phÇn më ®Çu
Trªn c¬ së ®æi míi t duy kinh tÕ, nh÷ng n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ kÕ ¹ch
ho¸ tËp trung ë níc ta ®· tõng bíc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng nh mét ®ßi
hái tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn.Trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lÝ thay ®æi, khi hiÖu
qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu tè sèng cßn cña mçi doanh nghiÖp th×
c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ níc ®· béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu
kÐm, l©m vµo t×nh tr¹ng sa sót vµ khñng ho¶ng.
Lµm thÕ nµo ®Ó cÊu tróc l¹i së h÷u nhµ níc vµ c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ nhµ níc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶,vai trß cña nã theo tinh thÇn c¸c NghÞ quyÕt §¹i
héi 6 vµ 7 cña §¶ng? Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn lîc ®Ó gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp nhµ níc nh½m ®a d¹ng ho¸ së h÷u ®a c¸c yÕu tè c¹nh tranh lµm ®éng lùc ®Ó t¨ng
hiÖu qu¶ kinh doanh vµ x¸c lËp mét m« h×nh doanh nghiÖp h÷u hiÖu trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng.
Trªn thùc tÕ, c«ng ty cæ phÇn vµ vËn ®éng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
níc kh«ng ph¶i lµ nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ x· héi xa l¹ ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ
giíi.C«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn tõ thÕ kû 17 vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi
kú c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §Çu thÕ kû 18 c«ng ty cæ phÇn ®· trë thµnh h×nh
thøc tæ chøc kinh doanh phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c nuíc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng
ph¸t triÓn.Mét c©u hái ®îc ®Æt ra lµ h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn cã ph¶i lµ m«
h×nh doanh nghiÖp thÝch hîp víi nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay hay kh«ng?Ngêi viÕt chän ®Ò tµi nµy kh«ng ngoµi môc ®Ých
nghiªn cøu, t×m tßi nh÷ng luËn cø, c¬ së khoa häc ®Ó tr¶ l¬× c©u hái trªn còng
nh mong muèn ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo tiÕn tr×nh
®æi míi kinh tÕ ®Êt níc.
Néi dung cña ®Ò ¸n:
§Ò ¸n ®îc chia lµm ba ch¬ng:
1
Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn.
Ch¬ng nµy sÏ tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn còng nh vai trß to lín cña nã ®èi víi sù
ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi tríc ®©y còng nh ë thêi ®iÓm hiÖn nay.
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ t×nh h×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp ë níc ta hiÖn nay.
Ch¬ng nµy tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ thùc tr¹ng cña c¸c
c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam, nh÷ng thµnh tùu vµ c¶ nh÷ng khã kh¨n cÇn gi¶i
quyÕt.MÆt kh¸c ch¬ng hai còng sÏ ®Ò cËp ®Ðn tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp nhµ níc nh÷ng n¨m võa qua.
Ch¬ng 3: Ph¬ng híng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®Èy nhanh qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay.
Trong ch¬ng cuèi cïng ngêi viÕt ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn
t×m ph¬ng híng ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn- mét h×nh thøc tæ chøc
s¶n xuÊt kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶.
§Ò ¸n hoµn thµnh lµ mét sù ghi nhËn bíc ®Çu cho nh÷ng cè g¾ng cña
ngêi viÕt trong nh÷ng bíc ®Çu tiªn cßn chËp ch÷ng cña qu¸ tr×nh nghiªn
cøu,t×m hiÓu bé m«n khoa häc kinh tÕ.Qua ®ã trang bÞ mét sè kiÕn thøc vµ
hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh nÒn kinh tÕ níc ta còng nh sù vËn ®éng cña nã trong c¬
chÕ thÞ trßng. Nh©n dÞp nµy cho phÐp em ®îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt
®Õn thÇy NguyÔn ViÖt TiÕn gi¶ng viªn m«n kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c-Lªnin trêng
§¹i Häc Kinh TÕ Quèc D©n Hµ Néi. Trung t©m t liÖu th«ng tin th viÖn cïng
toµn thÓ c¸c b¹n ®· quan t©m gióp ®ì, cung cÊp tµi liÖu,híng dÉn, söa ch÷a,
bæ sung vµ hoµn chØnh ®Ò tµi.
2
phÇn néi dung
Ch¬ng1
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn
1.Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ lÞch sö ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn.
1.1. C«ng ty cæ phÇn:
Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20 vµ ®Çu thÕ kû 21,nhiÒu ph¸t minh
míi xuÊt hiÖn lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu kinh tÕ cã sù thay
®æi,ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ chuyÓn sang c«ng nghiÖp nÆng,nhu cÇu t b¶n
(vèn)®ßi hái víi quy m« lín,quy luËt tÝch tô vµ tËp trung t b¶n,tËp trung s¶n
xuÊt ho¹t ®éng m¹nh.S¶n xuÊt ngµy cµng tËp trung vµo c¸c xÝ nghiÖp lín-c«ng
ty cæ phÇn.
C«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña së h÷u hçn hîp, tõ h×nh
thøc vèn cña mét chñ sang h×nh thøc vèn cña nhiÒu chñ diÔn ra trªn ph¹m vi
c«ng ty. Nã lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸ vÒ mÆt kinh tÕ x·
héi (mÆt së h÷u) vµ còng lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp
trung ho¸ s¶n xuÊt cña nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i.C.M¸c vµF.¡nggen ®· xem
h×nh thøc së h÷u vèn cæ phÇn lµ “®iÓm qu¸ ®é”tõ t h÷u t s¶n sang së h÷u x·
héi vÒ tµi s¶n trong khu«n khæ cña chñ nghÜa t b¶n.
C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh tæ chøc hay c«ng ty mµ vèn cña nã do
nhiÒu cæ ®«ng(thµnh viªn cña c«ng ty cæ phÇn) gãp l¹i th«ng qua viÖc mua cæ
phiÕu do c«ng ty ph¸t hµnh.Theo luËt th¬ng m¹i cña Anh th× cã hai lo¹i c«ng
ty cæ phÇn:
*C«ng ty c«ng céng(Publich company),lo¹i c«ng ty mµ cæ phiÕu cña nã
®îc mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ trêng chøng kho¸n.Lo¹i c«ng ty nµy t¬ng ®¬ng
víi c«ng ty v« danh ë Ph¸p(SocietÐ µ rÐpãnsabilitÐ).
*C«ng ty riªng,t¬ng ®¬ng víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cña Ph¸p.
3
Tõ nhiÒu thËp kû qua,trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn mét hiÖn tîng míi,hiÖn tîng t nh©n ho¸ doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ níc c¶ trong c¸c níc
t b¶n ph¸t triÓn lÉn mét sè níc x· héi chñ nghÜa khi chuyÓn ®æi nÒn kinh
tÕ.Song song víi hiÖn tîng” t nh©n ho¸ ‘,cã hiÖn tîng “cæ phÇn ho¸”.ViÖc xuÊt
hiÖn hai hiÖn tîng trªn lµ cã sù nhËn thøc kh¸c nhau gi÷a t nh©n ho¸ vµ cæ
phÇn ho¸.C¸c níc t b¶n chñ nghÜa ®· ®ång nhÊt hai hiÖn tîng trªn lµ mét,trong
khi c¸c níc x· héi chñ nghÜa kÓ c¶ ViÖt Nam cho r»ng kh«ng nªn ®ång nhÊt
hai kh¸i niÖm ®ã.
LÞch sö cho thÊy cã ba con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ®ã lµ:
H×nh thµnh theo con ®êng truyÒn thèng.§iÒu ®ã cã nghÜa viÖc h×nh
thµnh ®i tõ c«ng ty mét chñ sang c«ng ty nhiÒu chñ tõ thÊp ®Õn cao theo trËt tù
tù nhiªn.
H×nh thµnh do liªn doanh liªn kÕt gi÷a nhµ níc víi kinh tÕ t b¶n t
nh©n trong vµ ngoµi níc.
Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn.
1.2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ vai
trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi:
NÒn kinh tÕ thÕ giíi,®Æc biÖt lµ kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn
rÊt nhanh vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 19 vµ nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña
thÕ kû 20.Cã thÓ nãi sau nh÷ng thµnh c«ng cña hai cuéc c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp,víi nh÷ng nhËn thøc míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ,vÒ c¬ cÊu vµ c¸c
lo¹i h×nh tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp mµ gÇn nh toµn
bé nÒn kinh tÒ ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ tõng ¶nh hëng mét
c¸ch tiªu cùc ®Õn kinh tÕ thÕ giíi.Víi h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn,lÇn ®Çu tiªn
trong lÞch sö kinh tÕ thÕ giíi ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng tån t¹i tõng g©y biÕt bao
khã kh¨n cho m×nh;®ã lµ t×nh tr¹ng c¸c c«ng ty thiÕu vèn ®Ó ®Çu t x©y dùng vµ
s¶n xuÊt kinh doanh,nguån vèn cã ®îc chñ yÕu tõ khu vùc kinh tÕ nhµ níc do
vËy lu«n tån t¹i sù bu«ng láng qu¶n lý trong doanh nghiÖp;kh«ng cã ®éng lùc
4
trong chiÕn lîc s¶n xuÊt,t liÖu bÞ ph©n t¸n;nh÷ng nguån lùc bÞ xÐ lÎ trong
d©n...
H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®¸nh dÊu sù tiÕn ho¸ cña chÕ ®é tÝn dông
tõ kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vay mù¬n qua ng©n hµng hoÆc chung vèn sang
huy ®éng vèn trªn thÞ trêng tµi chÝnh trong ®ã chñ yÕu lµ thÞ trêng chøng
kho¸n.C¸c c«ng ty cæ phÇn lµ nguån cung cÊp s¶n phÈm cho sù phån vinh cña
thÞ trêng chøng kho¸n.§æi l¹i,sù thÞnh vîng cña thÞ trêng nµy t¹o ®iÒu kiÖn
cho c¸c c«ng ty cæ phÇn sinh s«i n¶y në.Cã thÓ nãi c«ng ty cæ phÇn ra ®êi
mang nh÷ng ®Æc ®iÓm míi cho phÐp nã thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña sù
ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i mµ nh÷ng h×nh th¸i kh¸c kh«ng thÓ ®¸p
øng ®îc.§ã lµ:
C«ng ty cæ phÇn lµ mét tæ chøc kinh doanh cã t c¸ch ph¸p nh©n vµ c¸c cæ
®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ph¹m vi vèn gãp cña m×nh.§iÒu nµy
cho phÐp c«ng ty cã t c¸ch ph¸p lý ®Çy ®ñ ®Ó huy ®éng nh÷ng lîng vèn lín
n»m r¶i r¸c thuéc nhiÒu c¸ nh©n trong x· héi.
C¬ cÊu tæ chøc trong c«ng ty cæ phÇn ®· thùc hiÖn ®îc viÖc t¸ch biÖt
quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh,t¹o nªn mét h×nh th¸i x· héi ho¸ së h÷u
cña mét bªn lµ ®«ng ®¶o c«ng chóng mua cæ phÇn cßn bªn kia lµ ®éi ngò c¸c
nhµ qu¶n trÞ kinh doanh chuyªn nghiÖp sö dông t b¶n x· héi cho nh÷ng c«ng
cuéc kinh doanh quy m« lín.
C¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty cæ phÇn ®îc chuyÓn nhîng dÔ
dµng trªn thÞ trêng chøng kho¸n,v× thÕ bÊt kÓ cæ phiÕu ®îc chuyÓn chñ bao
nhiªu lÇn cuéc sèng cña c¸c doanh nghiÖp vÉn tiÕp tôc mét c¸ch b×nh thêng
mµ kh«ng bÞ ¶nh hëng.§ång thêi nhê c¬ chÕ nµy nã ®· t¹o nªn sù di chuyÓn
linh ho¹t c¸c luång vèn trong x· héi theo c¸c nhu cÇu vµ c¬ héi ®Çu t ®a d¹ng
cña c¸c c«ng ty vµ c«ng chóng.
Cã thÓ nãi nh÷ng u thÕ ®îc mang l¹i tõ viÖc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña
c«ng ty cæ phÇn lµ v« cïng to lín nã ®· kh¾c phôc viÖc bu«ng láng qu¶n lý tµi
s¶n cña c¸c doanh nghiÖp,xo¸ bá t×nh tr¹ng v« chñ trong c¸c c«ng ty.MÆc dï
5
chñ tr¬ng trao quyÒn tù qu¶n cho c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ
níc ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nhng nã míi chØ ®Èy lïi ®îc chÕ ®é
bao cÊp cña nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp cßn vÒ mÆt nhËn thøc th× tµi s¶n cña
doanh nghiÖp nhµ níc vÉn lµ tµi s¶n chung cho nªn t×nh tr¹ng v« tr¸ch
nhiÖm,l·ng phÝ cña c«ng vÉn kh«ng ®îc kh¾c phôc.Khi xuÊt hiÖn c«ng ty cæ
phÇn th× mÆc nhiªn nh÷ng ®iÒu nµy sÏ kh«ng tån t¹i.
H¬n n÷a,c«ng ty cæ phÇn huy ®éng ®îc nguån vèn trong x· héi cung cÊp
cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.Mét mÆt võa
gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho ng©n s¸ch nhµ níc (kh«ng ph¶i chu cÊp cho
doanh nghiÖp) mÆt kh¸c vèn vµ tµi s¶n doanh nghiÖp nhµ níc nhê qu¸ tr×nh cæ
phÇn ho¸ thu l¹i sÏ ®îc ®Çu t më réng s¶n xuÊt;t¨ng thªm tµi s¶n cè ®Þnh gãp
phÇn to lín thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng trëng.
Ngoµi ra,h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn sÏ thay ®æi cung c¸ch qu¶n lý
trong mçi doanh nghiÖp,ë c«ng ty cæ phÇn quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi chñ míi
cña doanh nghiÖp g¾n chÆt víi sù thµnh b¹i cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
v× thÕ hä rÊt ®oµn kÕt,g¾n bã vµ thèng nhÊt trong viÖc t×m kiÕm vµ ®a ra ph¬ng
híng ho¹t ®éng phï hîp nhÊt cña doanh ngiÖp nh»m cñng cè,t¨ng cêng søc
c¹nh tranh cña s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra,quan t©m ®Õn c«ng viÖc c«ng ty vµ
lao ®éng víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao.
1.3. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn trong
nÒn kinh tÕ quèc d©n.
VÒ mÆt lý thuyÕt,chóng ta ®Òu nhËn thÊy r»ng h×nh th¸i doanh nghiÖp díi
d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi,g¾n liÒn
víi nh÷ng nÊc thang ph¸t triÓn cña x· héi ho¸ së h÷u t nh©n trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng. VÒ mÆt lÞch sö,cã thÓ thÊy r»ngqu¸ tr×nh tiÕn ho¸ vµ ph¸t triÓn cña
c¸c h×nh th¸i doanh nghiÖp ®îc ®¹c trng bëi ba lo¹i h×nh chñ yÕu t¬ng øng víi
ba møc ®é ph¸t triÓncña x· héi ho¸ së h÷u t nh©n mÆc dï biÓu hiÖn cña chóng
hÕt søc linh ho¹t vµ ®a d¹ng.
6
H×nh th¸i kinh doanh mét chñ,mét h×nh th¸i bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp trong ®ã ngêi chñ së h÷u t nh©n ®éc lËp duy tr× vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh trªn c¬ së lao ®éng cña b¶n th©n hoÆc thuª mín
ngêi kh¸c víi vèn liÕng s½n cã vµ tÝnh to¸n cña anh ta trªn c¬ së nh÷ng ®ßi hái
cña thÞ trêng.§©y lµ h×nh th¸i phæ biÕn thèng trÞ trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸
nhá vµ trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh.Ph¬ng ph¸p
kinh doanh nµy bao gåm hai c¸ch thøc:kinh doanh theo ph¬ng thøc s¶n xuÊt
hµng ho¸ nhá vµ kinh doanh theo ph¬ng thøc t b¶n chñ nghÜa.Gi÷a chóng tuy
cã sù kh¸c nhau vÒ môc ®Ých vµ ®Æc ®iÓm kinh doanh nhng l¹i lµ sù kÕ tiÕp tÊt
yÕu cña cïng mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn dùa trªn së h÷u t nh©n.NÕu nh qu¸ tr×nh
x· héi ho¸ nhê hai t¸c nh©n chñ yÕu lµ trao ®æi vµ tÝn dông th× vÒ mÆt lÞch
sö,chÝnh nhê sù trî gióp cña t b¶n th¬ng nghiÖp vµ t b¶n cho vay nÆng l·i mµ
h×nh th¸i kinh doanh mét chñ ®· cã sù chuyÓn biÕn vÒ chÊt.Tõ ph¬ng thøc
kinh doanh xÐ lÎ ruéng ®Êt vµ ph©n t¸n t liÖu s¶n xuÊt trong tay nh÷ng ngêi t
h÷u nhá sang ph¬ng thøc kinh doanh theo lèi t b¶n chñ nghÜa b»ng qu¸ tr×nh
tÝch tô vµ tËp trung ruéng ®Êt,t liÖu s¶n xuÊt trong tay mét sè Ýt ngêi.Cïng víi
sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng thÕ giíi,quy m« bu«n b¸n vµ s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i
tËp trung t b¶n ngµy cµng lín.§Ó cã thÓ ®øng v÷ng trong c¹nh tranh vµ ®¸p
øng ®îc nh÷ng nhu cÇu cña thÞ trêng c¸c h×nh thøc kinh doanh chumg vèn lÇn
lît ra ®êi vµ ph¸t triÓn.
H×nh th¸i kinh doanh chung vèn xÐt vÒ mÆt lÞch sö lµ mét bíc tiÕn ho¸ trong
chÕ dông tÝn dông,chuyÓn tõ ph¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vay mîn
sang ph¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vèn gãp.Nã ®îc xem nh lµ h×nh
th¸i trung gian ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn sau nµy.Trong lÞch sö tõng tån
t¹i hai m« h×nh kinh doanh thuéc h×nh th¸i nµy ®ã lµ:
H×nh th¸i kinh doanh hîp t¸c x· cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá
nh»m chèng l¹i sù tan r· vµ ph¸ s¶n cña hä tríc ph¬ng thøc kinh doanh t b¶n
chñ nghÜa.
7
H×nh th¸i c«ng ty chung vèn cña c¸c nhµ t b¶n víi ba h×nh thøc phæ
biÕn:C«ng ty d©n sù; c«ng ty hîp danh vµ c«ng ty hîp t ®¬n gi¶n.
Tr¸ch nhiÖm v« h¹n vµ sù rµng buéc láng lÎo vÒ mÆt ph¸p lý lµ nh÷ng bÊt lîi
lµm cho h×nh th¸i c«ng ty chung vèn chØ tån t¹i trong mét kho¶ng thêi gian
ng¾n nhêng chç cho c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn.Nh÷ng h¹n chÕ ®ã ®·
lµm cho h×nh thøc nµy ngµy nay cã xu híng thu vÒ nh÷ng ngµnh kinh doanh
nhá trong n«ng nghiÖp,dÞch vô b¸n lÎ,®¹i lý cho c¸c h·ng...vµ thêng lµ c¸c
nhãm cã tÝnh chÊt gia ®×nh.Qua ®ã,cã thÓ thÊy r»ng h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn
b»ng nh÷ng u thÕ cña m×nh tÊt yÕu sÏ ra ®êi vµ thèng trÞ kinh tÕ thÕ giíi.
Trong t¸c phÈm “ Tuyªn ng«n cña nhµ t b¶n”, hai t¸c gi¶ L.Ken®¬ vµ
M.Atl¬ cho r»ng:ngµy nay c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· tån t¹i mét c¸ch hÕt søc
phæ biÕn ë Mü vµ c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn;m« h×nh c«ng ty cæ phÇn víi u ®iÓm
lín nhÊt cña nã lµ mäi c«ng nh©n ®Òu cã cæ phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh
cao.H×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn chuyÓn tõ c¬ cÊu mét chñ lµ chÝnh sang giai
®o¹n ®a d¹ng ho¸ chñ së h÷u cæ phÇn víi nh÷ng c«ng ty cã hµng tr¨m ngh×n
thËm chÝ h»ng triÖu cæ ®«ng bao gåm c¸c nhµ t b¶n lín,c«ng nh©n vµ viªn
chøc.§i ®«i víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt,trªn thùc tÕ néi bé c«ng ty cæ
phÇn còng diÔn ra hai qu¸ tr×nh:quyÒn së h÷u cæ phÇn ph©n t¸n cao ®é vµ gi¸
trÞ cæ phÇn tËp trung cao ®é.kÕt qu¶ cña hai qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc ®«ng ®¶o chñ
së h÷u cæ phÇn gi¸ trÞ nhá,tøc lµ nh÷ng cæ ®«ng nhá vøt bá quyÒn tham gia
quyÕt ®Þnh t¹i ®¹i héi cæ ®«ng.Hµng tr¨m ngh×n,hµng triÖu cæ ®«ng nhá chØ
tham gia mua b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ,hä kh«ng g¾n bã cè ®Þnh víi
mét c«ng ty cæ phÇn nµc vµ qua ®ã nh÷ng nhµ t b¶n lín cã thÓ sö dông mét sè
vèn t¬ng ®èi nhá,chØ së h÷u mét lîng cæ phÇn t¬ng ®èi Ýt nhng cã thÓ chi phèi
mét gi¸ trÞ cæ phÇn rÊt lín ®¬n cö:H·ng dÇu má lín nhÊt thÕ giíi etson do
n¨m cæ ®«ng n¾m quyÒn chi phèi nhng n¨m cæ ®«ng nµy còng chØ chiÕm 4,8%
cæ phÇn cña h·ng.Nh vËy,sè lîng cæ ®«ng lín rÊt Ýt nhng ®· tËp trung trong tay
m×nh quyÒn chi phèi hµng lo¹t c«ng ty cæ phÇn lo¹i lín.Râ rµng lµ t¹i c¸c níc
t b¶n ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ m« h×nh kinh doanh cã hiÖu qu¶ kinh tÕ
cao mµ kh«ng lµm suy yÕu quan hÖ chiÕm h÷u t nh©n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt
8
t b¶n chñ nghÜa.C«ng ty cæ phÇn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t b¶n ngµy cµng tËp
trung,vai trß chi phèi vµ thèng trÞ cña nhµ t b¶n ngµy cµng t¨ng cêng.§Õn ®©y
®Æt ra mét vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt lµ m« h×nh c«ng ty cæ phÇn cã phï hîp víi
c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa ®¨c biÖt lµ ë níc ta
trong giai ®o¹n hiÖn nay hay kh«ng?
9
Ch¬ng 2:
Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ t×nh h×nh cæ
phÇn ho¸ doanh ngiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam hiÖn nay
1. Vai trß cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ têng cã sù qu¶n lÝ
cña nhµ níc:
C«ng ty cæ phÇn h×nh thøc tæ chøc kinh doanh phæ biÕn trong nÒn kinh
tÕ thÞ trêng cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ , gãp phÇn hoµn
thiÖn c¬ chÕ thÞ thêng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ níc.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng,c«ng ty cæ phÇn t¹o ra c¸c c«ng cô ®Ó cã thÓ huy
®éng vèn víi quy m« lín vµ hiÖu qña cao.nhê ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i
phiÕu,c«ng ty cæ phÇn cã thÓ huy ®éng ®îc nh÷ng nguån vèn nhá lÎ nhµn rçi
n»m t¶n m¹n trong x· héi ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng c«ng tr×nh ®ßi hái nh÷ng nguån
vèn lín vµ dµi h¹n mµ tõng c¸ nh©n hoÆc tõng doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶
n¨ng tÝch luü ®îc nh ®Çu t x©y dùng ®êng s¾t,x©y dùng nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng
nghiÖp sö dông c«ng nghÖ cao...trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay thiÕu vèn
®ang lµ trë ng¹i lín nhÊt cho sù ph¸t triÓn.Huy ®éng vèn trong d©n võa lµ gi¶i
ph¸p cÊp b¸ch võa lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n trong chiÕn lîc t¹o vèn cña tõng doanh
nghiÖp.
H×nh thøc huy ®éng vèn hiÖn nay ë níc ta cßn nghÌo nµn (víi hai h×nh thøc
chñ yÕu lµ hÖ thèng quü tiÕt kiÖm vµ tÝn phiÕu kho b¹c nhµ níc),vµ so víi h×nh
thøc huy ®éng vèn qua c«ng ty cæ phÇn th× nh÷ng h×nh thøc ®ã cßn mang
nhiÒu nhîc ®iÓm ®ãi víi c¶ ngêi göi vµ ngêi ®i vay:
Thø nhÊt nÕu huy ®éng vèn qua hÖ thèng tiÕt kiÖm,tÝn dông th× l·i suÊt vµ
chi phÝ cao g©y khã kh¨n cho ngêi sö dông vèn v× ph¶i th«ng qua nhiÒu
kh©u,chi phÝ nghiÖp vô vµ lîi tøc t¨ng lªn.Huy ®éng vèn qua c«ng ty sÏ gi¶m
®îc mäi chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc sö dông
vèn còng nh b¶o vÖ quyÒn lîi ngêi cã vèn.
10
Thø hai göi tiÒn vµo quü tiÕt kiÖm tuy cã ®îc mét l·i suÊt æn ®Þnh,h¹n chÕ
phÇn nµo rñi ro nhng ngõi cã vèn hoµn toµn mÊt kh¶ n¨ng chi phèi viÖc sö
dômg vèn còng nh kh«ng ®îc hëng nh÷ng may m¾n cña viÖc sö dông ®ång
vèn ®ã.Sö dông vèn mua cæ phiÕu mÆc dï ph¶i chÞu sù rñi ro ë mét møc ®é
nhÊt ®Þnh nhng hä còng sÏ ®îc hëng nh÷ng may m¾n mµ trong th¬ng trêng lóc
nµo còng cã.H¬n n÷a,mua cæ phÇn tuy ®îc gi¶i phãng khái nhiÖm vô qu¶n lý
vµ sö dông vèn nhng c¸c cæ ®«ng vÉn cã quyÒn lùc trong ®¹i héi cæ ®«ng,vµ
mét khi ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cho phÐp hä cã thÓ ®ùoc bÇu vµo c¬ quan l·nh
®¹o c«ng ty.ChÝnh v× nh÷ng lîi Ých Êy mµ viÖc mua cæ phÇn hÊp dÉn h¬n göi
tiÒn tiÕt kiÖm.TÊt nhiªn còng cÇn ph¶i thÊy r»ng ®Ó nh÷ng ®iÒu ®ã trë thµnh
hiÖn thùc cßn ph¶i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c liªn quan ®Õn viÖc lµm
cho c«ng ty cæ phÇn cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
C«ng ty cæ phÇn t¹o ra mét c¬ chÕ ph©n t¸n rñi ro nh»m h¹n chÕ
nh÷ng tiªu cùc vÒ kinh tÕ x· héi khi mét doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng
khñng ho¶ng.
Rñi ro trong kinh doanh lµ cã thÓ x¶y ra tuy kh«ng ph¶i lµ mét tÊt yÕu ®èi
víi mäi doanh nghiÖp song còng lµ lÏ tù nhiªn trong th¬ng trêng.
Kh¾c phôc rñi ro b»ng sù thËn träng lµ ®iÒu cÇn thiÕt song kh«ng ph¶i lµ c¸ch
duy nhÊt bëi v× møc ®é rñi ro l¹i thêng tØ lÖ thuËn víi triÓn väng thu lîi
nhuËn.V× vËy trong kinh doanh muèn thu lîi nhuËn cao ®«i khi ph¶i m¹o
hiÓm.ChÊp nhËn rñi ro lµ mét phÈm chÊt cÇn cã cña mét nhµ kinh doanh nhng
chÊp nhËn m¹o hiÓm kh«ng ph¶i lµ liÒu lÜnh theo kiÓu”®îc ¨n c¶ ng· vÒ
kh«ng”,chÊp nhËn m¹o hiÓm nhng vÉn cÇn cã c¬ chÕ h¹n chÕ ®Õn møc thÊp
nhÊt nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµ sù thiÖt h¹i cña rñi ro cã thÓ dÉn ®Õn ph¸
s¶n.C«ng ty cæ phÇn lµ mét c¬ chÕ nh vËy.
ChÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (ph©n biÖt râ rµng tµi s¶n c«ng ty vµ tµi s¶n
c¸ nh©n ngêi cã vèn gãp,tr¸ch nhiÖm tµi chÝnh giíi h¹n trong ph¹m vi tµi s¶n
còng nh phÇn gãp vèn cña mçi ngêi) ®· h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng
thiÖt h¹i cña sù rñi ro,thua lç.Trong kinh doanh trêng hîp tåi tÖ nhÊt lµ ph¸
11
s¶n nhng víi nh÷ng h×nh thøc kinh doanh kh¸c nhau t¸c h¹i cña ph¸ s¶n còng
kh«ng gièng nhau.§èi víi doanh nghiÖp t nh©n, chñ doanh nghiÖp ph¶i chÞu
tr¸ch nhiÖm v« h¹n do ®ã trong trêng hîp ph¸ s¶n ph¶i sö dông toµn bé tµi s¶n
thuéc së h÷u cña m×nh ®Ó thanh to¸n nî nÇn.
§èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n tuy chØ giíi h¹n trong tµi s¶n cña c«ng ty
vµ sè vèn gãp cña mäi ngêi nhng do chØ ®îc sö dông nguån vèn gãp cña c¸c
thµnh viªn mµ kh«ng ®îc ph¸t hµnh bÊt kú mét lo¹i tÝn phiÕu nµo nªn khi bÞ
ph¸ s¶n mäi thµnh viªn thêng ph¶i chÞu nh÷ng thiÖt hai nÆng nÒ.C«ng ty cæ
phÇn ®îc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu mét c¸ch réng r·i,do ®ã sù thiÖt h¹i
cña mçi ngêi kh«ng lín l¾m (tÊt nhiªn kh«ng lo¹i trõ nh÷ng ngêi mua cæ phÇn
víi sè lîng lín).Nhê c¬ chÕ nµy mµ khi ph¸ s¶n hËu qu¶ tiªu cùc vÒ mÆt kinh
tÕ x· héi ®îc h¹n chÕ ë møc thÊp nhÊt
§èi víi c«ng ty cæ phÇn , ngêi mua cæ phÇn kh«ng ®îc quyÒn rót vèn chØ cã
quyÒn së h÷u c¸c cæ phiÕu vµ ®îc phÐp mua b¸n chuyÓn nhîng.
Nh vËylîi Ých cña c¸c cæ ®«ng g¾n chÆt víi ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ
phÇn.Tuy nhiªn do c¸c c«ng ty cã thÓ ®îc chuyÓn nhîng vµ mua b¸n nªn c¸c
cæ ®«ng khi cÇn vÉn cã thÓ thu håi vèn víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vµ
chuyÖn m¹o hiÓm rñi ro còng nh sù may m¾n sÏ ®îc chuyÓn cho cæ ®«ng míi.
Do ®ã c«ng ty sÏ kh«ng bÞ rót vèn mµ vÉn gi÷ ®îc tÝch luü liªn tôc trong qóa
tr×nh kinh doanh.
Trong h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, ngêi ®Çu t lín cã thÓ mua cæ phiÕu, tr¸i
phiÕu ë nhiÒu c«ng ty kh¸c nhau,nhiÒu ngµnh kh¸c nhau do ®ã sù rñi ro vµ
m¹o hiÓm cña ®Çu t ®îc ph©n t¸n vµo nhiÒu ngµnh,nhiÒu lÜnh vùc,lµm gi¶m
bít tæn thÊt cho ngêi ®Çu t h¬n lµ tËp trung vµo mét c«ng ty khi c«ng ty ®ã bÞ
ph¸ s¶n.Thùc ra rñi ro,sù m¹o hiÓm vµ lîi Ých x· héi lµ hai ®¹i lîng cã quan
hÖ víi nhau:møc ®é rñi ro,m¹o hiÓm Ýt th× th«ng thêng lîi Ých cña ngêi ®Çu t
còng thÊp.ChÝnh c¬ chÕ ph©n bè rñi ro nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ngêi cã
vèn m¹nh d¹n ®Çu t,lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã xu híng æn ®Þnh h¬n
.
12
ViÖc ra ®êi c¸c c«ng ty víi viÖc ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n cïng
víi viÖc chuyÓn nhîng,mua b¸n chøng kho¸n ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ
t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi cña thÞ trêng chøng kho¸n-tr¸i tim cña thÞ trêng
vèn.
ý nghÜa c¨n b¶n cña viÖc ra ®êi thÞ trêng chøng kho¸n lµ ë chç:®ã lµ n¬i
c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ t×m kiÕm ®îc c¸c nguån tµi trî cho ho¹t ®éng ®Çu t
s¶n xuÊt kinh doanh;lµ n¬i khai th«ng c¸c nguån tiÕt kiÖm cña nh÷ng ngêi tÝch
luü ®Õn c¸c nhµ ®Çu t;lµ c¬ chÕ ph©n bæ c¸c nguån vèn ®Çu t phï hîp víi yªu
cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ lµ c¬ së quan träng ®Ó nhµ níc th«ng qua ®ã
sö dông c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ nh»m
®¹t nh÷ng môc tiªu lùa chän.ThiÕu thÞ trêng chøng kho¸n sÏ kh«ng cã mét
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn.Song sù ra ®êi cña thÞ trêng chøng kho¸n
kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan mµ lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn chung
vÒ kinh tÕ x· héi ,trong ®ã sù ra ®êi,ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng mét c¸ch hoµn
h¶o cña c¸c c«ng ty cæ phÇn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.
C«ng ty cæ phÇn b¶o ®¶m sù tham gia ®«ng ®¶o cña c«ng chóng,l¹i cã c¬
cÊu tæ chøc qu¶n lý chÆt chÏ,ph©n ®Þnh râ rµng gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn
kinh doanh nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng tham gia qu¶n lý c«ng ty
mét c¸ch thùc sù,sö dông ®îc nh÷ng gi¸m ®èc tµi n¨ng (gi¸m ®èc thùc sù lµ
mét nghÒ chø kh«ng ph¶i lµ mét quan chøc) ®¶m b¶o ®îc quyÒn lîi,lîi Ých vµ
tr¸ch nhiÖm cña chñ së h÷u,®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x·
héi,thùc hiÖn nguyªn t¾c “ai giái nghÒ g× lµm nghÒ ®ã”.
Víi c«ng ty cæ phÇn,nh÷ng ngêi kh«ng th¹o kinh doanh cã thÓ yªn t©m
lµm viÖc chuyªn m«n cña m×nh v× ®ång vèn cña hä dï Ýt dï nhiÒu vÉn cã kh¶
n¨ng sinh lêi do ®· ®îc c¸c nhµ kinh doanh chuyªn nghiÖp sö dông.Nh vËy
c«ng ty cæ phÇn ®· lo¹i trõ ®îc t×nh tr¹ng bÊt hîp lý hiÖn nay lµ trong khi c¸c
®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh cã kh¶ n¨ng sö dông vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶
cao,®em l¹i lîi Ých cho c¶ ngêi cã vèn,ngêi sö dông vèn vµ x· héi l¹i kh«ng
®ñ vèn ®Ó ho¹t ®éng,th× c¸c tÇng líp nh©n d©n lµm viÖc ë c¸c lÜnh vùc
13
kh¸c,mçi ngêi cã chót Ýt vèn l¹i ph¶i loay hoay ®¸nh vËt víi thÞ trêng ®Ó kiÕm
tõng ®ång lîi nhuËn Ýt ái,c«ng viÖc chuyªn m«n cña m×nh vèn lµ nghÒ
chÝnh,cã nhiÒu n¨ng lùc l¹i kh«ng ®îc ®Çu t thÝch ®¸ng vÒ t©m søc.Ch¾c ch¾n
r»ng,cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng,sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty
cæ phÇn sÏ dÇn dÇn lo¹i bá t×nh tr¹ng “c¶ níc ®i bu«n”, “nhµ nhµ ®æ ra mÆt ®êng”,c¬ quan,c«ng së ®ôc têng,ph¸ rµo lËp ki-èt ®Ó bu«n b¸n lÆt vÆt.T×nh
tr¹ng ®ã kh«ng nh÷ng g©y nªn lén xén trong nÒn kinh tÕ,mµ cßn lµm cho mét
nguån vèn lín bÞ sö dông l·ng phÝ vµ tÖ h¹i h¬n lµ lµm rèi lo¹n hÖ thèng ph©n
c«ng lao ®éng x· héi v× mäi ngêi kh«ng ®îc ®Æt ë vÞ trÝ thÝch hîp cña m×nh ®Ó
cã thÓ ph¸t huy hÕt tµi n¨ng s¸ng t¹o vèn cã.Cã thÓ nãi víi nh÷ng u thÕ ®îc
mang l¹i tõ viÖc ra ®êi vµ ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn th× viÖc më réng
vµ ph¸t triÓn m« h×nh c«ng ty cæ phÇn ë níc ta lµ mét sù tÊt yÕu vµ mét trong
nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó nh©n réng m« h×nh nµy lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
níc.
2 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc,néi dung vµ ý nghÜa thùc tiÔn.
2.1 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc,thùc chÊt vµ nh÷ng môc tiªu cÇn v¬n tíi.
Trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë níc ta,®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ níc cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh.Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m tæ chøc
l¹i vµ ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc lµ cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp nhµ
níc mµ nhµ níc kh«ng cÇn ®Çu t 100% vèn.Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®ã ngµy
8/6/1992 chñ tÞch héi ®ång bé trëng nay lµ thñ tíng chÝnh phñ ®· ra quyÕt
®Þnh 202/H§BT “vÒ viÖc tiÕp tôc lµm thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè doanh nghiÖp
nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn”.Tuy nhiªn,t×nh h×nh triÓn khai rÊt chËm,c¸n
bé c«ng nh©n c¸c doanh nghiÖp cha thùc sù hëng øng.Mét trong nh÷ng
nguyªn nh©n lµ do nhËn thøc vÒ b¶n chÊt,môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ níc cßn kh¸c nhau nªn sinh ra ph©n v©n,chÇn chõ,do
dù.VËy thùc chÊt cña viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc nh thÕ nµo?
14
VÒ vÊn ®Ò nµy,hiÖn nay cã hai lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau.ý kiÕn thø nhÊt cho
r»ng thùc chÊt cæ phÇn ho¸ lµ t nh©n ho¸,lo¹i thø hai th× cho ®ã lµ qu¸ tr×nh x·
héi ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc.
VÒ lo¹i ý kiÕn thø nhÊt:nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ níc xuÊt ph¸t tõ ®êng lèi kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi
cña mçi níc trong tõng thêi kú kh¸c nhau nhng nguyªn nh©n thêng lµ:
Do thay ®æi chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi (nh c¸c níc x· héi chñ nghÜa §«ng
©u vµ Liªn X« cò) dÉn ®Õn sù thay ®æi chÕ ®é së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt-tõ
c«ng h÷u chuyÓn sang t h÷u-v× thÕ thùc chÊt viÖc cæ phÇn ho¸ mét sè doanh
nghiÖp nhµ níc lµ mét bé phËn cña chñ ch¬ng t nh©n ho¸ nÒn kinh tÕ
Do khñng ho¶ng,l¹m ph¸t,ng©n s¸ch th©m hôt ph¶i cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp ®Ó thu håi vèn cho nhµ níc,gi¶m phÇn nµo g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ.
Do khã qu¶n lÝ bëi doanh nghiÖp nhµ níc lµ së h÷u c«ng céng vµ hiÖu
qu¶ kinh doanh thÊp.
§Ó thu hót vèn ®Çu t,tranh thñ c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lÝ tiªn
tiÕn tõ c¸c nguån trong vµ ngoµi níc nh»m x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng,
ph¸t triÓn s¶n xuÊt n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸,t¨ng søc c¹nh tranh vµ më
réng thÞ trêng.
ChÝnh v× thùc tiÔn ®ã mµ c¸c häc gi¶ níc ngoµi khi xem xÐt vÊn ®Ò cæ
phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®Òu ®Æt nã trong mét qu¸ tr×nh réng lín h¬nqu¸ tr×nh t nh©n ho¸.Cã hai c¸ch hiÓu t nh©n ho¸ theo nghÜa réng vµ t nh©n
ho¸ theo nghÜa hÑp.Liªn hîp quèc cã ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ t nh©n ho¸ : “t nh©n
ho¸ lµ sù biÕn ®æi t¬ng quan gi÷a nhµ níc vµ thÞ trêng”.
Theo c¸ch hiÓu nµy th× toµn bé nh÷ng chÝnh s¸ch,luËt lÖ,thÓ chÕ nh»m khuyÕn
khÝch më réng vµ ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t nh©n hay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
ngoµi quèc doanh,gi¶m bít sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së vµ dµnh cho thÞ trêng mét vai trß ®iÒu
tiÕt ®¸ng kÓ.Cßn t nh©n ho¸ theo nghÜa hÑp dïng ®Ó chØ qu¸ tr×nh gi¶m bít
quyÒn së hòu cña nhµ níc hoÆc sù kiÓm so¸t cña ChÝnh Phñ ®èi víi c¸c xÝ
15
nghiÖp.ViÖc ®ã cã thÓ th«ng qua nhiÒu biÖn ph¸p vµ ph¬ng thøc kh¸c nhau nhng chñ yÕu vÉn lµ cæ phÇn ho¸.
ë níc ta chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ mét sè doanh ngiÖp nhµ níc l¹i xuÊt ph¸t tõ
®êng lèi kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi níc ta trong giai ®o¹n hiÖn
nay:”X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,vËn hµnh theo c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”.Chóng ta
®ang bè trÝ l¹i c¬ cÊu kinh tÕ vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lÝ cho phï hîp víi ®êng lèi Êy,®©y lµ sù chuyÓn híng chiÕn lîc kinh tÕ x· héi cña níc ta vµ ®ã
còng lµ ®Æc ®iÓm lín nhÊt chi phèi,quyÕt ®Þnh néi dung vµ ph¬ng thøc cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc.V× vËy cÇn nhËn thøc r»ng:thùc chÊt cæ phÇn ho¸
doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta (kh¸c h¼n víi cæ phÇn ho¸ mµ c¸c níc trªn thÕ
giíi ®· tiÕn hµnh) lµ nh»m c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp nhµ níc cho hîp lÝ vµ hiÖu
qu¶ cßn viÖc chuyÓn ®æi së h÷u cña nhµ níc thµnh së h÷u cña c¸c cæ ®«ng
trong c¸c c«ng ty cæ phÇn chØ lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc
®Ých Êy.
§iÒu quan träng lµ do cha ph©n biÖt râ rµng gi÷a môc ®Ých cña cæ phÇn ho¸
vµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy nªn nhiÒu ngêi vÉn cån ph©n v©n v× cho r»ng
chuyÓn doanh nghiÖp nhf níc thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ thu hÑp chÕ ®é c«ng
h÷u,thu hÑp quèc doanh,lµm suy yÕu chñ nghÜa x· héi.§Ó thùc hiÖn chñ tr¬ng
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,chóng ta t¹o mäi ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho kinh tÕ t nh©n ph¸t triÓn khuyÕn khÝch t nh©n mua cæ phiÕu nhng
®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa coi kinh tÕ t nh©n lµ môc ®Ých cña c«ng nghiÖp ho¸.
VÒ lo¹i ý kiÕn thø hai:Chóng ta vÉn hiÓu x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt thùc chÊt
lµ c«ng h÷u ho¸ t liÖu s¶n xuÊt díi hai h×nh thøc së h÷u t nh©n vµ së h÷u tËp
thÓ cßn cæ phÇn ho¸ (nh ®· nãi ë trªn) lµ viÖc chuyÓn tõ mét chñ së h÷u sang
nhiÒu chñ cïng së h÷u nhng kh«ng ph¶i lµ x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt bëi v×:
Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (së h÷u toµn d©n) vµ c¸c hîp t¸c x·(së
h÷u tËp thÓ),kÕt qu¶ thu ®îc sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh(sau khi ®· trõ
®i phÇn chi phÝ,thuÕ vµ tÝch luü) ®îc ph©n phèi theo lao ®éng.
16
Cßn c¸c c«ng ty cæ phÇn (®ã lµ së h÷u hçn hîp) mçi ngêi chñ dùa vµo cæ phÇn
nhiÒu Ýt cña m×nh ®Ó ¨n chia hëng lîi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh÷ng rñi ro
(do ho¹t ®éng cña c«ng ty ®a l¹i) trong ph¹m vi cæ phÇn mµ hä ®ãng gãp,ë
®©y tån t¹i chÕ ®é ph¬ng ph¸p lîi nhuËn theo lîng vèn gãp.
Trong c«ng ty cæ phÇn,h×nh thµnh së h÷u hçn hîp nghÜa lµ ®ång sì h÷u
chø kh«ng xuÊt hiÖn kh¸i niÖm së h÷u tËp thÓ,cßn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc chØ cã nhµ níc lµ chñ së h÷u duy nhÊt (h×nh thøc x· héi ho¸ cao nhÊt) nhng
khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ th× thùc chÊt lµ nhµ níc nhêng l¹i toµn bé hoÆc mét
phÇn quyÒn sì h÷u cña m×nh cho nhiÒu ngêi bá vèn cïng sì h÷u.Tõ sù ph©n
tÝch trªn cã thÓ cho r»ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc vµ x· héi ho¸
doanh nghiÖp nhµ níclµ hai ph¹m trï kh«ng thÓ ®ång nhÊt.
Theo “®Ò ¸n chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ
phÇn” ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 202-CT nãi trªn th× cæ phÇn ho¸ ph¶i ®¹t
ba môc tiªu:
ChuyÓn mét phÇn së h÷u sang së h÷u hçn hîp-thùc chÊt lµ chuyÓn
h×nh th¸i kinh doanh mét chñ víi së h÷u nhµ níc toµn phÇn trong doanh
nghiÖp thµnh h×nh th¸i kinh doanh c«ng ty cæ phÇn ho¸:nhµ níc,t nh©n hoÆc
c«ng ty cæ phÇn t nh©n.
Môc tiªu nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu,®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i
tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau.Nã còng xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña mét
nÒn kinh tÕ qu¸ ®é kh«ng quèc doanh ho¸ trµn lan mµ chØ duy tr× c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc (100% vèn) trªn c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ.Khi
chuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc sang c«ng ty cæ phÇn vµ xo¸ bá cÊp chñ
qu¶n díi mäi h×nh thøc,viÖc x¸c lËp quyÒn tù chñ kinh doanh,t¸ch quyÒn qu¶n
lÝ nhµ níc vµ quyÒn qu¶n lÝ kinh doanh lµ ®¬ng nhiªn thùc hiÖn ®îc.Vµ còng
chÝnh ®iÒu nµy mang l¹i mét kh¶ n¨ng míi cho viÖc x¸c lËp bé m¸y qu¶n lÝ vµ
bæ nhiÖm ngêi vµo c¸c chøc vô qu¶n lÝ kinh doanh.Nhê vËy mµ n©ng cao hiÖu
qña s¶n suÊt kinh doanh cña c«ng ty.
17
Môc tiªu thø hai lµ huy ®éng c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi níc ®Ó ®Çu
t ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng c¶i tiÕn c«ng nghÖ phôc vô cho quyÕt t©m n©ng cao
uy tÝn vµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ trêng.
Sù thay ®æi c¬ cÊu së h÷u trong cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®ång
nghÜa víi viÖc thu hót c¸c nguån vèn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi
vµo doanh nghiÖp.§©y lµ môc tiªu cÇn thiÕt tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn ë níc ta
cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ c¶n trá bëi v× trªn thùc tÕ c¸c nhµ ®Çu t chØ bá
vèn cæ phÇn cho sù lùa chän cña hä ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng hiÖu
qu¶.Do vËy ®Ó thu hót vèn chóng ta ph¶i lùa chän mét c¸ch kü lìng c¸c doanh
nghiÖp vµ x¸c ®Þnh tõng bíc ®i cô thÓ trong giai ®o¹n lµm thÝ ®iÓm cæ phÇn
ho¸.
Môc tiªu thø ba:t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh
nghiÖp.ViÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn ®·
t¸ch biÖt râ rµng quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t liÖu s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp,quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh,hµnh vi cña chÝnh quyÒn vµ hµnh vi
cña doanh nghiÖp ®îc hîp lý ho¸ mét c¸ch râ nÐt.Sù can thiÖp cña c¸c cÊp
chÝnh quyÒn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ gi¶m
®Õn møc thÊp nhÊt.Th«ng qua viÖc mua cæ phÇn,
ngêi lao ®éng míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c quyÒn lµm chñ
®Ých thùc cña m×nh.Víi t c¸ch lµ cæ ®«ng hä tham gia cïng c¸c cæ ®«ng kh¸c
quyÕt ®Þnh chiÕn lîc ph¸t triÓn c«ng ty,tham gia qu¶n lý,ph©n chia lîi
nhuËn,s¸t nhËp,gi¶i thÓ c«ng ty,lùa chän héi ®ång qu¶n trÞ...
2.2 Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc,gi¶i ph¸p chiÕn lîc ®Ó ®æi míi khu
vùc kinh tÕ nhµ níc.Con ®êng liªn kÕt,héi nhËp vµ n©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh.
Doanh nghiÖp nhµ níc ®· cã mét thêi vµng son,v× lµ h×nh thøc cao nhÊt
cña së h÷u c«ng céng,c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nh hîp t¸c x· cÊp cao,cÊp
thÊp,tËp ®oµn s¶n xuÊt,donh nghiÖp t nh©n,c¸ thÓ ®Òu ®îc coi lµ h×nh thøc së
h÷u t¹m thêi trong thêi kú qu¸ ®é vµ sÏ chuyÓn dÇn lªn doanh nghiÖp nhµ n18
íc.Thêi cùc thÞnh cña doanh nghiÖp nhµ níc ViÖt Nam cã kho¶ng 12000
doanh nghiÖp nhng ë thêi ®iÓm nµy chØ cßn kho¶ng 40005000 doanh nghiÖp
vµ kh¶ n¨ng sÏ cßn gi¶m n÷a.MÆc dï vËy doanh nghiÖp nhµ níc vÉn lµ thµnh
phÇn chñ yÕu cña kinh tÕ quèc gia,sè doanh nghiÖp t nh©n tuy nhiÒu nhng vèn
chØ b»ng 10% doanh nghiÖp nhµ níc vµ hÇu hÕt ®Òu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
th¬ng m¹i dÞch vô;chØ cã doanh nghiÖp nhµ níc lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
c«ng nghiÖp;sè doanh nghiÖp t nh©n s¶n xuÊt c«ng nghiÖp rÊt Ýt vµ quy m«
nhá.Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng doanh nghiÖp nhµ níc vÉn lµ x¬ng sèng cña nÒn
kinh tÕ níc ta.BÊt cø mét chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ nµo còng ph¶i xuÊt ph¸t tõ
viÖc t¨ng cêng ho¹t ®éng doanh nghiÖp nhµ níc,nÕu kh«ng cßn doanh nghiÖp
nhµ níc kinh tÕ ViÖt Nam sÏ cã kh¶ n¨ng sa sót nh Liªn X« vµ c¸c níc XHCN
§«ng ¢u nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 (c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc t nh©n
ho¸ vµ b·i bá hµng lo¹t ®a ®Õn sù tª liÖt kinh tÕ cña c¸c níc nµy mµ ®Õn h«m
nay còng cha gîng dËy næi.Tr¸i l¹i,Trung Quèc vµ ViÖt Nam vÉn gi÷ c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc th× kÕt qu¶ t¨ng trëng kinh tÕ thêng ë trong kho¶ng 5
®Õn 9% mçi n¨m,®øng hµng ®Çu c¸c níc cã nhÞp ®é t¨ng trëng cao trªn thÕ
giíi.
Doanh nghiÖp nhµ níc lµ c«ng cô chÝnh ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ,thùc
hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi chñ nghÜa vµ chèng ®×nh ®èn kinh tÕ, cæ phÇn
ho¸ ph¶i nh»m vµo viÖc t¨ng cêng hiÖu n¨ng kinh tÕ cña doanh nghiÖp nhµ níc.Së dÜ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn,doanh nghiÖp nhµ níc lµ “n¾m ®Êm ph¸t
triÓn,c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®Ó nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
nhanh,chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch ho¸;chÝnh s¸ch chèng ®×nh ®èn kinh tÕ lµ v× chØ cã
c¸c doanh nghiÖp nhµ níc míi cã c¸c ®iÒu kiÖn:
Doanh nghiÖp nhµ níc rÊt dÔ thµnh lËp,chØ cÇn mét quyÕt ®Þnh thµnh lËp
doanh nghiÖp nhµ níc,cö héi ®ång qu¶n trÞ vµ cÊp vèn ng©n s¸ch lµ doanh
nghiÖp ®· ®ñ ®iÒu kiÖn vµ ph¬ng tiÖn ho¹t ®éng.Vèn ho¹t ®éng cã thÓ lªn tíi
hµng chôc,hµng tr¨m tû ®ång.Ban qu¶n lý doanh nghiÖp,tuyÓn trong c¸c c¸n
bé nhµ níc nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng nhÊt. Vèn cã thÓ t¨ng rÊt nhanh vµ dÔ qua
viÖc vay tiÒn ng©n hµng víi l·i suÊt u tiªn hoÆc nhê c¸c tæ chøc tµi chÝnh tiÒn
19
tÖ quèc tÕ ;c¸c chÝnh phñ b¹n tµi trî.Cã thÓ nãi søc m¹nh vÒ tµi chÝnh,kü thuËt
cña doanh nghiÖp nhµ níc lµ v« cïng to lín.NÕu kh«ng cã doanh nghiÖp nhµ
níc th× ch¾c ch¾n kh«ng cã thuû ®iÖn Hoµ B×nh,TrÞ An;®êng s¾t Nam B¾c;®êng d©y 500kv B¾c Nam;hµng kh«ng ViÖt Nam...vµ kh«ng cã c¶ h¬n 200000
hecta cao su ®ang thu ho¹ch hiÖn nay.
Doanh nghiÖp nhµ níc lµ c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸,chèng ®×nh ®èn kinh tÕ
cña nhµ níc.MÊy n¨m gÇn ®©y,nhµ níc ®· lµm ®îc mét sè c«ng viÖc rÊt thµnh
c«ng,vÝ dô:®µo kªnh tho¸t lò ra vÞnh Th¸i Lan,b¶o ®¶m møc sèng cña nh©n
d©n b»ng c¸ch ®Æt ra møc gi¸ sµn ®èi víi mét sè mÆt hµng n«ng phÈm nh lóa
g¹o,b«ng v¶i...lËp trªn 40 nhµ m¸y ®êng...Lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc
tiªu trªn?TÊt nhiªn lµ ph¶i th«ng qua ng©n hµng nhµ níc;c¸c ng©n hµng th¬ng
m¹i vµ ng©n s¸ch nhµ níc cÊp vèn cho mét sè doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó thùc
hiÖn.Nhng ng©n s¸ch nhµ níc kh«ng thÓ bao qu¸t toµn bé nÒn kinh tÕ trong
cïng mét thêi ®iÓm trong khi vÉn tån t¹i nh÷ng luång vèn to lín trong d©n
kh«ng ®îc sö dông.
Nçi lo cña §¶ng vµ nhµ níc lµ doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng rÊt kÐm
hiÖu qu¶ vÒ mÆt tµi chÝnh.Theo c¸c sè liÖu thèng kª ®îc c«ng bè th× chØ cã
kho¶ng 20% doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng cã l·i;trªn 30% thua lç vµ phÇn
cßn l¹i kh«ng lîi nhuËn.Trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã kho¶ng 970 doanh
nghiÖp nhµ níc,riªng Hµ Néi qu¶n lý 399 doanh nghiÖp chØ 8 ®Õn 10 doanh
nghiÖp lµm ¨n cã l·i,nép ng©n s¸ch cao cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng do thiÕu
vèn,kh«ng cã thÞ trêng tiªu thô hoÆc r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n.Doanh nghiÖp
nhµ níc trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch quèc gia.ChØ nh×n trªn mét ®Þa
bµn còng ®· thÊy viÖc tiÕn hµnh
cæ phÇn ho¸ trªn c¬ së s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ níc lµ ®iÒu ph¶i lµm
20
- Xem thêm -