Tài liệu Hoàn thiện văn hoá doanh nghiệp tại công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên xi măng quang sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM NGỌC HẠNH HOÀN THIỆN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN MỘT THÀNH VIÊN XI MĂNG QUANG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM NGỌC HẠNH HOÀN THIỆN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN MỘT THÀNH VIÊN XI MĂNG QUANG SƠN Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60.34.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ĐỨC LỢI THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân với sự giúp đỡ của Thầy hướng dẫn. Những thông tin, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn được thực hiện nghiêm túc, mọi số liệu được trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và khách quan. Tác giả luận văn Phạm Ngọc Hạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý đào tạo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, tới tất cả các thầy, cô giáo đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Thầy giáo TS. Trần Đức Lợi đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài thạc sỹ. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám đốc và cán bộ công nhân viên Công ty TNHHMTV Xi măng Quang Sơn đã giúp đỡ tận tình trong thời gian điều tra, khảo sát, nắm bắt tư liệu để nghiên cứu luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các đồng chí, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ, động viên khích lệ để tôi hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Phạm Ngọc Hạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ............................................................................................. vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH, SƠ ĐỒ............................................................ viii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................2 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của đề tài ...........................................3 5. Kết cấu của luận văn .............................................................................................3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP 4 1.1. Cơ sở lý luận về văn hóa doanh nghiệp .............................................................4 1.1.1. Một số khái niệm về văn hóa doanh nghiệp....................................................4 1.1.2. Vai trò của văn hóa doanh nghiệp ...................................................................8 1.1.3. Đặc điểm của văn hóa doanh nghiệp ............................................................11 1.1.4. Cấu trúc nội dung văn hóa doanh nghiệp ......................................................12 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới văn hóa doanh nghiệp ........................................19 1.1.6. Một số mô hình văn hóa doanh nghiệp .........................................................25 1.1.7. Mô hình khảo sát nhận dạng văn hóa doanh nghiệp tại Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn ..............................................................................................28 1.2. Cơ sở thực tiễn về văn hóa doanh nghiệp ........................................................31 1.2.1. Kinh nghiệm về văn hóa doanh nghiệp của Công ty Khóa Minh Khai ........31 1.2.2. Kinh nghiệm về văn hóa doanh nghiệp của Công ty TNHH MTV Đầu tư phát triển Thủy Lợi Hà Nội .....................................................................................33 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn........35 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................36 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.1. Câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết ............................................................36 2.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................36 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ....................................................................36 2.2.2. Phương pháp phân tích thông tin ..................................................................37 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu .....................................................................38 Chương 3. THỰC TRẠNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI CÔNG TY TNHH MTV XI MĂNG QUANG SƠN ..............................................................40 3.1. Khái quát về Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn ........................................40 3.1.1. Lịch sử hình thành .........................................................................................40 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của Công ty ..........................................................................41 3.1.3. Chức năng nhiệm vụ .....................................................................................42 3.1.4. Kết quả hoạt động kinh doanh của công ty ...................................................45 3.1.5. Tình hình nguồn nhân lực và một số thành tựu đạt được .............................49 3.2. Thực trạng cấp độ nội dung văn hóa doanh nghiệp của công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn ................................................................................................52 3.2.1. Cấu trúc hữu hình văn hóa doanh nghiệp của Công ty .................................52 3.2.2. Những giá trị được tuyên bố và những quan niệm chung .............................57 3.3. Kết quả khảo sát về nội dung văn hóa doanh nghiệp của Công ty ..................62 3.3.1. Đánh giá của nhân viên về nội dung văn hóa doanh nghiệp .........................62 3.3.2. Đánh giá của lãnh đạo cấp trung về nội dung văn hóa doanh nghiệp ...........63 3.3.3. Đánh giá của lãnh đạo cấp cao về nội dung văn hóa doanh nghiệp..............65 3.3.4. Đánh giá chung của các đối tượng khảo sát trong Công ty về nội dung văn hóa doanh nghiệp ....................................................................................................67 3.3.5. Đánh giá của khách hàng về nội dung văn hóa doanh nghiệp ......................71 3.4. Kết quả khảo sát nhận diện mô hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và định hướng trong tương lai của Công ty .........................................................................72 3.4.1. Đánh giá của nhân viên về mô hình văn hóa doanh nghiệp.........................72 3.4.2. Đánh giá của lãnh đạo cấp trung về mô hình văn hóa doanh nghiệp...........75 3.4.3. Đánh giá của lãnh đạo cấp cao về mô hình văn hóa doanh nghiệp .............77 3.4.4. Đánh giá chung của các đối tượng khảo sát về mô hình văn hóa doanh nghiệp .79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.5. Đánh giá chung về thực trạng văn hóa doanh nghiệp của Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn ..............................................................................................83 3.5.1. Thành tựu ......................................................................................................83 3.5.2. Hạn chế..........................................................................................................84 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI CÔNG TY TNHH MTV XI MĂNG QUANG SƠN ...........................................86 4.1. Định hướng, mục tiêu phát triển của Công ty từ năm 2015 - 2020 .................86 4.1.1. Định hướng phát triển ...................................................................................86 4.1.2. Mục tiêu phát triển ........................................................................................87 4.2. Yêu cầu trong việc xây dựng, hoàn thiện và phát triển văn hóa doanh nghiệp phục vụ nhiệm vụ phát triển của Công ty ...............................................................87 4.3. Giải pháp hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp tại Công ty .................................88 4.3.1. Giải pháp hoàn thiện nội dung giá trị hữu hình ............................................89 4.3.2. Giải pháp hoàn thiện nội dung giá trị tuyên bố và quan niệm chung ...........90 4.3.3. Hoàn thiện mô hình văn hóa doanh nghiệp của Công ty ..............................91 4.4. Kiến nghị ..........................................................................................................98 4.4.1. Kiến nghị với Tổng Công ty CP xây dựng Công Nghiệp Việt Nam ............98 4.4.2. Kiến nghị với tỉnh Thái Nguyên ...................................................................98 KẾT LUẬN ..........................................................................................................100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................102 PHỤ LỤC .............................................................................................................104 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BH : Bán hàng CBCNV : Cán bộ Công nhân viên CP : Cổ phần DV : Dịch vụ GDP : Tổng sản phẩm quốc nội GNP : Tổng sản phẩm quốc gia GTGT : Giá trị gia tăng NLĐ : Người lao động TNHHMTV : Trách nhiệm hữu hạn một thành viên UBND : Ủy ban nhân dân VHDN : Văn hóa doanh nghiệp XM : Xi măng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng và phân nhóm mẫu khảo sát ....................................................37 Bảng 3.1. Kết quả hoạt động kinh doanh của công ty ............................................46 Bảng 3.2. Cơ cấu lao động của công ty TNHH MTVXM Quang Sơn năm 2014 ..49 Bảng 3.3. Tổng hợp thành tích của Công ty từ năm 2012 - 2014 ...........................51 Bảng 3.4. Kết quả đánh giá của nhân viên về nội dung văn hóa doanh nghiệp......62 Bảng 3.5. Kết quả đánh giá của lãnh đạo cấp trung về nội dung văn hóa doanh nghiệp .. 63 Bảng 3.6. Kết quả đánh giá của lãnh đạo cấp cao nội dung văn hóa doanh nghiệp ...... 66 Bảng 3.7. Kết quả đánh giá chung của các đối tượng khảo sát trong Công ty về nội dung văn hóa doanh nghiệp ...................................................................67 Bảng 3.8. Kết quả đánh giá của khách hàng nội dung văn hóa doanh nghiệp ........71 Bảng 3.9. Kết quả khảo sát nhận diện mô hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và định hướng trong tương lai - Đối tượng Nhân viên ...............................73 Bảng 3.10. Kết quả khảo sát nhận diện mô hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và định hướng trong tương lai - Đối tượng Lãnh đạo cấp trung ................75 Bảng 3.11. Kết quả khảo sát nhận diện mô hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và định hướng trong tương lai - Đối tượng Lãnh đạo cấp cao ...................77 Bảng 3.12. Kết quả khảo sát nhận diện mô hình văn hóa doanh nghiệp hiện tại và định hướng trong tương lai - Tất cả đối tượng khảo sát ........................80 Bảng 3.13. Tổng hợp các đă ̣c điể m phù hơ ̣p với văn hóa của Công ty ..................81 Bảng 4.1. Các mục tiêu cơ bản đến năm 2020 ........................................................87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Đánh giá của nhân viên về mô hình văn hóa doanh nghiệp ...............75 Biểu đồ 3.2. Đánh giá của lãnh đạo cấp trung về mô hình văn hóa doanh nghiệp 77 Biểu đồ 3.3. Đánh giá của lãnh đạo cấp cao về mô hình văn hóa doanh nghiệp ....79 Biểu đồ 3.4. Đánh giá chung của các đối tượng khảo sát về mô hình văn hóa doanh nghiệp ............................................................................... 81 Biểu đồ 3.5. Đánh giá chung về cơ cấu hiện tại với kỳ vọng .................................81 HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ các cấp độ văn hoá doanh nghiệp .................................................14 Hình 1.2. Mô hình tảng băng văn hóa doanh nghiệp ..............................................15 Hình 1.3. Sơ đồ cấu trúc văn hoá doanh nghiệp .....................................................18 Hình 1.4. Mô hình VH được đo lường bằng công cụ OCAI..................................26 Hình 3.1. Cơ cấu tổ chức Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn ...................41 Hình 3.2. Logo của Công ty ....................................................................................52 SƠ ĐỒ Sơ đồ 4.1. Đề nghị về mô hình cơ cấu tổ chức của Công ty TNHHMTVXM Quang Sơn .................................................................................. 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Văn hóa doanh nghiệp (VHDN) đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tầm nhìn, chiến lược, sứ mệnh và xây dựng thương hiệu cho mỗi doanh nghiệp. Việc xây dựng thành công văn hóa doanh nghiệp không chỉ giúp các doanh nghiệp định vị thương hiệu trên thị trường mà còn tăng cường sức cạnh tranh cho doanh nghiệp. Văn hoá doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị văn hoá được gây dựng nên trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp, trở thành các giá trị, các quan niệm và tập quán, truyền thống ăn sâu vào hoạt động của doanh nghiệp ấy và chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của mọi thành viên của doanh nghiệp trong việc theo đuổi và thực hiện các mục đích. Phong cách riêng của doanh nghiệp là do văn hóa doanh nghiệp đó tạo ra, giúp phân biệt doanh nghiệp này với doanh nghiệp khác. Nếu doanh nghiệp có một nền văn hoá tốt sẽ giúp doanh nghiệp thu hút và giữ chân được nhân tài, củng cố lòng trung thành của nhân viên với doanh nghiệp. Nhân viên chỉ trung thành và gắn bó lâu dài với doanh nghiệp khi họ được đảm bảo về mặt kinh tế, có hứng thú khi được làm việc trong môi trường doanh nghiệp, cảm nhận được bầu không khí làm việc thân thiện trong doanh nghiệp và có khả năng tự khẳng định mình để thăng tiến. Văn hoá doanh nghiệp tạo môi trường làm việc hiệu quả, thân thiện, tạo sự gắn kết và thống nhất ý chí, khích lệ tinh thần sáng tạo, củng cố lòng trung thành gắn bó của các thành viên, nâng cao tinh thần trách nhiệm…hướng theo mục đích chung của doanh nghiệp. Tất cả những yếu tố đó góp phần tạo năng suất lao động và đảm bảo chất lượng sản phẩm dịch vụ, từ đó sẽ củng cố khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Bất kỳ tổ chức nào cũng phải có văn hoá mới trường tồn được. Vì vậy, xây dựng và hoàn thiện văn hoá doanh nghiệp là việc đầu tiên mà mỗi doanh nghiệp cần lưu tâm tới. Tại Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn, doanh nghiệp vẫn chú trọng đến thị trường, tổ chức, nhân sự, cơ cấu. Tuy vậy, đến nay về triết lý kinh doanh, chính sách chất lượng, tầm nhìn sứ mệnh, giá trị cốt lõi… chưa thể hiện rõ ràng, khiếm khuyết. Đây là điểm hạn chế của công ty cần phải khắc phục và hoàn thiện. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 Xuất phát từ tầm quan trọng của văn hoá doanh nghiệp đối với sự tồn tại và phát triển của Công ty, tác giả lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện văn hoá doanh nghiệp tại Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Xi măng Quang Sơn” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài nghiên cứu lý luận chung về văn hóa doanh nghiệp, trên cơ sở đó nghiên cứu thực trạng văn hóa của Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Xi măng Quang Sơn để đề xuất các giải pháp hoàn thiện và định hướng mô hình văn hóa cho Công ty trong tương lai. 2.2. Mục tiêu cụ thể Đề tài nghiên cứu được thực hiện nhằm các mục tiêu: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về văn hóa doanh nghiệp làm cơ sở nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp của Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn. - Đánh giá thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn để qua đó làm rõ tính cấp thiết hoàn thiện VHDN của Công ty. - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiê ̣n văn hóa doanh nghiê ̣p của Công ty TNHH MTV XM Quang Sơn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các nội dung hình thành và tác động đa chiều liên quan đến văn hóa doanh nghiệp tại Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn hoàn thiện VHDN tại các đơn vị của Công ty. - Thời gian: Từ khi thành lập đến 2014. - Nội dung: Nghiên cứu về thực trạng văn hóa doanh nghiệp của Công ty để đề ra giải pháp hoàn thiện VHDN cho các năm tiếp theo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của đề tài Trên cơ sở hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về văn hóa doanh nghiệp làm nền tảng, đề tài đã vận dụng các mô hình lý thuyết để xây dựng mô hình đánh giá hiện trạng văn hóa doanh nghiệp tại địa bàn nghiên cứu. Đề tài đánh giá thực trạng văn hóa doanh nghiệp của Công ty được phân nhóm theo 2 nội dung: Giá trị hữu hình và Giá trị vô hình (Giá trị tuyên bố và quan niệm chung). Đề tài phân nhóm đối tượng thu thập số liệu điều tra thành 3 nhóm: Nhân viên, Lãnh đạo cấp trung và Lãnh đạo cấp cao. Các kết quả phân tích đánh giá được lượng hóa và có thể vận dụng ở các địa bàn nghiên cứu khác. Mô hình khảo sát nhận dạng văn hóa doanh nghiệp tại địa bàn nghiên cứu dựa trên mô hình OCAI về khảo sát văn hóa doanh nghiệp có gắn với 6 đặc điểm riêng biệt của 4 loại hình văn hóa: Văn hóa gia đình (Clan); Văn hóa sáng tạo (Adhocracy); Văn hóa thị trường (Market); Văn hóa thứ bậc (Hierarchy); mô hình khảo sát được xây dựng có thể ứng dụng để khảo sát đánh giá ở các nghiên cứu với quy mô tương đương hoặc lớn hơn. Đề tài xây dựng các giải pháp nhằm hoàn thiê ̣n văn hóa doanh nghiê ̣p của công ty, các giải pháp gắn liền với 2 nhóm nội dung cấu thành văn hóa doanh nghiệp và có tính thực tiễn cao. 5. Kết cấu của luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về văn hóa doanh nghiệp Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại Công ty TNHH MTVXM Quang Sơn Chương 4: Giải pháp hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp tại Công ty TNHHXM Quang Sơn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP 1.1. Cơ sở lý luận về văn hóa doanh nghiệp 1.1.1. Một số khái niệm về văn hóa doanh nghiệp 1.1.1.1. Khái niệm về văn hóa Văn hóa là một khái niệm rất rộng, với rất nhiều cách hiểu khác nhau, liên quan đến mọi mặt đời sống vật chất và tinh thần của con người. Hiện nay có nhiều học giả khác nhau nghiên cứu về văn hóa. Do đó, có nhiều khái niệm khác nhau về văn hóa. Năm 1952, tác giả Kroeber và Kluckolm đã sưu tập và đưa ra 164 khái niệm khác nhau về văn hóa. Đến nay, con số thực tế về khái niệm văn hóa đã tăng lên. Theo gốc Hán Việt, chữ “ văn hóa” có nghĩa là làm cho có “ văn” hơn, biến thành “văn”. Theo quan niệm xưa, “ văn ” có nghĩa là đẹp đẽ. Như vậy, văn hóa là làm cho đẹp đẽ. Trong ngôn ngữ Latinh, “ cultus ” cũng bao hàm một ý nghĩa là khai hoang trồng trọt, trông nom cây lương thực, nói ngắn gọn là sự vun trồng. Sau đó, từ cultus được mở rộng nghĩa, dùng trong lĩnh vực xã hội chỉ sự vun trồng giáo dục, đào tạo và phát triển mọi khả năng của con người. Trong cuộc sống hàng ngày văn hóa thường được hiểu là văn học, nghệ thuật như thơ ca, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh…Một cách hiểu thông thường khác: văn hóa là cách sống bao gồm phong cách ẩm thực, trang phục, cư xử và cả đức tin, tri thức được tiếp nhân…Vì thế mà chúng ta nói một người nào đó văn hóa cao, có văn hóa hoặc văn hóa thấp, vô văn hóa. Trong nhân loại học và xã hội học, khái niệm văn hóa được đề cập theo nghĩa rộng nhất. Văn hóa bao gồm tất cả mọi thứ vốn là một bộ phận trong đời sống con người. Văn hóa không chỉ là liên quan đến tinh thần và bao gồm cả vật chất. Văn hóa liên kết với sự tiến hóa sinh học của loài người và nó là sản phẩm của người thông minh. Con người có khả năng hình thành văn hóa và với tư cách là một thành viên của xã hội, con người tiếp thu văn hóa, bảo tồn nó, đồng thời truyền đạt nó từ thế hệ này sang thế hệ khác. Việc cùng có chung một văn hóa giúp xác định nhóm người hay xã hội mà có cá thể là các thành viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 Văn hóa là bao gồm tất cả các sản phẩm của con người và như vậy văn hóa bao gồm cả hai khía cạnh: Khía cạnh phi vật chất của xã hội như ngôn ngữ, tư tưởng, giá trị… và các khía cạnh vật chất như nhà cửa, quần áo, các phương tiện,…Cả hai khía canh cần thiết để làm ra sản phẩm và đó là một phần của văn hóa. Như vậy, khái niệm văn hóa là chủ đề học thuật được tranh luận đáng kể trong những năm vừa qua và có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Dưới đây, tác giả trình bày một số khái niệm về văn hóa mà các nghiên cứu hay sử dụng. Theo định nghĩa của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) thì khái niệm văn hóa được định nghĩa như sau: “Văn hóa phản ánh và thể hiện một cách tổng quát sống động mọi mặt của cuộc sống, của mỗi cá nhân và mỗi cộng đồng, đã diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn ra trong hiện tại, qua hàng bao nhiêu thế kỷ nó đã cấu thành một hệ thống các giá trị, truyền thống, thẩm mỹ và lối sống thế hiện bản sắc riêng của mỗi dân tộc”. Tác giả E.Heriot thì cho rằng “Cái gì còn lại khi tất cả những cái khác bị quên đi - cái đó là văn hóa”. Tác giả Edward Tylor được coi là đại biểu cho thuyết tiến hóa văn hóa, có những đóng góp đặc biệt đối với nhân loại và văn hóa học. Ông là người đầu tiên định nghĩa khoa học về văn hóa, xây dựng khái niệm văn hóa như một di sản của lịch sử và xã hội. Ông đưa ra khái niệm văn hóa như sau: “Văn hóa hay văn minh, theo nghĩa rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán và một số năng lực và thói quen khác được con người chiếm lĩnh với tư cách là thành viên của xã hội” [10]. Khái niệm về văn hóa của ông được coi là một trong những khái niệm kinh điển nhất từ trước tới nay và được trích dẫn nhiều trong các công trình nghiên cứu. Từ những khái niệm về văn hóa đó, có thể tóm lại như sau, văn hóa là một dạng thức các quan niệm cơ bản cùng chia sẻ mà một nhóm người học hỏi, khi nó giải quyết những vấn đề liên quan đến việc thích nghi với môi trường bên ngoài và sự hợp nhất bên trong. trong. Dạng thức này hiệu quả đủ tốt để được xem là có giá trị,và do đó được truyền dạy cho các thành viên mới như cách thức đúng đắn để nhận thức tư duy và cảm nhận liên quan các vấn đề đó. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Văn hóa bao gồm hai loại hình như sau: Văn hóa tinh thần hay còn gọi là văn hóa phi vật chất: Là những ý niệm, tín ngưỡng, phong tục tập quán, giá trị, chuẩn mực…tạo nên một hệ thống. Hệ thống đó bị chi phối bởi trình độ của các giá trị, đôi khi có thể phân biệt một giá trị bản chất. Chính giá trị này mang lại cho văn hóa sự thống nhất và khả năng tiến hóa nội tại của nó. Văn hóa vật chất: Ngoài các yếu tố phi vật chất như giá trị, tiêu chuẩn… nền văn hóa con bao gồm tất cả các giá trị hữu hình của con người mà trong xã hội gọi chung là những tạo tác những con đường, tòa cao ốc, đền đài, phương tiện giao thông, máy móc thiết bị, … đều là đồ tạo tác. Văn hoá vật chất và phi vật chất có liên quan chặt chẽ với nhau, khảo sát một nền văn hóa có thể thấy văn hóa vật chất phản ánh những giá trị văn hóa mà nền văn hóa đó coi là quan trọng. 1.1.1.2. Khái niệm về văn hóa doanh nghiệp Văn hóa doanh nghiệp chính là tài sản vô hình của mỗi doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp là một yêu cầu tất yếu cho sự phát triển thương hiệu, vì hình ảnh văn hóa doanh nghiệp sẽ góp phần quảng bá thương hiệu cho doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp luôn hình thành song song với sự phát triển của doanh nghiệp, văn hóa doanh nghiệp là văn hóa của một tổ chức, nó là giá trị, niềm tin, chuẩn mực được thể hiện trong thực tế và trong các hành vi của mỗi thành viên trong doanh nghiệp. Cũng giống như các giá trị văn hóa nói chung, giá trị văn hóa của doanh nghiệp bao gồm các giá trị hữu hình (hay thường gọi là vật thể) và các giá trị vô hình (hay thường gọi là phi vật thể). Giá trị hữu hình của văn hoá doanh nghiệp thể hiện thông qua các đặc trưng của sản phẩm của doanh nghiệp (chất lượng, thiết kế tiện ích, thân thiện với người sử dụng, với môi trường,…), của cảnh quan trụ sở, nơi làm việc, của trang phục nhân viên (sạch sẽ, gọn gàng, trang trọng,…) hay của biểu trưng, biểu tượng doanh nghiệp bằng hình vẽ (logo) hay bằng khẩu hiệu biểu trưng (slogan), … Giá trị vô hình của văn hóa doanh nghiệp thể hiện thông qua các đặc trưng của hành vi giao tiếp, ứng xử trong giao dịch (sự lịch sự, ân cần, tận tình, chu đáo, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 …), của lòng tin (sự tin cậy, tính nhất quán trong hành động,…), của sự cố kết, gắn bó cộng đồng (tính tập thể, tính cộng đồng, tình thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau,…), của uy tín của doanh nghiệp (sự tín nhiệm, sự trung thực, sự minh bạch…), … Khái niệm văn hóa doanh nghiệp không phải là một khái niệm xa lạ đối với mọi người, đặc biệt là những người làm việc trong doanh nghiệp. Có rất nhiều khái niệm khác nhau về văn hóa doanh nghiệp. Theo quan điểm của tác giả Gold, K.A thì văn hóa doanh nghiệp được định nghĩa như sau: “Phẩm chất riêng biệt của tổ chức được nhận thức phân biệt nó với các tổ chức khác trong lĩnh vực”. Nhóm tác giả Kotter, J.P và Heskett, J.L xây dựng khái niệm về văn hóa doanh nghiệp cho rằng: “Văn hóa thể hiện tổng hợp các giá trị và cách hành xử phụ thuộc lẫn nhau phổ biến trong doanh nghiệp và có xu hướng tự lưu truyền, thường trong thời gian dài”. Hiện nay, định nghĩa phổ biến và được chấp nhận rộng rãi nhất trong các nghiên cứu về lĩnh vực văn hóa là định nghĩa của Edgar Schein: “Văn hoá doanh nghiệp là tổng hợp những quan niệm chung mà các thành viên trong công ty học được trong quá trình giải quyết các vấn đề nội bộ và xử lý các vấn đề với môi trường xung quanh”. Tóm lại, các khái niệm về văn hóa doanh nghiệp có đôi chút khác nhau nhưng nhìn chung các khái niệm về văn hóa doanh nghiệp đều có điểm chung là: Văn hóa doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị văn hóa được xây dựng trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của mọi thành viên của doanh nghiệp, tạo nên sự khác biệt của doanh nghiệp và được coi là truyền thống riêng của mỗi doanh nghiệp. Cốt lõi của văn hóa doanh nghiệp là tinh thần của doanh nghiệp và quan điểm giá trị của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp bắt nguồn từ những giá trị như: sự thành thực (thể hiện nói thật, không gian dối, cam kết thực hiện những gì mình hứa hẹn và đảm bảo đúng những gì mình sẽ thực hiện), sự tự giác (thể hiện mức độ sẵn sàng với công việc, không ngại khó khăn, làm việc hết mình vì tổ chức), sự khôn khéo (biết nói những điều cần nói, hỏi những điều cần hỏi, tranh luận những gì đáng tranh luận và sắp xếp những gì hợp lý nhất) và một số giá trị khác. Những giá trị này sẽ làm nền tảng định hướng cho văn hóa doanh nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 Văn hóa doanh nghiệp thể hiện được những nhu cầu, mục đích và phương hướng hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, tạo cho doanh nghiệp có được màu sắc riêng, tức là nhân cách hóa doanh nghiệp đó. Văn hóa doanh nghiệp là cơ sở của toàn bộ các chủ trương, biện pháp cụ thể trong sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, chi phối kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Bản chất của văn hóa doanh nghiệp là đối nội phải tăng cường tiềm lực, quy tụ được sức sáng tạo của công nhân viên chức, khích lệ họ sáng tạo ra nhiều lợi nhuận cho doanh nghiệp, đối ngoại phải được xã hội bản địa chấp nhận. 1.1.2. Vai trò của văn hóa doanh nghiệp Để thành công trên thương trường, ngoài việc phát triển mạng lưới kinh doanh thì các doanh nghiệp cần phải có văn hóa trong kinh doanh để gây ảnh hưởng cũng như giữ vị thế đứng của mình. Do đó, văn hóa kinh doanh có vai trò vô cùng quan trọng. Tầm quan trọng được thể hiện rõ trong những mặt sau: 1.1.2.1. Văn hóa doanh nghiệp - một công cụ quản trị doanh nghiệp Không phải quy chế, không phải kỷ luật, càng không phải là một ông chủ khó tính chuyên xét nét, thúc ép nhân viên, nhưng lại có thể biến nhân viên, kể cả những người “cứng đầu”, trở thành những công dân tự giác làm việc hết mình, những “đại sứ” mang trong mình “mầu cờ sắc áo”, “bản tính”, “bản sắc” của công ty. Công cụ đó chỉ có thể là văn hóa doanh nghiệp. Dưới góc nhìn của quản trị kinh doanh hiện đại, nếu quản lý doanh nghiệp bằng quyền lực, mệnh lệnh thì gọi là “cai trị” còn dùng quy chế và văn hóa thì gọi là “quản trị”. Thực tế cho thấy nếu dùng biện pháp cai trị thì mọi cá nhân trong doanh nghiệp đều bằng mặt nhưng không bằng lòng. Ngược lại, nếu biết dùng “quy chế” và “văn hóa” thì khi đó mỗi nhân viên sẽ hiểu, chia sẻ hoài bão, sứ mệnh và giá trị của công ty, từ đó chung sức, chung lòng chiến đấu cho sự phát triển và trường tồn của công ty. Rõ ràng “quản trị” chứ không phải “cai trị”, là điều mà mọi lãnh đạo doanh nghiệp đều mong muốn hướng tới. Để có thể triển khai mô hình này thì phải cẩn tới nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là văn hóa doanh nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 Việc lựa chọn quyết định của nhà quản trị chịu ảnh hưởng lớn từ văn hóa doanh nghiệp. Khi văn hóa doanh nghiệp là nền tảng, cốt lõi trong doanh nghiệp sẽ có tác dụng làm chuẩn mực để so sánh trong việc ra quyết định của nhà quản trị. Nếu nhà quản trị đưa ra không phù hợp với văn hóa chung của doanh nghiệp nhất định sẽ bị phản hồi và phản tác dụng. Do đó, trong việc đưa ra chiến lược mới, nhà quản trị cần phải dựa trên văn hóa doanh nghiệp làm nền tảng, là “kim chỉ nam” cho mọi hoạt động. Bên cạnh đó, với sự tác động ngược của môi trường kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp cũng cần có sự thay đổi cho phù hợp với thực tế. Nếu doanh nghiệp không có văn hóa phù hợp, hoặc chưa hoàn thiện sẽ tạo ra sự trì trệ, kém hiệu quả và ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Do đó, để văn hóa doanh nghiệp ngày càng phát huy những tác dụng của mình, doanh nghiệp cần liên tục bổ sung mới, học hỏi cái hay, ngày càng hoàn thiện hơn để phát triển. 1.1.2.2. Văn hóa doanh nghiệp - nâng cao năng lực cạnh tranh Có thể nói, giá trị văn hóa doanh nghiệp là yếu tố quan trọng nhất góp phần phát huy nhân tố nguồn nhân lực. Khi doanh nghiệp có văn hóa tốt sẽ tạo ra con người năng động, từ đó giúp doanh nghiệp phát triển. Tác dụng của văn hóa doanh nghiệp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được thể hiện cụ thể trên các khía cạnh sau: Thứ nhất, văn hóa doanh nghiệp tạo nên hình ảnh riêng trong mắt khách hàng Có thể nói hiện nay, việc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp diễn ra khá gay gắt. Các doanh nghiệp cạnh tranh trên thương trường từ giá, chất lượng, mẫu mã…sản phẩm rất khốc liệt. Tuy nhiên, hơn tất cả để người tiêu dùng nhớ tới một doanh nghiệp thì phải thông qua chất lượng sản phẩm, văn hóa doanh nghiệp mà nó đã có. Chất lượng và văn hóa đó cấu thành lên thương hiệu. Do đó, để doanh nghiệp ngày càng phát triển, việc xây dựng hình ảnh riêng là rất cần thiết, đặc biệt là các doanh nghiệp làm dịch vụ. Thứ hai, văn hóa doanh nghiệp tạo ra xu hướng thu hút nguồn nhân lực Khi một doanh nghiệp có văn hóa tốt, lành mạnh sẽ là động lực thúc đẩy sự phấn đấu của người lao động, đồng thời là niềm mơ ước của các nhân lực chất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 lượng cao từ bên ngoài. Khi được tuyển mộ vào doanh nghiệp, họ sẽ cống hiến hết khả năng của mình để giúp doanh nghiệp phát triển. Hiện nay, tại các doanh nghiệp đều có những hoạt động tập thể, các quỹ được xây dựng nhằm giúp đỡ cho các thành viên trong cơ quan, tổ chức của mình. Đó cũng là động lực làm cho “ngôi nhà chung” trong doanh nghiệp bền vững và phát triển hơn. 1.1.2.3. Văn hóa doanh nghiệp - động lực phát triển của doanh nghiệp Để hiểu đúng văn hóa doanh nghiệp chúng ta cần phải có điểm xuất phát đúng, tức là phải có điểm thừa nhận hai yếu tố cấu thành, đó là: Văn hóa, theo đó là văn hóa phải gắn với doanh nghiệp. Từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên viết: “Văn hóa doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị văn hóa được xây dựng nên trong suốt quá trình hình thành và phát triển của mỗi doanh nghiệp. Trong môi trường chung đó những quan niệm, tập quán, ứng xử của các thành viên trong doanh nghiệp dần được hình thành và trở thành những giá trị mặc định của doanh nghiệp, mà những nhân viên gia nhập đều phải hòa nhập vào nền Văn hóa đó”. Văn hóa doanh nghiệp còn được coi là nền tảng để phát triển doanh nghiệp, được cấu thành bởi mục đích kinh doanh và phương pháp kinh doanh. Là tổng hoà các quan niệm về giá trị được tạo ra từ đạo đức, ý tưởng kinh doanh, triết lý kinh doanh, mục đích kinh doanh, phương pháp kinh doanh và hiệu quả phục vụ cho chính những con người cần cù lao động sáng tạo để tạo ra ngày cảng nhiều của cải vật chất cho xã hội…Dù có diễn giải thế nào thì văn hóa doanh nghiệp vẫn phải dựa trên cơ sở là cách thức ứng xử của mỗi thành viên trong doanh nghiệp mà biểu hiện của nó là các hành vi quản lý lao động, sáng tạo lao động và các hoạt động của doanh nghiệp phải phù hợp với các quy trình của pháp luật trong mặt bằng chung và của hiệp hội ngành nghề nói riêng. Như vậy có thể thấy rằng, trong mỗi doanh nghiệp, văn hóa doanh nghiệp đóng góp vai trò vô cùng quan trọng và là nền tảng cho sự phát triển của doanh nghiệp. Nguồn nhân lực rất quan trọng bởi nó là chất lượng con người cho phát triển. Các cá nhân trong toàn doanh nghiệp luôn có nhiều thế hệ và nhiều trình độ khác nhau, do đó để các cá nhân gắn bó với nhau thành tổ chức vững chắc, cùng mục tiêu phấn đấu chung vì sự phát triển của doanh nghiệp thì doanh nghiệp ấy phải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn