Tài liệu Học thuyết hình thái kinh tế xã hội với việc nhận thức tính tất yếu của sự lựa chọn con đường đi lên cnxh của việt nam

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu LÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i ®· tr¶i qua nhiÒu bíc th¨ng trÇm kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt lµ tríc nh÷ng biÕn ®éng to lín cña thÕ giíi .Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ngµy nay ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng víi tr×nh ®é ngµy cµng cao ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi ,quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi .Mçi quèc gia ,mçi d©ntéc ®Òu cã nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn trong ®ã ,nh÷ng u thÕ vÒ vèn ,c«ng nghÖ thÞ trêng thuéc vÒ c¸c níc ph¸t triÓn buéc c¸c nø¬c chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triªn ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc to lín .Trong quan hÖ quèc tÕ ,xu híng hoµ b×nh ,æn ®Þnh vµ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ngµy cµng trë thµnh nh÷ng ®ßi hái bøc xóc cña c¸c quèc gia ,d©n téc trªn thÕ giíi .C¸c níc ®Òu dµnh u tiªn cho ph¸t triÓn kinh tÕ ,coi t¨ng trëng kinh tÕ , cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc t¨ng cêng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia ®ång thêi tham gia vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c ,liªn kÕt khu vùc vµ thÕ giíi trong mäi lÜnh vùc .Do ®ã §¶ng vµ nhµ níc ®· kÞp thêi x¸c ®Þnh thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi níc ta .Do níc ta lµ níc cã nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i ®æi míi .ChÝnh v× vËy c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi níc ta ,lµ nÊc thang chñ yÕu trªn con ®êng ph¸t triÓn cña ViÖt Nam .§¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh :"x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp s¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ,c¬ cÊu kÞnh tÕ hîp lý ,quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé ,phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao ,quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c ,d©n giµu níc m¹nh ,x· héi c«ng b»ng v¨n minh “.Môc tiªu ®êng lèi ®ã lµ sù vËn dông quan ®iÓm ,nguyªn lý triÕt häc M¸c lªnin vµo 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 hoµn c¶nh cô thÓ cña níc ta ,lµ sù thÓ hiÖn vÓ luËn ®iÓm cña lªnin vÒ kh¶ n¨ng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héibá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa .Vµ ®ã còng lµ môc tiªu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta Nh»m gi¶i thÝch nh÷ng víng m¾c nªu trªn trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy em xin ®Ò cËp ®Õn ®Ò tµi : “Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu cña sù lùa chän con ®êng ®i lªn CNXH cña ViÖt Nam “.Tuy nhiªn ®©y lµ bµi tiÓu luËn ®Çu tiªn ®ång thêi ®ã còng lµ ®Ò tµi cã néi dung phøc t¹p vµ réng lín .V× vËy bµi tiÓu luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕu sãt ,rÊt mong nhËn ®îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó gãp phÇn lµm cho bµi tiÓu luËn cã ®Çy ®ñ néi dung vµ s©u s¾c h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o -gi¶ng viªn bé m«n triÕt häc M¸c –Lª Nin .Trêng ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 NéI DUNG I/H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c -Lª Nin Trong lÞch sö t tëng nh©n lo¹i tríc M¸c ®· cã kh«ng Ýt c¸ch tiÕp cËn ,khi nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi .XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau ,víi nh÷ng ý tëng kh¸c nhau mµ cã sù ph©n chia lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi theo nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau: nhµ triÕt häc duy t©m Hª-ghen (1770-1831) ph©n chia lÞch sö x· héi loµi ngêi thµnh 3 thêi kú chñ yÕu (thêi kú ph¬ng §«ng ,thêi kú Cæ §¹i vµ thêi kú Gree-ma-ni); nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng tëng Ph¸p Phuri-ª (1772-1837) chia lÞch sö x· héi thµnh 4 giai ®o¹n (giai ®o¹n m«ng muéi,giai ®o¹n d· man ,giai ®o¹n gia trëng,giai ®o¹n v¨n minh ). Mäi ngêi còng ®· quen víi nh÷ng kh¸i niÖm thêi ®¹i ®å ®¸ ,thêi ®¹i m¸y h¬i níc ...vµ gÇn ®©y lµ nÒn v¨n minh :n«ng nghiÖp ,c«ng nghiÖp ,hËu c«ng nghiÖp. Mçi c¸ch tiÕp cËn trªn cã nh÷ng ®iÓm hîp lý nhÊt ®Þnh do ®ã ®Òu cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh.Nhng cha nãi lªn b¶n chÊt sù ph¸t triÓn cña x· héi mét c¸ch toµn diÖn ,tæng thÓ do ®ã cã nh÷ng h¹n chÕ . Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn tæng thÓ qu¸ tr×nh lÞch sö ,c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó nghiªn cøu lÞch sö x· héi ,®a ra quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö vµ ®· h×nh thµnh nªn häc thuyÕt vÒ "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi".Häc thuyÕt ®· v¹ch râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña mäi x· héi ,quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh ,víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã. B»ng sù kÕ thõa cã chän läc tÊt c¶ nh÷ng thµnh qu¶ vÒ triÕt häc x· héi cña c¸c bËc tiÒn bèi, b»ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu tØ mØ vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö cña loµi ngêi, nhÊt lµ lÞch sö cña x· héi t b¶n, C.M¸c ®· x©y dùng nªn häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi bao gåm nh÷ng quan ®iÓm: s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn; lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ;c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, tøc lµ toµn bé c¸c yÕu tè cÊu thµnh bé mÆt cña thêi ®¹i:chÝnh trÞ ,kinh tÕ ,v¨n ho¸,x· héi ,khoa häc ,kü thuËt...Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi víi t c¸ch lµ "hßn ®¸ t¶ng "cña x· héi häc M¸c xÝt nãi chung cho phÐp chóng ta h×nh dung qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tõ thÊp ®Õn cao ®ã lµ: h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n nguyªn thuû ,chiÕm h÷u n« lÖ ,phong kiÕn ,t b¶n chñ nghÜa vµ ngµy nay lµ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa .H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cò ®îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi míi cao h¬n ,tiÕn bé h¬n .Qóa tr×nh ®ã diÔn ra theo c¸c quy luËt kh¸ch quan chø kh«ng ph¶i theo ý muèn chñ quan cña con ngêi .Theo Lª-Nin :"chØ cã ®em quy nh÷ng quan hÖ x· héi vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, vµ ®em qui nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo tr×nh ®é cña nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt th× ngêi ta míi cã ®îc mét c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn". H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã tÝnh lÞch sö , cã sù ra ®êi ph¸t triÓn vµ diÖt vong . Nghiªn cøu con ®êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®îc qui ®Þnh bëi qui luËt chung cña sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt , chóng ta nh×n thÊy l«gÝc cña lÞch sö thÕ giíi . V¹ch ra con ®êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö , ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®· gi¶i thÝch ®îc râ rµng sù ph¸t triÓn cña x· héi trong mét thêi ®iÓm 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña lÞch sö. §Ó hiÓu lÞch sö cô thÓ th× cÇn ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè b¶n chÊt cã tham gia trong sù t¸c ®éng lÉn nhau . Cã nhiÒu nguyªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh chung cña lÞch sö cã tÝnh ®a d¹ng §iÒu kiÖn cña m«i trêng ®Þa lÝ cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. Còng kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nh nhµ níc , tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn v¨n ho¸ , cña truyÒn thèng , cña hÖ t tëng vµ t©m lÝ x· héi ...®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö. 1. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi S¶n xuÊt lµ ho¹t ®Æc trng riªng cã cña con ngêi vµ cña x· héi loµi ngêi.§ã lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã môc ®Ých vµ kh«ng ngõng s¸ng t¹o cña con ngêi theo ¡ng ghen "®iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a x· héi loµi ngêi víi x· héi loµi vËt lµ ë chç :loµi vËt may l¾m chØ h¸i lîm ,trong khi con ngêi s¶n xuÊt ". S¶n xuÊt vËt chÊt x· héi lµ qu¸ tr×nh con ngêi sö dông c«ng cô lao ®éng(trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) vµo tù nhiªn ,c¶i biÕn c¸c d¹ng vËt chÊt cña giíi tù nhiªn ®Ó t¹o ra cña c¶i x· héi,nh»m tho¶ m·n nhu cÇn tån t¹i vµ ph¸t triÓn –nhu cÇu phong phó vµ v« tËn cña con ngêi. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt t¹o ra t liÖu sinh ho¹t nh»m duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi nãi chung còng nh tõng c¸ thÓ con ngêi nãi riªng. Tuy nhiªn ,ngoµi chøc n¨ng ®Çu tiªn vµ trùc tiÕp ®ã "lao ®éng cßn lµ mét c¸i g× lín lao h¬n thÕ n÷a. "B»ng viÖc "s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cña m×nh ,con ngêi ®· gi¸n tiÕp s¶n xuÊt ra chÝnh ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh". ¡ng ghen kh¼ng ®Þnh "lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ngêi". Tr¶i qua lÞch sö l©u dµi trinh phôc giíi tù nhiªn ,con ngêi ngµy cµng hiÓu râ h¬n søc m¹nh cña m×nh .Cïng víi viÖc c¶i biÕn thÕ giíi xung quanh ,con ngêi 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 còng ®ång thêi c¶i biÕn b¶n th©n m×nh vµ c¸c quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau nh»m lµm cho viÖc trinh phôc giíi tù nhiªn ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n.ChÝnh nhê sù s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh, con ngêi ®ång thêi s¸ng t¹o ra toµn bé ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi víi tÊt c¶ sù phong phó vµ phøc t¹p cña nã. Tãm l¹i dï ®îc xem xÐt trong toµn bé lÞch sö cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi nãi chung hay ®îc xem xÐt trong mçi giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ cña x· héi hiÖn thùc nãi riªng th× sù s¶n xuÊt vËt chÊt vÉn lu«n lu«n ®ãng vai trß lµ c¬ së,lµ nÒn t¶ng cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi .Bëi thÕ ®èi víi c¸c hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi,ngêi ta chØ cã thÓ ®¹t tíi mét sù gi¶i thÝch cã c¨n cø,nÕu b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c,sù gi¶i thÝch Êy xuÊt ph¸t tõ nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt x· héi . 2.Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt Víi tÝnh c¸ch lµ ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu thÞ c¸ch thøc con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi ngêi. Víi mét c¸ch thøc nhÊt ®Þnh cña sù s¶n xuÊt x· héi, trong ®êi sèng x· héi sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng tÝnh chÊt, kÕt cÊu vµ ®Æc ®iÓm t¬ng øng vÒ mÆt x· héi. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i mµ nhê nã ngêi ta cã thÓ ph©n biÖt ®îc sù kh¸c nhau cña nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau. §ång thêi ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¬ng øng. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 a> Lùc lîng s¶n xuÊt: Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi giíi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi. §ã lµ kÕt qu¶ cña n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn t¹o ra cña c¶i vËt chÊt b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi. Lùc lîng s¶n xuÊt gåm : -T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra , tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. - Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt , thãi quen lao ®éng , biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Trong lao ®éng søc m¹nh vµ kÜ n¨ng lao ®éng thÇn kinh c¬ b¾p ®îc n©ng lªn rÊt nhiÒu lÇn. H¬n n÷a lao ®éng cña con ngêi ngµy cµng trë thµnh lao ®éng cã trÝ tuÖ vµ lao ®éng trÝ tuÖ. TrÝ tuÖ con ngêi kh«ng ph¶i lµ c¸i g× siªu nhiªn, mµ lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ cña lao ®éng. Nhng trong qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi cña x· héi loµi ngêi, trÝ tuÖ h×nh thµnh ph¸t triÓn cïng víi lao ®éng lµm cho lao ®éng ngµy cµng cã hµm lîng trÝ tuÖ cao h¬n. Hµm lîng trÝ tuÖ trong lao ®éng ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay ®· lµm cho con ngêi trë thµnh mét nguån lùc ®Æc biÖt cña s¶n xuÊt, lµ nguån lùc c¬ b¶n, nguån lùc v« tËn. Cïng víi con ngêi – ngêi lao ®éng, c«ng cô lao ®éng còng lµ mét thµnh tè c¬ b¶n cña lùc lîng s¶n xuÊt . C«ng cô lao ®éng theo ¡ng ghen lµ" khÝ quan cña bé ãc con ngêi", lµ" søc m¹nh cña tri thøc ®· ®îc vËt thÓ ho¸" cã t¸c dông "nèi dµi bµn tay" vµ nh©n lªn søc m¹nh trÝ tuÖ cña con ngêi . Trong mäi thêi ®¹i, c«ng cô s¶n xuÊt lu«n lµ yÕu tè ®éng nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt, biÓu hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi ngµy mét t¨ng thªm.Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi. Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", C.M¸c ®· nªu mét t tëng quan träng vÒ vai trß cña 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lùc lîng s¶n xuÊt ®èi víi viÖc thay ®æi c¸c quan hÖ x· héi. C.M¸c viÕt: " Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi lùc lîng s¶n xuÊt . Do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh loµi ngêi thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh. C¸i cèi xay quay b»ng tay ®a l¹i x· héi cã l·nh chóa, c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc ®a l¹i x· héi cã nhµ t b¶n c«ng nghiÖp". Khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i chÝnh lµ ®Æc ®iÓm thêi ®¹i cña s¶n xuÊt vµ do vËy, nã hoµn toµn cã thÓ ®îc coi lµ c¸i ®Æc trng cho lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. b> Quan hÖ s¶n xuÊt Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . Còng nh lùc lîng s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi , nã tån t¹i kh¸ch quan , ®éc lËp víi ý thøc con ngêi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau: -Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt -Quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi ®èi víi viÖc tæ chøc qu¶n lý. -Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng Quan hÖ s¶n xuÊt do con ngêi s¸ng t¹o ra .Song nã ®îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña con ngêi .Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh æn ®Þnh t¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn. TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®îc quy ®Þnh bëi quan hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt -biÓu hiÖn thµnh chÕ ®é së h÷u-lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt .Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña mçi nÒn kinh tÕ -x· héi x¸c 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Þnh quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lu«n cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c.Quan hÖ së h÷u lµ quan hÖ xuÊt ph¸t ,quan hÖ c¬ b¶n ,quan hÖ trung t©m cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt .ChÝnh quan hÖ së h÷u –quan hÖ gi÷a c¸c tËp ®oµn ngêi trong viÖc chiÕm h÷u c¸c t liÖu s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh ®Þa vÞ cña tõng tËp ®oµn trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. Trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi mµ loµi ngêi ®· tõng tr¶i qua,lÞch sö ®· tõng chøng kiÕn sù tån t¹i cña hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt: së h÷u t nh©n vµ së h÷u c«ng céng .Nhê c¬ së ®ã nªn vÒ mÆt nguyªn t¾c c¸c thµnh viªn trong céng ®ång b×nh ®¼ng víi nhau trong tæ chøc lao ®éng vµ ph©n phèi s¶n phÈm .Do t liÖu s¶n xuÊt lµ tµi s¶n chung cña c¶ céng ®ång nªn c¸c quan hÖ x· héi trong s¶n xuÊt vËt chÊt vµ trong ®êi sèng x· héi nãi chung trë thµnh quan hÖ hîp t¸c ,t¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau.Ngîc l¹i trong chÕ ®é t h÷u do chÕ ®é chØ n»m trong tay mét Ýt ngêi nªn cña c¶i x· héi kh«ng thuéc vÒ sè ®«ng mµ thuéc vÒ sè Ýt ngêi ®ã. Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc ,qu¶n lý s¶n xuÊt lµ c¸c quan hÖ cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh mét c¸ch trùc tiÕp quy m«,tèc ®é, hiÖu qu¶ vµ xu híng cña mçi nÒn s¶n xuÊt cô thÓ .Bªn c¹nh c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý ,trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt ,c¸c quan hÖ vÒ mÆt ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng còng nh lµ nh÷ng nh©n tè cã ý nghÜa hÕt søc to lín ®èi víi sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ-x· héi. c>Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊtvµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau biÓu hiÖn: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô. C«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cò thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (phï hîp)nhng do m©u thuÉn cña lùc lîng s¶n xuÊt (®«ng )víi quan hÖ s¶n xuÊt(æn ®Þnh t¬ng ®èi )quan hÖ s¶n xuÊt l¹i trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp).Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt,tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn.Khi phï hîp còng nh nÕu kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt ,quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong néi dung sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt ,quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt ,xu híng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých ,tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè tån t¹i thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊ bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ –x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n.Phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt nh sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ s¶n xuÊt x· héi.Trong "hÖ t tëng §øc " (1846) lÇn ®Çu tiªn M¸c -¡ng ghen ®· h×nh dung sù thèng nhÊt ®ã nh lµ mét "quan hÖ song trïng "gi÷a hai "sù trao ®æi chÊt" tÊt yÕu vµ phæ biÓn ë mäi nÒn s¶n xuÊt –x· héi ®ã lµ trao ®æi chÊt gi÷a ngêi víi tù nhiªn (lùc lîng s¶n xuÊt )vµ gi÷a ngêi víi ngêi(quan hÖ s¶n xuÊt). 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®îc M¸c-¡ng ghen kh¸i qu¸t thµnh quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ,tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt . §©y lµ mét trong nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi.Quy luËt chØ râ ®éng lùc vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña lÞch sö. TÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña t liÖu lao ®éng .Khi c«ng cô lao ®éng s¶n xuÊt ®îc sö dông bëi tõng c¸ nh©n riªng biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cho x· héi kh«ng cÇn ®Õn lao ®éng cña nhiÒu ngêi th× lùc lîng s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt c¸ thÓ ,c«ng cô s¶n xuÊt ®îc nhiÒu ngêi sö dông(m¸y mãc thiÕt bÞ hÖ thèng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i...)®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm th× lùc lîng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt x· héi . Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é tinh x¶o vµ hiÖn ®¹i cña c«ng cô s¶n xuÊt ,tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kü n¨ng, kü x¶o cña ngêi lao ®éng ,tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quy m« cña nÒn s¶n xuÊt .Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cµng cao th× chuyªn m«n ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng cµng s©u.Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ lµ thíc ®o tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt.Mét c©u trong t¸c phÈm sù khèn cïng cña triÕt häc cña M¸c :"c¸i cèi xay quay b»ng tay cho x· héi cã l·nh chóa phong kiÕn ,c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc cho x· héi cã nhµ t b¶n".§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao ®éng nÆng nhäc con ngêi kh«ng ngõng c¶i tiÕn ,hoµn thiÖn vµ t¹o ra nh÷ng c«ng cô,tri thøc khoa häc,tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ mäi kü n¨ng cña ngêi s¶n xuÊt còng ngµy cµng ph¸t triÓn .YÕu tè n¨ng ®éng nµy cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi m«i trêng.Lùc lîng s¶n xuÊt 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt .Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,m©u thuÉn cña chóng tÊt yÕu sÏ nÈy sinh.BiÓu hiÖn cña m©u thuÉn nµy trong x· héi lµ giai cÊp ,lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng . LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,loµi ngêi ®· 4 lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi 4 cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. VÝ dô:do c«ng cô s¶n xuÊt b»ng ®¸ th« s¬,tr×nh ®é hiÓu biÕt h¹n hÑp ,®Ó duy tr× sù sèng chèng l¹i mäi tai ho¹ cña thiªn nhiªn con ngêi ph¶i lao ®éng theo céng ®ång do vËy ®· h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû .C«ng cô b»ng kim lo¹i ra ®êi thay thÕ cho c«ng cô b»ng ®å ®¸ ,lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn n¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao s¶n phÈm thÆng d xuÊt hiÖn,chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt t h÷u ®Çu tiªn ra ®êi sau ®ã do c¸c cìng bøc tµn b¹o trùc tiÕp cña chñ n« víi n« lÖ ®· ®Èy ®Õn m©u thuÉn gay g¾t gi÷a hä ,quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ. Vµo giai ®o¹n cuèi cïng x· héi phong kiÕn ë c¸c níc T©y ¢u lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang nh÷ng yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng tiÒn, xong quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng chøa ®ùng ®îc néi dung míi cña lùc lîng s¶n xuÊt . Quan hÖ s¶n xuÊt cña t b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn .Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t b¶n ,lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cïng víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh lao ®éng chung cña ngêi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao.Sù lín m¹nh nµy cña lùc lîng s¶n 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa.Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n t b¶n chñ nghÜa, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi ,quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa .Theo M¸c ,do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi loµi ngêi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ngêi thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh.MÆc dï bÞ chi phèi bëi lùc lîng s¶n xuÊt nhng víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt x· héi cñng cè nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt.Khi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,nã sÏ trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy,®Þnh híng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn , ngîc l¹i nÕu l¹c hËu h¬n so víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt hay chØ lµ t¹m thêi so víi tÊt yÕu kh¸ch quan cña cuéc sèng nhng quan hÖ s¶n xuÊt sÏ lµ xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt . Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung lµ :c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt.Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kÕt hîp víi tèi u gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng. Më ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch thÝch vËt chÊt ,tinh thÇn cña ngêi lao ®éng. VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ngêi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. Do t¸c ®éng cña quy luËt x· héi nµy lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh lµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.Díi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th× con ngêi cã ý thøc ®îc hay kh«ng ®ång thêi quy luËt cèt lâi nµy lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña lÞch sö kh«ng nh÷ng trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ ,phi kinh tÕ . 3.C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi X· héi díi bÊt kú h×nh th¸i nµo ®Òu lµ s¶n phÈm cña quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi .Quan hÖ s¶n xuÊt cña con ngêi rÊt ®a d¹ng ,phong phó vËn ®éng vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng .C«ng lao to lín cña M¸c vµ ¡ng ghen lµ tõ nh÷ng quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p ®· ph©n biÖt nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ tinh thÇn t tëng cña x· héi ,nªu bËt c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng . 3.1 KiÕn tróc thîng tÇng Kh«ng chØ ®Æc trng bëi quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc trng bëi mét kiÕn tróc thîng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã. KiÕn tróc thîng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm t tëng x· héi ,nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quanhÖ néi t¹i cña chóng ®îc h×nh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh .§ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t tëng chÝnh trÞ ,ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc ,t«n gi¸o,nghÖ thuËt ,triÕt häc vµ c¸c thiÕt chÕ t¬ng øng nh nhµ níc, ®¶ng ph¸i ,gi¸o héi vµ toµn thÓ quÇn chóng . Mçi yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cã ®Æc ®iÓm riªng cã quy luËt ph¸t triÓn riªng nhng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng ,ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng .Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng ®Òu liªn hÖ nh nhau ®èi víi c¬ së h¹ tÇng cña nã.Tr¸i l¹i mét bé phËn nh c¸c tæ chøc chÝnh trÞ ,ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng ,cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh triÕt häc ,nghÖ thuËt t«n gi¸o th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ liªn hÖ gi¸n tiÕp víi nã. 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §Æc trng cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ sù thèng trÞ vÒ t tëng cña giai cÊp thèng trÞ Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp th× c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× kiÕn tróc thîng tÇng còng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng, ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¶ng cña c¬ së h¹ tÇng, biÓu hiÖn ë xung ®ét vÒ quan ®iÓm t tëng vµ ë cuéc ®Êu tranh t tëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng.Giai cÊp nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn nhµ níc th× hÖ t tëng cïng nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp Êy cïng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ .Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu híng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh c¶ tÝnh chÊt ,®Æc trng c¬ b¶n cña toµn bé kiÕn tróc thîng tÇng x· héi . 3.2.C¬ së h¹ tÇng Lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh . C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ ,nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ tµn d cña x· héi tríc vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Nhng ®Æc trng cho tÝnh chÊt cña mét c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh .Trong mét c¬ së h¹ tÇng cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt th× kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chñ ®¹o ,chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c; nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu híng chung cña toµn bé ®êi sèng kinh tÕ x· héi . Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh .TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong c¬ së h¹ tÇng . 3.3 Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng a>C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng : 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cña nã .Do ®ã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mang tÝnh chÊt lÞch sù cô thÓ, gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi nhau trong ®ã c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt sau : -C¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc thîng tÇng Êy (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c) -Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ th× t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng chÝnh trÞ t¬ng øng .M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong lÜnh vùc t tëng . -Nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n trong c¬ së h¹ tÇng sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù biÕn ®æi c¨n b¶n trong kiÕn tróc thîng tÇng. -Khi c¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng do nã sinh ra còng mÊt theo ,khi c¬ së h¹ tÇng míi ra ®êi th× mét kiÕn tróc thîng tÇng míi phï hîp víi nã còng xuÊt hiÖn . Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña c¬ së h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cña giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ .Khi c¸ch m¹ng x· héi xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng cò thay thÕ b»ng c¬ së h¹ tÇng míi th× sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp thèng trÞ bÞ xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ míi ,bé m¸y nhµ níc ®îc h×nh thµnh thay thÕ bé m¸y nhµ níc cò . C¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ thèng trÞ x· héi còng mÊt theo .Nh vËy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña kiÕn tróc thîng tÇng do c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh ;®ång thêi nã cßn cã quan hÖ kÕ thõa ®èi víi c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi cò. TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c. b>TÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc thîng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng C¸c bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng kh«ng ph¶i phô thuéc vµo mét chiÒu cña c¬ së h¹ tÇng mµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chóng cßn t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh hëng lín ®Õn c¬ së h¹ tÇng còng nh c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi . Sù phô thuéc cña kiÕn tróc thîng tÇng vµo c¬ së h¹ tÇng kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng liªn hÖ phô thuéc cã tÝnh chÊt gi¶n ®¬n ;kh«ng ph¶i bÊt cø sù biÕn ®æi nµo trong kiÕn tróc thîng tÇng còng ®îc gi¶i thÝch chØ b»ng nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ .Bªn trong b¶n th©n nh÷ng yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng còng xuÊt hiÖn nh÷ng sù liªn hÖ t¸c ®éng lÉn nhau nhiÒu vÎ .Nh÷ng t¸c ®éng Êy dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ ®«i khi kh«ng ph¶i quy ®Þnh bëi kinh tÕ . Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc thîng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®îc thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ b¶o vÖ , duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã ; ®Êu tranh xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th îng tÇng cò. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, kiÕn tróc thîng tÇng ®¶m b¶o sù thèng trÞ chÝnh trÞ vµ t tëng cña giai cÊp gi÷u ®Þa vÞ thèng trÞ trong kinh tÕ. NÕu giai cÊp thèng trÞ kh«ng x¸c lËp ®îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ t tëng, c¬ së kinh tÕ cña nã kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc . 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Trong c¸c bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng, nhµ níc gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng. Nhµ níc kh«ng chØ dùa trªn hÖ t tëng mµ cßn dùa trªn nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh cña viÖc kiÓm so¸t x· héi, sö dông b¹o lùc ; bao gåm nh÷ng yÕu tè vËt chÊt: qu©n ®éi , c¶nh s¸t, toµ ¸n, nhµ tï ...®Ó t¨ng cêng søc m¹nh kinh tÕ cña giai cÊp thèng trÞ, cñng cè v÷ng ch¾c ®Þa vÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ. ¡ng ghen viÕt: "B¹o lùc(nghÜa lµ quyÒn lùc nhµ níc ) còng lµ mét lùc lîng kinh tÕ". C¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc thîng tÇng nh triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt còng ®Òu t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo c¬ së h¹ tÇng b»ng nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau song thêng thêng nh÷ng t¸c ®éng ®ã ph¶i th«ng qua nhµ níc, ph¸p luËt vµ c¸c thÓ chÕ t¬ng øng; chØ th«ng qua ®ã chóng míi ph¸t huy ®îc hiÖu lùc ®èi víi c¬ së h¹ tÇng còng nh ®èi víi toµn x· héi. Trong b¶n th©n kiÕn tróc thîng tÇng còng diÔn ra qu¸ tr×nh biÕn ®æi, ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt ®éc lËp t¬ng ®èi. Qu¸ tr×nh ®ã cµng phøc t¹p víi c¬ së h¹ tÇng, sù t¸c ®éng cña nã víi c¬ së h¹ tÇng cµng cã hiÖu qu¶. Nh vËy kiÕn tróc thîng tÇng cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng, tr¸i l¹i khi t¸c ®éng ngîc chiÒu víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nhÊn m¹nh r»ng chØ cã kiÕn tróc thîng tÇng tiÕn bé n¶y sinh trong qóa tr×nh ph¸t triÓn cña c¬ së kinh tÕ míi ph¶n ¸nh nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, míi cã thÓ thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, x· héi tiÕn lªn. Ngîc l¹i nÕu kiÕn tróc thîng tÇng lµ s¶n phÈm cña c¬ së kinh tÕ ®· lçi thêi th× g©y t¸c dông k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. Nhng t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, sím muén nã sÏ ®îc c¸ch m¹nh kh¾c phôc. 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Qu¸ nhÊn m¹nh hoÆc thæi phång vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng, phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu cña kinh tÕ x· héi, sÏ kh«ng tr¸nh khái r¬i vµo chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ kh«ng thÓ nhËn thøc ®óng ®¾n sù ph¸t triÓn cña lÞch sö . Ngîc l¹i nÕu tuyÖt ®èi ho¸ vai trß quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ mµ kh«ng thÊy t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc thîng tÇng còng lµ mét sai lÇm nghiªm träng. II/ Sù vËn dông h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam Víi sù ra ®êi cña häc thuyÕt M¸c Lª -Nin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi chñ nghÜa duy vËt ®· v¹ch râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña mäi x· héi ,qui luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi . 1.TÝnh tÊt yÕu Loµi ngêi ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi .Mçi h×nh th¸i sau tiÕn bé h¬n v¨n minh h¬n h×nh th¸i tríc . §Çu tiªn lµ h×nh th¸i kinh tÕ tù nhiªn (céng s¶n nguyªn thuû) con ngêi chØ biÕt s¨n b¾t h¸i lîm ,¨n thøc ¨n sèng cuéc sèng cña hä phô thuéc hoµn toµn vµo tù nhiªn ,hä cha biÕt ch¨n nu«i trång trät ,cha biÕt tÝch luü thøc ¨n .Hä cïng lµm cïng hëng cïng sèng theo chÕ ®é quÇn h«n .Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi kú s¬ khai , thêi kú m«ng muéi cña loµi ngêi . Sau ®ã ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi: chiÕm h÷u n« lÖ con ngêi ®· v¨n minh h¬n hä kh«ng cßn ¨n t¬i sèng vµ ®· biÕt lao ®éng t¹o ra cña c¶i ,x· héi chÕ ®é t h÷u.X· héi ph©n chia kÎ giµu ngêi nghÌo ,thay thÕ chÕ ®é quÇn h«n b»ng chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét chång . Giai cÊp chñ n« vµ n« lÖ lµ quan hÖ gi÷a hai giai cÊp ,quan hÖ bãc lét hoµn toµn cña c¶i vËt chÊt cña con ngêi .N« lÖ biÕn thµnh c«ng cô lao ®éng .VÊn ®Ò giai cÊp träng x· héi phong kiÕn b¶n chÊt vÉn lµ quan hÖ bãc lét sù bãc lét thÓ hiÖn qua 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 sù cã mÆt .Ngêi n«ng d©n ,t¸ ®iÒn lµm thuª vµ nép t« thuÕ cho quan l¹i ,®Þa chñ song hä cã mét chót quyÒn lîi lµ tù do . H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t b¶n chñ nghÜa ra ®êi ®a loµi ngêi lªn nÊc thang cao h¬n cña nÒn v¨n minh.X· héi ®· phong phó h¬n vÒ giai cÊp .Giai cÊp thèng trÞ lµ giai cÊp c¬ b¶n. Thñ ®o¹n bãc lét cña chóng tinh vi h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi sù bãc lét tríc ®ã trong c¸c x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn. Ngêi c«ng nh©n lµm thuª bÞ bãc lét søc lao ®éng quan gi¸ trÞ thÆng d ,lµm viÖc qu¸ søc...mÆc dï x· héi t b¶n chñ nghÜa t¹o ra mét lîng cña c¶i rÊt lín cho x· héi nhng b¶n chÊt bãc lét cïng nh÷ng m©u thuÉn kh¸c lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ.PhÇn ®«ng con ngêi trong x· héi t b¶n chñ nghÜa ®Òu bÞ mÊt quyÒn lîi, mÊt b×nh ®¼ng . C¶ 3 chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn ,t b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nhng nã ®Òu lµ chÕ ®é cã nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng kh«ng thÓ ®iÒu hoµ gi÷a giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét ,dùa trªn sù t h÷u vÒ s¶n xuÊt .Giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp thèng trÞ mäi ho¹t ®éng vÒ mÆt kinh tÕ x· héi chÝnh trÞ ®Òu chØ phôc vô cho quyÒn lîi cña chÝnh hä . Mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi tån t¹i ®îc th× nã ph¶i cã nh÷ng mÆt tèt nhÊt ®Þnh cña nã chóng ta kh«ng thª phñ nhËn nh÷ng thµnh qu¶ mµ h×nh th¸i kinh tÕx· héi nãi trªn ®· ®¹t ®îc: x· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ chÕ ®é x· héi ®Çu tiªn ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña loµi ngêi; x· héi chiÕm h÷u n« lÖ giai cÊp thèng trÞ b¾t ®Çu tÝch luü cña c¶i cho x· héi ,quan träng nhÊt lµ nã ®a con ngêi tho¸t ra khái thêi kú m«ng muéi hoang d· ,x· héi phong kiÕn lµ bíc chung gian ®Ó loµi ngêi chuyÓn sang mét nÒn v¨n minh míi nã h×nh thµnh nh÷ng tiÒn ®Ò tèt cho sù ra ®êi cña x· héi t b¶n chñ nghÜa .NÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng chØ cßn lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp con ngêi ®· ®îc tiÕp cËn víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ,víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt nã ®· t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn 20