

A. Giíi thiÖu vÊn ®Ò Trong gÇn 10 n¨m trë l¹i ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta cã sù thay ®æi vµ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu Êy chóng ta kh«ng thÓ quªn ®îc bíc ngoÆt lÞch sö trong c¬ chÕ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Êt níc, mµ cét mèc cña nã lµ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986) ®· lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ Nhµ níc. §èi víi níc ta, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, muèn tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é cña mét níc ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i ®æi míi. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "X©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh". Môc tiªu ®ã lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña x· héi ViÖt Nam. Nã còng lµ môc tiªu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta. §Ò tµi: "VËn dông lýluËn häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam" lµ mét néi dung phøc t¹p vµ réng. Do tr×nh ®é cã h¹n, nªn kh«ng tr¸nh khái khiÕm khuyÕt trong viÖc nghiªn cøu. RÊt mong nhËn ®îc ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt nµy ®îc hoµn thiÖn h¬n. B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c - Lªnin. Mäi ngêi ®Òu biÕt, tronglÞch sö t tëng nh©n lo¹i tríc M¸c ®· cã kh«ng Ýt c¸ch tiÕp cËn, khi nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau, víi nh÷ng ý tëng kh¸c nhau mµ cã sù ph©n chia lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Mäi ngêi còng ®· quen víi kh¸i niªm thêi ®¹i ®å ®¸, thêi ®¹i ®å ®ång, thêi ®¹i cèi xay giã, thêi ®¹i m¸y h¬i níc... vµ gÇn ®©y lµ c¸c nÒn v¨n minh: v¨n minh n«ng nghiÖp, v¨n minh c«ng nghiÖp, v¨n minh hËu c«ng nghiÖp. Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn vµ tæng thÓ qu¸ tr×nh lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó nghiªn cøu lÞch sö x· héi, ®a ra quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö vµ ®· h×nh thµnh nªn häc thuyÕt "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi". H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét kh¸i niÖm chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Víi mét ®iÒu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cñalùc lîng s¶n xuÊt vµ mét kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xu©t Êy. Lµ biÓu hiÖn tËp trung cña quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nghiªn cøu lÞch sö x· héi trªn c¬ së xem xÐt c¶ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, c¶ c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn thøc thîng tÇng, tøc toµn bé c¸c yÕu tè cÊu tróc thµnh bé mÆt cña thêi ®¹i: ChÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, khoa häc, kü thuËt... Do ®ã, nã c¾t nghÜa x· héi ®îc s¸ng tá h¬n, toµn diÖn h¬n, chØ ra c¶ b¶n chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Loµi ngêi ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi theo trËt tù tõ thÊp ®Õn cao ®ã lµ. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n nguyªn thuû, chiÕn h÷u n« lÖ, phong 1 kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ ngµy nay ®ang qu¸ ®é lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n chñ nghÜa. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã tÝnh lÞch sö, cã sù ra ®êi ph¸t triÓn vµ diÖt phong. ChÕ ®é x· héi l¹c hËu sÏ mÊt ®i, chÕ ®é x· héi chÕ ®é x· héi míi cao h¬n sÏ thay thÕ. §ã lµ khi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®· trë nªn lçi thêi, hoÆc khñng ho¶ng do m©u thuÉn cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt qu¸ l¬n kh«ng thÓ phï hîp th× ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy sÏ bÞ diÖt vong vµ xuÊt hiÖn mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi hoµn thiÖn h¬n, cã quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt. Nh vËy b¶n chÊt cña sù thay thÕ trªn lµ phô thuéc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. 1. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, lµ biÓu hiÖn tr×nh ®é tr×nh phôc tù nhiªn cña con ngêi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. LÞch sö s¶n xuÊt lµ mét thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a t liÖu s¶n xuÊt (quan hÖ nhÊt lµ c«ng cô lao ®éng) víi ngêi lao ®éng víi kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp. Lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi s¶n xuÊt vËt chÊt thÓ hiÖn ë quan hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Trong quan hÖ s¶n xuÊt quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ quyÕt ®Þnh c¸c quan hÖ kh¸c. Quan hÖ s¶n xuÊt do con ngêi t¹o ra. Song nã ®îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tæ chñ quan cña con ngêi. Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh æn ®Þnh t¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn. Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng v¬i nhau biÓu hiÓn ë chç: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô. C«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan, ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (phï hîp) nhng do m©u thuÉn cña lùc lîng s¶n xuÊt (®«ng) víi quan hÖ s¶n xuÊt (æn ®Þnh t¬ng ®èi) quan hÖ s¶n xuÊt l¹i trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp lµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn m©u thuÉn biÖn chøng cñalùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn bao hµm m©u thuÉn. Khi phï hîp còng nh nÕu kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong néi dung sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, quy ®Þnh móc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu híng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè tån t¹i thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ - x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n. Phï hîp vµ 2 kh«ng phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt nh sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ cña s¶n xuÊt x· héi. T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®îc M¸c - Anghen kh¸i qu¸t thµnh quya luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é, tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biªn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, m©u thuÉn cña chóng tÊt yÕu sÏ n¶y sinh. BiÓu hiÖn cña m©u thuÉn nµy trong x· héi lµ giai cÊp lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, loµi ngêi ®· bèn lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña x· héi phong kiÕn ë c¸c níc T©y ¢u lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang nh÷ng yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng tiÒn song quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng chøa ®ùng ®îc néi dung míi cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt cña T b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t b¶n, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cïng víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh lao ®éng chung cña ngêi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao. Sù lín m¹nh nµy cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n t b¶n chñ nghÜa, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Theo M¸c, do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ngêi thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh. Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung chñ yÕu lµ: c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kÕt hîp víi tèi u gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, b¶o ®¶m tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng. Më ra sau nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch thÝch vËt chÊt, tinh thÇn víi ngêi lao ®éng. VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ngêi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. Do t¸c ®éng cña quy luËt nµy x· héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh alµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Díi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th× con ngêi cã ý thøc ®îc hay kh«ng vµ quy luËt cèt lâi nµy nh sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch sö kh«ng chØ nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ, phi kinh tÕ. 3 2. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi Kh«ng chØ ®Æc trng b»ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc chng bëi mét kiÕn tróc thîng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã. KiÕn tróc thîng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t tëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹ng cña thîng tÇng, ®ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t tëng chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c thÓ chÕ t¬ng øng nh Nhµ níc §¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. KiÕn tróc thîng tÇng ®îc h×nh thµnh trªn tæng hîp toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh ngêi ta gäi ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ang gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nÒn kinh tÕ nhãm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt tµn d vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ mÇm mèng cña x· héi sau. BÊt kú mét c¬ së h¹ tÇng nµo còng bao gåm nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu g¾n liÒn víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ë x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng giai cÊp nµy n¶y sinh tõ c¬ së h¹ tÇng, tõ nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét kinh tÕ. §ã chÝnh lµ c¬ së nÈy sinh giai cÊp ®èi kh¸ng trong kiÕn tróc thîng tÇng, giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ sÏ thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ thiÕt lËp c¶ sù thèng trÞ vÒ mÆt t tëng ®èi víi x· héi, trong ®ã hÖ t tëng chÝnh trÞ vµ bé m¸y qu¶n lý nhµ níc cã vÞ trÝ quan träng nhÊt. a) C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng. Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc thîng tÇng ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt: C¬ së h¹ tÇng nµo th× kiÕn tróc thîng tÇng ®ã (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c). Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ còng sÏ t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng. M©u thuÉn giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¸c tËp ®oµn trong x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn cña hä ®Òu xuÊt ph¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tõ m©u thuÉn kinh tÕ, tõ nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng trong c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× nhÊt ®Þnh sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ kiÕn tróc thîng tÇng. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngay trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng nh khi chuyÓn tiÕp tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c trong c¸c x· héi cã giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¬ së h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Trong c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña c¬ së h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cña giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Khi h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá th× kiÕn tróc thîng tÇng cò còng mÊt ®i vµ thay thÕ vµo ®ã lµ kiÕn tróc thîng tÇng míi ®îc h×nh thµnh tõng bíc thÝch øng víi c¬ së h¹ tÇng míi. Sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ cò ®èi víi x· héi cò bÞ xo¸ bá, thay b»ng hÖ t tëng thèng trÞ kh¸c vµ c¸c thÓ chÕ t¬ng øng cña giai cÊp thèng trÞ míi. §¬ng nhiªn kh«ng ph¶i "khi c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× lËp tøc sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi cña kiÕn tróc thîng tÇng". Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cñ kiÕn tróc thîng tÇng míi, nhiÒu yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cò cßn tån t¹i g¾n liÒn víi c¬ së kinh tÕ ®· n¶y sinh ra nã. V× 4 vËy giai cÊp cÇm quyÒn cÇn ph¶i biÕt lùa chän mét sè bé phËn hîp lÝ ®Ó sö dông nã x©y dùng x· héi míi. b) TÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc thîng tÇng víi c¬ së h¹ tÇng. C¸c bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng kh«ng ph¶i phô thuéc mét chiÒu vµo c¬ së h¹ tÇng mµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chóng cã nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh hëng lín ®Õn c¬ së h¹ tÇng còng nh c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Chøc n¨ng x· héi c¬ b¶n cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ thùc hiÖn nhiÖm vô ®Êu tranh thñ tiªu c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cò, x©y dùng b¶o vÖ cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng míi. KiÕn tróc thîng tÇng chÝnh lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ, c¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc thîng tÇng còng cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi c¬ së h¹ tÇng nhng thêng nh÷ng t¸c ®éng Êy ph¶i th«ng qua hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸p luËt hay c¸c thÓ chÕ t¬ng øng kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng kh«ng gi¶m ®i, mµ ngîc l¹i t¨ng lªn vµ t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö. Tr¸i l¹i kiÕn tróc thîng tÇng x· héi chñ nghÜa b¶o vÖ c¬ së h¹ tÇng x· héi chñ nghÜa nh»m x©y dùng x· héi míi, chÝnh môc ®Ých ®ã quyÕt ®Þnh tÝnh tÝch cùc cµng t¨ng cña kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi chñ nghÜa. T¸c ®éng cña kiÕn tróc thîng tÇng ®Õn c¬ së h¹ tÇng ®îc thÓ hiÖn trong hai trêng hîp tr¸i ngîc nhau nÕu kiÕn tróc thîng tÇng phï hîp víi quan hÖ kinh tÕ tiÕn bé th× sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn x· héi. Ngîc l¹i nÕu kiÕn tróc thîng tÇng lµ c¬ së cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ lçi thêi th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi, nh÷ng sù t¸c ®éng k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi sím muén còng sÏ bÞ c¸ch m¹ng kh¾c phôc vÒ c¬ b¶n, b¶n chÊt gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ c¬ së thîng tÇng chÝnh lµ b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong ®ã kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ vµ cã t¸c dông m¹nh mÏ trë l¹i. CÇn tr¸nh khuynh híng qu¸ thæi phång hoÆc h¹ thÊp vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng. nÕu tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng th× sÏ r¬i vµo t¶ khuynh cßn ngîc l¹i sÏ r¬i vµo h÷u khuynh. II. Sù vËn dông h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam Dùa trªn c¬ së nh÷ng lý luËn chung trªn ®©y, phÇn tiÕp theo cña ®Ò tµi xin phÐp ®îc ®i s©u vµo vÊn ®Ò "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam". TÝnh tÊt yÕu cña môc tiªu vµ thùc tr¹ng ë níc ta trong c«ng cuéc x©y dùng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi - x· héi chñ nghÜa. 1. TÝnh tÊt yÕu Loµi ngêi ®· ph¶i tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ. Mçi h×nh th¸i sau tiÕn bé h¬n, v¨n minh h¬n h×nh th¸i tríc. §Çu tiªn lµ h×nh th¸i kinh tÕ tù nhiªn (céng s¶n nguyªn thuû) con ngêi chØ biÕt s¨n b¾n h¸i lîm, ¨n thøc ¨n sèng cuéc sèng cña hä phô thuéc hoµn toµn vµo thiªn nhiªn. Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi kú s¬ khai mét thêi kú m«ng muéi cña loµi ngêi. Sau ®ã ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: ChiÕm h÷u n« lÖ con ngêi ®· v¨n minh h¬n hä kh«ng cßn ¨n t¬i sèng vµ 5 ®· biÕt lao ®éng t¹o ra cña c¶i, x· héi chÕ ®é t h÷u. X· héi b¾t ®Çu ph©n chia thµnh kÎ giÇu ngêi nghÌo. Hai giai cÊp c¬ b¶n lµ chñ n« vµ n« lÖ, quan hÖ gi÷a hai giai cÊp ®ã lµ quan hÖ bãc lét hoµn toµn cña c¶i vËt chÊt vµ con ngêi. N« lÖ biÕn thµnh c«ng cô lao ®éng. VÊn ®Ò giai cÊp khi lªn ®Õn x· héi phong kiÕn b¶n chÊt vÉn lµ quan hÖ bãc lét nh÷ng sù bãc lét thÓ hiÖn qua sù cèng n¹p. Ngêi n«ng d©n, t¸ ®iÒn ph¶i lµm thuª vµ nép t« thuÕ cho quan l¹i, ®Þa chñ, song hä cã mét chót quyÒn lîi lµ ®îc tù do. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi: T b¶n chñ nghÜa ra ®êi ®a loµi ngêi lªn nÊc thang cao h¬n cña nÒn v¨n minh. X· héi ®· phong phó h¬n vÒ giai cÊp. Giai cÊp thèng trÞ lµ giai cÊp c¬ b¶n. Thñ ®o¹n bãc lét cña chóng tinh vi h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi sù bãc lét tríc ®ã trong c¸c x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn. Ngêi c«ng nh©n lµm thuª bÞ bãc lét søc lao ®éng qua gi¸ trÞ thÆng d, sù lµm viÖc qu¸ søc... MÆc dï t b¶n x· héi chñ nghÜa t¹o ra mét lîng cña c¶i vËt chÊt rÊt lín cho x· héi, nhng b¶n chÊt bãc lét cïng nh÷ng m©u thuÉn kh¸c lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ. PhÇn ®«ng con ngêi trong x· héi t b¶n chñ nghÜa ®Òu bÞ mÊt quyÒn lîi mÊt b×nh ®¼ng. C¶ ba chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nhng nã ®Òu lµ chÕ ®é cã kh¸c nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng kh«ng thÓ ®iÒu hoµ gi÷a giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét, vµ dùa trªn sù t h÷u vÒ s¶n xuÊt. Giai cÊp bãc lét lµ giai cÊp thèng trÞ, mäi ho¹t ®éng vÒ mÆt kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi ®Òu chØ phôc vô cho quyÒn lîi cña chÝnh hä. Mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tån t¹i ®îc th× nã ph¶i cã nh÷ng mÆt tèt nhÊt ®Þnh cña nã chóng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nãi trªn ®· ®¹t ®îc. X· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ chÕ ®é x· héi ®Çu tiªn ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña loµi ngêi. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ giai cÊp thèng trÞ b¾t ®Çu tÝch luü cña c¶i cho x· héi, quan träng nhÊt lµ nã ®a con ngêi ra khái thêi kú m«ng muéi hoang d·. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ chÕ ®é x· héi bíc ®Çu võa ph¸t huy thõa kÕ nh÷ng thµnh qu¶ cña chñ nghÜa t b¶n, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn nh÷ng h¹n chÕ cña t b¶n chñ nghÜa. Mét x· héi mµ quyÒn lùc n»m trong tay giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng - mét tÇng líp ®«ng ®¶o cña x· héi. Mäi ho¹t ®éng kinh tÕ - v¨n ho¸ chÝnh trÞ phôc vô lîi Ých chung cña toµn x· héi. Kh«ng cßn t×nh tr¹ng bãc lét, mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng, sinh ho¹t lao ®éng díi sù qu¶n lý cña Nhµ níc th«ng qua ph¸p luËt thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, chÕ ®é tËp chung d©n chñ c«ng b»ng x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt ®îc x©y dùng trªn c¬ së cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao c¬ së h¹ tÇng phï hîp víi kiªn tróc thîng tÇng. §©y lµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi u viÖt mét ®Ønh cao cña v¨n minh loµi ngêi. Tõ hai con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi, mét con ®êng t b¶n chñ nghÜa vµ con ®êng ®i tõ tiÕn t b¶n chñ nghÜa. ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t ra khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é mét níc ph¸t triÓn b»ng con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 2. Môc ®Ých: Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta hiÖn nay nh §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh lµ: X©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i. C¬ cÊu kinh tÕ lËp hiÕn, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh, vµ 6 níc ta ®· chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®©y lµ nh÷ng nhËn ®Þnh rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng bíc ®i tiÕp theo trong sù nghiÖp ®æi míi. C«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh nh»m ®a níc ta tõ mét nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét níc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. HiÖn ®¹i ho¸ lµ mét môc tiªu c¬ b¶n cña v¨n minh hiÖn ®¹i, thÓ hiÖn xu híng lÞch sö tiÕn bé vµ ph¸t triÓn. §ã lµ nhiÖm vô quan träng cã tÇm cì to lín, ®ßi hái ph¶i ®i tõ c¸i cô thÓ ®Õn c¸i tæng thÓ. Tríc hÕt cÇn hiÓu râ thùc tr¹ng vµ nh÷ng ®Þnh híng trung cña ViÖt Nam tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ë møc thÊp, qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi l¹i kh«ng ph¶i tõ chñ nghÜa t b¶n mµ tõ bíc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t b¶n víi t c¸ch lµ mét chÕ ®é x· héi. V× vËy cÇn ph¶i nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ s¸ng t¹o c¸c quy luËt kh¸ch quan, trong ®ã quy luËt s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt nh»m c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt. Ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña chñ thÓ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ph¶i ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc sù cã t¸c dông chñ ®¹o víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Chóng ta ph¶i kh¾c phôc quan niÖm bá qua chñ nghÜa t b¶n mét c¸ch gi¶n ®¬n. Ph¶i khai th¸c sö dông tèi ®a chñ nghÜa t b¶n lµm kh©u "trung gian" ®Ó chuyÓn nÒn s¶n xuÊt nhá lªn chñ nghÜa x· héi nh Lªnin ®· chØ ra. Chñ tr¬ng ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ viÖc sö dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ trung gian qu¸ ®é trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta mµ §¹i héi VI v¹ch ra lµ ®óng ®¾n. §¹i héi VII cña §¶ng còng ®· chØ râ "... phï hîp víi sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt thiÕt lËp tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt tõ x· héi chñ nghÜa tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng s¶n xuÊt chñ nghÜa tiªn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý Nhµ níc". Kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng cña kinh tÕ quèc doanh. Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu. §ã lµ mét trong nh÷ng ph¬ng híng c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ ®Êt níc ta. H¬n n÷a sù vËn dông ®óng ®¾n cña c¸c quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt, ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã tõng bíc c¬ së x©y dùng h¹ tÇng vµ c¬ së thîng tÇng. §Æc biÖt lµ x©y dùng Nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n. Thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt qu¶n lý vµ ph©n phèi theo lao ®éng. 3. Thùc tr¹ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam Tríc ®©y trong nh÷ng n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc chóng ta ®· x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ "lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi" song níc ta vÉn m¾c ph¶i sai lÇm b»ng c¸ch nhËn thøc vÒ c«ng nghiÖp ho¸. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Êt níc ®· l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi víi nh÷ng khã kh¨n gay g¾t l¹m ph¸t. Khi ®ã do t duy lý luËn bÞ l¹c hËu, gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn cã kho¶ng c¸ch qu¸ xa t duy cò vÒ chñ nghÜa x· héi theo m« h×nh tËp trung quan liªu, bao cÊp ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn s¶n xuÊt, chÕ ®é bao cÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tr× chÖ trong c«ng 7 viÖc: û l¹i lêi nh¸c, phô thuéc vµo Nhµ níc. Kh«ng n¨ng ®éng s¸ng t¹o b»ng c«ng t¸c ®îc giao, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn kÕt qu¶ ®¹t ®îc. Trong s¶n xuÊt s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®ñ chÊt lîng l¹m ph¸t cµng t¨ng. K×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc ®êi sèng x· héi thÊp kÐm, nghÌo khã. Tríc ®©y chóng ta do kh«ng thÊy ®îc quy luËt lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn sÏ kÐo theo quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn nªn chóng ta ®· ®i ngîc l¹i quy luËt nµy vµ muèn ¸p ®Æt mét quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó kÐo theo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sau khi tiÕn hµnh ®æi míi chóng ta ®· tu©n theo ®óng quy luËt, chuyÓn nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng trªn c¬ chÕ thÞ trêng lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn do ®ã quan hÖ s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn theo. MÆt kh¸c ph¶i t¹o ra yÕu tè tÝch cùc biÕn c¸c yÕu tè chñ quan v× nã cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi v× r»ng ý thøc cã tÝnh vît tríc nªn quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng vît so víi s¶n lîng s¶n xuÊt vît tríc ë ®©y lµ sù vît tríc cã tÝnh phï hîp, vît tríc dùa trªn c¬ së suy luËn khoa häc l«gic, dùa trªn c¸c quy luËt vµ cao h¬n lµ sù vît tríc kiÕn tróc thîng tÇng so víi c¬ së h¹ tÇng. Nã còng ph¶i dùa trªn sù phï hîp víi quy luËt vµ c¬ së lý luËn khoa häc logic. §¸ng tiÕc lµ chóng ta v× muèn rót ng¾n thêi kú qu¸ ®é chóng ta ®· tuyÖt ®èi ho¸ nh©n tè chñ quan vµ chÝnh trÞ cho r»ng chØ cÇn néi dung vµ sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n th× chóng ta cã thÓ lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. KÕt qu¶ cuèi cïng ®em l¹i lµ kinh tÕ quèc doanh kÐm hiÖu qu¶ cßn kinh tÕ ngoµi quèc doanh l¹i bÞ k×m h·m kh«ng ngãc ®Çu lªn ®îc. NÒn kinh tÕ tuy ®¹t ®îc ®é t¨ng trëng nhÊt ®Þnh nhng sù t¨ng trëng ®ã kh«ng cã ph¸t triÓn v× dùa vµo bao cÊp, bëi chi ng©n s¸ch l¹m ph¸t vay nî níc ngoµi. Con ngêi kh«ng ®îc gi¶i phãng vµ bÞ lÇm vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng l¹c hËu tr× trÖ lµm t¨ng chi phÝ lín cña c¶i x· héi. §Õn khi ¸p dông chÝnh s¸ch kho¸n ®Êt cho nh©n d©n tù trång trät, ph¸ bá hîp t¸c th× nªn Nhµ níc ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn m×nh rÊt râ rÖt. Trong c«ng nghiÖp. Trong lùa chän bíc ®i, ®· cã lóc chóng thiªn vÒ "u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng coi ®ã lµ gi¶i ph¸p c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho c«ng nghiÖp. Mµ kh«ng coi träng ®óng møc cña ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. c«ng nghiÖp ho¸ còng ®îc hiÓu mét c¸ch gi¶n ®¬n lµ qu¸ tr×nh x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt ®îc c¬ khÝ ho¸ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi å ¹t víi quy m« lín. Quèc h÷u ho¸ toµn bé c¸c xÝ nghiÖp t nh©n. KÕ ho¹ch kinh tÕ cña níc ta hÇu nh dËm ch©n t¹i chç víi nh÷ng viÖn nghiªn cøu bao cÊp chØ ®¹o th× lµm sao kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc n¨ng lùc s¸ng t¹o víi ®ång vèn Ýt kh«ng ®ñ ®Ó cho nghiªn cøu kh«ng cung cÊp ®Çy ®ñ kinh phÝ cho c¸c viÖc øng dông nã vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Trong khi ®ã nh×n ra bªn ngoµi khoa häc kü thuËt cña c¸c níc ph¸t triÓn nh vò b·o vµ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp thÊm vµo tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña con ngêi. Mét h¹n chÕ n÷a lµ chóng ta m¾c ph¶i ®ã lµ ta ®· phñ nhËn quy luËt gi¸ trÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ kinh tÕ thÞ trêng. Thùc chÊt ë ®©y còng lµ do nh÷ng nhËn thøc sai lÇm, chñ quan nãng véi mµ chóng ta ®· cho r»ng kinh tÕ níc ta ph¶i tu©n theo quy luËt gi¸ trÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ c¬ chÕ thÞ trêng mµ kh«ng hiÓu ®iÒu quy luËt nhÊt ®ã lµ: níc ta míi ë giai ®o¹n cña thêi kú qu¸ ®é. 8 4. Mét sè biÖn ph¸p §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu §¶ng ®Ò ra lµ lµm cho d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh, ®Êt níc chuyÓn m×nh lªn chñ nghÜa x· héi th× ®i ®«i víi viÖc cñng cè, hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt chóng ta nhÊt thiÕt ph¶i ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, v× kh«ng cã lùc lîng s¶n xuÊt hïng hËu víi n¨ng suÊt cao th× kh«ng thÓ nãi ®Õn c«ng nghiÖp x· héi. Mét lÇn n÷a ta kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc CNH - H§H ë ViÖt Nam. CNH - H§H ®a níc ta vît qua mét chÆng ®êng dµi ®i lªn c«ng nghiÖp x· héi tÝnh ®îc t×nh tr¹ng chung ®ã lµ sù tôt hËu ngµy cµng xa cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn so víi c¸c níc ph¸t triÓn . CNH - H§H lµ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi, CNH - H§H ®Êt níc th× cã tr¸nh ®îc nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ vµ sù l¹c hËu vÒ tiÕn bé x· héi. Khã kh¨n: Mét vÊn ®Ò næi cém "chóng ta cßn qu¸ l¹c hËu, cÇn ph¶i trang bÞ míi hiÖn ®¹i". VÒ n«ng nghiÖp: cho ®Õn nay chóng ta vÉn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ n¨ng suÊt vÉn thÊp (mét lao ®éng trong n«ng nghiÖp trung b×nh nu«i 2,5 -3 ngêi so víi ë Mü, mét lao ®éng n«ng nghiÖp nu«i 30 - 40 ngêi). N«ng nghiÖp cha thÓ lµ chç dùa ®Ó n©ng nhu cÇu b×nh qu©n ®Çu ngêi mét c¸ch ®¸ng kÓ n«ng s¶n hµng ho¸ vÉn cha trë thµnh nguån chÝnh mµ ta cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó x©y dùng c«ng nghÖ vµ c¬ cÊu h¹ tÇng. ThuÕ thu nhËp tõ n«ng nghiÖp kh«ng ®¸ng kÓ. + Do chóng ta tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nªn ®· gÆp nhiÒu thö th¸ch gay g¾t. KÕt cÊu kinh tÕ ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c níc giµu vµ nghÌo. Ta mÊt dÇn lîi thÕ c¸c tµi nguyªn vµ lao ®éng. Sù chªnh lÖch kh¸ lín vÒ møc sèng. KÕt cÊu khoa häc - kü thuËt ngµy cµng lín. ThuËn lîi : Nhê chuyÓn giao c«ng nghÖ nªn ta chØ viÖc øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ. Cã thÓ chän c«ng nghÖ míi, phï hîp ®Ó ph¸t triÓn. Ta cã nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm tõ c¸c níc ®i tríc, kh«ng m¾c ph¶i sai lÇm nh nh÷ng níc ®ã... DÔ hîp t¸c ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸. Chóng ta cã lùc lîng lao ®éng dåi dµo, con ngêi ViÖt Nam th«ng minh s¸ng t¹o l¹i cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc th«ng qua ph¸p luËt. ChÝnh s¸ch cô thÓ cña Nhµ níc ta Sù ph¸t triÓn cña c¸c níc trªn thÕ giíi vµ sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta cñng cè cho chóng ta nh÷ng bµi häc lín vÒ nhËn thøc. §ã lµ bµi häc vÒ qu¸n triÖt quan ®iÓm thùc tiÔn - quan ®iÓm c¬ b¶n vµ hµng ®Çu cña triÕt häc M¸c xÝt - còng nh nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lÝ luËn vµ thùc tiÔn - nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c Lªnin. Môc tiªu mµ §¹i héi §¶ng lÇn VIII cña §¶ng ®Ò ra chÝnh lµ sù cô thÓ hoµ hîp thèng nhÊt vÒ h×nh thøc kinh tÕ - x· héi vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña x· héi chñ nghÜa. Ta ph¶i lu«n nhËn thøc vËn dông ®óng ®¾n s¸ng t¹o hai mèi quan hÖ c¬ b¶n lµ quan hÖ b¶n chÊt gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt; quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng. 9 Sù ®æi míi víi tÝnh chÊt míi mÎ kh« khan vµ phøc t¹p cña nã - ®ßi hái ph¶i cã lÝ luËn khoa häc soi s¸ng. Song ph¶i kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lÝ luËn vµ thùc tiÔn. Tríc t×nh h×nh ®ã §¶ng vµ Nhµ níc ®· nhËn ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh mét c¸ch ®óng ®¾n, ®iÒu nµy ë §H §¶ng kho¸ VII ®· nªu râ rµng: trong xu híng quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng khoa häc - c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ngµy mét gia t¨ng th× c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi H§H, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ... "TËn dông lîi thÕ cña níc ®i sau chóng ta tËp trung tríc hÕt cho viÖc tiÕp thu c¸c thµnh tùu khoa häc cña thÕ giíi, øng dông më réng vµ lµm chñ. §ång thêi ph¶i biÕt dµnh nç lùc nhÊt ®Þnh cho nh÷ng mòi nhän ph¸t triÓn, t×m c¸ch ®i t¾t, ®ãn ®Çu t¹o nªn lîi thÕ c¹nh tranh c¶ vÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp t¹o nªn sù ph¸t triÓn nhanh vµ n¾m v÷ng cña nÒn kinh tÕ". a) X©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ míi. C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng thÓ hiÓu nh tríc kia. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngµnh c«ng nghiÖp mµ cßn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ho¸ tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Tõ ®ã t¹o ra ®îc sù c©n ®èi hµi hoµ gi÷a c¸c ngµnh trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc doanh. Ph¬ng híng cô thÓ. §iÒu ®Çu tiªn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt lµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu "c«ng - n«ng nghiÖp vµ dÞch vô" phï hîp víi xu híng "më" cña nÒn kinh tÕ. VÊn ®Ò nµy ®îc gi¶i quyÕt t¹o nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho viÖc ph©n c«ng l¹i lao ®éng hîp lÝ trong c¸c ngµnh kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh hîp lÝ víi c¬ cÊu ®Çu t. b) C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. (Sù cÇn thiÕt): Níc ta hiÖn nay lµ mét Nhµ níc so víi 80% d©n c ®ang sinh sèng b»ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §©y lµ mét ®Þa bµn tËp trung ®¹i bé phËn ngêi nghÌo. V× vËy, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi n«ng th«n ®· ®ang vµ sÏ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña chóng ta. Song n«ng nghiÖp kh«ng thÓ tù m×nh thay ®æi, ®æi míi c¬ së vËt chÊt kü thuËt c«ng nghÖ, kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng trëng nhanh ®Ó t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho n«ng d©n mµ ph¶i cã t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp, dÞch vô... chØ cã nh vËy sÏ xo¸ bá ®îc tr¹ng th¸i tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo n©ng cao møc t¹o nhËp b×nh qu©n. ChÝnh s¸ch ®êng lèi ph¸t triÓn: Trong khu vùc n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp ph¬ng híng hµng chiÕn lîc ®ã lµ thay thÕ nhËp khÈu vµ cã hiÖu qu¶ thÊp ®Õn hµng m¹nh ra xuÊt khÈu. NhiÒu ngêi cho r»ng ®©y lµ híng sai lÇm nhng thùc tÕ kh«ng ph¶i vËy. N«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt cã ®Æc trng lµ s¶n phÈm cña nã cÇn thiÕt cho mäi cuéc sèng hµng ngµy. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cung cÊp s¶n phÈm ®ñ trong níc råi míi xuÊt khÈu lµ mét lÏ ®¬ng nhiªn nh÷ng c«ng cô s¶n phÈm chØ trong níc cßn víi x· héi lµ mét lÏ ®¬ng nhiªn bëi ta kh«ng thÓ nhËp l¬ng thùc mµ l¹i kh«ng tù s¶n xuÊt ®îc ra. Tuy nhiªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn ®îc qu¸ tr×nh ®Çu t khoa häc - c«ng nghÖ ®Ó ®em l¹i chÊt lîng s¶n lîng cao cho s¶n phÈm. C«ng nghiÖp nhÑ cÇn ®îc ph¸t triÓn trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt thuèc trõ s©u ph©n bãn vi sinh kh«ng g©y ®éc h¹i. 10 C¬ khÝ ho¸ lµ ®iÒu kiÖn ®a kü thuËt m¸y mãc vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. c) X©y dùng míi kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ: KÕt cÊu h¹ tÇng võa lµ ®iÒu kiÖn võa lµ môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. d) Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái sù tham gia cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Sau nh÷ng n¨m më cöa, nÒn kinh tÕ cïng víi nh÷ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng nh tríc kia ngµy nay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tõ quèc doanh ®Õn t nh©n ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña m×nh n»m trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng tÇng chóng bæ sung cho nhau c¹nh tranh nhau t¹o nªn mét sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®Èy níc ta lªn mét nÊc thang cao h¬n cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ x©y dùng ®Êt níc. * Mét sè vÊn ®Ò cÇn lu ý: X· héi lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng, do ®ã ë níc ta khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ còng ph¶i ®Æt trong quy luËt vËn ®éng ®ã, muèn t¹o ra nh÷ng bíc chuyÓn biÕn tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ níc ta ®ßi hái c¸c néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ còng nh ph¶i thêng xuyªn thay ®æi vµ bæ sung. C¸c néi dung trong c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ vµ bæ sung cho nhau quan träng nhÊt lµ lu«n ph¶i chó ý ®Õn viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng... Níc ta coi ph¸t triÓn con ngêi lµ mét môc tiªu ®Çu tiªn, lµ ®éng lùc c¨n b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, lÊy viÖc n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ vµ ®µo t¹o båi dìng nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn vµ xem ®ã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ sù nghiÖp cña toµn d©n cña tÊt c¶ thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o, c¸n bé vµ c«ng chøc nhµ níc nãi chung, c¸n bé kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng lµ ph¬ng ph¸p chñ yÕu vµ quyÕt ®Þnh. §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII ®· x©y dùng nhiÖm vô chiÕn lîc chÕ ®é nh»m x©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé cã b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng thµnh th¹o chuyªn m«n nghiÖp vô cã kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña t×nh h×nh nhiÖm vô trong thêi kú míi thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng cã nh÷ng lóc thuËn lîi, bªn c¹nh ®ã cã rÊt nhiÒu khã kh¨n ®ßi hái chóng ta ph¶i cã c¸ch nh×n nhËn vµ ph¬ng ph¸p khoa häc s¸ng t¹o, ph¶i cã quan ®iÓm kh¸ch quan toµn diÖn ph¸t triÓn ®a chÝnh s¸ch cô thÓ lµ thùc tiÔn. Lu«n lu«n ®Ò cao vai trß thùc tiÔn nhiÒu kh«ng coi nhÑ lÝ luËn. Ph¶i lu«n x©y dùng lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng HCM lµm nÒn t¶ng t tëng cña §¶ng lµm kim chØ nam cho c«ng nghiÖp ta, cho c¸ch m¹ng níc ta, cho d©n téc, ph¸t triÓn ®æi míi kinh tÕ t duy ë níc ta, ®a níc ta lªn con ®êng x· héi chñ nghÜa. Mét ®iÒu quan träng n÷a lµ ph¶i kh¾c phôc mét sè t tëng h÷u khuynh kh«ng tiÕn hµnh c¸ch m¹ng, t¶ khuynh chñ quan nãng véi, duy ý chÝ... 11 BÖnh chñ quan, duy ý chÝ lµ sai lÇm kh¸ phæ biÕn ë níc ta vµ ë nhiÒu níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y, g©y t¸c h¹i nghiªm träng víi x©y dùng x· héi chñ nghÜa. Sai lÇm lµ ë lèi suy nghÜ vµ h×nh thøc gi¶n ®¬n, nãng véi, ch¹y theo nguyÖn väng chñ quan thÓ hiÖn trong mét sè chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch x· héi víi hiÖn thùc kh¸ch quan. §Ó kh¾c bÖnh nµy cÇn sö dông ®ång bé nhiÒu biÖn ph¸p. Tríc hÕt lµ ®æi míi t duy, lý luËn, n©ng cao nh©n lùc trÝ tuÖ tr×nh ®é lý luËn cña §¶ng. Trong ho¹t ®éng trùc tiÕp ph¶i t«n träng vµ hµnh ®éng theo quy luËt kh¸ch quan. Ph¶i ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ, chèng b¶o thñ, tr× trÖ quan liªu. Song ®Ó lµm ®îc tÊt c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ò ra, ph¶i cã mét Nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n, mét nhµ níc thùc sù cña d©n do d©n vµ v× d©n. Cho ®Õn nay, kh«ng ph¶i mäi vÊn ®Ò vÒ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ho¸ ë níc ta ®Òu ®îc hoµn toµn lµm râ, thËm chÝ nhiÒu vÊn ®Ò cßn trë nªn phøc t¹p h¬n so víi sù trï liÖu ban ®Çu. Ch¼ng h¹n lµm sao kÕt hîp kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa x· héi; quan hÖ gi÷a chÕ ®é kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi chÕ ®é chÝnh trÞ: lµm sao cho kinh tÕ nhµ níc thùc sù ®ãng vai trß chñ ®¹o; c¸c chÆng ®êng cña thêi kú qu¸ ®é c¸c bíc ®i cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®èi víi n«ng nghiÖp n«ng th«n... §Ó lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò ch¾c ch¾n ph¶i võa vËn dông s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn häc thuyÕt M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh võa ®æi míi trong thùc tiÔn, tiÕn hµnh tæng kÕt thùc tiÔn, kh¾c phôc c¸c khuynh híng sai lÇm nh gi¸o ®iÒu, xÐt l¹i, chñ quan duy ý chÝ... §ã còng tøc lµ ph¶i vËn dông s¸ng t¹o qu¸n triÖt h¬n n÷a phÐp biÖn chøng M¸c xÝt trong qu¸ tr×nh ®æi míi. C. KÕt luËn Cã mét nhµ b¸o ®· nhËn ®Þnh vÒ níc ta r»ng ViÖt Nam "con Rång nhá ®ang chuyÓn m×nh". Theo em, nãi nh vËy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ sai. Níc ta víi biÕt bao tiÒm n¨ng sÏ trë thµnh giµu m¹nh nÕu ph¸t triÓn ®óng híng cña nh÷ng con ®êng duy nhÊt ®ã lµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nh §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· chän th«ng qua viÖc c«ng nghiÖp ho¸ kÕt hîp kh«n ngoan víi hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét c¬ héi ®Ó níc ta ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Vµ qu¶ thùc tõ mét níc rÊt nghÌo nµn l¹c hËu ®Õn nay ta ®· kh«ng cßn lµ níc nghÌo trong c¸c níc nghÌo n÷a, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh trong nhiÒu lÜnh vùc. Song sÏ lµ ¶o tëng nÕu mï qu¸ng cêng ®iÖu vµ chØ nh×n vµo nh÷ng thµnh tùu cã ®îc mµ kh«ng tiÕp xóc nhËn thøc t×nh h×nh thùc tr¹ng níc ta so víi níc kh¸c tiÕn bé h¬n ®Ó vËn ®éng ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®óng ®¾n th× níc ta sÏ tiÕp tôc tôt hËu vµ r¬i vµo t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo. HiÖn tîng con rång ch©u ¸ kh«ng thÓ x¶y ra nÕu cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n, l¹c hËu, nî nÇn chång chÊt, bïng næ d©n sè, xung ®ét triÒn miªn vÒ t«n gi¸o vµ s¾c téc... Cho nªn mét lÇn n÷a ®ßi hái chóng ta ph¶i s¸ng suèt, linh ho¹t trong sù ®æi míi nhng lu«n lu«n ph¶i b¸m s¸t lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi M¸c - Lªnin. 12 13