§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Lêi Më §Çu
Nh mäi ngêi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n
¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tríc ®Õn nay nã tån t¹i
vµ ph¸t triÓn chñ yÕu ë c¸c níc chñ nghÜa t b¶n, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n. Chñ nghÜa t b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a u
thÕ cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh
doanh, t×m kiÕm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc lîng s¶n
xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ
nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸ cao vµ phån thÞnh trong c¸c níc t b¶n
ph¸t triÓn.
Tõ ®¹i héi IV cña §¶ng ( n¨m 1986 ) ®Êt níc ta thùc hiÖn ®êng lèi ®æi
míi ,chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®·
®Ò ra trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng h¬n 10 n¨m qua, ®Êt níc ®· vît qua bao
khã kh¨n, thö th¸ch giµnh ®îc nhiÒu thµnh tùu trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng
x· héi, trong ®ã cã lÜnh vùc kinh tÕ. Tuy nhiªn trong c¸c V¨n kiÖn cña §¶ng
t¹i ®¹i héi lÇn thø VII,VIII ®· ®Ò cËp ®Õn 4 nguy c¬ th¸ch thøc ®èi víi sù
nghiÖp c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë níc ta, trong ®ã “chÖch híng x· héi chñ
nghÜa” cã thÓ coi lµ nguy c¬ lín nhÊt. V× vËy kh¶ n¨ng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta cã trë thµnh hiÖn thùc hay kh«ng tríc hÕt
phô thuéc vµo vai trß l·nh ®¹o kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ níc lµ nh©n tè quyÕt
®Þnh nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng
nh toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt níc.
Ngµy nay trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, víi s ph¸t triÓn nhanh
chãng cña khoa häc - c«ng nghÖ, nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ níc th×
kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ lín cã tÇm cì quèc gia, quèc
tÕ . V× thÕ kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù vËn hµnh cña c¬ chÕ thÞ trêng víi sù ®iÒu
tiÕt cña nhµ níc lµ cÇn thiÕt vµ lµ gi¶i ph¸p mang l¹i thµnh c«ng trªn con ®êng
ph¸t triÓn. Trong mèi quan hÖ ®ã, nhµ níc gi÷ vai trß ®Þnh híng t¹o “hµnh
lang “ ph¸p lý vµ m«i tr¬ng ®Çu t ®Ó c¸c chñ thÓ cã thÓ cã thÓ ph¸t huy tÝnh
n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña m×nh.
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng vÒ vai trß cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng nªn em ®· chän ®Ò tµi “Vai trß cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta’’. Lµ mét sinh viªn n¨m thø 2 nªn tÇm hiÓu biÕt, nhËn thøc vµ lý
luËn cña em cßn nhiÒu h¹n chÕ . Bëi vËy em rÊt mong ®îc sù gióp ®ì cña thÇy
®Ó bµi viÕt cña em ®îc hoµn chØnh h¬n.
Em xin c¶m ¬n thÇy gi¸o TS T« §øc H¹nh ®· gióp ®ì em hoµn thµnh
bµi viÕt nµy.
PhÇn I
1
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Nh÷ng lý luËn vÒ
NÒn kinh tÕ thÞ trêng
2
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
A . kinh tÕ thÞ trêng
I. Nh÷ng lý luËn vÒ nÒn Kinh tÕ thÞ trêng
1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm
KTTT lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, lµ mét h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt x· héi hiÖu qu¶ nhÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi
hiÖn nay. C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña KTTT:
-C¸c chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh tù chñ cao. Mçi chñ thÓ kinh tÕ lµ mét
thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ cã quan hÖ ®éc lËp víi nhau, mçi chñ thÓ tù quyÕt
®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh.
-TÝnh phong phó cña hµng hãa. Do c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu tù quyÕt
®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh nªn bÊt cø hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu th× sÏ cã ngêi s¶n xuÊt. Mµ nhu cÇu cña con ngêi th× v« cïng phong phó, ®iÒu nµy t¹o
nªn sù phong phó cña hµng ho¸ trong nÒn KTTT .
-C¹nh tranh lµ tÊt yÕu trong KTTT .Hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu lín thÝ sÏ
cã nhiÒu ngêi s¶n xuÊt. Khi cã qu¸ nhiÒu ngêi cïng s¶n xuÊt mét mÆt hµng th×
sù c¹nh tranh lµ tÊt yÕu.
-KTTT lµ mét hÖ thèng kinh tÕ më, trong ®ã cã sù giao lu réng r·i
kh«ng chØ trong thÞ trêng mét níc mµgi÷a c¸c thÞ trêng víi nhau.
-Gi¸ c¶ h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng. Kh«ng mét chñ thÓ kinh tÕ nµo
quyÕt ®Þnh ®îc gi¸ c¶. Gi¸ cña mét mÆt hµng ®îc quyÕt ®Þnh bëi cung vµ cÇu
cña thÞ trêng.
NÒn KTTT cã thÓ tù ho¹t ®éng ®îc lµ nhê vµo sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ
thÞ trêng. §ã lµ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt
cung cÇu, lu th«ng tiÒn tÖ, c¹nh tranh…t¸c ®éng, phèi hîp ho¹t ®éng cña toµn
bé thÞ trêng thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt.
2. ¦u vµ nhîc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
a. ¦u ®iÓm
Kinh tÕ thÞ trêng thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn t¹o ra sù c¹nh
tranh g¾t gao gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt. Ngêi tiªu dïng ®îc tho¶ m·n nhu cÇu
còng nh ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ mäi chñng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô.
Ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng x· héi ho¸ cao. Më réng quan hÖ nhiÒu
lo¹i thÞ trêng tõ thÞ trêng ®Þa ph¬ng, thÞ trêng d©n téc vµ khu vùc, thi trêng
quèc tÕ.
T¹o xu thÕ liªn doanh, liªn kÕt ®Èy m¹nh giao lu kinh tÕ, c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn cã c¬ héi ®îc tiÕp xóc ®îc chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c«ng
nghÖ qu¶n lý tõ c¸c níc ph¸t triÓn ®Ó thóc ®Èy c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ ë níc m×nh
Kinh tÕ thÞ trêng gãp phÇn thóc ®Èy giao lu gi÷a c¸c níc díi sù thÓ hiÖn
qua cac s¶n phÈm dÞch vô mang b¶n s¾c riªng cña tõng d©n téc, tõng ®Þa ph¬ng, tõng quèc gia.
b. Nhîc ®iÓm
Kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ ph¸t triÓn, lóc ®ã vai trß cña kinh tÕ nhµ níc bÞ gi¶m sót vµ chÞu søc Ðp
m¹nh mÏ t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
3
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù c¹nh tr¹nh g¾t gao gi· c¸c nhµ s¶n
xuÊt, c¸c nhµ ph©n phèi dÉn ®Õn thÊt nghiÖp t¨ng cao ho¹t ®éng phóc lîi x·
héi bÞ gi¶m sót.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng do c¸c nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô ch¹y theo
lîi nhuËn g©y ra hËu qu¶ vÒ m«i trêng sinh th¸i lµm gi¶m tèc ®é t¨ng trëng
bÒn v÷ng cña quèc gia.
MÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®em l¹i lµ c¸c tÖ n¹n x· héi míi n¶y
sinh cang ngµy cµng gia t¨ng.
NÒ kinh tÕ thÞ trêng víi b¶n chÊt cña nã lµ lîi nhËn tèi ®a th× viÖc cÇn
®Þnh híng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ rÊt quan träng, nÕu kh«ng sÏ cã nguy
c¬ ®i chÖch híng x· héi chñ nghÜa ®èi lËp víi b¶n chÊt cña nhµ níc ta.
II. C¬ chÕ thÞ trêng
1. Kh¸i niÖm
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã
cña nã nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung – cÇu, quy luËt c¹nh tranh,v.v …C¸c
quy luËt ®ã ®Òu biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua gi¸ c¶ thÞ trêng.
Nhê sù vËn ®éng gi¸ c¶ thÞ trêng mµ diÔn ra mét sù thÝch øng mét c¸c tù ph¸t
gi÷a khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt ( tæng cung ) víi khèi lîng vµ c¬ cÊu
cña s¶n xuÊt (tæng cung ), tøc lµ sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt ®ã ®· ®iÒu tiÕt
nÒn s¶n xuÊt x· héi.
VËy: c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒ kinh tÕ thÞ trêng do
sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, c¬ chÕ
thÞ trêng lµ hÖ thèng h÷u c¬ cña sù thÝch øng lÉn nhau, tù ®IÒu tiÕt lÉn nhau
cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, cung – cÇu, c¹nh tranh …trùc tiÕp ph¸t huy t¸c dông
trªn thÞ trêng ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
C¬ chÕ thÞ trêng lµ mét bé m¸y tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù
gi¸c ho¹t ®éng cña ngêi tiªu dïng víi c¸c nhµ s¶n xuÊt. C¬ chÕ thÞ trêng tù
ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng ph¸t sinh vµ
ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng, ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao
®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã thÞ trêng vµ do ®ã co¸ c¬ chÕ thÞ trêng ho¹t ®éng.
2. ¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng
a. ¦u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng
C¬ chÕ thÞ trêng cã nh÷ng u ®iÓm vµ t¸c dông mµ kh«ng cã c¬ chÕ nµo
hoµn toµn thay thÕ ®îc.
Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña chñ thÓ kinh tÕ vµ
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶.
Thø hai,sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng sÏ ®a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t
gi· khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n suÊt ( tæng cung )víi khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu
cÇu cña x· héi ( tæng cÇu ). Nhê ®ã ta cã thÓ tho¶ m·n tèt nhu cÇu tiªu dïng
c¸ nh©n vÒ hµng v¹n s¶n phÈm kh¸c nhau. NhiÖm vô nµy nÕu ®Ó Nhµ níc lµm
sÏ ph¶i thùc hiªn mét sè c«ng viÖc rÊt lín, cã khi kh«ng thùc hiÖn ®îc vµ ®ßi
hái chi phÝ cao trong qu¸ tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh.
Thø ba, c¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ®æi míi kÜ thuËt, hîp lý ho¸ s¶n
xuÊt. Søc Ðp cña c¹nh tranh buéc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n
4
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
xuÊt c¸ biÖt ®Õn møc tèi thiÓu b»ng c¸ch ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt
tèt nhÊt nh kh«ng ngõng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ®æi míi s¶n
phÈm, ®æi míi tæ chøc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶.
Thø t, c¬ chÕ thÞ trêng thù hiÖn ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ mét
c¸ch tèi u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, viÖc lu ®éng, di chuyÓn, ph©n phèi c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt, vèn ®Òu tu©n theo nguyªn t¾c cña thi trêng; chóng sÏ chuyÓn
®Õn n¬i ®îc sö dông víi hiÖu qu¶ cao nhÊt, do ®ã c¸c nguån lù kinh tÕ ®îc
ph©n bè mét c¸ch tèi u.
Thø n¨m, sù ®iÒu tiÕt cña cña c¬ chÕ thÞ trêng mÒm dÎo h¬n sù ®iÒu
chØnh cña c¬ quan nhµ níc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n tríc, nh÷ng ®iÒu
kiÖn kinh tÕ biÕn ®æi, lµm thÝch øng kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt x· héi víi nhu cÇu
x· héi.
Nhê nh÷ng u ®iÓm vµ t¸c dông ®ã, c¬ chÕ thÞ trêng cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ. Nã lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn
s¶n xuÊt x· héi.Tuy nhiªn, “sù thµnh c«ng” cña c¬ chÕ ®ã lµ cã ®iÒu kiÖn:
C¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®îc lu ®éng, di chuyÓn dÔ dµng, gi¸ c¶ thÞ trêng cã tÝnh
linh ho¹t th«ng tin thÞ trêng ph¶i nh¹y, vµ c¸c chñ thÓ thÞ trêng ph¶i n¾m ®îc
®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan.
5
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
b. Nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng
C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tuy
nhiªn c¬ chÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã.
Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ trêng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña
c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, th× hiÖu lùc
cña c¬ chÕ thÞ trêng bÞ gi¶m. Ch¼ng h¹n xuÊt hiÖn ®éc quyÒn, c¸c nhµ ®éc
quyÒn cã thÓ gi¶m s¶n lîng, t¨ng gi¸ ®Ó thu lîi nhËn cao, mÆt kh¸c, khi xuÊt
hiÖn ®éc quyÒn th× kh«ng cã søc Ðp cña c¹nh tranh ®èi víi viÖc ®æi míi kÜ
thuËt.
Thø ba, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi Ých tèi ®a, v×
vËy hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi g©y « nhiÔm m«i trêng sèng cña
con ngêi, do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi kh«ng ®îc ®¶m b¶o.
Thø ba, ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng, cã nh÷ng môc tiªu x· héi
chñ nghÜa dï c¬ chÕ thÞ trêng cã hoat ®éng tr«i tr¶y th× còng kh«ng ®¹t ®îc.
Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng sÏ dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, ph©n cùc
vÒ cña c¶i, t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng sÏ ®a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, nhng
nã kh«ng tù ®éng mang l¹i nh÷ng gi¸ trÞ mµ x· héi muèn v¬n tíi. Edgar
Morin ®· nhËn xÐt chua ch¸t: “Trong c¸c nÒn v¨n minh ®îc gäi lµ ph¸t triÓn
cña chóng ta, tån t¹i mét t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn th¶m h¹i vÒ v¨n ho¸, trÝ
n·o, t×nh ngêi ”.
Thø t, mét nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ trêng thuÇn tuý ®iÒu tiÕt khã tr¸nh
khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng kinh tÕ cã tÝnh chu kú vµ thÊt nghiÖp.
Ngêi ta nhËn thÊy r»ng, mét nÒ kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i ®ng tríc mét khã
kh¨n nan gi¶i cña kinh tÕ vÜ m«: kh«ng mét níc nµo trong mét thêi gian dµi
l¹i cã ®îc l¹m ph¸t thÊp vµ ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm.
Do c¬ chÕ thÞ trêng cã mét lo¹t c¸c khuyÕt tËt vèn cã cña nã, nªn trong
thùc tÕ kh«ng tån t¹i c¬ chÕ thÞ trêng thuÇn tuý, mµ thêng cã sù can thiÖp cña
nhµ níc ®Ó söa ch÷a nh÷ng thÊt b¹i cña c¬ chÕ thÞ trêng, khi ®ã nÒn kinh tÕ,
nh ngêi ta thêng gäi, gäi lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp.
B . Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë ViÖt Nam
I . V× sao ViÖt Nam lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ?
Nh mäi ngêi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n
¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tríc ®Õn nay nã
tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu díi chñ nghÜa t b¶n, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n . Chñ nghÜa t b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a u
thÕ cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh
doanh, t×m kiÐm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc lîng s¶n
xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ
nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn cao vµ phån thÞnh trong c¸c níc t b¶n ph¸t
triÓn.
Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ v¹n n¨ng.
Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc nã cßn mÆt tr¸i, cã khuyÕt tËt tõ trong b¶n chÊt cña nã
do chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa chi phèi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña
6
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
lùc lîng s¶n xuÊt, cµng ngµy m©u thuÉn cña chñ nghÜa t b¶n cµng béc lé s©u
s¾c, kh«ng gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò x· héi, lµm t¨ng thªm tÝnh bÊt c«ng vµ
bÊt æn x· héi, ®µo s©u thªm hè ng¨n c¸ch gi÷a ngêi giµu vµ ngêi ngÌo. H¬n
thÕ n÷a, trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, nã cßn r»ng buéc c¸c níc kÐm
ph¸t triÓn trong quü ®¹o bÞ lÖ thuéc vµ bÞ bãc lét theo quan hÖ ”trung t©m –
ngo¹i vi”. Cã thÓ nãi , nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa toµn cÇu ngµy nay
lµ sù thèng trÞ cña mét sè Ýt níc lín hay mét sè tËp ®oµn xuyªn quèc gia ®èi
víi ®a sè c¸c níc ngÌo, lµm t¨ng thªm m©u thuÉn gi÷a c¸c níc giµu vµ níc
nghÌo .
ChÝnh v× thÕ nh mµ, nh C.Mac ®· ph©n tÝch vµ dù b¸o,chñ nghÜa t b¶n
tÊt yÕu ph¶i nhêng chç cho mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chÕ ®é míi v¨n míi
v¨n minh h¬n, nh©n ®¹o h¬n. Chñ nghÜa t b¶n mÆc dï ®· vµ ®ang t×m mäi c¸ch
®Ó t ®iÒu chØnh, tù thÝch nghi b¨ng c¸ch ph¸t triÓn “ nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn
®¹i ”,” nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi “, t¹o ra ”chñ nghÜa t b¶n x· héi ”, “ chñ
nghÜa t b¶n nh©n d©n ”,” nhµ níc phóc lîi chung ” …, tøc lµ ph¶I cã s can
thiÖp trùc tiÕp cña nhµ nø¬c vµ còng ph¶i ch¨m lo vÊn ®Ò x· héi nhiÒu h¬n,
nhng do m©u thuÉn tõ trong b¶n chÊt cña nã, chñ nghÜa t b¶n kh«ng thÓ tù gi¶i
quyÕt ®îc, cã ch¨ng nã chØ t¹m thêi xoa dÞu ®îc chõng nµo m©u thuÉn mµ
th«i. NÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®ang nghµy cµng thÓ hiÖn
xu híng tù phñ ®Þnh vµ tù tiÕn ho¸ ®Ó chuÈn bÞ chuyÓn sang giai ®o¹n hËu
c«ng nghiÖp, theo xu híng x· héi ho¸. §©y lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ quy luËt
ph¸t triÓn cña x· héi. Nh©n lo¹i muèn tiÕn lªn, x· héi muèn ph¸t triÓn th× døt
kho¸t kh«ng thÓ dõng l¹i ë kinh tÕ thÞ trêng chñ nghÜa t b¶n.
M« hinh chñ nghÜa x· héi kiÓu X« - viÕt lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi, tæ
chc kinh tÕ muèn sím kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña chñ nghÜa t b¶n, muèn
nhanh chãng x©y dùng mét chÕ ®é x· héi tèt ®Ñp h¬n, mét ph¬ng thøc s¶n
xuÊt v¨n minh, hiÖn ®¹i h¬n chñ nghÜa t b¶n. §ã lµ mét ý tëng tèt ®Ñp, vµ trªn
thùc tÕ suèt h¬n 70 tån t¹i, chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc ë Liªn X« ®· ®¹t ®îc
nhiÒu thµnh tùu vÜ ®¹i, lµm thay ®æi h¼n bé mÆt cña ®Êt níc vµ ®êi sèng cña
nh©n d©n Liªn X«. Nhng cã lÏ do n«n nãng, lµm tr¸i quy luËt (muèn xo¸ bá
ngay kinh tÕ hµng ho¸, ¸p dông ngay c¬ chÕ kinh tÕ phi thi trêng),kh«ng n¨ng
®éng,kÞp thêi ®IÒu chØnh khi cÇn thÕt cho nªn rót cuéc ®· kh«ng thµnh c«ng.
Thùc ra, khi mãi vËn dông häc thuyÕt M¸c vµo x©y dng chñ nghÜa x·
h«I á nuíc Nga sau C¸ch m¹ng Th¸ng Mêi. V.I.Le-nin cung ®· tõng chñ tr¬ng
kh«ng ¸p dông kinh tÕ thÞ trêng mµ thùc hiÖn “ chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn
” . Nhng chØ sau mét thêi gian ng¾n, Ngêi ®· ph¸t hiÖn ra sai lÇm, kh¾c phôc
sù nãng véi b»ng c¸ch ®a ra thùc hiªn “ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi”(NEP) mµ néi
dung c¬ b¶n cña nã lµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, chÊp nhËn ë
møc ®é c¬ chÕ thÞ trêng. Theo V.I.Le-nin,®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë mét
níc cßn t¬ng ®èi l¹c hËu vÒ kinh tÕ nh ë níc Nga, cÇn ph¶i sö dông quan hÖ
hµng ho¸ - tÒn tÖ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ®Æc biÖt lµ
sö dông chñ nghÜa t b¶n nhµ níc ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Tuy chØ míi
thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n nhng NEP ®½ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc
cho níc Nga: håi phôc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ bÞ triÕn tranh tµn ph¸, nhiÒu
ngµnh kinh tÕ b¾t ®Çu ho¹t ®éng n¨ng ®éng, nhén nhÞp h¬n. TiÕc r»ng t tëng
7
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
cña V.I.Le-nin vÒ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi chÝnh s¸ch NEP ®· kh«ng ®îc tiÕp tôc thùc hiªn sau khi Ngêi qua ®êi.Sù thµnh c«ng vµ ph¸t triÓn m¹nh
mÏ suèt mét thêi gian kh¸ dµi cña Liªn X« trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸
®Êt níc b»ng m« h×nh kinh tÕ d trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, kÕ
hoach ho¸ tËp trung cao ®é; ph©n phèi thu nhËp mang tÝnh b×nh qu©n; kinh tÕ
hµng ho¸ kinh tÕ thÞ trêng bÞ lo¹i bá ®· cã søc hÊp dÉn h¬n ®èi víi nh©n lo¹i
vµ lµm cho giíi lý luËn kinh tÕ c¸c níc x· héi chñ nghÜa vµ c¸c níc ph¸t triÓn
tuyÖt ®èi ho¸,biÕn thµnh c«ng thøc ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c níc ®i theo con
®êng x· h«Þ chñ nghÜa.
Còng cÇn nãi thªm r»ng, trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi,
giíi lý luËn ë mét sè níc còng c¶m thÊy cã c¸i g× “ cha æn ” , còng ®¨ ®a ra
nh÷ng kiÕn nghÞ, nh÷ng ®Ò xuÊt, ®¹i lo¹i nh quan ®iÓm “chñ nghÜa x· héi thÞ
trêng ”,… nhng kh«ng ®îc chÊp nhËn.
Vµo cuèi nhng n¨m 70 cña thÕ kû XX, nh÷ng h¹n chÕ khuyÕt tËt cña
m« h×nh kinh tÕ X«-viÕt ®· béc lé ra rÊt râ céng vãi sù yÕu kÐm trong c«ng t¸c
l·nh ®¹o, qu¶n lý lóc bÊy giê ®· lµm cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi
ë Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u r¬I vµo t×nh trang tr× trÖ, khung ho¶ng. Mét sè
ngêi l·nh ®¹o chñ chèt cña §¶ng vµ Nhµ níc Liªn X« lóc ®ã muèn thay ®æi
t×nh h×nh b»ng c«ng cuéc c¶i c¸ch, c¶i tæ, nhng víi mét “ t duy chÝnh trÞ míi
”, hä ®· pham sai lÇm nghiªm träng cùc ®oan phiÕn diÖn ( ë ®©y cha nãi ®Õn
sù ph¶n béi lý tëng x· héi chñ nghÜa cña hä vµ sù ph¸ ho¹i th©m hiÓm cña c¸c
thÕ lùc thï ®Þch ), dÉn tíi sù tan gi· cña Liªn X« vµ sù sôp ®æ cña hÖ thèng x·
héi chñ nghÜa thÕ giíi. Sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa
kh¸c ë ®«ng ¢u vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, d©u nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX d·
lµm lé râ nh÷ng khuyÕt tËt cña m« hinh kinh tÕ cng nh¨ phi thÞ trêng, mÆc dï
nh÷ng khuyÕt tËt ®ã kh«ng ph¶I lµ nguyªn nh©n tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ.
ViÖt Nam lµ mét níc nghÌo, kinh tÕ – kü thuËt l¹c hËu, tr×nh ®é x· héi
cßn thÊp, l¹i bÞ triÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ . §i lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc
tiªu lý tëng cña nh÷ng ngêi céng s¶n vµ nh©n d©n ViÖt Nam, lµ khat väng
ngµn ®åi thiªng liªng cña d©n téc ViÖt Nam. Nhng ®i lªn chñ nghÜa x· héi
b»ng c¸ch nµo ? §ã lµ c©u hái lín cùc k× hÖ träng, muèn tr¶ lêi thËt kh«ng
®¬n gi¶n. Suèt mét thêi gian dµi, ViÖt Nam còng nh nhiÒu níc kh¸c Viªt Nam
còng ¸p dông m« h×nh chñ nghÜa x· héi kiÓu X«-viÕt, m« h×nh kinh tÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh bao cÊp. M« h×nh nµy ®· thu ®îc nh÷ng kÕt
qu¶ quan träng, nhÊt lµ ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña ®Êt níc thêi kú cã chiÕn
tranh. Nhng vÒ sau m« h×nh nµy béc lé nhiÒu khuyÕt ®Óm vµ trong c«ng t¸c
chØ ®¹o còng ph¹m ph¶i mét sè sai lÇm mµ nguyªn nh©n s©u xa cña nh÷ng sai
lÇm ®ã lµ bÖnh gi¸o ®iÒu, chñ quan duy ý chÝ, lèi suy nghÜ hanh ®éng ®¬n gi¶
nãng véi kh«ng t«n träng quy luËt kh¸ch quan, nh¹n thøc vÒ chñ nghÜa x· héi
kh«ng ®óng víi thùc tÕ ViÖt Nam.
Trªn c¬ së nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ chñ nghÜa x· héi
vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam, §¹i héi VI cña ®¶ng céng
s¶n ViÖt Nam (th¸ng 12-1986) ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc
nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i
héi ®a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ con ®êng, ph¬ng ph¸p x©y dùng chñ nghÜa
8
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
x· héi, ®Æc biÖt lµ quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa trong thêi
kú qu¸ ®é, vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña s¶n xuÊt
hµng ho¸ vµ thÞ trêng, phª ph¸n triÖt ®Ó c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, vµ
kh¼ng ®Þnh chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh. §¹i héi chñ tr¬ng ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi nh÷ng h×nh thøc kinh doanh phï hîp;
coi trong viÖc kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n, tËp thÓ vµ x· héi; ch¨m lo toµn diÖn vµ
ph¸t huy nh©n tè con ngêi, cã nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch x· héi. §¹i héi VI
lµ mét cét mèc ®¸nh dÊu bíc chuyÓn quan träng trong nhËn thøc cña §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë
ViÖt Nam. §ã lµ mét kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh t×m tßi, thö nghiÖm, suy t,
®Êu tranh t tëng rÊt gian khæ, kÕt tinh trÝ tuÖ vµ c«ng søc cña toµn §¶ng toµn
d©n trong nhiÒu n¨m.
Héi nghÞ Trung ¬ng 6 (th¸ng 3-1989), khoa VI, ph¸t triÓn thªm mét bíc, ®a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu
thµnh phÇn ®i lªn chñ nghÜa x· héi, coi “ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
cã ý nghÜa chiÕn lîc l©u dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá di lªn chñ nghÜa
x· héi ”.
§Õn ®¹i héi VII ( th¸ng 6 n¨m 1991 ), §¶ng céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc
nãi râ h¬n chñ tr¬ng nµy vµ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ chñ tr¬ng chiÕn lîc, lµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam. C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n¬c trong
thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña §¶ng kh¼ng ®Þnh : “ ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, vËn hµnh
theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc”. §¹i héi VIII cña §¶ng
(6/1996) ®a ra mét kÕt luËn míi rÊt quan träng : “s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi
lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n
lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ
ngay c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®îc x©y dùng”. Nh÷ng lóc ®ã còng míi nãi nÒn
kinh tÕ hang ho¸, c¬ chÕ thÞ trêng, cha dïng kh¸i niÖm “ kinh tÕ thÞ trêng ”.
Ph¶i ®Õn ®¹i héi IX cña §¶ng (th¸ng 4/2001) míi chÝnh thøc ®a ra kh¸i niÖm
“kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”. §¹i héi kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ ®êng lèi chiÕn lîc nhÊt qu¸n,
lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong suèt thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi
ë ViÖt Nam. §©y lµ kÕt qu¶ sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, t×m tßi, tæng kÕt thùc
tiÔn; vµ lµ bíc ph¸t triÓn míi vÒ t duy lý luËn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam.
II.B¶n chÊt, ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë ViÖt Nam
Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa kh«ng
ph¶i lµ sù g¸n ghÐp chñ quan gi· kinh tÕ thÞ trêng vµ chñ nghÜa x· héi, mµ lµ
sù n¾m b¾t vµ vËn dông xu thÕ vËn ®éng kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ trêng
trong thêi ®¹i ngµy nay. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam trªn c¬ së nhËn thøc tÝnh
quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ sù kh¸i qu¸t, ®óc rót tõ kinh nghiÖm ph¸t
triÓn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tõ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x·
héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®Ó ®a ra chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, nh»m sö dông kinh tÕ thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn
môc tiªu tng bíc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
9
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
héi chñ nghÜa lµ m« h×nh kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi.
§©y lµ mét kiÓu kinh tÕ thÞ trêng míi trong lich sö cña kinh tÕ thÞ trêng. Còng
cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ trêng lµ “ c¸i phæ biÕn ”, cßn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa lµ “ c¸i ®Æc thï ” cña ViÖt Nam, phï hîp víi ®IÒu kiÖn cô thÓ
cña ViÖt Nam.
Nãi kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nghÜa ®©y kh«ng
ph¶i lµ kinh tÕ thÞ trêng tù do theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa, còng kh«ng ph¶I lµ
kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung quan liªu; vµ còng ch hoµn toµn lµ
kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa, bëi v× nh trªn ®· nãi,ViÖt Nam ®ang ë trong
thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, võ cã võ ch cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cña chñ
nghÜa x· héi.
Chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ sù
tiÕp thu cã chän läc thµnh tùu cña v¨n minh nh©n lo¹i, ph¸t huy vai trß tÝch
cùc cña kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc thóc ®Èy søc s¶n xuÊt, x· héi ho¸ lao ®éng,
c¶i tiÕn kÜ thuËt - c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, t¹o ra nhiÒu cña
c¶i, gãp phÇn lµm giµu cho chñ nghÜa x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n;
®ång thêi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nh ch¹y theo lîi nhuËn ®¬n thuÇn, c¹nh tranh khèc liÖt,
bãc lét vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ ®¸ng, Ýt quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x·
héi. §©y còng lµ sù lùa chän tù gi¸c con ®êng vµ m« h×nh ph¸t triÓn trªn c¬ së
qu¸n triÖt lý luËn M¸c – enin, n¨m b¾t ®óng quy luËt kh¸ch quan vµ vËn
dông s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam.
§¹i héi IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam chØ râ :Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ võ tu©n theo
nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng võa dùa trªn c¬ së vµ ®îc dÉn d¾t, chi
phèi bëi c¸c nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, thÓ hiÖn trªn c¶ ba
mÆt : Së h÷u, tæ chøc qu¶n lý, vµ ph©n phèi. Nãi c¸c kh¸c, kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa chÝnh lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,
vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc nh»m môc tiªu d©n
giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
Môc ®Ých cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn
lùc lîng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cña
chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. phat triÓn lùc lîng s¶n xuÊt
hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, tiªn tiÕn.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u,
nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o; kinh tÕ
nhµ níc cung víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
Nhµ níc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ
ho¹ch, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, vµ b¨ng c¶ søc m¹nh vËt chÊt cña lùc lîng kinh
tÕ nhµ níc; ®ång thêi sö dông c¬ chÕ thÞ trêng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ
vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n suÊt, gi¶i phãng
søc s¶n xuÊt, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬
chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n.
10
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi theo
kÕt qu¶ lao ®«ng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp
vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x·
héi. T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay
trong tõng bíc ph¸t triÓn. T¨ng tr¬ng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ
gi¸o dôc, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶ s¾c d©n téc,
n©ng cao d©n trÝ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ngêi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc cña ®Êt níc.
Còng cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ mét
kiÓu tæ chøc kinh tÕ cña mét x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn
kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é thÊp sang nÒ kinh tÕ ë tr×nh ®é cao h¬n h¬ng tíi chÕ ®é
x· héi míi – x· héi x· héi chñ nghÜa. §©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã tæ chøc,
cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa,
®îc ®Þnh híng cao vÒ mÆt x· héi, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuÕt tËt cña tÝnh tù
ph¸t thÞ trêng, nh¨m phôc vô tèt nhÊt lîi Ých cña ®¹i ®a sè nh©n d©n vµ sù ph¸t
triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc.
Chñ tr¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa thÓ hiÖn t duy, quan niªm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ sù phï
hîp gi· quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong
thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.
Cã ý kiÕn cho r»ng, kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa; r¨ng chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ trêng kh«ng thÓ dung hîp víi
nhau, nÕu ®em “ ghÐp ” ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµo kinh tÕ thÞ trêng th×
ch½ng kh¸c nµo trén dÇu vµo níc, t¹o ra mét c¬ thÓ “ ®Çu Ng« m×nh Së ”.
Theo chóng t«i, ý kiÕn nµy kh«ng ®óng. Kh«ng ®óng lµ v×, hoÆc ý kiÕn nµy
muèn tr× kÐo ViÖt Nam trong quü ®¹o ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, phñ nhËn
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, kh«ng muèn ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi.
§ã lµ ®iÒu tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan, kh«ng thÓ chÊp nhËn. HoÆc ý kiÕn
nµy kh«ng tho¸t ra ®îc khái t duy cò, ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng víi chñ
nghÜa t b¶n, cho kinh tÕ thÞ trêng lµ c¸i riªng cã cña chñ nghÜa t b¶n, tõ ®ã “ dÞ
øng ” víi kinh tÕ thÞ trêng, kh«ng thÊy hÕt nh÷ng yÕu tè míi, xu híng míi cña
kinh tÕ thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i, lËp l¹i sai lÇm cña mét thêi
kú tríc ®©y.
Còng cã ý kiÕn nhÊn m¹nh mét chiÒu nh÷ng ®Æc trng chung, nh÷ng c¸i
phæ biÕn cña kinh tÕ thÞ trêng, cha thÊy hÕt hoÆc cßn ph©n v©n, nghi ngê vÒ
nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nh÷ng c¸i dÆc thï cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa. Tõ ®ã cha tin lµ kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së
chÕ ®é c«ng h÷u lµ nÒn t¶ng, kinh tÕ quèc doanh lµ chñ ®¹o; r»ng trong kinh tÕ
thÞ trêng kh«ng thÓ cã kÕ ho¹ch. Kh«ng thÓ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi,
kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc nh÷ng tiªu cùc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ trêng,v.v…L¹i
cã ý kiÕn b¨n kho¨n cho r»ng, viÖc lùa chän kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa thùc chÊt lµ trë vÒ víi chñ nghÜa t b¶n, cã thªm ®Þnh ng÷ “ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ” th× còng chØ lµ ®Ó cho yªn lßng, cho cã vÎ “ gi÷ vng lËp
trêng ” mµ th«i, tríc sau g× còng trît sang con ®êng t b¶n chñ nghÜa.
11
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Chóng t«i cho r»ng, nh÷ng b¨n kho¨n nµy lµ dÔ hiÓu, bëi v× ®©y lµ
nh÷ng ®iÒu cßn rÊt míi mÎ cha cã tiÒn lÖ, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ néi dung
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ kiªn tr× vai trß qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ
nghÜa ®ãi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× nh÷ng ®iÒu ®ã rÊt dÔ x·y ra. Chóng t«i
cßn ph¶ivõa lµm va tæng kÕt, rót kinh nghiÖm. Nhng cã nh÷ng ®iÒu cÇn kh¼ng
®Þnh: trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i ngµy nay, nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ duy tr×
m·i m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ
trêng víi chñ nghÜa t b¶n. ChÝnh C.M¸c ®· phª ph¸n sù nhÇm lÉn gi÷a kinh tÕ
hµng ho¸ víi kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa cña ph¸i kinh tÕ häc tÇm thêng. C.M¸c
kh¼ng ®Þnh r»ng : “ …s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ l u th«ng hµng ho¸ lµ nh÷ng hiÖn tîng thuéc vÒ nhiÒu ph¬ng thø s¶n xuÊt hÕt søc kh¸c nhau, tuy r¨ng quy m« vµ
tÇm quan träng cña chóng kh«ng gièng nhau…Chóng ta hoµn toµ ch a biÕt mét
tý g× vÒ ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt Êy vµ chóng ta cha thÓ
nãi g× vÒ nh÷ng ph¬ng thøc Êy, nÕu nh chóng ta chØ biÕt cã nh÷ng ph¹m trï
trõu tîng cña lu th«ng hµng ho¸, nh÷ng ph¹m trï chung cho tÊt c¶ c¸c ph¬ng
thøc Êy ”. Ph¶i ch¨ng viÖc nhËn thøc cho ®óng vµ nãi cho ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng cña nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thï Êy lµ tr¸ch nhiÖm mµ C.M¸c
giao cho vµ göi g¾m c¸c thÕ hÖ ngµy nay.
Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa kh«ng
ph¶i ®¬n gi¶n lµ sù trë vÒ víi ph¬ng thøc chuyÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang
nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, mµ ®iÒu quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ph¶i
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, v¨n minh nh»m môc tiªu tõng bíc ®i lªn
chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù lùa chän phï hîp víi c¸c quy luËt ph¸t triÓn vµ
c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña thêi ®¹i vµ cña nh÷ng níc ®i sau , cho phÐp
c¸c níc nµy gi¶m thiÓu nh÷ng ®au khæ vµ rót ng¾n ®îc con ®êng ®i cña m×nh
tíi chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së sö dông ®îc u thÕ còng nh h¹n chÕ ®îc nh÷ng
khuyÕt ®iÓm cña hai c¬ chÕ : KÕ ho¹ch vµ thÞ trêng .Nãi c¸ch kh¸c, kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Æc biÖt ,võa tu©n
theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng, võa ®¶m b¶o
tÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa . ChÝnh tÝnh chÊt ,®Æc trng c¬ b¶n nµy chi
phèi vµ quyÕt ®Þnh ph¬ng tiÖn , c«ng cô, ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ vµ con ®êng
®¹t tíi môc tiªu, lµ sö dông kinh tÕ thÞ trêng, n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶
®iÒu tiÕt cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa , ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc, më cöa vµ héi nhËp nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn rót ng¾n trong kho¶ng thêi gian kh«ng
dµi cã thÓ kh¾c phôc t×nh tr¹ng l¹c hËu, ®a ViÖt Nam trë thµnh mét níc c«ng
nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i.
12
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn II
Vai trß cña nhµ níc trong
nÒn kinh tÕ thÞ trêng
13
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
A. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ
cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
I. Sù cÇn thiÕt chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam
Do nhËn thøc cß ®¬n gi¶n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ
nghÜa x· héi, nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch vµ c¬ chÕ vËn
hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh
tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc trng sau:
Thø nhÊt, Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ
yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng díi. Do ®ã ho¹t ®éng
cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ph¶I dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt
®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cÊp trªn, tõ ph¬ng híng s¶n, nguån vËt t, ®Þa
chØ tiªu thô s¶n phÈm, ®Õn viÖc ®Þnh gi¸, s¾p xÕp bé m¸y.
Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nhng l¹i kh«ng chÞu
tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Nh÷ng thiÖt h¹i do
c¸c quyÕt ®Þnh kh«ng ®óng g©y ra th× ng©n s¸ch nhµ níc ph¶i g¸nh chÞu. HËu
qu¶ do hai ®iÓm nãi trªn mang l¹i lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc lµm thay chøc
n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cßn c¸c doanh bghiÖp
võa bÞ trãi buéc, v× kh«ng cã quyÒn tù chñ, võa û l¹i vµo cÊp trªn, v× kh«ng bÞ
r»ng buéc tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.
Thø ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ bÞ coi thêng, nhµ níc
qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n
phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã ho¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc.
ChÕ ®é bao cÊp ®ù¬c thùc hiÖn díi c¸c h×nh thøc:
Bao cÊp qua gi¸ lµ h×nh thøc phæ biÕn vµ nghiªm träng nhÊt. Nhµ
níc ®Þnh gi¸ tµi s¶n, thiÕt bÞ, vËt t, hµng ho¸ thÊp h¬n gÝa trÞ cña chóng. Víi
gi¸ thÊp nh vËy, xem nh mét phÇn nh÷ng thø ®o¸ ®îc cho kh«ng.
Bao cÊp qua chÕ ®é tem phiÕu ( tiÒn l¬ng hiÖn vËt ). ChÕ ®é cung
c©p tem phiÕu víi gi¸ thÊp ®· biÕn thµnh mét läi tiÒn l¬ng hiÖn vËt ®· ph¸ vì
nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng.
- Bao cÊp theo chÕ ®é cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch mµ kh«ng r»ng
buéc tr¸c nhiÖm vÒ vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc cÊp vèn ®· t¹o ra g¸nh nÆng cho
ng©n s¸ch nhµ níc.
Thø t, bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh qua nhiÒu trung gian vµ kÐm n¨ng
®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®«ingò c¸n bé kÐm nng lù qu¶n lý, nhng phong c¸ch
th× cöa quyÒn quan liªu. M« h×nh kinh tÕ chØ huy, mµ ®iÓn h×nh lµ nÒn kinh tÕ
kÕ ho¹ch ho¸, tË trung, bao cÊp…Víi nh÷ng ®Æc tr ng nªu trªn cã nh÷ng u ®Æc
®iÓm lµ tËp trung ®îc nguån lùvµo nh÷ng môc tiªu chñ yÕu, nhng nã l¹i thñ
tiªu c¹nh tranh nªn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña khoa häc – kÜ thuËt. M« h×nh
kinh tÕ ®ã kh«ng cã tiªu chÈn kh¸ch quan ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh
tÕ, bëi lÏ gi¸ c¶ gÇn nh kh«ng cã quan hÖ g× víi gi¸ trÞ hang ho¸, còng nh lµ t¬ng quan cung cÇu, nªn mäi sù tÝnh to¸n ®Òu sai lÖch, lµm mÊt ®Þ ®éng lùc cña
sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh
14
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
tÕ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Khi ®ã chñ yÕu
ph¸t triÓn kinh tÕ theo bÒ réng chø bkh«ng ph¶i chiÒu s©u.
V× vËy, ®æi míi t duy vÒ kinh tÕ, §¶ng ta ®· ®Ò ra ph¬ng híng ®æi míi
kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng sù qu¶n lý cña Nhµ níc, ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa.
II . TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ níc trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa x· héi kh«ng chØ lµ méttrong nh÷ng ®¹i
vÊn ®Ò, lµ ®iÓm then chèt trong lÝ luËn vÒ chñ nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa
thùc tiÔn rÊt quan träng ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng x· héi x· héi chñ
nghÜa.§¹I héi lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh chñ tr¬ng
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. §©y lµ
m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt
Nam . Quan ®IÓm nµy lµ kÕt qña cñamét qu¸ tr×nh ®æi míi t duy, vËn dông lý
luËn, tæng kÕt thùc tiÔn; lµ qóa tr×nh t×m tßi, thö nghiÓm tr¨n trë, ®Çu tranh t tëng – lý luËn trong ®¶ng vµ ngoµi x· héi. Thùc tiÓn ®· kh¼ng ®Þnh vµ chøng
minh ®©y lµ mét bíc ®ét ph¸ cã tÝnh s¸ng t¹o vµ c¸ch m¹ng trong t duy lý luËn
cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi.
Chóng ta biÕt, t duy lý luËn tríc ®©y coi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ
trêng lµ ®èi lËp tuyÖt ®èi víi chñ nghÜa x· héi nh “níc ®èi víi löa”, chóng
kh«ng thÓ dung hîp. Theo t duy ®ã, kinh tÕ thÞ trêng ®ång nhÊt víi chñ nghÜa
t b¶n ; cßn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®îc ®ång nhÊt víi chñ nghÜa x· héi
vµ tÝnh u viÖt cña chñ nghÜa x· héi còng ®îc coi lµ b¾t nguåntõ ®ã .
Thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi mÊy thËp niªn gÇn
®©y ®· chøng minh t duy ®ã kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Trong chñ nghÜa x·
héi, vÉn tån t¹i s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng, c¶ s¶n xuÊt, lu th«ng ph©n
phèi ®Òu ph¶i th«ng qua thÞ trêng, ®Òu ph¶i chÞu sù t¸c ®«ng cña quy luËt gi¸
trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, tøc nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ
trêng. Sai lÇm cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y lµ, trong mét thêi gian t¬ng ®èi dµi, ®· phñ nhËn kinh tÕ thÞ trêng, thùc hiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung bao cÊp.
T¹i ViÖt Nam, c¬ chÕ kÕ ho¹c hoa tËp trung bao cÊp ®· tån t¹i t¬ng ®èi
dµi, t khi hoµ b×nh lËp ë miÒn b¾c (1954) cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ
kû XX. T×nh tr¹ng do 3 nguyªn nh©n chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, do theo nhËn thøc lý luËn cò;
Thø hai, do ¶nh hëng cña m« h×nh cò vÒ chñ nghÜa x· héi ë c¸c
níc x· héi chñ nghÜa;
Thø ba, do yªu cÇu cña thùc tiÔn kh¸ng chiÕn ch«ng ngo¹i x©m.
Ph¶i nhÊn m¹nh lµ, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ë ViÖt Nam
d· ph¸t huy t¸c tÝch cùc trong viÖc huy ®éng søc ngêi søc cña cho cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü cøu níc, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc. Tuy
nhiªn,sau khi ®Êt níc thèng nhÊt (1975), sù tiÕp tôc tån t¹i qu¸ møc cña c¬
chÕ tËp trung bao cÊp ®· trë thµnh c¬ chÕ k×m h·m, c¶n trë viÖc ph¸t triÓn cña
s¶n xuÊt,®êi sèng , ®a ®Êt níc r¬i vµo khñng ho¶ng kinh tÕ –x· héi nh÷ng
15
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
n¨m sau ®ã. §óng nh V.I.Lª - Nin nãi, u ®iÓm cña ngµy h«m qua kÐo dµi qu¸
møc ®· trë thµnh khuyÕt h«m nay.
MÆc dï chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ ®ã nhng nhiÒu nh©n tè míi kh«ng
ngõng xuÊt hiÖn trong phong trµo quÇn chóng trªn c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp,
c«ng nghiÖp, ph©n phèi lu th«ng v.v… ®Ó t×m c¸ch tho¸t khái sù k×m h·m.
Nh÷ng hiÖn tîng “ xÐ rµo ” chÝnh lµ sù thÓ qu¸ tr×nh tr¨n trë t×m tßi ®ã, thÓ
hiÖn nhu cÇu tÊt yÕu cña cuéc sèng ®îc §¶ng ta ®ãn nhËn, s¬ kÕt nh»m chuÈn
bÞ cho sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi.
§¹i héi VI (1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi xíng ®êng lèi ®ái
míi t duy kinh tÕ, lµ mét bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa
x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam . §¹i héi VII (1991) vµ
VIII (1996) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc ®êng lèi ®ã vµ tiÕn nh÷ng
bíc míi trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi. C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc
trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®îc §¹i héi VII cña §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam th«ng qua kh¼ng ®Þnh: “ Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã
sù qu¶n lý cña nhµ níc ” . V¨n kiÖn §¹i héi VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam tiÕp tôc nhÊn m¹nh : “ S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x·
héi, mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan,
cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ c¶ khi chñ ngi· x· héi
®îc x©y dùng”. §Õn §¹i héi I X cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, viÖc ®a ra kh¸I
niÖm “ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· häi chñ nghÜa ” ®· ®¸nh dÊu mét bíc
ph¸t triÓn míi trong t duy lý luËn cña §¶ng. Nã thÓ hiÖn râ rµng, døt kho¸t
cña §¶ng trong viÖc tõ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, trong viÖc thõa
nhËn chñ nghÜa x· héi cã thÓ dung hîp víi kinh tÕ thÞ trêng, cã thÓ sö dông
kinh tÕ thÞ trêng lµm ph¬ng tiÖn ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ bíc ®i phï
hîp víi giai ®o¹n lÞch sö mµ ®Êt níc hiÖn nay ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa kh¸c vÒ b¶n
chÊt giai cÊp x· héi,vÒ môc ®Ých… víi kinh tÕ thÞ tr êng t b¶n chñ nghÜa, song
còng lµ cha hoµn toµn kinh tÕ thÞ trêng x· héi. “ Kinh tÕ thÞ trêng ®Þng híng
x· héi chñ nghÜa ” vµ “ Kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa ” lµ nh÷ng kh¸i
niÖm cïng b¶n chÊt nhng kh¸c nhau vÒ cÊp ®é, tr×nh ®é.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ ë mét kiÓu
tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn ng÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ
trêng võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Nã lµ
mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi, trong ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi,
trao ®æi, tiªu dïng g¾n víi thÞ trêng,®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng díi sù
qu¶n lý,cña nhµ níc ViÖt Nam. V× vËy, kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ lµ c«ng
nghÖ, lµ kØ thuËt mµ cßn lµ quan hÖ x· héi, kh«ng chØ bao hµm yÕu tè lùc lîng
s¶n xuÊt mµ cßn c¶ quan hÖ s¶n xuÊt.Nã gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u mµ trong
®ã nã phô thuéc vµo chÕ ®é së h÷u Nhµ níc x· héi chñ nghÜa thèng trÞ.
§iÒu ®ã cho thÊy, kh«ng cã kinh tÕ thÞ trêng chung chung, thuÇn tuý,
trõu tîng , t¸ch khái c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, t¸ch khái chÕ ®é x· héi.
Trong c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kinh tÕ thÞ trêng mang tÝnh chÊt x· héi
16
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
kh¸c nhau. T¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Õn ®©u
cßn phô thuéc vµo chÕ ®é x· héi, vµo ®¬ng lèi cña §¶ng cÇm quyÒn, vµo
chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña nhµ níc
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cã hai ®Æc
®iÓm c¬ b¶n :
Mét lµ, ®©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng míi bøc ®Çu h×nh thµnh, cßn s¬
khai, cßn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c lo¹i thÞ trêng cha h×nh thµnh ®Çy ®ñ dång bé.
Hai lµ, kinh tÕ thÞ trêng mang tinh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, nã kh¸c
víi kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa, nã do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý.
§iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ, sù l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n vµ vai trß qu¶n
lý cña nhµ níc ®èi víi kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam lµ tÊt yÕu bëi v×:
§©y lµ mét ®Æc ®iÓm b¶n chÊt kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ®îc chi phèi bëi b¶n cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Kh«ng
cã §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý th× kh«ng thÓ
cã kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mµ ®ã chØ lµ kinh tÕ thÞ trêng
t b¶n chñ nghÜa.
Kinh tÕ thÞ trêng vèn cã xu híng tù ph¸t t b¶n chñ nghÜa. ChØ cã
§¶ng céng s¶n l·nh ®¹o b¨ng ®êng lèi, chñ tr¬ng ®óng ®¾n phï hîp vµ sù
qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa b¨ng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, b»ng c¸c
c«ng cô qu¶n lý vÜ m« (tµi chÝnh, tÝn dông, kÕ ho¹ch, quy ho¹ch…) míi h¹n
chÕ tÝnh tù ph¸t t b¶n chñ nghÜa, ®¶m b¶o ®îc ®Þnh h¬ng x· héi chñ nghÜa cho
sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc, thùc hiªn ®îc sù kÕt hîp gi÷a kÕ ho¹ch
vµ thÞ trêng, gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay
trong mçi bíc ph¸t triÓn.
Kinh tÕ thÞ trêng vèn cã hai mÆt : mÆt thuËn (tÝch cùc) nh thóc
®Èy kinh tÕ t¨ng trëng nhanh, chó träng lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ … vµ mÆt
nghÞch (tiªu cùc) nh thóc ®Èy ph©n ho¸ giµu – nghÌo, khuyÕn khÝch lèi sèng
thùc dông vÞ k× , ch¹y theo ®ång tiÒn, h¹ thÊp gi¸ trÞ ®¹o ®øc …MÆt nghÞch
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña chñ nghi· x· héi. V× vËy,
sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa sÏ
ph¸t huy ®îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng.
§¶ng céng s¶n vµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng lùc lîng
l·nh ®¹o vµ qu¶n lý x· héi . Nìng lùc lîng nµy cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn
dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan , chuyÓn ho¸ chóng thµnh ®êng
lèi,chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch …®Ó tæ chøc thùc hiÖn, ® a vµo cuéc sèng,
n©ng cao dêi sèng cña quÇn chóng nh©n d©n ®«ng ®¶o nh»m môc tiªu d©n
giµu, níc m¹nh,x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
§¶ng céng s¶n vµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n
cña hÖ thèng chÝnh trÞ, cña kiÕn tróc thîng tÇng chÝnh trÞ . t¨ng cêng sù l·nh
®¹o cña ®¶ng vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ níc chÝnh lµ t¨ng cêng sù t¸c ®éng
cña chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ®èi víi kinh tÕ thÞ trêng ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ thÞ
trêng ph¸t triÓn ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa; ngîc l¹I, sù ph¸t triÓn cña
17
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
kinh tÕ thÞ trêng sÏ buéc §¶ng ph¶I tù ®æi míi, tù chØnh ®èn ,nhÊt lµ ®æi míi
ph¬ng thøc l·nh ®¹o,cßn nhµ níc ph¶I ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t
®éng, qui luËt cña kinh tÕ thÞ trêng .
Nh vËy, trong quan niÖm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ thùc tiÔn
“ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ” ë ViÖt Nam võa
qua ®· ph¶n ¸nh sinh ®éng t tëng biÖn chøng rÊt quan träng cña V.I.Lª nin- t
tëng vÒ sù tù gi¸c kÕt hîp c¸c mÆt ®èi lËp biÖn chøng : chñ nghÜa x· héi vµ
kinh tÕ thÞ trêng, nh÷ng mÆt ®èi lËp tëng chõng kh«ng thÓ kÕt hîp ®îc nh “
®Êt víi trêi ” ,nh “ níc víi löa” ,nh ngêi céng s¶n víi ngêi bu«n xØ.VÊn ®Ò
cßn l¹i lµ ë chç, kÕt hîp nh thÕ nµo ®Ó t¹o ra nh÷ng “©m thanh du d¬ng ªm tai
” chø kh«ng ph¶i nh÷ng ®iÖu nh¹c chèi tai ” ,nh V.I.Lª nin tõng vÝ von mét
c¸ch h×nh ¶nh. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n vµ qu¶n lý cña Nhµ níc x·
héi chñ nghÜa lµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña sù kÕt hîp ®ã.
Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ võa qua ¬ ViÖt Nam chÝnh lµ
thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña quan hÖ hµng ho¸- tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ thÞ trêng dùa trªn t duy, lý luËn míi vÒ quan hÖ gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ chñ nghÜa
x· héi .Theo ®ã, vai trß cña Nhµ níc ®èi víi kinh tÕ còng cã sù thay ®æi c¨n
b¶n. §ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nhµ níc tõ ®éc quyÒn sang quan hÖ míi gi÷a Nhµ
níc vµ thÞ trêng ( “ bµn tay h÷u h×nh ” – “ bµn tay v« h×nh ” ),gi÷a Nhµ níc
vµ doanh nghiÖp, gi÷a Nhµ níc vµ nh©n d©n trong c¸c ho¹t ®éng cña toµn bé
nÒn kinh tÕ.NÕu tríc ®©y Nhµ níc lµ chñ thÓ cña chÕ ®é së h÷u, th× hiÖn nay
®ang gi÷ vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng ®a së h÷u, nÕu tríc ®©y lµ trùc tiÕp s¶n
xuÊt kinh doanh th× hiÖn nay lµ thiÕt kÕ “ luËt ch¬i ” ,hç trî vµ t¹o m«i trêng
thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh, vµ nÕu trø¬c ®©y thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸
trùc tiÕp th× hiÖn nay chuyÓn sang ®iÒu tiÕt b»ng hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý
kinh tÕ vÜ m«.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam ,chøc n¨ng c¬ b¶n cña Nhµ níc vÒ kinh tÕ bao gåm :
-§Þnh híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ th«ng qua chiÕn lîc, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch,
quy ho¹ch vµ qu¶n lý vÜ m«.
-Ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ c¸c
quan hÖ s¬ h÷u,lÊy kinh tÕ nhµ níc lµm chñ ®¹o; thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi
lîi Ých mét c¸ch hîp lý th«ng qua viÖc s÷ dông c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ
(ng©n s¸ch, thuÕ,tÝn dông…), t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn m¹nh mÏ cho nÒn kinh tÕ
.
-T¹o lËp m«i trêng ph¸p lý lµnh m¹nh vÒ kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ
lùc lîng s¶n xuÊt, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ ho¹t
®éng b×nh ®¼ng vµ t¹o m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh.
-Thùc hiÖn tèt chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo
®óng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch. Nghiªm trÞ c¸c tÖ n¹n bu«n lËu, trèn thuÕ, tham
nhòng, quan liªu, s¸ch nhiÔu phiÒn hµ …
B. Vai trß cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ë níc ta
I. Vai trß vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
18
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Nh chóng ta ®· biÕt c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh
tÕ thÞ trêng mét c¸ch hiÖu qu¶, tuy nhiªn c¬ chÕ ®ã còng cã mét lo¹t khuyÕt
tËt. V× thÕ ë tÊt c¶ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ trêng ®iÒu tiÕt ®Òu cã
sù can thiÖp cña nhµ níc vµo kinh tÕ, tuy cíi møc ®é kh¸c nhau ®Ó kh¾c
phôc, söa ch÷a nh÷ng “ thÊt b¹i cña thÞ trêng ”. Kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ
nghÜa vµ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã b¶n chÊt kh¸c nhau,
v× thÕ, bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm gièng nhau vÒ ph¬ng ph¸p qu¶n lý, cã sù kh¸c
nhau vÒ môc tiªu x· héi cña qu¶n lý.
Nhµ níc ViÖt Nam muèn qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa cã kÕt qu¶ tríc hÕt còng ph¶i dùa trªn yªu cÇu kh¸ch quan cña c¸c
quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Do ®ã ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña Nhµ níc ta
vÒ nhiÒu ph¬ng diÖn còng cã nh÷ng nÐt gièng nh ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña nhµ
níc ë c¸c níc ë c¸c níc t b¶n : thõa nhËn tÝnh ®éc lËp cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ
®Ó hä cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm lç l·i;
x©y dùng hÖ thèng thÞ trêng cã tÝnh c¹nh tranh, gi¸ c¶ chñ yÕu do thÞ trêng
quyÕt ®Þnh; x©y dùmg c¬ chÕ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc nh»m híng dÉn,
gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ
trêng; x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt nh»m t¹o ra khu«n khæ cho ho¹t ®éng kinh
tÕ; t«n träng vµ thùc hiÖn c¸c th«ng lÖ quèc tÕ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.
Tuy nhiªn, sù qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa vµ sù qu¶n
lý kinh tÕ cña nhµ níc t s¶n cã sù kh¸c nhau c¬ b¶n. Sù qu¶n lý cña nhµ níc t
s¶n ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh»m ®em l¹i lîi nhËn tèi ®a cho c¸c tæ chøc
®éc quyÒn. Nhµ níc x· héi chñ nghÜa díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n
qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh»m môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng
b»ng,d©n chñ, v¨n minh; ®¶m b¶o cho mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do
h¹nh phóc.
Nhµ níc x· héi chñ nghÜa ë níc ta cã nh÷ng chøc n¨ng kinh tÕ sau:
Mét lµ, Nhµ níc ®¶m b¶o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi vµ thiÕt
lËp khu«n khæ ph¸p luËt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh tÕ v× æn
®Þnh chÝnh trÞ, x· héi lµ ®IÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhµ níc cßn
ph¶i t¹o ra hµnh lang luËt ph¸p cho ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng c¸ch ®Æt ra c¸c
®iÒu luËt c¬ b¶n vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n vµ hoat ®éng thÞ trêng, ®Æt ra nh÷ng
quy ®Þnh chi tiÕt cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Khu«n khæ luËt ph¸p
mµ Nhµ níc thiÕt lËp cã t¸c ®éng s©u s¾c tíi c¸c hµnh vi cña c¸c chñ thÓ kinh
tÕ, ®iÒu chØnh hµnh vi kinh tÕ cña hä.
Hai lµ, Nhµ níc ®Þnh híng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thù hiÖn ®IÒu tiÕt
c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng t¨ng trëng æn ®Þnh.
Nhµ níc x©y dùng c¸c chiÕn lîc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t vµo
mét sè lÜnh vùc ®Ó dÉn d¾t nÒ kinh tÕ – x· héi ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn
kinh tÕ. NÒ kinh tÕ thÞ trêng khã tr¸nh khái nh÷ng chÊn ®éng bëi c¸c cuéc
khñng ho¶ng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t, Nhµ níc ph¶i sö dông chÝnh s¸ch tµi chÝnh
vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó æn ®Þnh m«i trêng kinh tÕ vÜ m«, t¹o ®iÒu kiÖn cho
ph¸t triÓn kinh tÕ.
Ba lµ, Nhµ níc ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C¸c
doanh nghiÖp v× lîi Ých hÑp hßi cña m×nh cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn x· héi,
g©y « nhiÔm m«i trêng sèng cña x· héi, g©y « nhiÔm m«I tr¬ng sèng cña con
ngêi. V× vËy, Nhµ níc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ng¨n chÆn nh÷ng
19
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
t¸c ®éng bªn ngoµi ®Ó n©ng cao hiÖu lùc kinh tÕ – x· héi. Sù xuÊt hiÖn ®éc
quyÒn còng lµm gi¶m tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thÞ trêng, v× vËy Nhµ níc cã
nhiÖm vô rÊt c¬ b¶n lµ b¶o vÖ c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ®Ó n©ng cao tÝnh
hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thÞ trêng.
Bèn lµ, Nhµ níc cÇn h¹n chÕ kh¾c phôc c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ
trêng, thù hiªn c«ng b»ng x· héi. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng cã thÓ ®a
l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, nhng nã kh«ng tù ®éng mang l¹i nh÷ng gi¸ trÞ mµ x·
héi cè g¾ng v¬n tíi, kh«ng tù ®«ng ® ®Õn sù ph©n c«ng thu nhËp c«ng b»ng.
Nhµ níc thùc hiªn ph©n phèi thu nhËp quèc d©n mét c¸c c«ng b»ng, thùc hiÖn
t¨ng trëng kinh tÕ g¾n víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng
b»ng x· héi. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ rÖt nhÊt tÝnh ®Þnh híng x· héi cña nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ë níc ta.
II. Néi dung qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
Nh÷ng néi dung chñ yÕu qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc ta bao gåm:
QuyÕt ®Þnh chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Toµn bé sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ phô thuéc tríc hÕt vµo ®êng lèi vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn
kinh tÕ. §Ó x©y dùng chiÕn lîc ®óng cã c¨n cø khoa häc cÇn ph©n tÝch ®óng
thùc tr¹ng kinh tÕ. §Ó x©y dng chiÕn lîc ®óng, cã c¨n cø khoa häc , cÇn ph©n
tÝch ®óng thùc tr¹ng kinh tÕ – x· héi, x¸c ®Þnh râ môc tiªu ph¸t triÓn lùa
chän ph¬ng ¸n tèi u. Muèn vËy ph¶I thùc hiÖn d©n chñ ho¸, khoa häc ho¸, thÓ
chÕ ho¸ quyÕt s¸ch.
KÕ h¹ch. KÕ ho¹ch ë ®©y lµ kÕ ho¹ch thùc hiÖn môc tiªu cña
quyÕt ®Þnh chiÕn lîc, nã lµ sù triÓn khai vµ cô thÓ ho¸ quyÕt ®Þnh chiÕn lîc. KÕ
ho¹ch x¸c ®Þnh môc tiªu dµi h¹n, trung h¹n vµ ng¾n h¹n, vµ nªu ra c¸c biÖn
ph¸p vµ ph¬ng thøc thùc hiÖn môc tiªu ®ã.
Tæ chøc. Tæ chøc lµ mét néi dung qu¶n lý nh»m b¶o ®¶m kÕ
ho¹ch ®· ®Þnh. Nã bao gåm viÖc bè trÝ hî ly c¬ cÊu, x¸c ®Þnh râ chøc n¨ng,
quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc vµ dùa vµo yªu cÇu cô thÓ cña c¸c c¬
cÊu ®Ó lùa chän vµ bè trÝ c¸n bé thÝch hîp.
ChØ huy vµ phèi hîp. NÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng phøc t¹p, bao
gåm nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau, v× thÕ ®Ó cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng b×nh thêng,
cã hiÖu qu¶, cÇn cã sù chØ huy thèng nhÊt ( ®iÒu chØnh tõ mét trung t©m ). §Ó
cã thÓ chØ huy nÒn kinh tÕ, ph¶i cã c¬ quan qu¶n lý thèng nhÊt, c¬ quan ®ã cã
quyÒn lùc, cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ c¸c mÆt ®Ó ®IÒu hoµ, phèi hîp c¸c mÆt ho¹t
®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh ®Ó ®¶m
b¶o c©n b»ng tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ.
KhuyÕn khÝch vµ trõng ph¹t. B¨ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ vµ ®éng
viªn tinh thÇn, khuyÕn khÝch mäi tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng theo ®Þnh híng kÕ
ho¹ch. Muèn vËy ph¶i cã chÕ ®é thëng ph¹t râ rµng, ho¹t ®éng theo ®Þnh híng
kÕ ho¹ch, cè gang thù hiÖn nhiÖm vô cña kÕ ho¹ch, lµm lîi cho nÒn kinh tÕ th×
®îc khuyÕn khÝch; ngîc l¹i, kh«ng lµm theo ®Þnh híng kÕ ho¹ch, lµm h¹i th×
ph¶i ng©n chÆn vµ trõng ph¹t.
III. C¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa ë
ViÖt Nam
20
- Xem thêm -
.DOC 
28 
55778 
135 
