Tài liệu Học tốt ngữ văn 7-tập 1

ph¹m tuÊn anh - thanh giang häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp mét) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 1 lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§-BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nhằm giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo để tăng cường khả năng tự học, chúng tôi biên soạn bộ sách Học tốt Ngữ văn Trung học cơ sở. Theo đó, cuốn Học tốt Ngữ văn 7 – tập một sẽ được trình bày theo thứ tự tích hợp các phân môn: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ® îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc trng thÓ lo¹i; thùc hµnh liªn kÕt trong v¨n b¶n; t¹o lËp v¨n b¶n; ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý vµ luyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 7. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 2 cæng trêng më ra (LÝ Lan) I. vÒ T¸c phÈm T¸c phÈm lµ mét v¨n b¶n nhËt dông. VÒ tÝnh chÊt, v¨n b¶n nhËt dông ®Ò cËp nh÷ng yÕu tè gÇn gòi, bøc thiÕt ®èi víi cuéc sèng h»ng ngµy cña con ngêi vµ x· héi ®¬ng ®¹i nh thiªn nhiªn, m«i trêng, d©n sè, søc khoÎ, quyÒn trÎ em, hiÓm ho¹ ma tuý... Ph¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n nhËt dông rÊt ®a d¹ng. Cã thÓ lµ bót kÝ, phãng sù, ghi chÐp, th tÝn... C¸c bµi häc: Cæng trêng më ra cña LÝ Lan, MÑ t«i (trÝch Nh÷ng tÊm lßng cao c¶) cña Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cña Kh¸nh Hoµi, Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng cña Hµ ¸nh Minh thuéc kiÓu v¨n b¶n nhËt dông. II. kiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ngµy mai con ®Õn trêng. Ngêi mÑ thøc suèt ®ªm, suy nghÜ triÒn miªn vÒ ngµy ®i häc ®Çu tiªn cña con trong khi ®øa con, v× cßn nhá nªn rÊt v« t, chØ h¸o høc mét chót, sau ®ã ®· ngñ ngon lµnh. §iÒu khiÕn ngêi mÑ kh«ng ngñ ®îc kh«ng ph¶i v× qu¸ lo l¾ng cho con. 2. §ªm tríc ngµy khai trêng, t©m tr¹ng cña ngêi mÑ vµ ®øa con cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. §øa con v« cïng h¸o høc v× ngµy mai ®îc vµo líp Mét. Nhng “còng nh tríc mét chuyÕn ®i xa, trong lßng con kh«ng cßn mèi bËn t©m nµo kh¸c ngoµi chuyÖn ngµy mai thøc dËy cho kÞp giê”. Trong khi ®ã, ngêi mÑ cø b©ng khu©ng, tr»n träc m·i mµ kh«ng ngñ ®îc (mÑ kh«ng tËp trung ®îc vµo viÖc g× c¶; mÑ lªn giêng vµ tr»n träc,…). 3. Ngêi mÑ tr»n träc kh«ng ph¶i v× qu¸ lo l¾ng cho con mµ lµ v× ®ang sèng l¹i víi nh÷ng kØ niÖm xa cña chÝnh m×nh. Ngµy khai trêng cña ®øa con ®· lµm sèng dËy trong lßng ngêi mÑ mét Ên tîng thËt s©u ®Ëm tõ ngµy cßn nhá, khi còng nh ®øa con b©y giê, lÇn ®Çu tiªn ®îc mÑ (tøc bµ ngo¹i cña em bÐ b©y giê) ®a ®Õn trêng. C¶m gi¸c ch¬i v¬i hèt ho¶ng khi nh×n ngêi mÑ ®øng ngoµi c¸nh cæng trêng ®· khÐp cßn in s©u m·i cho ®Õn tËn b©y giê. 4*. XÐt vÒ h×nh thøc bÒ ngoµi, vÒ c¸ch xng h« th× dêng nh ngêi mÑ ®ang nãi víi ®øa con nhng trong thùc tÕ, mÑ ®ang tù nãi víi m×nh. §èi tho¹i ho¸ ra ®éc tho¹i, nãi víi con mµ l¹i lµ t©m sù víi chÝnh lßng m×nh – ®ã lµ t©m tr¹ng cña nh÷ng ngêi mÑ yªu th¬ng con nh yªu m¸u thÞt, mét phÇn cuéc sèng cña m×nh. C¸ch nãi Êy võa thÓ hiÖn ®îc t×nh c¶m m·nh liÖt cña ngêi mÑ ®èi víi ®øa con, võa lµm næi bËt t©m tr¹ng, kh¾c ho¹ ®îc t©m t t×nh c¶m, diÔn ®¹t ®îc nh÷ng ®iÒu khã nãi ra ®îc b»ng nh÷ng lêi trùc tiÕp. 5. VÉn b»ng giäng ®èi tho¹i, t¸c gi¶ ®· khÐo lÐo chuyÓn híng ®Ó nãi vÒ tÇm quan träng cña gi¸o dôc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c thÕ hÖ mai sau. Nªu lªn mét hiÖn tîng vÒ sù quan t©m cña c¸c quan chøc NhËt ®èi víi gi¸o dôc, t¸c gi¶ ®i ®Õn kh¸i qu¸t: "Ai còng biÕt r»ng mçi sai lÇm trong gi¸o dôc sÏ ¶nh hëng ®Õn c¶ mét thÕ hÖ mai sau, vµ sai lÇm mét li cã thÓ ®a thÕ hÖ Êy ®i chÖch c¶ hµng dÆm sau nµy". 6. "§i ®i con, h·y can ®¶m lªn, thÕ giíi nµy lµ cña con, bíc qua c¸nh cæng trêng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra". C©u v¨n nµy ®· nãi lªn ý nghÜa to lín cña nhµ trêng trong cuéc ®êi mçi con ngêi. Nh trong mét c©u chuyÖn cæ tÝch k× diÖu, phÝa sau c¸nh cæng kia lµ c¶ mét thÕ giíi v« cïng hÊp dÉn ®èi víi nh÷ng ngêi ham hiÓu biÕt, yªu lao ®éng vµ yªu cuéc sèng, thÕ giíi cña tri thøc bao la, cña t×nh b¹n, t×nh thÇy trß nång Êm tha thiÕt, ch¾p c¸nh cho chóng ta bay cao, bay xa tíi nh÷ng ch©n trêi cña íc m¬ 3 vµ kh¸t väng. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t §ªm tríc ngµy ®a con ®Õn trêng, ngêi mÑ kh«ng ngñ. Ng¾m nh×n con ngñ say, lßng ngêi mÑ båi håi xóc ®éng: nhí l¹i nh÷ng hµnh ®éng cña con ban ngµy, nhí vÒ thuë nhá víi nh÷ng kØ niÖm s©u s¾c trong ngµy khai gi¶ng ®Çu tiªn... Lo cho t¬ng lai cña con, ngêi mÑ liªn tëng ®Õn ngµy khai trêng ë NhËt  mét ngµy lÔ thùc sù cña toµn x· héi  n¬i mµ ai còng thÓ hiÖn sù quan t©m s©u s¾c ®Õn thÕ hÖ t¬ng lai. §ã còng lµ t×nh c¶m, niÒm tin vµ kh¸t väng cña ngêi mÑ ®èi víi t¬ng lai cña ®øa con. 2. C¸ch ®äc CÇn b¸m s¸t diÔn biÕn t©m tr¹ng cña ngêi mÑ ®Ó lùa chän giäng ®äc cho phï hîp:  §o¹n tõ ®Çu ®Õn "trong ngµy ®Çu n¨m häc": t¸c gi¶ sö dông c¶ ba ph¬ng thøc tù sù, miªu t¶ vµ biÓu c¶m nhng tù sù lµ chñ yÕu. Víi ®o¹n nµy cÇn ®äc giäng nhÑ nhµng.  Néi dung chÝnh cña ®o¹n tiÕp theo (tõ "Thùc sù mÑ kh«ng lo l¾ng..." ®Õn "c¸i thÕ giíi mµ mÑ võa bíc vµo") lµ sù håi tëng cña ngêi mÑ vÒ nh÷ng kØ niÖm trong ngµy khai trêng ®Çu tiªn. Néi dung nµy ®îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua ph¬ng thøc biÓu c¶m kÕt hîp víi tù sù. §äc ®o¹n v¨n víi tiÕt tÊu chËm, thÓ hiÖn t©m tr¹ng båi håi, xao xuyÕn cña ngêi mÑ.  §o¹n cuèi cïng nãi vÒ ngµy khai trêng ë NhËt. Ph¬ng thøc tù sù lµ chñ yÕu, giäng ®äc cÇn râ rµng, kh«ng cÇn diÔn c¶m nhiÒu nh ®o¹n trªn. Tuy nhiªn, ë c©u kÕt thóc v¨n b¶n, t¸c gi¶ l¹i sö dông ph¬ng thøc biÓu c¶m, do ®ã khi ®äc cÇn h¹ giäng ®Ó thÓ hiÖn t©m tr¹ng xao xuyÕn cña ngêi mÑ. 3. Ngµy khai trêng ®Ó vµo líp Mét lµ ngµy cã dÊu Ên s©u ®Ëm nhÊt trong t©m hån cña mçi con ngêi. Cã thÓ nªu ra c¸c lÝ do sau: - §ã lµ ngµy khai trêng ®Çu tiªn cña mét ngêi häc sinh. - H¸o høc v× ®îc ®Õn häc ë ng«i trêng míi, ®îc quen nhiÒu b¹n míi, thµy c« míi. - Lµ dÊu mèc ®Çu tiªn ®¸nh dÊu mét bíc trëng thµnh cña con ngêi. 4. §Ó viÕt ®îc ®o¹n v¨n cÇn: - Chän läc chi tiÕt g©y Ên tîng nhÊt (hoÆc quan träng nhÊt víi b¶n th©n em). - KÓ l¹i sù vÖc, chi tiÕt Êy. - Chó ý c¸c biÖn ph¸p liªn kÕt c©u, c¸c c©u më ®o¹n, kÕt ®o¹n vµ c¸c c©u triÓn khai sao cho ®o¹n v¨n ®îc kÕt nèi râ rµng, rµnh m¹ch vµ gîi c¶m. mÑ t«i (Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi) I. vÒ t¸c gi¶ Ðt-m«n-®« A-mi-xi (1846-1908) lµ nhµ v¨n I-ta-li-a, ngêi ®· viÕt bé s¸ch gi¸o dôc Nh÷ng tÊm lßng cao c¶ næi tiÕng (trong ®ã cã ®o¹n trÝch MÑ t«i). Ngoµi ra, «ng cßn lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng cuèn s¸ch nh Cuéc ®êi cña nh÷ng chiÕn binh (1868), Cuèn truyÖn cña ngêi thÇy (1890), Gi÷a trêng vµ nhµ (1892),... Trong nh÷ng cuèn s¸ch ®ã, vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a thÇy vµ trß, gia ®×nh vµ nhµ trêng, quan hÖ bÌ b¹n,... ®îc thÓ hiÖn rÊt sinh ®éng qua nh÷ng c©u chuyÖn hÊp dÉn vµ bæ Ých. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. MÆc dï cã nhan ®Ò lµ MÑ t«i nhng v¨n b¶n l¹i ®îc viÕt díi d¹ng mét bøc th cña ngêi bè göi cho 4 con trai. C¸ch thÓ hiÖn ®éc ®¸o nµy gióp cho nh÷ng phÈm chÊt cña ngêi mÑ (néi dung chñ yÕu cña t¸c phÈm) ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸ch quan vµ trùc tiÕp. §ång thêi qua ®ã, ngêi viÕt th cã ®iÒu kiÖn ®Ó béc lé trän vÑn th¸i ®é, c¶m xóc cña m×nh mµ kh«ng lµm cho ngêi tiÕp thu (®øa con) ph¶i xÊu hæ, tõ ®ã nhanh chãng hiÓu ra vÊn ®Ò. 2. Qua bøc th, cã thÓ nhËn thÊy ngêi bè rÊt buån b· vµ tøc giËn tríc th¸i ®é vµ c¸ch øng xö cña Enri-c« (khi c« gi¸o ®Õn th¨m nhµ, En-ri-c« ®· thèt ra mét lêi thiÕu lÔ ®é víi mÑ). Nh÷ng c©u v¨n thÓ hiÖn th¸i ®é cña ngêi bè: - “… viÖc nh thÕ kh«ng bao giê con ®îc t¸i ph¹m n÷a”. - “Sù hçn l¸o cña con nh mét nh¸t dao ®©m vµo tim bè vËy”. - “bè kh«ng thÓ nÐn ®îc c¬n tøc giËn ®èi víi con”. - “Tõ nay, kh«ng bao giê con ®îc thèt ra mét lêi nãi nÆng víi mÑ”. - “…thµ r»ng bè kh«ng cã con, cßn h¬n thÊy con béi b¹c víi mÑ”. … 3. C¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt nãi vÒ ngêi mÑ cña En-ri-c«: “…mÑ ®· ph¶i thøc suèt ®ªm, cói m×nh trªn chiÕc n«i tr«ng chõng h¬i thë hæn hÓn cña con,…khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con”; “Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc…cã thÓ hi sinh tÝnh m¹ng ®Ó cøu sèng con”. Nh÷ng chi tiÕt nµy cho thÊy, mÑ En-ri-c« lµ mét ngêi dÞu dµng hiÒn tõ, giµu t×nh th¬ng yªu vµ ®Çy tr¸ch nhiÖm. MÑ En-ri-c« còng nh biÕt bao nhiªu ngêi mÑ kh¸c, lu«n s½n sµng hi sinh tÊt c¶ cho nh÷ng ®øa con yªu. 4. Em sÏ lùa chän ph¬ng ¸n nµo trong c¸c ph¬ng ¸n sau ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái: ®iÒu g× ®· khiÕn Enri-c« “xóc ®éng v« cïng” khi ®äc th cña bè? a) V× bè gîi l¹i nh÷ng kØ niÖm gi÷a mÑ vµ En-ri-c«. b) V× En-ri-c« sî bè. c) V× th¸i ®é kiªn quyÕt vµ nghiªm kh¾c cña bè. d) V× nh÷ng lêi nãi rÊt ch©n t×nh vµ s©u s¾c cña bè. e) V× En-ri-c« thÊy xÊu hæ. Gîi ý: Cã thÓ lùa chän c¸c ph¬ng ¸n: a, c vµ d. 5*. Ngêi bè kh«ng nh¾c nhë En-ri-c« trùc tiÕp mµ lùa chän c¸ch viÕt th, v×: - Nh¾c nhë trùc tiÕp thêng rÊt khã kiÒm gi÷ ®îc sù nãng giËn. - Nh¾c nhë trùc tiÕp khã cã thÓ bµy tá ®îc nh÷ng t×nh c¶m s©u s¾c vµ tÕ nhÞ. - Nh¾c nhë trùc tiÕp cã thÓ khiÕn ngêi m¾c lçi c¶m thÊy bÞ xóc ph¹m qu¸ lín vµo lßng tù träng. Tõ ®ã cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng suy nghÜ tiªu cùc ë ®øa trÎ, khiÕn cho nh÷ng lêi nh¾c nhë kh«ng ph¸t huy ®îc môc ®Ých gi¸o dôc nh mong muèn. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t V× ®îc viÕt díi d¹ng mét bøc th nªn v¨n b¶n nµy hÇu nh kh«ng cã cèt truyÖn. Tuy nhiªn, cã thÓ c¨n cø vµo c¸ch thÓ hiÖn cña v¨n b¶n (®· nãi ë trªn) ®Ó tãm t¾t nh÷ng nÐt chñ yÕu nh sau: En-ri-c« ¨n nãi thiÕu lÔ ®é víi mÑ. Bè biÕt chuyÖn, viÕt th cho En-ri-c« víi lêi lÏ võa yªu th¬ng võa tøc giËn. Trong th, bè nãi vÒ t×nh yªu, vÒ sù hi sinh to lín mµ mÑ ®· dµnh cho En-ri-c«... Tríc c¸ch xö sù tÕ nhÞ nhng kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt, gay g¾t cña bè, En-ri-c« v« cïng hèi hËn. 5 2. C¸ch ®äc V¨n b¶n hÇu nh chØ sö dông mét giäng ®iÖu duy nhÊt lµ giäng ®iÖu cña ngêi bè nãi víi con. Bëi vËy, ngoµi ®o¹n thø nhÊt (®îc viÕt theo ph¬ng thøc tù sù) ®äc b»ng giäng chËm r·i, thÓ hiÖn sù hèi hËn cña En-ri-c«, c¸c ®o¹n sau cÇn ®äc b¸m s¸t giäng ®iÖu cña ngêi bè: khi thñ thØ t©m t×nh (nãi vÒ t×nh yªu vµ sù hi sinh cña mÑ ®èi víi En-ri-c«), khi tøc giËn (biÓu lé th¸i ®é giËn d÷ tr íc c¸ch nãi n¨ng cña En-ri-c« víi mÑ),... 3. Cã thÓ chän ®o¹n v¨n sau ®Ó häc thuéc lßng: Con h·y nhí r»ng, t×nh yªu th¬ng, kÝnh träng cha mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liªng h¬n c¶. ThËt ®¸ng xÊu hæ vµ nhôc nh· cho kÎ nµo chµ ®¹p lªn nã. 4. KÓ l¹i mét sù viÖc em lì g©y ra khiÕn bè mÑ, mÑ buån phiÒn. Trong cuéc ®êi cña mçi con ngêi nhÊt lµ khi cßn th¬ Êu ch¾c h¼n sÏ kh«ng Ýt lÇn m¾c lçi khiÕn cho bè mÑ ph¶i phiÒn lßng. Em cã thÓ nhí l¹i c©u chuyÖn (cña b¶n th©n, cña ngêi kh¸c mµ em tõng ®îc chøng kiÕn hay nghe kÓ l¹i) tõng khiÕn m×nh ph¶i b¨n kho¨n, day døt vµ h·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã. CÇn chó ý nªu ra ®îc nh÷ng bµi häc cho b¶n th©n. Tõ ghÐp I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c lo¹i tõ ghÐp a) Trong c¸c tõ ghÐp bµ ngo¹i, th¬m phøc tiÕng nµo lµ tiÕng chÝnh, tiÕng nµo lµ tiÕng phô? C¸c tiÕng ®îc ghÐp víi nhau theo trËt tù nh thÕ nµo? (1) MÑ cßn nhí sù n«n nao, håi hép khi cïng bµ ngo¹i ®i tíi gÇn ng«i trêng vµ nçi ch¬i v¬i hèt ho¶ng khi cæng trêng ®ãng l¹i [...]. (LÝ Lan) (2) Cèm kh«ng ph¶i thøc quµ cña ngêi véi; ¨n cèm ph¶i ¨n tõng chót Ýt, thong th¶ vµ ngÉm nghÜ. Lóc bÊy giê ta míi thÊy l¹i thu c¶ trong h¬ng vÞ Êy, c¸i mïi th¬m phøc cña lóa míi, cña hoa cá d¹i ven bê [...]. (Th¹ch Lam) Gîi ý: - C¸c tiÕng chÝnh: bµ, th¬m. - C¸c tiÕng phô: ngo¹i, phøc. - TiÕng chÝnh ®øng tríc, tiÕng phô ®øng sau; tiÕng phô bæ sung nghÜa cho tiÕng chÝnh. b) C¸c tiÕng trong hai tõ ghÐp quÇn ¸o, trÇm bæng ë nh÷ng vÝ dô sau cã ph©n ra thµnh tiÕng chÝnh, tiÕng phô kh«ng? - ViÖc chuÈn bÞ quÇn ¸o míi, giµy nãn míi, cÆp s¸ch míi, tËp vë míi, mäi thø ®©u ®ã ®· s½n sµng, khiÕn con c¶m nhËn ®îc sù quan träng cña ngµy khai trêng. - MÑ kh«ng lo, nhng vÉn kh«ng ngñ ®îc. Cø nh¾m m¾t l¹i lµ dêng nh vang lªn bªn tai tiÕng ®äc bµi trÇm bæng [...]. Gîi ý: C¸c tiÕng trong hai tõ nµy kh«ng chia ra ®îc thµnh tiÕng chÝnh tiÕng phô. Hai tiÕng b×nh ®¼ng víi nhau, ghÐp l¹i t¹o thµnh tõ. 2. NghÜa cña tõ ghÐp 6 a) So s¸nh nghÜa cña tõ bµ ngo¹i víi nghÜa cña tõ bµ, nghÜa cña tõ th¬m phøc víi nghÜa cña tõ th¬m. Gîi ý: Tra tõ ®iÓn ®Ó n¾m ®îc nghÜa cña tõ bµ, th¬m råi so s¸nh víi nghÜa cña c¸c tõ ghÐp cã bµ, th¬m lµ tiÕng chÝnh (bµ ngo¹i, bµ néi; th¬m phøc, th¬m ng¸t, ...). NghÜa cña tiÕng chÝnh réng h¬n nghÜa cña c¶ tõ, vÝ dô: nghÜa cña bµ (c¶ bµ néi, bµ ngo¹i,...) réng h¬n nghÜa cña bµ ngo¹i. Sù cã mÆt cña tiÕng chÝnh lµm thu hÑp ph¹m vi bao qu¸t cña tõ. b) So s¸nh nghÜa cña tõ quÇn ¸o so víi nghÜa cña mçi tiÕng quÇn, ¸o; nghÜa cña tõ trÇm bæng víi nghÜa cña mçi tiÕng trÇm, bæng. Gîi ý: §èi víi c¸c tõ ghÐp ®¼ng lËp, nghÜa cña c¸c tiÕng t¸ch rêi bao giê còng hÑp h¬n nghÜa cña c¶ tõ. NghÜa cña quÇn ¸o réng h¬n nghÜa cña quÇn, ¸o; nghÜa cña trÇm bæng réng h¬n nghÜa cña trÇm, bæng. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. XÕp c¸c tõ ghÐp suy nghÜ, l©u ®êi, xanh ng¾t, nhµ m¸y, nhµ ¨n, chµi líi, c©y cá, Èm ít, ®Çu ®u«i, cêi nô theo b¶ng ph©n lo¹i sau: Tõ ghÐp chÝnh phô Tõ ghÐp ®¼ng lËp Gîi ý: Xem xÐt nghÜa cña c¸c tiÕng; nÕu lµ tõ ghÐp chÝnh phô, khi t¸ch ra, tiÕng chÝnh cã thÓ ghÐp víi c¸c tiÕng kh¸c ®Ó t¹o ra c¸c tõ cïng lo¹i, vÝ dô: xanh ng¾t cã thÓ t¸ch thµnh xanh / ng¾t, råi gi÷ nguyªn tiÕng chÝnh ®Ó ghÐp víi c¸c tiÕng phô kh¸c nh xanh biÕc, xanh l¬, xanh thÉm,... 2. §iÒn thªm tiÕng vµo sau c¸c tiÕng díi ®©y ®Ó t¹o thµnh tõ ghÐp chÝnh phô: bót ... ¨n ... thíc ... tr¾ng ... ma ... vui ... lµm ... nh¸t ... Cã thÓ cã c¸c tõ: bót ch×, thíc kÎ, ma phïn, lµm viÖc, ¨n s¸ng, tr¾ng xo¸, vui tai, nh¸t gan,... 3. §iÒn thªm tiÕng vµo sau c¸c tiÕng díi ®©y ®Ó t¹o thµnh c¸c tõ ghÐp ®¼ng lËp: nói ham xinh ... ... ... ... ... ... mÆt häc t¬i ... ... ... ... ... ... Gîi ý: Cã thÓ thªm vµo c¸c tiÕng ®Ó trë thµnh c¸c tõ nh: nói non, nói ®åi; ham muèn, ham mª; xinh ®Ñp, xinh t¬i; mÆt mòi, mÆt mµy; häc tËp, häc hµnh; t¬i trÎ, t¬i míi,... 4. Trong c¸c côm tõ díi ®©y, côm nµo ®óng, côm nµo sai? V× sao? - mét cuèn s¸ch - mét quyÓn vë - mét cuèn s¸ch vë 7 - mét quyÓn s¸ch vë Gîi ý: - C¸c côm sai: mét cuèn s¸ch vë, mét quyÓn s¸ch vë. - Sai v×: s¸ch vë lµ tõ ghÐp ®¼ng lËp cã ý nghÜa kh¸i qu¸t nªn kh«ng dïng víi nghÜa tÝnh ®Õm. Tuy nhiªn, trong mét sè trêng hîp, tõ ghÐp ®¼ng lËp kÕt hîp mét c¸ch hîp lý víi nh÷ng danh tõ chØ ®¬n vÞ ®øng tríc (bé, chuyÕn,...) th× vÉn ®îc dïng víi nghÜa tÝnh ®Õm nh: mét bé qu©n ¸o, mét chuyÕn ®i l¹i, v.v... 5. Sö dông tõ ®iÓn ®Ó tra c¸c tõ vµ tr¶ lêi c©u hái: a) Cã ph¶i mäi thø cã hoa mµu hång ®Òu gäi lµ hoa hång kh«ng? b) Em Nam nãi: "C¸i ¸o dµi cña chÞ em ng¾n qu¸!". Nãi nh thÕ cã ®óng kh«ng? T¹i sao? c) Cã ph¶i mäi lo¹i cµ chua ®Òu chua kh«ng? Nãi: "Qu¶ cµ chua nµy ngät qu¸!" cã ®îc kh«ng? T¹i sao? d) Cã ph¶i mäi lo¹i c¸ mµu vµng ®Òu gäi lµ c¸ vµng kh«ng? C¸ vµng lµ lo¹i c¸ nh thÕ nµo? Gîi ý: C¸c tõ hoa hång, ¸o dµi, cµ chua, c¸ vµng mang ý nghÜa kh¸i qu¸t, gäi tªn lo¹i sù vËt. Kh«ng nªn hiÓu hoa hång chØ lµ hoa cã mµu hång, cã thÓ cã hoa hång ®en; t¬ng tù, cµ chua kh«ng chØ lµ lo¹i cµ cã vÞ chua, ¸o dµi kh«ng ph¶i ®èi lËp víi ¸o ng¾n mµ lµ tªn gäi mét lo¹i trang phôc truyÒn thèng (cã c¶ ¸o vµ quÇn), c¸ vµng kh«ng chØ lµ c¸ cã mµu vµng (cã c¸ vµng ®en, c¸ vµng tr¾ng,...). 6. So s¸nh nghÜa cña c¸c tõ ghÐp m¸t tay, nãng lßng, gang thÐp (Anh Êy lµ mét chiÕn sÜ gang thÐp), tay ch©n (mét tay ch©n th©n tÝn) víi nghÜa cña nh÷ng tiÕng t¹o nªn chóng. Gîi ý: - Hai tõ m¸t tay vµ nãng lßng ghÐp tõ hai tÝnh tõ chØ c¶m gi¸c (m¸t, nãng) víi hai danh tõ (tay, lßng). Khi ghÐp l¹i, c¸c tõ nµy cã nghÜa kh¸c h¼n víi nghÜa cña c¸c tõ t¹o nªn chóng. + M¸t tay: chØ nh÷ng ngêi dÔ ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèt, dÔ thµnh c«ng trong c«ng viÖc (nh ch÷a bÖnh, ch¨n nu«i,…). + Nãng lßng: chØ tr¹ng th¸i (t©m tr¹ng cña ngêi) rÊt mong muèn ®îc biÕt hay ®îc lµm viÖc g× ®ã. - C¸c tõ gang vµ thÐp vèn lµ nh÷ng danh tõ chØ vËt. Nhng khi ghÐp l¹i, chóng trë thµnh tõ mang nghÜa chØ phÈm chÊt (cña con ngêi.) - C¸c tõ tay vµ ch©n còng vËy. Chóng vèn lµ nh÷ng danh tõ nhng khi ghÐp l¹i, nã trë thµnh tõ c¸ ®u«i cê 7. Thö ph©n tÝch cÊu t¹o cña nh÷ng tõ ghÐp cã ba tiÕng m¸y h¬i níc, than tæ ong, b¸nh ®a nem theo mÉu sau: Gîi ý: X¸c ®Þnh tiÕng chÝnh trong c¸c tõ, tiÕp tôc x¸c ®Þnh tiÕng chÝnh vµ phô víi c¸c tiÕng cßn l¹i. 8 Mòi tªn trong m« h×nh lµ chØ sù bæ sung nghÜa cña tiÕng phô cho tiÕng chÝnh. Theo m« h×nh bæ sung nghÜa nµy, ta cã: - m¸y h¬i níc: m¸y lµ tiÕng chÝnh; h¬i níc lµ phô, trong ®ã níc phô cho h¬i. - than tæ ong: than lµ tiÕng chÝnh; tæ ong lµ phô, trong ®ã ong phô cho tæ. - b¸nh ®a nem: b¸nh ®a lµ chÝnh, nem lµ phô; trong b¸nh ®a, b¸nh lµ chÝnh, ®a lµ phô. Liªn kÕt trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Liªn kÕt vµ ph¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n a) TÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n - H·y ®äc ®o¹n v¨n sau: Tríc mÆt c« gi¸o, con ®· thiÕu lÔ ®é víi mÑ. Bè nhí, c¸ch ®©y mÊy n¨m, mÑ ®· ph¶i thøc suèt ®ªm, cói m×nh trªn chiÕc n«i tr«ng chõng h¬i thë hæn hÓn cña con, qu»n qu¹i v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con! H·y nghÜ xem, En-ri-c« µ! Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc ®Ó tr¸nh cho con mét giê ®au ®ín, ngêi mÑ cã thÓ ®i ¨n xin ®Ó nu«i con, cã thÓ hi sinh tÝnh m¹ng ®Ó cøu sèng con! Th«i, trong mét thêi gian con ®õng h«n bè. - Theo em, nÕu bè En-ri-c« chØ viÕt nh vËy th× En-ri-c« cã thÓ hiÓu ®îc ®iÒu bè muèn nãi cha? - NÕu En-ri-c« cha hiÓu ®îc ®iÒu bè muèn nãi th× t¹i sao? H·y xem xÐt c¸c lÝ do sau: + V× cã c©u v¨n viÕt cha ®óng ng÷ ph¸p; + V× cã c©u v¨n néi dung cha thËt râ rµng; + V× c¸c c©u v¨n cha g¾n bã víi nhau, liªn kÕt láng lÎo. - VËy, muèn cho ®o¹n v¨n cã thÓ hiÓu ®îc th× nã ph¶i cã phÈm chÊt g×? Gîi ý: C¸c c©u trong ®o¹n v¨n, nÕu t¸ch rêi, ®Òu lµ nh÷ng c©u hoµn chØnh, néi dung râ rµng. Nhng c¶ ®o¹n, víi sù nèi kÕt c¸c c©u láng lÎo, th× ý nghÜa kh«ng ®îc biÓu ®¹t râ rµng. Muèn ®Ó ngêi kh¸c hiÓu ®îc ý cña m×nh, ngoµi viÖc t¹o ra nh÷ng c©u ®óng, ngêi viÕt (nãi) cßn ph¶i tæ chøc mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c c©u. 2. Ph¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n a) H·y söa l¹i ®o¹n v¨n ®Ó En-ri-c« cã thÓ hiÓu ®îc ý bè m×nh. Gîi ý: Muèn söa lçi liªn kÕt, ph¶i n¾m ®o¸n ®Þnh ®îc ý ®å cña ngêi viÕt. Trong ®o¹n v¨n trªn, ngêi bè muèn nãi cho En-ri-c« nhËn thÊy lçi cña m×nh khi ®· thiÕu lÔ ®é víi mÑ, còng lµ ®Ó gióp En-ri-c« hiÓu ®îc t×nh th¬ng yªu v« bê bÕn cña mÑ dµnh cho con. Víi ®Þnh híng vÒ chñ ®Ò nh vËy, cã thÓ söa ®o¹n v¨n nh sau: Tríc mÆt c« gi¸o, con ®· thiÕu lÔ ®é víi mÑ. Con biÕt kh«ng, c¸ch ®©y mÊy n¨m, mÑ ®· ph¶i thøc suèt ®ªm, cói m×nh trªn chiÕc n«i tr«ng chõng h¬i thë hæn hÓn cña con, qu»n qu¹i v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con! H·y nghÜ xem, En-ri-c« µ! Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc ®Ó tr¸nh cho con mét giê ®au ®ín, ngêi mÑ cã thÓ ®i ¨n xin ®Ó nu«i con, cã thÓ hi sinh tÝnh m¹ng ®Ó cøu sèng con! Ngêi Êy cã ®¸ng ®Ó con c xö nh thÕ kh«ng? Bè rÊt buån v× hµnh ®éng cña con. Th«i, trong mét thêi gian con ®õng h«n bè. b) ChØ ra sù thiÕu liªn kÕt trong ®o¹n v¨n sau vµ söa l¹i: Mét ngµy kia, cßn xa l¾m, ngµy ®ã con sÏ biÕt thÕ nµo lµ kh«ng ngñ ®îc. GiÊc ngñ ®Õn víi con dÔ 9 dµng nh uèng mét li s÷a, ¨n mét c¸i kÑo. G¬ng mÆt thanh tho¸t cña ®øa trÎ tùa nghiªng trªn gèi mÒm, ®«i m«i hÐ më vµ thØnh tho¶ng chóm l¹i nh ®ang mót kÑo. Gîi ý: H·y ®äc vµ so s¸nh ®o¹n v¨n trªn víi ®o¹n v¨n ®· söa díi ®©y: Mét ngµy kia, cßn xa l¾m, ngµy ®ã con sÏ biÕt thÕ nµo lµ kh«ng ngñ ®îc. Cßn b©y giê, giÊc ngñ ®Õn víi con dÔ dµng nh uèng mét li s÷a, ¨n mét c¸i kÑo. G¬ng mÆt thanh tho¸t cña con tùa nghiªng trªn gèi mÒm, ®«i m«i hÐ më vµ thØnh tho¶ng chóm l¹i nh ®ang mót kÑo. - §o¹n v¨n ®· ®îc söa l¹i nh thÕ nµo? - Sù liªn kÕt vÒ ý nghÜa gi÷a c¸c c©u ph¶i ®îc thÓ hiÖn ra b»ng ng«n ng÷, thiÕu sù liªn kÕt trªn ph¬ng diÖn ng«n ng÷, mèi liªn kÕt gi÷a c¸c c©u sÏ kh«ng ®îc ®¶m b¶o. c) Qua hai ®o¹n v¨n trªn, h·y tù rót ra: - Mét v¨n b¶n nh thÕ nµo th× ®îc xem lµ cã tÝnh liªn kÕt? - C¸c c©u trong v¨n b¶n ph¶i sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn g× ®Ó v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt? II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. NhËn xÐt vÒ tr×nh tù c¸c c©u v¨n trong ®o¹n v¨n díi ®©y: (1) Mét quan chøc cña thµnh phè ®· kÕt thóc buæi lÔ ph¸t thëng nh sau: (2) Vµ «ng ®a tay chØ vÒ phÝa c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ngåi trªn c¸c hµnh lang. (3) C¸c thÇy, c¸c c« ®Òu ®øng dËy vÉy mò, vÉy kh¨n ®¸p l¹i, tÊt c¶ ®Òu xóc ®éng vÒ sù biÓu lé lßng mÕn yªu Êy cña häc sinh. (4) "Ra khái ®©y, c¸c con ¹, c¸c con kh«ng ®îc quªn göi lêi chµo vµ lßng biÕt ¬n ®Õn nh÷ng ngêi ®· v× c¸c con mµ kh«ng qu¶n bao mÖt nhäc, nh÷ng ngêi ®· hiÕn c¶ trÝ th«ng minh vµ lßng dòng c¶m cho c¸c con, nh÷ng ngêi sèng vµ chÕt v× c¸c con vµ hä ®©y nµy!". (5) Nghe lêi kªu gäi c¶m ®éng, ®¸p øng ®óng nh÷ng t×nh c¶m cña m×nh, tÊt c¶ häc sinh ®Òu ®øng dËy, dang tay vÒ phÝa c¸c thÇy, c¸c c«. Gîi ý: Tr×nh tù c¸c c©u trong ®o¹n v¨n còng thÓ hiÖn diÔn biÕn cña sù viÖc, ®¶o lén trËt tù nµy sÏ dÉn ®Õn ph¸ vì liªn kÕt. TrËt tù hîp lÝ cña c¸c c©u ph¶i lµ: (1)  (4)  (2)  (5)  (3). 2. §o¹n v¨n díi ®©y ®· cã tÝnh liªn kÕt cha? V× sao? T«i nhí ®Õn mÑ t«i "lóc ngêi cßn sèng t«i lªn mêi". MÑ t«i ©u yÕm d¾t tay t«i dÉn ®i trªn con ®êng lµng dµi vµ hÑp. S¸ng nay, lóc c« gi¸o ®Õn th¨m, t«i nãi víi mÑ cã nhì thèt ra mét lêi thiÕu lÔ ®é. Cßn chiÒu nay, mÑ hiÒn tõ cña t«i cho t«i ®i d¹o ch¬i víi anh con trai lín cña b¸c g¸c cæng. Gîi ý: Mét ®o¹n v¨n ®îc xem lµ cã tÝnh liªn kÕt tøc lµ ph¶i ®¶m b¶o sù nèi kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c c©u trªn c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung ý nghÜa vµ h×nh thøc ng«n ng÷. Hai ph¬ng diÖn liªn kÕt nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. ë bÒ mÆt ng«n ng÷, tho¹t xem, ®o¹n v¨n trªn cã vÎ liªn kÕt, nhng thùc ra c¸c c©u kh«ng thèng nhÊt trong mét néi dung ý nghÜa. 3. §iÒn c¸c tõ ng÷ thÝch hîp vµo chç trèng trong ®o¹n v¨n díi ®©y ®Ó c¸c c©u liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau: Bµ ¬i! Ch¸u thêng vÒ ®©y, ra vên, ®øng díi gèc na, gèc æi mong t×m l¹i h×nh bãng cña ... vµ nhí l¹i ngµy nµo ... trång c©y, ... ch¹y lon ton bªn bµ. ... b¶o khi nµo c©y cã qu¶ ... sÏ dµnh qu¶ to nhÊt, ngon nhÊt cho ..., nhng ch¸u l¹i b¶o qu¶ to nhÊt, ngon nhÊt ph¶i ®Ó phÇn bµ. ... bµ «m ch¸u vµo lßng, h«n ch¸u mét c¸i thËt kªu. (Theo NguyÔn ThÞ Thuû Tiªn, Nh÷ng bøc th ®o¹t gi¶i UPU) Gîi ý: bµ, bµ, ch¸u, Bµ, bµ, ch¸u, ThÕ lµ. 4. T¹i sao khi hai c©u v¨n sau bÞ t¸ch ra khái ®o¹n th× chóng trë nªn láng lÎo vÒ mÆt liªn kÕt: "§ªm nay mÑ kh«ng ngñ ®îc. Ngµy mai lµ ngµy khai trêng líp Mét cña con." 10 (Cæng trêng më ra) Gîi ý: Thùc ra, kh«ng h¼n lµ hai c©u v¨n trªn kh«ng cã mèi liªn hÖ nµo víi nhau dï mét c©u nãi vÒ mÑ, mét c©u nãi vÒ con. §øng c¹nh nhau, chóng ®· cã thÓ gîi ra: c©u sau lµ nguyªn nh©n cña cña c©u tríc. Nhng ®Ó cã thÓ hiÓu vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai c©u mét c¸ch râ rµng, chóng ph¶i ®îc ®Æt trong sù liªn kÕt víi c©u tiÕp theo: "MÑ sÏ ®a con ®Õn trêng, cÇm tay con d¾t qua c¸nh cæng,...". 5. Em cã liªn hÖ g× gi÷a c©u chuyÖn vÒ C©y tre tr¨m ®èt vµ tÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n? Gîi ý: Tr¨m ®èt tre, nÕu t¸ch rêi nhau, còng kh«ng thµnh mét c©y tre ®îc. Ph¶i nhê cã phÐp mµu cña Bôt nèi c¸c ®èt tre l¹i víi nhau th× anh trai cµy míi cã ®îc mét c©y tre thùc sù. Liªn kÕt trong v¨n b¶n còng vËy. C¸c ®o¹n, c¸c c©u kh«ng ®îc tæ chøc g¾n kÕt víi nhau th× kh«ng thÓ cã v¨n b¶n hoµn chØnh. C¸c ®o¹n, c©u tùa nh nh÷ng ®èt tre, v¨n b¶n nh c©y tre vËy. Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª (Kh¸nh Hoµi) I. VÒ t¸c phÈm V¨n b¶n nµy ®îc xÕp vµo nhãm v¨n b¶n nhËt dông (xem thªm trong bµi Cæng trêng më ra cña LÝ Lan). VÊn ®Ò träng t©m trong ®ã lµ quyÒn trÎ em - mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n mµ c¸c v¨n b¶n nhËt dông trong Ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 7 ®Ò cËp. Ph¬ng thøc biÓu ®¹t chñ yÕu cña v¨n b¶n lµ tù sù. Ngoµi ba cuéc chia tay t¹o thµnh ba yÕu tè h¹t nh©n cña v¨n b¶n, t¸c gi¶ cßn sö dông ph¬ng thøc biÓu c¶m qua c¸ch kÓ chuyÖn ®ång thêi béc lé trùc tiÕp c¶m xóc cña nh©n vËt chÝnh (còng lµ ngêi trong cuéc). Sù kÕt hîp khÐo lÐo gi÷a hai ph¬ng thøc nµy gióp cho v¨n b¶n cã ®îc giäng ®iÖu truyÒn c¶m, gîi lªn nhiÒu nçi xa xãt trong t©m hån b¹n ®äc. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÖn viÕt vÒ hai nh©n vËt Thµnh vµ Thuû. TruyÖn miªu t¶ c¶nh gia ®×nh cña Thµnh vµ Thuû tan vì (cha mÑ bá nhau) ®Æc biÖt kh¾c ho¹ sù xãt xa cña hai anh em khi t×nh c¶m cña hä bÞ xÎ chia. 2. C©u chuyÖn ®îc kÓ theo ng«i thø nhÊt. Ngêi kÓ chÝnh lµ ngêi chøng kiÕn c©u chuyÖn x¶y ra, trùc tiÕp tham gia cèt truyÖn – tøc lµ cïng chÞu nçi ®au v× sù mÊt m¸t vÒ t×nh c¶m nh em g¸i m×nh. C¸ch lùa chän ng«i kÓ nµy gióp t¸c gi¶ cã ®iÒu kiÖn trùc tiÕp thÓ hiÖn suy nghÜ, t×nh c¶m vµ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña nh©n vËt, t¨ng thªm tÝnh ch©n thùc cña truyÖn, lµm cho truyÖn hÊp dÉn vµ sinh ®éng h¬n. ChÝnh v× thÕ, mÆc dï tiªu ®Ò cña truyÖn lµ Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª nhng ngêi ®äc vÉn hiÓu lµ cuéc chia tay cña Thanh vµ Thuû. Tuy nhiªn, tiªu ®Ò truyÖn cßn mét hµm ý kh¸c. Nh÷ng con bóp bª thêng gîi liªn tëng ®Õn sù hån nhiªn, trong s¸ng, v« t. Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª t¹o ra mét t×nh huèng t©m lÝ - ®ã lµ cuéc chia tay kh«ng ®¸ng cã, còng nh kh«ng ®¸ng cã cuéc chia tay gi÷a Thµnh vµ Thuû - hai anh em vèn rÊt mùc gÇn gòi, th¬ng yªu vµ lu«n lu«n quan t©m, chia sÎ cïng nhau. Tªn truyÖn, v× thÕ ®· gîi ra ® îc mét t×nh huèng ®¸ng chó ý khiÕn ngêi ®äc ph¶i quan t©m theo dâi. 3. C¸c chi tiÕt trong truyÖn cho thÊy hai anh em Thµnh, Thuû rÊt mùc gÇn gòi, th ¬ng yªu, chia sÎ vµ lu«n quan t©m ®Õn nhau: - Khi Thµnh ®i ®¸ bãng bÞ r¸ch ¸o, Thuû ddax mang kim ra tËn s©n vËn ®éng ®Ó v¸ ¸o cho anh. - Ngîc l¹i, Thµnh thêng gióp em m×nh häc. ChiÒu chiÒu l¹i ®ãn em ë trêng vÒ. - Lóc chia tay, Thµnh ®· nhêng hÕt ®å ch¬i cho em nhng Thuû l¹i sî anh kh«ng cã ngêi g¸c ®ªm nªn cø mét mùc buéc anh ph¶i nhËn gi÷ con VÖ SÜ. 11 4. §äc truyÖn, ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ gi÷a lêi nãi vµ hµnh ®éng cña Thuû béc lé nh÷ng m©u thuÉn râ rÖt khi thÊy anh chia hai con bóp bª VÖ SÜ vµ Em Nhá ra hai bªn: trong suy nghÜ, Thuû kh«ng muèn chia rÏ hai con bóp bª, nªn Thuû võa ng¹c nhiªn võa giËn d÷ "Sao anh ¸c thÕ!" ®· l¹i rÊt th¬ng Thµnh, sî ®ªm ®ªm kh«ng cã con VÖ SÜ canh giÊc ngñ cho anh. §Ó gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn Êy, chØ cã mét c¸ch duy nhÊt lµ bè mÑ c¸c em kh«ng x¶y ra viÖc chia tay. Nhng thùc tÕ thËt lµ nghiÖt ng·. Cuéc chia tay cña ngêi lín ®· ®Ó l¹i hËu qu¶ ®au ®ín cho c¸c em. Cuèi truyÖn, Thuû ®· ®Ó l¹i con VÖ SÜ. §©y lµ chi tiÕt cã tÝnh cao trµo, ®Æc s¾c, giµu ý nghÜa nh©n v¨n cña truyÖn. 5. Trong cuéc chia tay cña Thuû víi c¶ líp, chi tiÕt Thuû cho biÕt m×nh sÏ kh«ng ®îc ®i häc n÷a (v× nhµ bµ ngo¹i ë xa trêng qu¸) vµ råi ®©y, Thuû sÏ ph¶i ®i b¸n hoa ngoµi chî lµ chi tiÕt khiÕn c« gi¸o (vµ c¶ c¸c b¹n n÷a) bµng hoµng nhÊt. Cha mÑ Thµnh vµ Thuû chia tay, víi hä ®ã ®· lµ mét nçi ®au ®ín lín. Nhng ë tuæi cña Thuû mµ kh«ng ®îc ®Õn trêng, l¹i ph¶i bíc vµo ®êi sím thÕ, râ rµng chi tiÕt Êy sÏ khiÕn cho mäi ngêi c¶m thÊy xãt xa h¬n. Trong khi ®ã, cã lÏ chi tiÕt c¶m ®éng nhÊt trong mµn chia tay nµy lµ chi tiÕt c« gi¸o T©m tÆng cho Thuû quyÓn vë vµ c©y bót n¾p vµng (hoÆc còng cã thÓ nªu ra chi tiÕt: sù chÕt lÆng ®i cña c« T©m cïng nh÷ng giät níc m¾t tõ tõ r¬i khi nghe tin Thuû kh«ng cßn ®îc ®Õn trêng n÷a). 6. Thµnh kinh ng¹c bëi trong khi t©m hån m×nh ®ang diÔn ra nh÷ng mÊt m¸t, ®ín ®au qu¸ lín (mÊt m¸i Êm gia ®×nh, ph¶i chia tay ®øa em g¸i nhá) th× cuéc ®êi ngoµi kia vÉn tr«i b×nh th¶n. Chi tiÕt nµy cho thÊy sù hôt hÉng, c« ®¬n cña nh©n vËt. Nã t¸c ®éng m¹nh vµo ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi chóng ta tríc nh÷ng ngêi xung quanh vµ tríc cuéc sèng cña céng ®ång. 7. Qua c©u chuyÖn, t¸c gi¶ muèn göi ®Õn chóng ta mét lêi nh¾n nhñ r»ng: m¸i Êm gia ®×nh lµ mét tµi s¶n v« cïng quý gi¸. Nã lµ n¬i g×n gi÷ nh÷ng t×nh c¶m cao quý vµ thiªng liªng. H·y g×n gi÷ nã, ®õng bao giê v× mét lÝ do g× mµ lµm tæn h¹i ®Õn nh÷ng t×nh c¶m cao quý vµ thiªng liªng Êy. Iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t V× bè mÑ chia tay nhau, hai anh em Thµnh vµ Thuû còng ph¶i mçi ngêi mét ng¶: Thuû vÒ quª víi mÑ cßn Thµnh ë l¹i víi bè. Hai anh em nhêng ®å ch¬i cho nhau, Thuû ®au ®ín chia tay thÇy c«, khi chia tay cßn quyÕn luyÕn anh kh«ng muèn rêi,... Ba cuéc chia tay gîi lªn ë b¹n ®äc nh÷ng xóc c¶m m¹nh mÏ cïng nçi xãt th¬ng cho c¶nh ngé mµ lÏ ra nh÷ng ngêi b¹n nhá kh«ng ph¶i g¸nh chÞu. 2. C¸ch ®äc V¨n b¶n ®îc thÓ hiÖn theo ph¬ng thøc tù sù víi ba cuéc chia tay. Bëi vËy sÏ cã hai yÕu tè ®¸ng lu ý lµ lêi dÉn chuyÖn vµ lêi nh©n vËt:  Lêi dÉn chuyÖn thêng cã tÝnh chÊt kh¸ch quan nhng trong v¨n b¶n nµy, lêi dÉn chuyÖn còng lµ lêi cña nh©n vËt trong truyÖn nªn c¸c sù kiÖn ®îc kÓ ®Òu thÊm ®Ém c¶m xóc, bao trïm lªn trªn hÕt lµ t×nh th¬ng cña ngêi anh ®èi víi em.  Lêi nh©n vËt ®a d¹ng, lêi cña mçi nh©n vËt thÓ hiÖn t©m tr¹ng kh¸c nhau. Bè côc trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bè côc vµ nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n a) Bè côc cña v¨n b¶n - H·y nhËn xÐt vÒ dù kiÕn tr×nh bµy c¸c néi dung trong mét l¸ ®¬n xin gia nhËp §éi ThiÕu niªn 12 TiÒn phong Hå ChÝ Minh sau: (1) NguyÖn väng xin vµo §éi; (2) Giíi thiÖu hä tªn, líp, trêng; (3) Lêi høa ... (4) KÝnh göi... Gîi ý: Tr×nh tù c¸c néi dung kh«ng hîp lÝ, theo bè côc chung cña ®¬n ph¶i lµ: KÝnh göi n¬i cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt ®Ò nghÞ trong ®¬n - Giíi thiÖu hä tªn, ®Þa chØ,... - NguyÖn väng ... - Lêi høa ... - Bè côc cña v¨n b¶n lµ sù s¾p ®Æt néi dung c¸c phÇn trong v¨n b¶n theo mét tr×nh tù hîp lÝ. Qua vÝ dô trªn, em h·y cho biÕt t¹i sao khi x©y dùng v¨n b¶n ngêi ta l¹i ph¶i quan t©m tíi bè côc? Gîi ý: ViÖc triÓn khai néi dung cña v¨n b¶n tríc hÕt thÓ hiÖn ë bè côc. C¸c phÇn néi dung cña v¨n b¶n ph¶i ®îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh. Kh«ng thÓ ®a ra lêi høa sau khi vµo §éi sÏ cè g¾ng phÊn ®Êu tríc råi míi ®Ò xuÊt nguyÖn väng xin ®îc vµo §éi,... HÖ thèng c¸c phÇn cña v¨n b¶n cho thÊy m¹ch ph¸t triÓn cña vÊn ®Ò, thÓ hiÖn sù rµnh m¹ch trong suy nghÜ cña ngêi viÕt, gãp phÇn t¹o nªn søc thuyÕt phôc cña v¨n b¶n. - Liªn hÖ víi bè côc cña mét bµi v¨n tù sù ®· häc ë líp 6. b) Nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n - §äc hai c©u chuyÖn sau vµ tr¶ lêi c©u hái: (1) Cã mét con Õch quen thãi coi trêi b»ng vung, nªn cø nghªnh ngang ®i l¹i kh¾p n¬i, nh©ng nh¸o nh×n trêi vµ kªu åm ép. Tríc kia, Õch sèng ë trong giÕng. T¹i v× n¨m Êy trêi ma, níc trong giÕng dÒnh lªn trµn bê, ®a Õch ta ra ngoµi. Tríc ®ã, Õch ®· tõ ®¸y giÕng nh×n lªn vµ nã thÊy trêi bÐ tÝ, chØ b»ng c¸i vung th«i. Cßn nã th× l¹i oai ghª l¾m, v× nã mµ ®· cÊt tiÕng kªu th× tÊt th¶y bän cua, èc, nh¸i ë giÕng ®Òu ph¶i ho¶ng sî. Cuèi cïng, nã bÞ mét con tr©u giÉm bÑp. Tõ ®Êy, tr©u trë thµnh b¹n cña nhµ n«ng. (2) Ngµy xa, cã mét anh tÝnh rÊt hay khoe. Mét h«m, anh ta may ®îc c¸i ¸o míi, liÒn ®em ra mÆc, råi ®øng hãng ë cöa, ®îi cã ai qua ngêi ta khen. §øng m·i tõ s¸ng ®Õn chiÒu ch¶ thÊy ai hái c¶, anh ta tøc l¾m. Nhng råi anh ta còng khoe ®îc c¸i ¸o víi mét ngêi r»ng: "Tõ lóc t«i mÆc chiÕc ¸o míi nµy, t«i ch¶ thÊy con lîn nµo ch¹y qua c¶.". §Êy lµ do ngêi kia, tÝnh còng hay khoe, bçng kh«ng biÕt tõ ®©u tÊt tëi ch¹y ®Õn hái anh ta: "B¸c cã thÊy con lîn cíi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng?" + Hai c©u chuyÖn trªn ®· cã bè côc cha? + C¸ch kÓ chuyÖn nh trªn bÊt hîp lÝ ë chç nµo? + Nªn s¾p xÕp bè côc hai c©u chuyÖn trªn nh thÕ nµo? - Gîi ý: + KÓ nh b¶n (1) vµ b¶n (2) lµ cha cã bè côc. C¸c sù viÖc chÝnh cña hai c©u chuyÖn Õch ngåi ®¸y giÕng vµ Lîn cíi ¸o míi tuy vÉn cã mÆt trong b¶n kÓ nµy nhng chóng kh«ng ®îc s¾p xÕp theo mét trËt tù hîp lÝ. ViÖc ®¶o lén trËt tù c¸c sù viÖc lµm cho nghÜa cña bµi v¨n trë nªn khã hiÓu, c©u chuyÖn kh«ng cßn tÝnh g©y cêi, gi¸ trÞ phª ph¸n gi¶m ®i. + So s¸nh víi hai b¶n kÓ díi ®©y ®Ó rót ra c¸ch s¾p xÕp bè côc cña hai c©u chuyÖn: (1) Cã mét con Õch sèng l©u ngµy trong mét c¸i giÕng nä. Xung quanh nã chØ cã mét vµi con nh¸i, cua, èc bÐ nhá. H»ng ngµy, nã cÊt tiÕng kªu åm ép lµm vang ®éng c¶ giÕng, khiÕn c¸c con vËt kia rÊt 13 ho¶ng sî. Õch cø tëng bÇu trêi trªn ®Çu chØ bÐ b»ng chiÕc vung vµ nã th× oai nh mét vÞ chóa tÓ. Mét n¨m nä, trêi ma to lµm níc trong giÕng dÒnh lªn, trµn bê, ®a Õch ta ra ngoµi. Quen thãi cò, Õch nghªnh ngang ®i l¹i kh¾p n¬i vµ cÊt tiÕng kªu åm ép. Nã nh©ng nh¸o ®a cÆp m¾t nh×n lªn bÇu trêi, ch¶ thÌm ®Ó ý ®Õn xung quanh nªn ®· bÞ mét con tr©u ®i qua giÉm bÑp. (2) Cã anh tÝnh hay khoe cña. Mét h«m, may ®îc c¸i ¸o míi, liÒn ®em ra mÆc, råi ®øng hãng ë cöa, ®îi cã ai ®i qua ngêi ta khen. §øng m·i tõ s¸ng ®Õn chiÒu ch¶ thÊy ai hái c¶, anh ta tøc l¾m. §ang tøc tèi, chît thÊy mét anh, tÝnh còng hay khoe, tÊt tëi ch¹y ®Õn hái to: - B¸c cã thÊy con lîn cíi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng? Anh kia liÒn gi¬ ngay v¹t ¸o ra, b¶o: - Tõ lóc t«i mÆc c¸i ¸o míi nµy, t«i ch¼ng thÊy con lîn nµo ch¹y qua ®©y c¶! c) C¸c phÇn cña bè côc - C¸c phÇn Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi cã nhiÖm vô g× trong v¨n b¶n tù sù vµ miªu t¶? Gîi ý: + Më bµi: giíi thiÖu néi dung sÏ triÓn khai, dÉn d¾t ngêi ®äc nhËp cuéc; + Th©n bµi: triÓn khai néi dung ®· giíi thiÖu ë më bµi, gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®· ®Æt ra; + KÕt bµi: kh¼ng ®Þnh vµ n©ng cao vÊn ®Ò ®· tr×nh bµy ë phÇn néi dung. - T¹i sao l¹i ph¶i ph©n biÖt râ rµng nhiÖm vô cña mçi phÇn? Trong bè côc ba phÇn cña mét v¨n b¶n, mçi phÇn cã mét nhiÖm vô riªng, kh«ng trïng nhau. Ph©n biÖt nhiÖm vô cña tõng phÇn còng lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh chÆt chÏ trong lËp luËn, thÓ hiÖn ®îc sù rµnh m¹ch gi÷a c¸c phÇn cña bè côc chung. Më bµi kh«ng nh÷ng ph¶i ®Æt ra ®îc vÊn ®Ò, giíi thiÖu ®îc ®Ò tµi mµ cßn ph¶i g©y ®îc høng thó cho ngêi ®äc, gîi ra híng triÓn khai néi dung cña phÇn Th©n bµi. NhiÖm vô cña KÕt bµi kh«ng chØ lµ "tãm l¹i" nh÷ng néi dung chÝnh ®· ®îc triÓn khai mµ cßn lµ kh¼ng ®Þnh, nhÊn m¹nh, ®a nh÷ng vÊn ®Ò ®· gi¶i quyÕt trong Th©n bµi lªn mét tÇm cao míi, kh¾c s©u Ên tîng trong t©m trÝ ngêi ®äc. - Trong bè côc ba phÇn, Th©n bµi lµ phÇn quan träng nhÊt, nhng nh thÕ kh«ng cã nghÜa lµ xem nhÑ nh÷ng phÇn cßn l¹i. Më bµi vµ KÕt luËn cã vai trß riªng trong viÖc t¹o nªn ý nghÜa cña v¨n b¶n, lµm kh«ng tèt hai phÇn nµy sÏ trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn Th©n bµi: Më bµi lµm kh«ng tèt sÏ kh«ng t¹o ®îc t×nh huèng ®Ó theo ®ã dÉn d¾t ngêi ®äc nhËp cuéc, thËm chÝ ngêi viÕt do vËy mµ còng kh«ng x¸c ®Þnh râ ®îc ph¬ng híng tr×nh bµy néi dung; KÕt bµi lµm kh«ng tèt sÏ gi¶m tÝnh thuyÕt phôc cho nh÷ng g× ®· tr×nh bµy trong Th©n bµi, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "®Çu voi ®u«i chuét", nhiÒu khi do vËy mµ kh«ng bËt ra ®îc chñ ®Ò cña v¨n b¶n, lµm mê nh¹t ý ®å cña ngêi viÕt. Tãm l¹i, Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi cña mét v¨n b¶n g¾n bã h÷u c¬ víi nhau nh c¸c bé phËn trªn mét c¬ thÓ vËy. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Nªu mét sè vÝ dô thùc tÕ ®Ó chøng tá: NÕu chóng ta biÕt chó ý ®ªn viÖc s¾p xÕp c¸c ý cho rµnh m¹ch th× bµi viÕt (lêi nãi) cña chóng ta sÏ cã hiÖu qu¶ thuyÕt phôc cao. Ngîc l¹i, nÕu kh«ng s¾p xÕp c¸c ý cho hîp lÝ th× bµi viÕt (lêi nãi) cña chóng ta sÏ kh«ng hiÓu ®îc, kh«ng ®îc tiÕp nhËn: Gîi ý: Cã thÓ nªu c¸c trêng hîp: häc sinh dù thi kÓ chuyÖn tëng tîng, häc sinh ®îc ph©n c«ng tr×nh bµy kinh nghiÖm häc tËp cña b¶n th©n, häc sinh tham gia thi hïng biÖn,… 2. H·y ghi l¹i bè côc cña truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª. Bè côc Êy ®· rµnh m¹ch vµ hîp lÝ cha? Cã thÓ kÓ c©u chuyÖn theo mét bbã côc kh¸c ®îc kh«ng? 14 Gîi ý: - TruyÖn më ®Çu b»ng viÖc mÑ cña Thµnh vµ Thuû b¾t hai anh em ph¶i chia ®å ch¬i cho nhau (më bµi: tõ ®Çu ®Õn …khãc nhiÒu). Sau ®ã dõng l¹i ®Ó kÓ vÒ qu¸ khø råi l¹i quay trë l¹i hiÖn t¹i ®Ó kÓ vÒ cuéc chia tay thùc sù ®Çy níc m¾t cña Thuû víi c« gi¸o, víi c¸c b¹n vµ víi Thµnh (th©n bµi). TruyÖn kÕt thóc b»ng c¶nh Thµnh “mÕu m¸o” nh×n em trÌo lªn xe vµ chiÕc xe rå m¸y, phãng ®i mÊt hót (phÇn kÕt bµi: tõ “T«i mÕu m¸o tr¶ lêi…” ®Õn hÕt). - Bè côc nµy ®· kh¸ rµnh m¹ch vµ hîp lÝ. Song chóng ta vÉn cã thÓ thay ®æi nã ®Ó kÓ theo mét c¸ch kh¸c s¸ng t¹o h¬n, miÔn lµ vÉn ®¶m b¶o ®îc sù rµnh m¹ch hîp lÝ vµ hÊp dÉn. C¸c em cÇn chñ ®éng ph¸t huy sù s¸ng t¹o ®Ó thö kÓ l¹i c©u chuyÖn theo c¸ch riªng cña m×nh. 3. Bè côc b¸o c¸o kinh nghiÖm häc tËp cña mét häc sinh díi ®©y ®· hîp lÝ cha? V× sao? H·y bæ sung nh÷ng g× mµ em cho lµ cÇn thiÕt. (I) Më bµi: Chµo mõng c¸c ®¹i biÓu, c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n tham dù Héi nghÞ. (II) Th©n bµi: (1) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nµo trªn líp. (2) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nµo ë nhµ. (3) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nµo trong cuéc sèng. (4) Nªu thµnh tÝch ho¹t ®éng §éi vµ thµnh tÝch v¨n nghÖ cña b¶n th©n. (III) KÕt bµi: Chóc Héi nghÞ thµnh c«ng. Gîi ý: Mét b¸o c¸o kinh nghiÖm häc tËp cña häc sinh ®îc bè côc thµnh ba phÇn Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi lµ hîp lÝ. VÊn ®Ò ë chç: ph¶i xem xÐt néi dung cña tõng phÇn cã hîp lÝ hay kh«ng. - PhÇn Më bµi: §èi víi mét b¶n b¸o c¸o kinh nghiÖm häc tËp, phÇn Më bµi, ngoµi lêi chµo mõng, nhÊt thiÕt ph¶i giíi thiÖu ®îc kh¸i qu¸t néi dung cña Th©n bµi, dµn bµi trªn thiÕu néi dung quan träng nµy. Sau lêi chµo mõng, ph¶i thªm vµo lêi dÉn cho néi dung sÏ ®îc b¸o c¸o. - PhÇn Th©n bµi: V× ®©y lµ b¸o c¸o vÒ kinh nghiÖm häc tËp nªn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i b¸o c¸o vÒ thµnh tÝch trong ho¹t ®éng §éi vµ thµnh tÝch v¨n nghÖ. NÕu ®a néi dung nµy vµo, b¶n b¸o c¸o sÏ kh«ng ®¶m b¶o sù thèng nhÊt chñ ®Ò. Nªn thay néi dung nµy b»ng viÖc b¸o c¸o kÕt qu¶ häc tËp, nh thÕ liªn kÕt cña th©n bµi sÏ chÆt chÏ, t¨ng thªm søc thuyÕt phôc. - PhÇn KÕt bµi: Ngoµi lêi chóc Héi nghÞ thµnh c«ng, phÇn nµy ph¶i cã néi dung kh¸i qu¸t l¹i nh÷ng kinh nghiÖm häc tËp ®· tr×nh bµy, lêi høa sÏ tiÕp tôc phÊn ®Êu ®Ó häc tËp tèt h¬n trong thêi gian tíi. M¹ch l¹c trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. M¹ch l¹c vµ nh÷ng yªu cÇu vÒ m¹ch l¹c trong v¨n b¶n a) M¹ch l¹c trong v¨n b¶n lµ g×? Trong v¨n b¶n, m¹ch l¹c lµ sù tiÕp nèi c¸c ý theo mét tr×nh tù hîp lÝ. Sù tiÕp nèi hîp lÝ gi÷a c¸c ý thÓ hiÖn ra ë sù tiÕp nèi hîp lÝ cña c¸c c©u, c¸c ®o¹n, c¸c phÇn trong v¨n b¶n. Xem xÐt vÝ dô sau ®©y: C¾m b¬i mét m×nh trong ®ªm. §ªm tèi nh bng kh«ng nh×n râ mÆt ®êng. Trªn con ®êng Êy, chiÕc xe l¨n b¸nh rÊt ªm. Khung cöa xe phÝa c« g¸i ngåi lång ®Çy bãng tr¨ng. Tr¨ng bång bÒnh næi lªn qua d·y Pó Hång. D·y nói nµy cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn giã mïa ®«ng b¾c ë miÒn B¾c níc ta. Níc ta b©y giê cña ta råi; cuéc ®êi b¾t ®Çu höng s¸ng. (DÉn theo DiÖp Quang Ban, V¨n b¶n vµ liªn kÕt trong tiÕng ViÖt, NXB GD, 1998, Tr. 62) 15 - Cã thÓ xem sù tiÕp nèi c¸c c©u trong vÝ dô trªn lµ hîp lÝ ®îc kh«ng? V× sao? Gîi ý: C¸c c©u trong vÝ dô trªn chØ tiÕp nèi víi nhau vÒ mÆt h×nh thøc (phÇn ®Çu c©u sau lÆp l¹i ý ë phÇn cuèi c©u tríc). V× thÕ, ®äc toµn bé v¨n b¶n, chóng ta kh«ng thÓ hiÓu v¨n b¶n nãi c¸i g×. Sù thùc th× c¸c c©u trªn ®îc trÝch ra tõ nh÷ng v¨n b¶n kh¸c nhau vµ l¾p ghÐp l¹i. Sù tiÕp nèi chØ ®îc xem lµ hîp lÝ khi c¸c c©u, c¸c ®o¹n, c¸c phÇn cña v¨n b¶n ph¶i thèng nhÊt xoay quanh mét chñ ®Ò. Vi ph¹m ®iÒu nµy, v¨n b¶n kh«ng ®îc coi lµ m¹ch l¹c. - C¸c c©u sau ®©y ®· ®îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lÝ cha? V× sao? (1) T«i ®· næ sóng. (2) T«i ®ang phiªn g¸c. (3) T«i ®· ®¸nh bËt ®îc cuéc tÊn c«ng. (4) T«i ®· thÊy qu©n ®Þch tiÕn ®Õn. Gîi ý: C¸c c©u v¨n trªn kh«ng vi ph¹m tÝnh thèng nhÊt chñ ®Ò. Nhng nh thÕ cha ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ lµ chóng m¹ch l¹c. Bëi v×, tr×nh tù c¸c c©u kh«ng hîp lÝ khi ph¶n ¸nh diÔn biÕn tríc sau cña sù viÖc. Tr×nh tù ®óng ph¶i lµ: (2)  (4)  (1)  (3). 2. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó mét v¨n b¶n cã tÝnh m¹ch l¹c a) TruyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª kÓ vÒ nhiÒu sù viÖc (mÑ b¾t hai con ph¶i chia ®å ch¬i; hai anh em Thµnh vµ Thuû rÊt th¬ng nhau; chuyÖn vÒ hai con bóp bª; Thµnh ®a em ®Õn líp chµo c« gi¸o vµ c¸c b¹n; hai anh em ph¶i chia tay; Thuû ®Ó c¶ hai con bóp bª l¹i cho Thµnh) nh ng t¹i sao vÉn hîp lÝ, thèng nhÊt? Sù viÖc nµo lµ sù viÖc chÝnh trong truyÖn nµy? Sù viÖc chÝnh Êy g¾n víi nh÷ng nh©n vËt chÝnh nµo? Gîi ý: TruyÖn cã thÓ kÓ vÒ nhiÒu sù viÖc. Tuy nhiªn, ®Ó c¸c sù viÖc trong truyÖn cã sù kÕt nèi m¹ch l¹c víi nhau th× c¸c sù viÖc ph¶i cïng xoay quanh chñ ®Ò chung. C¸c sù viÖc cña truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cïng thèng nhÊt trong chñ ®Ò g×n gi÷ tæ Êm gia ®×nh, g×n gi÷ t×nh c¶m gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. Sù viÖc chÝnh trong truyÖn lµ cuéc chia tay cña hai anh em Thµnh, Thuû; cuéc chia tay gi÷a nh÷ng con bóp bª còng chÝnh lµ h×nh ¶nh biÓu trng cho sù viÖc chÝnh nµy. C¸c sù viÖc kh¸c ®Òu tËp trung phôc vô cho sù thÓ hiÖn sù viÖc ®ã. Nh vËy, sù viÖc chÝnh cña truyÖn còng kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c nh©n vËt chÝnh. Kh«ng thÓ xem nh÷ng sù viÖc kh«ng quan hÖ mËt thiÕt víi nh©n vËt chÝnh lµ sù viÖc chÝnh vµ ngîc l¹i. Nh vËy, ngoµi sù thèng nhÊt chñ ®Ò, ®èi víi v¨n b¶n truyÖn th× sù viÖc chÝnh, nh©n vËt chÝnh lµ nh÷ng ®iÓm quan träng t¹o nªn m¹ch l¹c. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng tõ ng÷ cña v¨n b¶n còng cã vai trß to lín trong viÖc thÓ hiÖn m¹ch l¹c. b) C¸c tõ ng÷ chia tay, chia ®å ch¬i, chia ra, chia ®i, chia rÏ, xa nhau, khãc,... cø lÆp ®i lÆp l¹i trong bµi ®ång thêi víi sù lÆp l¹i c¸c tõ ng÷ biÓu thÞ ý kh«ng muèn chia c¾t nh: anh cho em tÊt, ch¼ng muèn chia b«i, chóng l¹i th©n thiÕt quµng tay lªn vai nhau, kh«ng bao giê ®Ó chóng nã ngåi c¸ch xa nhau,... Sù lÆp l¹i nµy cã vai trß g× trong m¹ch l¹c cña v¨n b¶n? Gîi ý: LÆp lµ mét ph¬ng thøc liªn kÕt v¨n b¶n vµ ®ång thêi sù lÆp ®i lÆp l¹i hÖ thèng c¸c tõ ng÷ liªn quan ®Õn chñ ®Ò cña v¨n b¶n còng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó v¨n b¶n duy tr× m¹ch l¹c. §èi s¸nh gi÷a c¸c tõ ng÷ ®îc lÆp l¹i bªn trªn víi chñ ®Ò cña truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª sÏ thÊy ®îc ®iÒu nµy. c) Trong v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cã ®o¹n kÓ viÖc hiÖn t¹i, cã ®o¹n kÓ viÖc qu¸ khø, cã ®o¹n kÓ viÖc ë nhµ, cã ®o¹n kÓ viÖc ë trêng, cã ®o¹n kÓ chuyÖn h«m qua, cã ®o¹n kÓ chuyÖn s¸ng nay,… 16 H·y cho biÕt c¸c ®o¹n Êy ®îc nèi víi nhau theo mèi quan hÖ nµo trong c¸c mèi quan hÖ díi ®©y - Liªn hÖ thêi gian. - Liªn hÖ kh«ng gian. - Liªn hÖ t©m lÝ (nhí l¹i). - Liªn hÖ ý nghÜa (t¬ng ®ång, t¬ng ph¶n). Nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®o¹n Êy cã tù nhiªn vµ hîp lÝ kh«ng? Gîi ý: C¸c bé phËn cña v¨n b¶n cã thÓ liªn hÖ víi nhau theo nhiÒu kiÓu: liªn hÖ vÒ mÆt thêi gian (sù viÖc nµo x¶y ra tríc kÓ tríc, sù viÖc nµo x¶y ra sau kÓ sau); liªn hÖ vÒ kh«ng gian, ch¼ng h¹n: T«i d¾t em ra khái líp. [...]. Ra khái trêng, t«i kinh ng¹c thÊy mäi ngêi vÉn ®i l¹i b×nh thêng vµ n¾ng vÉn vµng ¬m trïm lªn c¶nh vËt. Võa tíi nhµ, t«i ®· nh×n thÊy mét chiÕc xe t¶i ®ç ë tríc cæng. MÊy ngêi hµng xãm ®ang gióp mÑ t«i khu©n ®å ®¹c lªn xe. Còng cã thÓ lµ liªn hÖ t©m lÝ nh phÇn ®Çu cña truyÖn (c¸c sù viÖc trong c¸c ®o¹n ®îc kÓ l¹i theo dßng håi nhí cña nh©n vËt); vµ liªn hÖ ý nghÜa. Dï ®îc nèi theo nhiÒu mèi liªn hÖ kh¸c nhau nhng gi÷a c¸c ®o¹n nµy vÉn cã ®îc mét tr×nh tù rÊt tù nhiªn vµ hîp lÝ. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) TÝnh m¹ch l¹c cña v¨n b¶n MÑ t«i (Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi) ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo? Gîi ý: TruyÖn xoay quanh néi dung chñ ®¹o, ®ã lµ lêi c¨n dÆn cña ngêi cha ®èi víi ngêi con r»ng: t×nh yªu th¬ng vµ lßng kÝnh träng cha mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liªng vµ cao quý h¬n c¶. ThÊt ®¸ng xÊu hæ vµ nhôc nh· cho kÎ nµo chµ ®¹p lªn t×nh yªu th¬ng ®ã. Néi dung nµy ®· ®îc triÓn khai mét c¸ch hîp lÝ vµ m¹ch l¹c: ngêi cha nh¾c ®Õn lçi cña ®øa con; tiÕp ®ã, «ng khÐo lÐo nh¾c vÒ nh÷ng kØ niÖm, nh¾c vÒ t×nh yªu th¬ng s©u s¾c mµ ngêi mÑ ®· vµ ®ang dµnh cho con ®Ó ®øa con c¶m nhËn s©u s¾c h¬n lçi lÇm cña m×nh, tõ ®ã mµ biÕt tù nhËn ra ph¶i tr¸i. Bµi v¨n kÕt thóc b»ng nh÷ng lêi nãi rÊt kiªn quyÕt cña ng êi cha khi c¨n dÆn vµ nh¾c nhë ®øa con m×nh. b) Ph©n tÝch tÝnh m¹ch l¹c cña v¨n b¶n sau: Mïa ®«ng, gi÷a ngµy mïa, lµng quª toµn mµu vµng - nh÷ng mµu vµng rÊt kh¸c nhau. Cã lÏ b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®ªm s¬ng sa th× bãng tèi ®· h¬i cøng vµ s¸ng ngµy ra tr«ng thÊy mµu trêi cã vµng h¬n mäi khi. Lóa chÝn díi ®ång vµng xuém l¹i. N¾ng nh¹t ng¶ mµu vµng hoe. Trong vên, l¾c l nh÷ng chïm qu¶ xoan vµng lÞm, kh«ng tr«ng thÊy cuèng, nh nh÷ng chuçi trµng h¹t bå ®Ò treo l¬ löng. Tõng chiÕc l¸ mÝt vµng sÉm. Tµu ®u ®ñ, chiÕc l¸ s¾n hÐo l¹i më n¨m c¸nh vµng t¬i. Buång chuèi qu¶ chÝn vµng ®èm. N¾ng vên chuèi ®¬ng cã giã lÉn víi l¸ vµng, nh nh÷ng v¹t ¸o n¾ng, ®u«i ¸o n¾ng, vÉy vÉy. Bôi mÝa vµng xäng, tõng ®èt ngÇn phÊn tr¾ng. Díi s©n, r¬m vµ thãc vµng gißn. Quanh ®ã, con gµ, con chã còng vµng mît. M¸i nhµ phñ mét mµu r¬m vµng míi. TÊt c¶ ®îm mét mµu trï phó, ®Çm Êm l¹ lïng. Kh«ng cã c¶m gi¸c hÐo tµn, hanh hao lóc s¾p bíc vµo mïa ®«ng. Gîi ý: Ph©n tÝch tÝnh m¹ch l¹c cña v¨n b¶n trªn c¸c ph¬ng diÖn nh chñ ®Ò, tr×nh tù tiÕp nèi, hÖ thèng tõ ng÷, mèi liªn hÖ,... Chñ ®Ò lµ c¶nh s¾c vµng cña lµng quª gi÷a ngµy mïa. Tr×nh tù miªu t¶ theo sù quan s¸t cña t¸c gi¶ tõ bao qu¸t ®Õn cô thÓ, tõ xa ®Õn gÇn, tõ cao xuèng thÊp. B¾t ®Çu lµ liªn hÖ vÒ thêi gian, tiÕp ®Õn, liªn hÖ chñ yÕu gi÷a c¸c c©u lµ liªn hÖ kh«ng gian,... HÖ thèng c¸c tÝnh tõ chØ nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña mµu vµng còng gãp phÇn t¹o nªn m¹ch l¹c cña v¨n b¶n vÒ s¾c vµng cña lµng quª nµy. 17 2. T¹i sao trong truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª t¸c gi¶ kh«ng kÓ l¹i tØ mØ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù chia tay cña bè mÑ Thµnh, Thuû? Nh vËy cã lµm cho truyÖn thiÕu m¹ch l¹c kh«ng? Gîi ý: Sù viÖc chÝnh cña c©u chuyÖn lµ cuéc chia tay gi÷a hai anh em Thµnh, Thuû vµ hai con bóp bª. C¸c sù viÖc kh¸c ®Òu ph¶i tËp trung vµo sù viÖc nµy. KÓ tØ mØ vÒ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù chia tay cña bè mÑ Thµnh, Thuû sÏ lµm mÊt ®i sù tËp trung Êy vµ v× thÕ lµm gi¶m ®i sù thèng nhÊt chñ ®Ò, khiÕn v¨n b¶n thiÕu m¹ch l¹c. Ca dao, d©n ca Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh I. vÒ thÓ lo¹i 1. Ca dao, d©n ca lµ tªn gäi chung cña c¸c thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian kÕt hîp gi÷a lêi vµ nh¹c, diÔn t¶ ®êi sèng néi t©m cña con ngêi. HiÖn nay cßn ph©n biÖt ca dao vµ d©n ca: D©n ca lµ nh÷ng s¸ng t¸c kÕt hîp gi÷a lêi vµ nh¹c, ca dao lµ lêi th¬ cña d©n ca, ngoµi ra cßn bao gåm c¶ nh÷ng bµi th¬ d©n gian mang phong c¸ch nghÖ thuËt chung víi lêi th¬ d©n ca. 2. Ca dao, d©n ca thuéc lo¹i tr÷ t×nh, ph¶n ¸nh t©m t t×nh c¶m, thÕ giíi t©m hån cña con ngêi (tr÷: ph¸t ra, bµy tá, thÓ hiÖn ; t×nh: t×nh c¶m, c¶m xóc). Nh©n vËt tr÷ t×nh phæ biÕn trong ca dao, d©n ca lµ nh÷ng ngêi vî, ngêi chång, ngêi mÑ, ngêi con,... trong quan hÖ gia ®×nh, nh÷ng chµng trai, c« g¸i trong quan hÖ t×nh b¹n, t×nh yªu, ngêi n«ng d©n, ngêi phô n÷,... trong quan hÖ x· héi. Còng cã nh÷ng bµi ca dao ch©m biÕm phª ph¸n nh÷ng thãi h tËt xÊu cña nh÷ng h¹ng ngêi vµ nh÷ng sù viÖc ®¸ng cêi trong x· héi. Ca dao ch©m biÕm thÓ hiÖn kh¸ tËp trung nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña nghÖ thuËt trµo léng d©n gian ViÖt Nam. 3. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chung víi th¬ tr÷ t×nh (cã vÇn, nhÞp, sö dông nhiÒu biÖn ph¸p tu tõ,...), ca dao, d©n ca cã nh÷ng ®Æc thï riªng: + Ca dao, d©n ca thêng rÊt ng¾n, ®a sè lµ nh÷ng bµi gåm hai hoÆc bèn dßng th¬. + Sö dông thñ ph¸p lÆp (lÆp kÕt cÊu, lÆp dßng th¬ më ®Çu, lÆp h×nh ¶nh, lÆp ng«n ng÷,...) nh lµ mét thñ ph¸p chñ yÕu ®Ó tæ chøc h×nh tîng. 4. Ca dao, d©n ca lµ mÉu mùc vÒ tÝnh ch©n thùc, hån nhiªn, c« ®óc, vÒ søc gîi c¶m vµ kh¶ n¨ng lu truyÒn. Ng«n ng÷ ca dao, d©n ca lµ ng«n ng÷ th¬ nhng vÉn rÊt gÇn víi lêi nãi h»ng ngµy cña nh©n d©n vµ mang mµu s¾c ®Þa ph¬ng rÊt râ. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¨n cø vµo néi dung c©u h¸t cã thÓ thÊy: bµi ca dao thø nhÊt lµ lêi cña ngêi mÑ h¸t ru con, bµi thø hai lµ lêi cña ngêi con g¸i lÊy chång xa quª nãi víi mÑ, bµi thø ba lµ lêi cña con ch¸u ®èi víi «ng bµ, bµi thø t lµ lêi cña cha mÑ dÆn dß con c¸i hoÆc lêi anh em t©m sù víi nhau. 2. Bµi 1, t¸c gi¶ vÝ c«ng cha, nghÜa mÑ nh nói ngÊt trêi, nh níc ë ngoµi biÓn §«ng lµ lÊy c¸i mªnh m«ng, vÜnh h»ng, v« h¹n cña trêi ®Êt, thiªn nhiªn ®Ó so s¸nh, lµm næi bËt ý nghÜa: c«ng ¬n cha mÑ v« cïng to lín, kh«ng thÓ nµo c©n ®ong ®o ®Õm hÕt ®îc. VÝ c«ng cha víi nói ngÊt trêi lµ kh¼ng ®Þnh sù lín lao, vÝ nghÜa mÑ nh níc biÓn §«ng lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh chiÒu s©u, chiÒu réng. §©y còng lµ mét nÐt t©m thøc cña ngêi ViÖt. H×nh ¶nh mÑ kh«ng lín lao, k× vÜ nh h×nh ¶nh cha nhng s©u xa h¬n, réng më vµ gÇn gòi h¬n. §èi c«ng cha víi nghÜa mÑ, nói víi biÓn lµ c¸ch diÔn ®¹t quen thuéc, ®ång thêi còng lµm cho c¸c h×nh ¶nh ®îc t«n cao thªm, trë nªn s©u s¾c vµ lín lao h¬n. 18 3. Ngµy xa, do quan niÖm "träng nam khinh n÷", coi "con g¸i lµ con ngêi ta" nªn nh÷ng ngêi con g¸i bÞ Ðp g¶ hoÆc ph¶i lÊy chång xa nhµ ®Òu ph¶i chÞu nhiÒu nçi khæ t©m. Nçi khæ lín nhÊt lµ xa nhµ, th¬ng cha th¬ng mÑ mµ kh«ng ®îc vÒ th¨m, kh«ng thÓ ch¨m sãc, ®ì ®Çn lóc cha mÑ ®au èm, bÖnh tËt. Nçi nhí mÑ cña ngêi con g¸i trong bµi ca dao nµy rÊt da diÕt. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn qua nhiÒu tõ ng÷, h×nh ¶nh:  ChiÒu chiÒu: kh«ng ph¶i mét lÇn, mét lóc mµ chiÒu nµo còng vËy.  §øng ngâ sau: ngâ sau lµ ngâ v¾ng, ®i víi chiÒu chiÒu cµng gîi lªn kh«ng gian v¾ng lÆng, heo hót. Trong khung c¶nh ¶m ®¹m, h×nh ¶nh ngêi phô n÷ c« ®¬n thui thñi mét m×nh n¬i ngâ sau cµng nhá bÐ, ®¸ng th¬ng h¬n n÷a.  ruét ®au chÝn chiÒu: chÝn chiÒu lµ "chÝn bÒ", lµ "nhiÒu bÒ". Dï lµ nçi ®au nµo th× c¸i kh«ng gian Êy còng lµm cho nã cµng thªm tª t¸i. C¸ch sö dông tõ ng÷ ®èi xøng (chiÒu chiÒu - chÝn chiÒu) còng gãp phÇn lµm cho t×nh c¶nh vµ t©m tr¹ng cña ngêi con g¸i cµng nÆng nÒ, ®au xãt h¬n. 4. Bµi 3 diÔn t¶ nçi nhí vµ sù yªu kÝnh ®èi víi «ng bµ. §Ó diÔn ®¹t nh÷ng t×nh c¶m Êy, t¸c gi¶ d©n gian ®· dïng biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh: nçi nhí ®îc so s¸nh nh nuéc l¹t buéc trªn m¸i nhµ (rÊt nhiÒu). C¸i hay cña c¸ch diÔn ®¹t nµy n»m ë c¸ch dïng tõ “ngã lªn” (chØ sù thµnh kÝnh) vµ ë h×nh ¶nh so s¸nh: nçi nhí – nuéc l¹t trªn m¸i nhµ. H×nh ¶nh “nuéc l¹t” võa gîi ra c¸i nhiÒu vÒ sè lîng (dïng c¸i v« h¹n ®Ó chØ nçi nhí vµ sù yªu kÝnh «ng cha) võa gîi ra sù nèi kÕt bÒn chÆt (t×nh c¶m m¸u mñ ruét rµ, t×nh c¶m huyÕt thèng cña con ch¸u víi «ng cha). 5. Bµi 4 lµ nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m anh em. Anh em lµ hai nhng còng lµ mét, v×: “Cïng chung b¸c mÑ, mét nhµ cïng th©n” (cïng mét cha mÑ sinh ra, cïng chung sèng, cïng chung buån vui, síng khæ). Quan hÖ anh em cßn ®îc vÝ víi h×nh ¶nh ch©n – tay (nh÷ng bé phËn g¾n bã kh¨ng khÝt trªn mét c¬ thÓ thèng nhÊt). H×nh ¶nh ®ã nãi lªn t×nh nghÜa vµ sù g¾n bã thiªng liªng cña anh em. Bµi ca dao lµ lêi nh¾c nhë chóng ta: anh em ph¶i hoµ thuËn, ph¶i biÕt n¬ng tùa lÉn nhau th× gia ®×nh míi Êm ªm, cha mÑ míi vui lßng. 6. Nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt tiªu biÓu trong c¶ bèn bµi ca dao:  ThÓ th¬ lôc b¸t.  C¸ch vÝ von, so s¸nh.  Nh÷ng h×nh ¶nh gÇn gòi, quen thuéc trong ®êi sèng hµng ngµy.  §Æc biÖt, ng«n ng÷ vÉn mang tÝnh chÊt híng ngo¹i nhng kh«ng theo h×nh thøc ®èi ®¸p mµ chØ lµ lêi nh¾n nhñ, t©m t×nh. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. C¸ch ®äc C¸c bµi ca dao ®Òu ®îc viÕt theo thÓ lôc b¸t, nhÞp 2/2 hoÆc 4/4, do ®ã cÇn ®äc trÇm vµ nhÊn giäng, thÓ hiÖn mèi quan hÖ t×nh c¶m ch©n thµnh, th¾m thiÕt. 2. T×nh c¶m ®îc diÔn t¶ trong bèn bµi ca lµ t×nh c¶m gia ®×nh. Nh÷ng c©u ca thuéc chñ ®Ò nµy thêng lµ nh÷ng lêi ru cña mÑ, lêi cha mÑ, «ng bµ nãi víi con ch¸u hoÆc ngîc l¹i nã lµ lêi con ch¸u nãi víi cha mÑ «ng bµ nh»m bµy tá nh÷ng t×nh c¶m vÒ c«ng ¬n sinh thµnh, vÒ t×nh mÉu tö, t×nh anh em ruét thÞt. 3. Cã thÓ kÓ thªm mét sè c©u ca dao sau: - C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra 19 Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con. - ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau Tr«ng vÒ quª mÑ ruét ®au chÝn chiÒu. - ChiÒu chiÒu ra ®øng bê s«ng Muèn vÒ quª mÑ mµ kh«ng cã ®ß. nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh yªu quª h¬ng, ®Êt níc, con ngêi I. VÒ thÓ lo¹i (Xem bµi Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §¸p ¸n ®óng lµ: b) Bµi ca cã hai phÇn: phÇn ®Çu lµ c©u hái cña chµng trai, phÇn sau lµ lêi ®¸p cña c« g¸i. c) H×nh thøc ®èi ®¸p rÊt phæ biÕn trong ca dao. VÝ dô: - §ªm tr¨ng thanh anh míi hái nµng. Tre non ®ñ l¸, ®an sµng nªn ch¨ng - Chµng hái th× thiÕp xin v©ng. Tre non ®ñ l¸, nªn ch¨ng hìi chµng?... 2. Trong bµi 1, chµng trai vµ c« g¸i l¹i dïng nh÷ng ®Þa danh víi nhng ®Æc ®iÓm cña tõng ®Þa danh nh vËy ®Ó hái - ®¸p nhau, v× ®©y lµ lêi mµ c¸c chµng trai vµ c¸c c« g¸i h¸t giao duyªn trong chÆng h¸t ®è – chÆng h¸t thö tµi hiÓu biÕt cña nhau vÒ lÞch sö, ®Þa lÝ,…cña c¸c vïng miÒn. Nh÷ng ®Þa danh trong bµi 1 lµ nh÷ng ®Þa danh ë vïng B¾c Bé níc ta. Nã g¾n víi nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö, ®Þa lÝ, v¨n ho¸ cña nhiÒu vïng ®Êt. Ngêi hái ®· chän ®îc nhiÒu nÐt tiªu biÓu ®Ó ®è, trong khi ®ã, ngêi ®¸p còng tr¶ lêi rÊt ®óng. Cuéc hái ®¸p diÔn ra nh vËy chÝnh lµ c¬ së ®Ó c¸c chµng trai vµ c¸c c« g¸i bµy tá t×nh c¶m víi nhau. 3. Ca dao cã nhiÒu bµi më ®Çu b»ng côm tõ "Rñ nhau": Rñ nhau ®i cÊy ®i cµy..., Rñ nhau ®i t¾m hå sen... Ngêi ta thêng "rñ nhau" khi ngêi rñ vµ ngêi ®îc rñ cã quan hÖ gÇn gòi, th©n thiÕt vµ cïng chung mèi quan t©m, cïng muèn lµm mét viÖc g× ®ã. §iÒu nµy lµ mét trong nh÷ng yÕu tè thÓ hiÖn tÝnh chÊt céng ®ång cña ca dao. Trong bµi 2 cã c¶nh Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå. KiÕm Hå tøc Hå Hoµn KiÕm (hay cßn gäi lµ Hå G¬m), mét th¾ng c¶nh thiªn nhiªn ®ång thêi còng lµ mét di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, g¾n víi truyÒn thuyÕt vÒ cuéc khëi nghÜa Lam S¬n, n¬i Rïa Vµng næi lªn ®ßi l¹i thanh g¬m thÇn tõng gióp Lª Lîi ®¸nh tan giÆc Minh hung b¹o ngµy nµo. C©u "Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå" thùc ra lµ mét c©u dÉn, h íng ngêi ®äc, ngêi nghe ®Õn th¨m hå G¬m víi nh÷ng tªn gäi næi tiÕng (cÇu Thª Hóc, chïa Ngäc S¬n, §µi Nghiªn, Th¸p Bót), gãp phÇn t¹o nªn vÎ ®Ñp hµi hoµ, ®a d¹ng võa th¬ méng võa thiªng liªng. Thñ ph¸p ë ®©y lµ gîi chø kh«ng t¶, hay nãi c¸ch kh¸c lµ t¶ b»ng c¸ch gîi. ChØ dïng ph¬ng ph¸p liÖt kª, t¸c gi¶ d©n gian ®· gîi lªn mét c¶nh trÝ thiªn nhiªn tuyÖt ®Ñp ngay gi÷a thñ ®« Hµ Néi. Nh÷ng ®Þa danh vµ c¶nh trÝ ®ã gîi lªn t×nh yªu, niÒm tù hµo vÒ c¶nh ®Ñp, vÒ truyÒn thèng lÞch sö, v¨n ho¸ cña ®Êt níc, quª h¬ng. 20