Tài liệu Hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp tại tòa án nhân dân

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM HỒNG LĨNH HOÀN THIỆN THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM HỒNG LĨNH HOÀN THIỆN THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Quân Hà Nội - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Phạm Hồng Lĩnh MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN .......................................................... 9 1.1. Khái niệm, ý nghĩa, vai trò của thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án ........... 9 1.1.1. Khái niệm thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án ................................... 9 1.1.2. Ý nghĩa, vai trò của thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án .................. 17 1.2. Phân biệt thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án với một số hoạt động liên quan khác......................................................................................................... 20 1.2.1. Phân biệt thủ tục hành chính tư pháp và thủ tục tố tụng ....................... 21 1.2.2. Thủ tục hành chính tư pháp và hoạt động hành chính của Tòa án ....... 23 1.2.3. Thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án và thủ tục hành chính tư pháp tại các cơ quan hành chính nhà nước ................................................................... 23 1.3. Quá trình phát triển thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án ở Việt Nam ........ 24 1.4. Tiêu chí đánh giá tính hoàn thiện của thủ tục hành chính tư pháp .......... 26 1.4.1. Tính hợp pháp ....................................................................................... 27 1.4.2. Tính hợp lý ............................................................................................ 27 1.4.3. Tính hiệu quả......................................................................................... 28 1.4.4. Tính minh bạch, công khai .................................................................... 29 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 31 Chương 2THỰC TRẠNG THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP VÀ .... 32 MÔ HÌNH TỔ CHỨC THỰC HIỆN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN ........... 32 2.1. Thực trạng thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân.................... 32 2.1.1. Tiếp công dân ........................................................................................ 32 2.1.2. Nhận đơn và xử lý đơn khởi kiện, đơn khiếu nại, hồ sơ kháng cáo, kháng nghị, hồ sơ do Viện kiểm sát chuyển đến ............................................ 34 2.1.3. Phân công thẩm phán giải quyết vụ án ................................................. 43 2.1.4. Xếp lịch xét xử ...................................................................................... 52 2.1.5. Quản lý, theo dõi thời hạn tố tụng, số lượng các loại vụ án ................. 53 2.1.6. Lưu trữ, cấp sao lục bản án, quyết định của Tòa án ............................. 57 2.1.7. Tạo điều kiện người dân tiếp cận Tòa án .............................................. 59 2.2. Mô hình tổ chức thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân ... 63 2.3. Những kết quả đạt được, tồn tại, hạn chế và nguyên nhân trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp .............................................................. 67 2.3.1. Những thuận lợi mang lại đối với người dân ........................................ 68 2.3.2. Hiệu quả của mô hình “Một cửa” đối với Tòa án ................................. 71 2.3.3. Những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp... 73 2.3.4. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .............................................. 77 Kết luận Chương 2 ........................................................................................ 83 Chương 3QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN ................... 84 3.1. Quan điểm hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp .................................. 84 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án ........ 85 3.2.1. Tăng cường vai trò của lãnh đạo Tòa án trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp .................................................................................... 85 3.2.2. Hoàn thiện quy định pháp luật về thủ tục hành chính tư pháp ............. 86 3.2.3. Áp dụng thống nhất mô hình tổ hành chính tư pháp “Một cửa”, “Một cửa liên thông” trong thực hiện thủ tục hành chính tư pháp ........................... 87 3.2.4. Công khai đầy đủ các hoạt động của Tòa án đến các tổ chức, cá nhân, tăng cường các hỗ trợ pháp lý từ Tòa án cho người dân................................. 94 3.2.5. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của Tòa án . 95 3.2.6. Giải pháp về đội ngũ cán bộ, công chức Tòa án ................................... 97 3.2.7. Tổ chức rút kinh nghiệm từ các mô hình thí điểm cải cách thủ tục hành chính tư pháp, học tập kinh nghiệm từ các cơ quan hành chính nhà nước về tổ chức mô hình “Một cửa” và tiếp thu kinh nghiệm quốc tế ............................. 98 3.2.8. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất trang thiết bị làm việc hiện đại cho Tòa án .............................................................................................................. 99 KẾT LUẬN .................................................................................................. 100 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà ĐƯỢC CÔNG BỐLIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ........................................................................................ 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 102 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao JUDGE Dự án Phát triển Tư pháp và sự tham gia từ cơ sở BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự LTTHC Luật tố tụng hành chính VKS Viện kiểm sát nhân dân UBND Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ xa xưa, Tòa án đã được trao cho chức năng bảo vệ công lý thông qua hoạt động xét xử. Nhận thức sâu sắc được vấn đề đó, Hiến pháp 2013 của Việt Nam khẳng định rõ: “Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”(Khoản 3 Điều 102). Để thực hiện nhiệm vụ bảo vệ công lý,xây dựng một nền tư pháp liêm chính, hệ thống Tòa án Việt Nam đã có nhiều thay đổi để phục vụ người dân tốt hơn, đảm bảo các điều kiện để người dân dễ tiếp cận công lý, giảm tình trạng “Nhiêu khê, tốn kém” cho người dân khi tiếp cận công lý. Mục tiêu này đã được Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 nêu rõ: “Đổi mới thủ tục hành chính trong cơ quan tư pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý; người dân chỉ nộp đơn đến Toà án, Toà án có trách nhiệm nhận và thụ lý đơn… từng bước thực hiện việc công khai hóa các bản án, trừ những bản án hình sự về tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia hoặc liên quan đến thuần phong, mỹ tục… tăng cường áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của các cơ quan tư pháp”. Số lượng vụ án Tòa án nhân dân các cấp thụ lý giải quyết gia tăng nhanh về số lượng, đặc biệt liên quan đếncáctranh chấp phi hình sự. Điều đóđặt ra thách thức giải quyết lượng lớn các tranh chấp của người dân đối với ngành Tòa án. Để nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động của hệ thống Tòa ántrong xử lý công việc, hoạt động xét xử được thực hiện nhanh chóng, chính xác cầnphải rút ngắn thời gian giải quyết và thực hiện có hiệu quả các hoạt động bổ trợ cho hoạt động xét xử. Các thủ tục để người dân tiếp cận Tòa án 1 cần được công khai minh bạch,thuận tiện cho người dân, người dân tìm kiếm được với các trợ giúp pháp lý khi tiếp cận vớiTòa án.Xây dựng Tòa án thành thiết chế được người dân tin cậy trong giải quyết tranh chấp. Trước những yêu cầu đặt ra, Tòa án nhân dân tối cao đã có nhiều biện pháp thực hiện đổi mới thủ tục hành chính tư pháp như Kếhoạch số 122/BCS của Ban cán sự Đảng TANDTC ngày 26/12/2005.Xây dựng đề án đổi mới thủ tục hành chính tư pháp. Chỉ thị 03/2016/CT-CA ngày 04/4/2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao về việc tăng cường thực hiện cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân và tiến hành thí điểm cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại 03 Tòa án nhân dân là Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên, Tòa án nhân dân tỉnh Vĩnh Long, Tòa án nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế đã thu được những thành quả nhất định. Hiệu quả hoạt động tại các Tòa án được thí điểm được cải thiện, tiết kiệm nguồn lực tư pháp, chi phí người dân khi khởi kiện được giảm xuống, hoạt động của Tòa án được công khai, minh bạch. Nhiều Tòa án nhân dân đã cố gắng đề ra và thực hiện việc cải cách thủ tục hành chính tư pháp trong hoạt động của mình. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp kết quả đạt được của các Tòa án chưa đồng đều, còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra. “Tổ chức công việc ở một số tòa án còn chưa thực sự khoa học, phương pháp, lề lối, làm việc và thủ tục hành chính tư pháp tại các Tòa án chậm được đổi mới” [34, tr.20]. Các Tòa án chưa chú trọng trong việc thực hiện thủ tục hành chính tư pháp mới chỉ chú trọng đến công tác xét xử, mô hình tổ chức và thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án các cấp không thống nhất, nhiều mô hình tổ chức thực hiện còn mang tính chất thử nghiệm, chưa được tổng kết kinh nghiệm để nhân rộng những mô hình hiệu quả. Một số thủ tục hành chính tư pháp liên quan đến thủ tục tố tụng chưa được phân định rõ ràng.Độingũ cán bộ vẫn còn thiếu về số lượng, hạn chế về trình độ, trách 2 nhiệm với công việc,vẫn còn tình trạng gây phiền hà, nhũng nhiễu người dân. Vấn đề cấp thiết hiện nay là cần nghiên cứu làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân. Với lý do trên, học viên đã chọn đề tài “Hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Với việc nhận thức tầm quan trọng của thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án, đã có một số công trình nghiên cứu khoa học và sách chuyên khảo, tạp chí đăng tải các bài viết về thủ tục hành chính tư pháp tại tòa án nhân dân. Tuy nhiên đây là một vấn đề mới được quan tâm nghiên cứu trong những năm gần đây khi thực hiện công cuộc cải cách tư pháp do đó việc nghiên cứu chưa thực sự cặn kẽ, đầy đủ. Học viên xin được điểm qua một số luận văn, công trình nghiên cứu bàn về thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án: - Sách “Cải cách tư pháp vì một nền tư pháp liêm chính” tập thể tác giả GS.TSKH Đào Trí Úc – PGS.TS Vũ Công Giao đồng chủ biên, Nxb Đại học Quốc Gia, năm 2014. Tại phần III, tác giả Nguyễn Hưng Quang có bài viết “Cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án để nâng cao khả năng tiếp cận công lý”. Trên cơ sở khái niệm thủ tục hành chính tư pháp do Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình đưa ra, tác giả đã phân tíchthực trạng của thủ tục tiếp nhận đơn khởi kiện và đưa ra giải pháp hoàn thiện. Thủ tục nhận đơn khởi kiện chỉ là một phần của thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. - Sách “Hướng dẫn tăng cường năng lực và liêm chính tư pháp” do Văn phòng Liên Hợp Quốc tại Viên – Áo xuất bản năm 2011, được Cơ quan phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên Hợp Quốc và liên minh Châu Âu hỗ trợ dịch và xuất bản bằng tiếng Việt tháng 12 năm 2013. Tại chương III 3 “Quản lý Tòa án và vụ việc”, đã phân tích về thủ tục phân công giải quyết vụ việc, giới thiệu một số mô hình phân công giải quyết vụ việc trên thế giới và đưa ra các khuyến nghị. - Sách “Sổ tay thí điểm cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án Việt Nam” do Tòa án nhân dân tối cao – Dự án Phát triển Tư pháp và sự tham gia từ cơ sở (JUDGE), năm 2012. Cuốn sách giới thiệu về quá trình thực hiện thí điểm cải cách Hành chính tư pháp tại TAND tỉnh Hưng Yên, TAND tỉnh Thừa Thiên Huế, TAND tỉnh Vĩnh Long. Cuốn sổ tay đưa ra những kết quả đã đạt được, khó khăn trong quá trình thực hiện thí điểm cải cách thủ tục hành chính tư pháp và nguyên nhân, bài học kinh nghiệm cho việc cải cách hành chính tư pháp ở Tòa án. - Luận văn thạc sĩ luật học, Đại học luật Hà Nội “Nghiên cứu tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND theo định hướng Nghị quyết 49NQ/TW và Hiến pháp 2013” của tác giả Nguyễn Văn Cường năm 2013. Luận văn thạc sĩ luật học, Đại học luật Hà Nội “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân tỉnh Yên Bái đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam” của tác giả Hoàng Mạnh Hùng năm 2013. Các luận văn chủ yếu đi sâu vào lĩnh vực tổ chức quyền lực và hoạt động xét xử của Tòa án. Một số bài viết đăng tải trên tạp chí về cải cách hành chính tư pháp: - Bài viết “Một số nội dung về đổi mới thủ tục hành chính tư pháp trong hoạt động của tòa án nhân dân” của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Trương Hòa Bình trên Tạp chí Tòa án nhân dânsố01 năm 2013,lần đầu tiên đã đưa ra khái niệm thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án, quan điểm về việc đổi mới thủ tục hành chính tư pháp, mục tiêu đổi mới cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Bài viết là cơ sở quan trọng về lý luận, đưa ra định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ cho việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. 4 - Bài viết“Thực hiện thủ tục hành chính tư pháp của ngành Tòa án nhân dân - thực trạng và giải pháp” của tác giả Nguyễn Quang Lộc trên tạp chí Tòa án nhân dân số 02 năm 2013,đưa ra khái niệmvề thủ tục hành chính tư phápchỉ ra một số nguyên nhân của việc thực hiện thủ tục hành chính tư pháp chưa đạt được hiệu quả như mong muốn, tác giả đã đề xuất một mô hình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. - Bài viết “Hoàn thiện mô hình đổi mới thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân – một nhu cầu bức thiết” của tác giảCẩm Phong - Quốc Hưng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 9 năm 2014. Bài viết giới thiệu về mô hình tổ chức thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại TAND quận Long Biên – thành phố Hà Nội. - Bài viết “Hoàn thiện quy định về thủ tục tiếp công dân đáp ứng yêu cầu đổi mới thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân” của tác giả Nguyễn Khuyến trên tạp chí Tòa án nhân dânsố 14 năm 2014. Tác giả phân tích bất cập trong việc tiếp công dân tại Tòa án về đề xuất hướng hoàn thiện. - Bài viết “Áp dụng mô hình một cửa trong cải cách thủ tục hành chính tại tòa án để nâng cao khả năng tiếp cận công lý” của tác giả Nguyễn Hưng Quang trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật số chuyên đề cải cách tư pháp và pháp luật năm2013. Bài viết phân tích, đánh giá về các mô hình tiếp nhận và xử lý đơn khởi kiện tại Tòa án. Chú trọng phân tích mô hình “Một cửa” tại Tòa án để nâng cao khả năng tiếp cận công lý của người dân. - Báo cáo khảo sát “Thực trạng quản lý hành chính Tòa án nhân dân địa phương ở Việt Nam” của dự án Dự án 00058492 “Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam” (năm 2012). Báo cáođược thực hiện trên cơ sở khảo sát bằng bảng hỏiđược gửi tới 63 Tòa án nhân dân cấp tỉnh và 697 Tòa án nhân dân cấp huyện và phỏng vấn chuyên sâu tại một số địa phương. Báo cáo đưa ra những đánh giá đáng tin cậy về việc thực hiện thủ tục hành 5 chính tư pháp và một số giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực hiện thủ tục hành chính tư pháp. Tuy nhiên,báo cáo được thực hiện từ lâu, các văn bản pháp luật quan trọng như Hiến pháp 2013, Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015, Luật tố tụng hành chính năm 2015đã đi vào thực hiện,các khuyến nghị báo cáo đưa ra để hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp chưa thựcsự đầy đủ. Các công trình nghiên cứu, bài viết trên chủ yếu đưa ra những định hướng mang tính chất nền tảng cho việc đổi mới thủ tục hành chính tư pháp, có công trình nghiên cứu về vấn đề này nhưng chỉ là một nội dung nhỏ trong thủ tục hành chính tư pháp và giải pháp đưa ra chỉ áp dụng cho nội dung đó. Hoặc do thời điểm nghiên cứu đã lâu nên không cập nhật được những vấn đề đang đặt ra trong lý luận và thực tiễn hiện nay, do đó nội dung không còn mang tính thời sự nữa.Như vậy có thể nói rằng, hiện nay chưa có một công trình nào nghiên cứu toàn diện, đầy đủ và có hệ thống về vấn đề này được công bố. 3 Mục tiêu nghiên cứu 3.1.Mục tiêu tổng quát - Làm rõ thêm lý luận khoa học các quan điểm về thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. - Đánh giá được tương đối thực trạng về thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án có thể đề ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động này. 3.2.Mục tiêu cụ thể - Nêu và phân tích, làm rõ các quan niệm chung vềthủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án, đặc điểm của thủ tục hành chính tư pháp, mối quan hệ của thủ tục hành chính tư pháp đối với hoạt động của Tòa án. - Nghiên cứu và tìm hiểu, phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức thực hiện thủ tục hành chính tư pháp, mô hình thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực hiện thủ tục 6 hành chính tư pháp. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Trong khuôn khổ chuyên ngành Lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật, luận văn tập trung phân tích các cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án.Một số giải pháp hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân được nhiều cấp Tòa án thực hiện. Luận văn tập trung nghiên cứu thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân địa phương gồm Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án nhân dân cấp huyện, không nghiên cứu thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án quân sự, Tòa án nhân dân cấp cao, Tòa án nhân dân tối cao. 5. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp luận Luận văn được thể hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật, về thủ tục hành chính tư pháp trong tiến trình cải cách tư pháp, những thành tựu của khoa học pháp lý trên thế giới. Phương pháp nghiên cứu Dựa trên cơ sở phương pháp nghiên cứu truyền thống của khoa học xã hội, phương pháp phân tích và tổng hợp, đồng thời cũng sử dụng phương pháp luật học so sánh, phương pháp hệ thống, phương pháp thống kê… 6. Đóng góp mới của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm sáng tỏ về lý luận thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân, cũng như thực tiễn thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nhà khoa 7 học, những người làm thực tiễn có thể tham khảo các giải pháp hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp trong quá trình tổ chức thực hiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Luận văn gồm 3 chương được kết cấu như sau: Chương 1:Một số vấn đề lý luận về thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Chương 2: Thực trạng thủ tục hành chính tư pháp và mô hình tổ chức thực hiện tại Tòa án nhân dân. Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án nhân dân. 8 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TƯ PHÁP TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN 1.1. Khái niệm, ý nghĩa, vai trò của thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án 1.1.1. Khái niệm thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án Các hoạt động của Tòa án buộc phải tuân theo các quy định của pháp luật. Trong quá trình tiếp cận với đương sự phải tuân theo các quy định của luật tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, tố tụng hình sự. Ngay cả trong mối quan hệ với các cơ quan khác trong quá trình giải quyết vụ án cũng phải tuân theo các quy định của luật tố tụng. Pháp luật về tố tụng quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng, người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến hành tố tụng. Tòa án buộc phải thực hiện đúng các trình tự, thủ tục luật tố tụng đã quy định.Trong quá trình hoạt động của Tòa án để tạo điều kiện cho các thủ tục tố tụng thực hiện có hiệu quả, các thủ tục hành chính tư pháp hỗ trợ cho thủ tục tố tụng được thực hiện. Bản thân Tòa án trong quá trình hoạt động cũng thực hiện các hoạt động hành chính thông thường như các cơ quan hành chính khác nhưng không phải là thủ tục hành chính tư pháp. Trong các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao cũng chưa đưa ra khái niệm chính thức thế nào là thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án. Một số nghị quyết, văn bản của Đảng đề cập đến thủ tục hành chính tại Tòa ánnhư Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị có nêu “Đổi mới thủ tục hành chính trong các cơ quan tư pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý”. Kế hoạch số 122/BCS ngày 26/12/2005 của Ban cán sự Đảng Tòa án nhân dân tối cao có nêu “Nghiên cứu, từng bướcđổi mới thủ tục hành chính tưpháp 9 tại Toàán theo hướng công khai, đơn giản, thuận tiện để người dân dễ dàng thực hiện quyền khởi kiện của họ trước Toàán, người dân khởi kiện ở một Toà án, Toà án có trách nhiệm xác định thẩm quyền giải quyết thuộc cơ quan nào để chuyển hồ sơ và thông báo cho người khởi kiện biết; công khai hoá thủ tục tiếp cận hồ sơ,cung cấp tài liệu, thông tin, trích lục bản án, quyết định của Toàán theo quy định của pháp luật”. Chỉ thị số 03/2016/CT-CA ngày 04/4/2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao có liệt kê một số thủ tục hành chính tư pháp “Các hoạt động cải cách tập trung vào việc đổi mới các quy trình, thủ tục tiếp nhận và xử lý công văn, đơn khởi kiện, hồ sơ kháng cáo, kháng nghị, hồ sơ do Viện Kiểm sát chuyển đến, đơn khiếu nại quyết định tố tụng, hành vi tố tụng, đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm; phân công giải quyết vụ án; cấp sao lục bản án, quyết định của Toà án; quản lý số lượng án thụ lý, giải quyết; tiếp công dân...”. Vấn đề đặt ra là đối với các quy trình, thủ tục được quy định trong các bộ luật tố tụng thì Tòa án phải tuân thủ nghiêm ngặt. Những thủ tục, quy trình nào là thủ tục hành chính tư pháp thì mới có thể đơn giản hóa, tạo thuận lợi cho người dân khi tiếp cận Tòa án. Do đó, việc cần thiết là phải đưa ra khái niệm thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án để làm cơ sở cho việc tổ chức thực hiện. Quan điểm thứ nhấtdo nguyên Chánh án TANDTC Trương Hòa Bìnhđưa ra. Theo đókhái niệm“Thủ tục hành chính tư pháp trong hoạt động của Tòa án”được hiểu là các quy trình, thủ tục mang tính chất hành chính hỗ trợ cho hoạt động xét xử tại Tòa án, giải quyết các yêu cầu của công dân trước và sau các phiên tòa xét xử và các hoạt động quản lý, chỉ đạo điều hành của lãnh đạo Tòa án các cấp. Hoạt động này bao gồm việc tiếp dân; tiếp nhận và xử lý đơn khởi kiện, hồ sơ kháng cáo, kháng nghị, hồ sơ do Viện Kiểm sát chuyển đến, đơn khiếu nại, công văn; phân công giải quyết vụ án; cấp sao lục bản án, quyết định của Tòa án; quản lý số lượng án đầu vào, đầu ra, án tồn; bố 10 trí hội trường xét xử và thủ tục quản lý, trao đổi thông tin phục vụ cho sự chỉ đạo, quản lý các lĩnh vực công tác của lãnh đạo Tòa án các cấp[1,tr.1]. Quan điểm thứ hai của tác giả Nguyễn Quang Lộccho rằng,thủ tục hành chính có liên quan đến thủ tục tư pháp là những thủ tục có tính chất của hành chính, nhưng hỗ trợ và nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các quy định của pháp luật về tố tụng. Vì thế, các thủ tục hành chính mang tính chất tư pháp cũng xuyên suốt quá trình giải quyết, xét xử vụ án của Tòa án. Theo đó, tác giả đưa ra khái niệm“Thủ tục hành chính tư pháp là thực hiện các thủ tục, trình tự pháp luật tố tụng mang tính chất hành chính trong quá trình giải quyết vụ án”. Nếu như các hoạt động tố tụng của Tòa án là hoạt động tuân thủ các quy định của pháp luật tố tụng và chỉ do người tiến hành tố tụng thực hiện, thì hoạt động hành chính tư pháp là cách thức, phương pháp tổ chức hoạt động sao cho có hiệu quả nhất trong việc hỗ trợ hoạt động tố tụng và các hoạt động này không chỉ do những người tiến hành tố tụng thực hiện mà do cả các chuyên viên, cán bộ khác của tòa án thực hiện [15, tr.2]. Khái niệm này chưa liệt kê ra những thủ tục nào là thủ tục hành chính tư pháp. Khái niệm chỉ ra tính chất hành chính của các thủ tục hành chính tư pháp. Điều này sẽ dẫn đến việc mỗi Tòa án khi thực hiện thủ tục hành chính tư pháp sẽ có sự không thống nhất trong việc xác định thủ tục hành chính tư pháp. Nếu các thủ tục hành chính tư pháp là “Thực hiện các thủ tục, trình tự pháp luật tố tụng” thì bản thân các thủ tục đó đã được quy định trong các bộ luật tố tụng.Tuy nhiên, theo yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp, Tòa án phải tăng cường khả năng hỗ trợ người dân tiếp cận công lý, trước yêu cầu đó các Tòa án nhân dân đã công khai các biểu mẫu tố tụng, các mẫu đơn, quy định về án phí, lệ phí Tòa án để người dân dễ thực hiện quyền khởi kiện. Hoạt động công khai các mẫu văn bản tố tụng này không được quy định trong các bộ luật tố tụng nhưng mang tính chất hành chính và hỗ trợ cho người dân 11 trong việc tiếp cận Tòa án. Do đó, nội hàm thủ tục hành chính tư pháp theo khái niệm này còn bị bó hẹp. Quan điểm thứ ba của tác giả Nguyễn Khuyếnđưa ra. Theo đó, khái niệm Hành chính tư pháp bao gồm những hoạt động có liên quan và bổ trợ cho hoạt động tố tụng của Tòa án. Các hoạt động sau đây được coi là công tác hành chính tư pháp tại Tòa án: - Thủ tục nộp, nhận và xử lý đơn khởi kiện, đơn khiếu nại của đương sự; - Thủ tục tống đạt các quyết định, giấy triệu tập của Tòa án; - Thủ tục cấp, sao các quyết định, giấy tờ tài liệu của Tòa án; - Các quy định, nội quy quy chế cơ quan, đơn vị, quy chế phối hợp nhằm phục vụ cho công tác giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo về tư pháp và công tác xét xử được thuận lợi, đảm bảo đúng quy định của pháp luật [16, tr.20]. Theo đó, tác giả đã chỉ ra một số thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án trong đó có thủ tục tống đạt các quyết định, giấy triệu tập của Tòa án. Việc tống đạt quyết định, giấy triệu tập của Tòa án đều được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sựtại Điều182, Bộ luật tố tụng dân sựtừ Điều 170 đến Điều 191, Luật tố tụng hành chính từ Điều 99 đến Điều 103. Việc vi phạm quy định về việc tống đạt các văn bản tố tụng được xem là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng dẫn đến việc hủy quyết định, bản án của Tòa án, điều đó đòi hỏi Tòa án phải thực hiện nghiêm chỉnh các quy định về tống đạt các quyết định, giấy triệu tập của Tòa án. Do đó, thủ tục tống đạt quyết định, giấy triệu tập của Tòa án không phải là thủ tục hành chính tư pháp. Nếu việc hiểu thủ tục tống đạt các quyết định, giấy triệu tập của tác giả là việc những người tiến hành tố tụng ban hành các quyết định, giấy triệu tập và chuyển giao cho bộ phận thuộc Tòa án có nhiệm vụ chuyển đi thì đó có thể được xem là thủ tục hành chính tư pháp. Quá trình thực hiện thí điểm đổi mới thủ tục hành chính tư pháp tại 12 TAND tỉnh Hưng Yên, TAND tỉnh Thừa Thiên Huế, TAND tỉnh Vĩnh Long xác định “Hoạt động hành chính tư pháp có thể hiểu là những hoạt động mang bản chất hành chính, không thuộc trình tự, thủ tục tố tụng, bổ trợ cho các hoạt động tố tụng và nằm trong hoạt động chung của Tòa án. Bước đầu hoạt động hành chính tư pháp của Tòa án được xác định bao gồm: - Tiếp dân; - Tiếp nhận, xử lý đơn khởi kiện, hồ sơ kháng cáo, kháng nghị, đơn khiếu nại, công văn giấy tờ; - Phân công giải quyết các vụ án; - Lưu trữ và cấp sao lục bản án, quyết định; - Xếp lịch xét xử; - Quản lý số lượng án đầu ra, đầu vào, án tồn”[30, tr.15]. Mỗi tác giả đều đưa ra những khái niệm khác nhau về thủ tục hành chính tư pháp nhưng đều dựa trên tính chất hành chính và bổ trợ cho hoạt động tố tụng của Tòa án. Theo quan điểm của chúng tôi khái niệm trong quan điểm thứ nhất là phù hợp hơn cả với thực tiễn thực hiện thủ tục hành chính tư pháp và yêu cầu của cải cách tư pháp đặt ra. Các thủ tục hành chính tư pháp có thể được quy định trong Luật tố tụng nhưng không quy định cách thức thực hiện,chỉ quy định chung là Tòa án có trách nhiệm thực hiện nhưng không quy định cụ thể cho bộ phận nào thực hiện, không nằm thuộc trình tự thủ tục tố tụng bắt buộc tuân thủ và nằm trong hoạt động chung của Tòa án.Thủ tục hành chính tư pháp là những quy trình giải quyết công việc hỗ trợ cho hoạt động xét xử, bổ trợ cho hoạt động xét xử được thực hiện một cách nhanh gọn, hiệu quả. Thủ tục hành chính tư pháp còn phải đáp ứng yêu cầu của cải cách tư pháp đề ra là nâng cao khả năng tiếp cận công lý của người dân, công khai, minh bạch hoạt động của Tòa án. Từ những trình bày ở trêncó thể hiểu thủ tục hành chính tư pháp là 13