Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán b...

Tài liệu Hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại việt nam

.PDF
145
158
126

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------ NGUYỄN THỊ THÙY LINH HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA CUỘC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------ NGUYỄN THỊ THÙY LINH HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA CUỘC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Thị Giang Tân TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài này dựa trên quá trình nghiên cứu trung thực dưới sự cố vấn của người hướng dẫn khoa học. Đây là đề tài thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành Kế toán - Kiểm toán. Đề tài này chưa được ai công bố dưới bất kỳ hình thức nào và tất cả các nguồn tham khảo đều được trích dẫn đầy đủ. TP. HCM, Ngày tháng năm Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thùy Linh LỜI CẢM ƠN Trong quá trình hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ và đóp góp quý báu từ phía thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Cô hướng dẫn PGS.TS Trần Thị Giang Tân đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn và cho tôi những kinh nghiệm quý báu để hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô đã tham gia giảng dạy lớp cao học kinh tế của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đã cho tôi những kiến thức nền tảng và những kinh nghiệm thực tế vô cùng hữu ích và quý giá. Xin cảm ơn Ban Giám Hiệu và Khoa Đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Xin trân trọng cảm ơn ! MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 2. Mục tiêu của đề tài 3. Câu hỏi nghiên cứu 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 5. Phương pháp nghiên cứu 6. Tổng quan về các nghiên cứu trước 7. Kết cấu của luận văn CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ........................................................ 4 1.1 Lịch sử phát triển các khái niệm về rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính .................................................................................................... 4 1.1.1 Giai đoạn hình thành .......................................................................................... 4 1.1.2 Giai đoạn phát triển ............................................................................................ 6 1.1.3 Giai đoạn hiện đại ............................................................................................... 7 1.2 Tổng quan về rủi ro, phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính............................................................................ 8 1.2.1 Các khái niệm về rủi ro ........................................................................................... 8 1.2.1.1 Rủi ro kinh doanh ................................................................................................. 8 1.2.1.2 Rủi ro của hợp đồng ............................................................................................. 9 1.2.1.3 Rủi ro có sai sót trọng yếu ................................................................................... 9 1.2.1.4 Rủi ro đáng kể .................................................................................................... 10 1.2.1.5 Rủi ro kiểm toán ................................................................................................. 10 1.2.2 Các bộ phận rủi ro kiểm toán ................................................................................ 11 1.2.3 Phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro ................................................... 12 1.2.3.1 Khái niệm và sự cần thiết của phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro 12 1.2.3.2 Mô hình rủi ro tài chính (mô hình rủi ro truyền thống) ..................................... 13 1.2.3.3 Mô hình rủi ro kinh doanh ................................................................................. 15 1.2.4 Đánh giá rủi ro kiểm toán ..................................................................................... 19 1.2.4.1 Khái niệm đánh giá rủi ro .................................................................................. 19 1.2.4.2 Sự cần thiết của việc đánh giá rủi ro .................................................................. 19 1.3 Các nghiên cứu về rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính 20 1.3.1 Mối liên hệ giữa lấy mẫu thống kê và mục tiêu kiểm toán khi xác định rủi ro (Robert K. Elliott and John R. Roger 1972) .................................................................. 20 1.3.2 Nghiên cứu về việc áp dụng chiến lược tiếp cận kiểm toán dựa vào rủi ro kinh doanh (Aasmund Eilifsen,W.Robert Knechel and PhilipWallage 2001) ....................... 21 1.3.3 Tính hữu hiệu của việc thay đổi phương pháp kiểm toán: từ phương pháp kiểm toán truyền thống sang phương pháp dựa trên rủi ro kinh doanh (Keith Robson, Christopher Humphrey, Rihab Khalifa, Julian Jones 2006) .......................................... 22 1.3.4 Phương pháp kiểm toán dựa trên rủi ro kinh doanh: nguồn gốc, trở ngại và cơ hội (W. Robert Knechel 2007) ............................................................................................. 23 1.3.5 Quá trình phát triển các phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro (Effrina Prinsloo 2008) ................................................................................................................ 25 1.4 Yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán quốc tế hiện hành liên quan đến thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính .................................................... 26 1.4.1 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 200 - Mục tiêu và nguyên tắc cơ bản chi phối kiểm toán báo cáo tài chính ............................................................................................ 26 1.4.2 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 240 - Gian lận và sai sót ............................... 26 1.4.3 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 315 - Hiểu biết về tình hình kinh doanh, môi trường hoạt động đơn vị và đánh giá rủi ro các sai sót trọng yếu .................................. 28 1.4.4 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 330 - Thủ tục của KTV trong việc đối phó với những rủi ro đã lường trước ........................................................................................... 30 1.4.5 Mối quan hệ giữa các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến thủ tục đánh giá rủi ro ........................................................................................................................................ 31 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN CÓ QUY MÔ VỪA VÀ NHỎ Ở VIỆT NAM .............................................................................................. 34 2.1 Thực trạng các quy định hiện hành liên quan đến đánh giá rủi ro .................. 34 2.1.1 Các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro có hiệu lực đến ngày 31 tháng 12 năm 2013 ......................................................................................................... 34 2.1.2 Các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2014 ......................................................................................................... 36 2.2 Thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán có quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam hiện nay ............................... 37 2.2.1 Thực trạng đánh giá rủi ro của các công ty kiểm toán vừa và nhỏ theo báo cáo tổng kết của Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam ................................................. 38 2.2.2 Thực trạng về thủ tục đánh giá rủi ro của các công ty kiểm toán vừa và nhỏ thông qua khảo sát của người viết ............................................................................................ 42 2.2.2.1 Thực trạng về mô hình rủi ro ............................................................................. 43 2.2.2.2 Thực trạng về thủ tục đánh giá rủi ro và các hoạt động liên quan : ................... 46 2.2.2.3 Thực trạng về phương pháp xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ... 58 2.2.2.4 Thực trạng về tài liệu, hồ sơ kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro............... 63 2.2.2.5 Thực trạng về chương trình kiểm toán ............................................................... 65 2.3 Đánh giá chung về thực trạng đánh giá rủi ro trong các công ty kiểm toán vừa và nhỏ tại Việt Nam...................................................................................................... 66 2.3.1 Ưu điểm ................................................................................................................. 66 2.3.2 Tồn tại ................................................................................................................... 66 2.3.3 Nguyên nhân tồn tại các hạn chế .......................................................................... 68 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP CÓ QUY MÔ VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM ........................ 71 3.1 Các quan điểm hoàn thiện đánh giá rủi ro .......................................................... 71 3.2 Giải pháp hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro tại các công ty kiểm toán có quy mô vừa và nhỏ............................................................................................................... 72 3.2.1 Cần áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh trong đánh giá rủi ro.............................. 72 3.2.1.1 Sự cần thiết áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh ................................................ 72 3.2.1.2 Thiết kế quy trình đánh giá rủi ro: ..................................................................... 74 3.2.1.3 Mô hình hỗ trợ cho công tác đánh giá rủi ro kinh doanh ................................... 82 3.2.2 Xây dựng chương trình kiểm toán riêng cho từng nhóm ngành nghề, theo từng loại hình doanh nghiệp ................................................................................................... 87 3.2.3 Sử dụng phần mềm kiểm toán để hỗ trợ cho công tác đánh giá rủi ro ................. 88 3.2.4 Phát triển kỹ thuật phân tích phục vụ cho mục đích đánh giá rủi ro..................... 89 3.2.5 Thường xuyên tổ chức các buổi huấn luyện, nâng cao kỹ năng, kinh nghiệm cho đội ngũ KTV trong việc thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro ...................................... 90 3.2.6 Hoàn thiện hệ thống kiểm soát chất lượng của công ty ........................................ 92 3.2.7 Học tập, tiếp thu kinh nghiệm đánh giá rủi ro của quốc tế bằng biện pháp mở rộng, tăng cường hợp tác, đăng ký làm thành viên của các công ty kiểm toán quốc tế có uy tín ............................................................................................................................... 94 3.3 Các giải pháp bổ trợ khác ..................................................................................... 94 3.3.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý và hệ thống văn bản pháp luật về kế toán - kiểm toán ................................................................................................................................. 95 3.3.2 Nâng cao vai trò và sự hỗ trợ của Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA)........................................................................................................................ 96 3.3.2.1 Tăng cường thực hiện kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán ........................ 96 3.3.2.2 Nâng cao chất lượng của các buổi cập nhật kiến thức để trang bị và cập nhật đầy đủ kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm cho đội ngũ KTV trong việc thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro. ......................................................................................................... 97 3.3.2.3 Tăng cường vai trò kiểm soát để giàm thiếu việc cạnh tranh thông qua giảm giá phí và đưa ra biện pháp xử lý đối với công ty kiểm toán và kiểm toán viên ................. 97 3.3.2.4 Phát triển chương trình kiểm toán mẫu và xây dựng thành chương trình phần mềm kiểm toán ............................................................................................................... 98 3.3.2.5 Soạn thảo và xây dựng tài liệu hướng dẫn Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam .... 99 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU – CHỮ VIẾT TẮT 1. BCKT Báo cáo kiểm toán 2. BCTC Báo cáo tài chính 3. CTKT Chương trình kiểm toán 4. ISA Chuẩn mực kiểm toán quốc tế 5. KSNB Kiểm soát nội bộ 6. KTV Kiểm toán viên 7. VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam 8. VSA Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1: Bảng tổng hợp các sai sót về mặt kỹ thuật (kết quả kiểm tra năm 2012) ....38 Bảng 2. 2: Bảng kết quả khảo sát về mô hình kiểm toán đang được các công ty kiểm toán vừa và nhỏ áp dụng .............................................................................................44 Bảng 2. 3: Bảng kết quả khảo sát về việc thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro trong giai đoạn tiền kế hoạch. ..............................................................................................48 Bảng 2. 4: Bảng kết quả khảo sát thực trạng thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro và các hoạt động liên quan trong giai đoạn lập kế hoạch .......................................................48 Bảng 2. 5: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục phỏng vấn, quan sát và điều tra ..............50 Bảng 2. 6: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục phân tích ................................................51 Bảng 2. 7: Bảng thống kê kết quả khảo sát đối với thủ tục áp dụng thông tin từ các cuộc kiểm toán trước ..................................................................................................53 Bảng 2. 8: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục thảo luận trong nhóm kiểm toán .............55 Bảng 2. 9: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục xem xét các dấu hiệu có thể dẫn đến gian lận ..............................................................................................................................56 Bảng 2. 10: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng thực hiện các thủ tục xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ......................................................................................58 Bảng 2. 11: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng công tác thực hiện và lưu lại hồ sơ, tài liệu kiểm toán .............................................................................................................63 Bảng 2. 12: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng về chương trình kiểm toán ..............65 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa với xu thế mở cửa, hội nhập với quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay đã tạo ra một thị trường rộng mở cho ngành kiểm toán phát triển. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, ngày càng có nhiều thách thức được đặt ra với hoạt động kiểm toán độc lập. Nhu cầu về thông tin tài chính trung thực, khách quan từ các nhà đầu tư và bên liên quan ngày càng tăng đòi hỏi các công ty kiểm toán phải chú trọng nhiều hơn đến chất lượng dịch vụ kiểm toán. Khối lượng và quy mô của các giao dịch ngày càng lớn dẫn đến khối lượng công việc của cuộc kiểm toán rất nhiều, mức độ rủi ro kiểm toán cũng tăng lên. Ngoài ra, sự cạnh tranh giữa các công ty kiểm toán cũng dẫn đến yêu cầu phải giảm phí kiểm toán để duy trì và phát triển khách hàng. Để đáp ứng các yêu cầu đó, phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro chính là lựa chọn cho phép KTV đảm bảo được tính hữu hiệu và hiệu quả của cuộc kiểm toán. Theo phương pháp tiếp cận này, việc đánh giá rủi ro là công việc cần thiết và rất quan trọng, chi phối xuyên suốt cả quá trình kiểm toán, giúp cho KTV có một cái nhìn tổng thể về cả quy trình kiểm toán của đơn vị. Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, việc đánh giá rủi ro ở các công ty kiểm toán vẫn chưa hoàn thiện, do đây là một công việc khó và đòi hỏi sự xét đoán của KTV. Điều này là do chất lượng dịch vụ kiểm toán chưa đồng đều, còn có sự chênh lệch giữa các nhóm công ty kiểm toán quốc tế và các nhóm công ty kiểm toán nội địa với quy mô vừa và nhỏ. Xuất phát từ những lí do nêu trên, việc hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ tại Việt Nam là một vấn đề cần thiết. Do vậy, người viết đã chọn đề tài “ Hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam” 2 2. Câu hỏi nghiên cứu và mục tiêu nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu: Các Công ty kiểm toán có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam có thực hiện thủ tục đánh giá rủi ro khi kiểm toán báo cáo tài chính theo đúng yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán không. Mục tiêu của đề tài nhằm giải quyết những vấn đề sau: - Hệ thống hóa các nghiên cứu trước đây và yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán về thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính. - Tìm hiểu thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính cho các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp định lượng là phương pháp được sử dụng trong việc nghiên cứu luận văn. 5. Tổng quan về các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam Chủ đề nghiên cứu về thủ tục đánh giá rủi ro đã được một số tác giả chọn làm đề tài luận văn thạc sĩ, các đề tài nghiên cứu hay các bài báo, tiêu biểu như: Luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp hoàn thiện đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán Việt Nam” của Hoàng Thị Thu Trang thực hiện năm 2008. Trong đề tài này, tác giả đã trình bày về các cơ sở lý luận của rủi ro kiểm toán và các thủ tục đánh giá rủi ro dựa trên các yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán quốc tế và chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ban hành từ năm 1999 đến năm 2005. Từ 3 những thực trạng đánh giá rủi ro tại các công ty kiểm toán, tác giả đã đưa ra giải pháp để hoàn thiện các tồn tại cho các đối tượng gồm cơ quan quản lý nhà nước, hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam và các công ty kiểm toán tại Việt Nam. Bài nghiên cứu “Đánh giá rủi ro kiểm toán: nhận diện các nguy cơ” của TS Phạm Tiến Hưng và Ths Nguyễn Thị Phương Thảo đăng trên tạp chí kiểm toán. Nghiên cứu đã nêu lên các tồn tại trong việc đánh giá rủi ro kiểm toán trong thời gian vừa qua bao gồm việc không thực hiện đánh giá đầy đủ rủi ro kinh doanh trong qui trình đánh giá rủi ro kiểm toán, sử dụng các “biện pháp kỹ thuật” trong kiểm toán để phòng ngừa rủi ro cho công ty kiểm toán hơn là bảo vệ lợi ích khách hàng, KTV không kiểm soát được rủi ro kiểm toán trong trường hợp ban giám đốc, quản lý công ty khách hàng thiếu tính trung thực hoặc cố tình gian lận. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu theo ba phần chính như sau Chương 1: Tổng quan về rủi ro và thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính Chương 2: Thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam Chương 3: Giải pháp hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam 4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1.1 Lịch sử phát triển các khái niệm về rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính 1.1.1 Giai đoạn hình thành Từ những năm đầu của thế kỷ 19, mục đích kiểm toán đã chuyển từ xác nhận tính chính xác của BCTC sang xác nhận về tính trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu của BCTC. Để đáp ứng mục tiêu này, KTV không nhất thiết phải kiểm tra tất cả các nghiệp vụ phát sinh. Kể từ đó, phương thức tiếp cận kiểm toán đã chuyển từ kiểm tra chi tiết sang kiểm tra dựa trên cơ sở chọn mẫu, đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ và hình thành kỹ thuật kiểm toán bằng máy tính. Chính điều này đã làm nảy sinh rủi ro lấy mẫu, từ đó những nghiên cứu về rủi ro bắt đầu để tìm ra phương pháp hạn chế rủi ro xuống mức có thể chấp nhận được. Và đó cũng là lần đầu tiên khái niệm rủi ro xuất hiện trong kiểm toán. Vào năm 1980, phương thức tiếp cận kiểm toán theo rủi ro tài chính được sử dụng trước tiên tại Hoa Kỳ. Cách tiếp cận này yêu cầu KTV phải xem xét một cách thận trọng những vấn đề về rủi ro và trọng yếu trong quá trình chuẩn bị chương trình kiểm toán cho từng chu trình nghiệp vụ của doanh nghiệp. Chương trình kiểm toán phải nhấn mạnh vào những khu vực có rủi ro cao và các khoản mục trọng yếu. Để phản ánh những thay đổi này, cần thiết phải có sự ra đời của các hướng dẫn kiểm toán. Khái niệm rủi ro kiểm toán được đề cập trong các tài liệu chính thức lần đầu tiên là trong SAS (Chuẩn mực kiểm toán) No.47 “Rủi ro kiểm toán và trọng yếu trong khi thực hiện kiểm toán” được ban hành bởi ủy ban kiểm toán Hoa Kỳ (AICPA) và sau đó là SAS No.82 “ Xem xét các gian lận trên BCTC đã kiểm toán”, ban hành nằm 1997. Trên bình diện quốc tế, nhằm “Phát triển và tăng cường sự phối hợp nghiệp vụ kế toán bằng các chuẩn mực hài hòa trên phạm vi toàn thế giới”, tháng 10/1977, Liên đoàn các nhà kế toán quốc tế (IFAC) đã được thành lập. Trong IFAC, có nhiều uỷ ban 5 đảm trách các chức năng khác nhau, IAPC là Uỷ ban thực hành kiểm toán quốc tế phụ trách soạn thảo các nguyên tắc chỉ đạo kiểm toán quốc tế. Các chuẩn mực kiểm toán quốc tế ban đầu được ban hành năm 1980 dưới tên gọi là các hướng dẫn thực hành kiểm toán quốc tế (viết tắt là IAG) Nhận thức được tầm quan trọng của đánh giá rủi ro và tiếp cận dựa vào rủi ro trong kiểm toán, trong 29 nguyên tắc chỉ đạo do IAPC ban hành, có các nguyên tắc chủ yếu liên quan đến thủ tục đánh giá rủi ro gồm: IAG 4: Kế hoạch kiểm toán IAG 6: Nghiên cứu đánh giá hệ thống kế toán và các quy chế kiểm soát nội bộ có liên quan đến một cuộc kiểm toán IAG 25: Trọng yếu và rủi ro IAG 29: Đánh giá rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và tác động của nó đối với phương pháp kiểm toán cơ bản Trong IAG 25, rủi ro kiểm toán được định nghĩa như sau: “Rủi ro kiểm toán là những rủi ro mà KTV có thể mắc phải khi đưa ra những nhận xét không xác đáng về các thông tin tài chính và đó là các sai sót nghiêm trọng”. Bên cạnh định nghĩa về rủi ro kiểm toán , IAG 25 cũng nêu ra bản chất của mỗi loại rủi ro: rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát, rủi ro phát hiện và mối quan hệ qua lại giữa các loại rủi ro; mối quan hệ giữa trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong giai đoạn lập kế hoạch và trong việc đánh giá bằng chứng kiểm toán. Như vậy, IAG 25 mới chỉ dừng lại ở việc đưa ra định nghĩa và mô tả khái niệm “trọng yếu và rủi ro trong kiểm toán”, mối quan hệ nội tại giữa chúng và việc KTV áp dụng những khái niệm này khi lập kế hoạch và tiến hành một cuộc kiểm toán. IAG 29 tiến bộ hơn một bước là hướng dẫn cho KTV đánh giá các rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và sử dụng sự đánh giá đó để hình thành phương pháp kiểm toán cơ bản mà KTV dự định tiến hành nhằm hạn chế rủi ro phát hiện ở mức thấp nhất có thể được. 6 Theo IAG 29, để đánh giá rủi ro tiềm tàng, KTV dùng khả năng chuyên môn của mình để đánh giá hàng loạt các nhân tố ở giai đoạn lập BCTC và ở giai đoạn kiểm tra số dư tài khoản và loại nghiệp vụ. KTV đánh giá rủi ro kiểm soát thông qua quá trình đánh giá tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ và hệ thống kế toán của doanh nghiệp trong việc ngăn chặn hay phát hiện các sai sót quan trọng trong BCTC. 1.1.2 Giai đoạn phát triển Do sự quốc tế hóa của các hoạt động kinh doanh và thị trường vốn, số lượng thành viên của IFAC tăng lên. Trong bối cảnh của sự phát triển này và sự mong đợi rằng IAGs sẽ sớm được công nhận bởi tổ chức chứng khoán chính thức, IAPC đã tiến hành cải cách khuôn khổ các chuẩn mực, theo hiến pháp của IFAC tháng 11/1991. Đến năm 1994, IAPC đã nâng cấp các nguyên tắc thực hành kiểm toán quốc tế và ban hành chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA. Trong hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế ở giai đoạn này, các chuẩn mực liên quan trực tiếp đến đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính gồm: ISA 240 – Gian lận và sai sót ISA 250 – Xem xét tính tuân thủ pháp luật và các quy định trong kiểm toán báo cáo tài chính ISA 300 – Lập kế hoạch kiểm toán ISA 310 – Hiểu biết về tình hình kinh doanh ISA 400 – Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ Trong các chuẩn mực trên, ISA 400 giữ vai trò trung tâm. ISA 400 đề cập khái niệm rủi ro kiểm toán như sau: “Rủi ro kiểm toán là rủi ro do KTV và công ty kiểm toán đưa ra ý kiến nhận xét không thích hợp khi báo cáo tài chính đã được kiểm toán còn có những sai sót trọng yếu”. Chuẩn mực yêu cầu KTV phải có đủ hiểu biết về hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng để lập kế hoạch kiểm toán tổng thể và chương trình kiểm toán thích hợp, có hiệu quả. 7 ISA 400 cho rằng toàn bộ sai sót và gian lận là do bản chất của khoản mục được kiểm toán gây ra, điều này có thể thấy qua cách kiểm toán truyền thống của các KTV là tiếp cận từng khoản mục rồi đưa ra chiến lược để phát hiện sai sót và gian lận. Như vậy, nhìn chung ISA 400 trong giai đoạn này chỉ nhấn mạnh đến rủi ro về mặt tài chính (nghĩa là chỉ quan tâm đến số liệu trên BCTC), chưa đề cập đến ảnh hưởng của môi trường kinh doanh như chiến lược của doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh, tình trạng cạnh tranh trong ngành, xu hướng của nền kinh tế, ... 1.1.3 Giai đoạn hiện đại Đầu thế kỷ 21, từ sự sụp đổ hàng loạt các công ty hàng đầu trên thế giới như Enron, Worldcom, ... trong đó có lỗi của công ty kiểm toán. Sự sụp đổ và thất bại trong các cuộc kiểm toán buộc Hội nghề nghiệp phải xem xét và hiệu đính các chuẩn mực đã được ban hành. Liên quan đến mô hình rủi ro, chuẩn mực hiện hành không sử dụng mô hình rủi ro truyền thống vì mô hình này ngày càng bộc lộ nhược điểm như rủi ro được tiếp cận ở trạng thái tĩnh trong khi thực tế rủi ro thay đổi chủ yếu theo môi trường kinh doanh, khó tách biệt rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát. Nên nếu chỉ tập trung vào rủi ro về mặt tài chính trong cuộc kiểm toán, việc tư vấn sẽ kém hiệu quả. Mặt khác do những áp lực mới cũng nảy sinh yêu cầu tìm một cách tiếp cận mới. Những áp lực này bao gồm: áp lực cạnh tranh ngày càng cao, thị trường bị bão hòa đòi hỏi các công ty kiểm toán phải nâng cao hiệu quả của cuộc kiểm toán nhưng đồng thời phải giảm phí, yêu cầu gia tăng giá trị của kiểm toán, áp lực cắt giảm thử nghiệm cơ bản, chi phí ngày càng tăng của việc huấn luyện, kiện tụng. Vì vậy cuối những năm 1990, phương pháp tiếp cận rủi ro kiểm toán được điều chỉnh với việc nhấn mạnh nhiều hơn đến chiến lược và rủi ro kinh doanh của khách hàng. Tại Hoa Kỳ, Ban hội thẩm về tính hữu hiệu kiểm toán (Panel on Effective Audit) của Ủy ban giám sát công ty đại chúng (Public Oversight Board) kết luận rằng mô hình rủi ro kiểm toán vẫn phù hợp và hữu hiệu nhưng cần phải có sự cập nhật. Do đó, mô hình rủi ro kinh doanh ra đời. 8 Thực chất mô hình rủi ro kinh doanh không phải là một mô hình mới mà chỉ là phần mở rộng hơn của mô hình rủi ro tài chính, do đó mô hình này vẫn đáp ứng đầy đủ những yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán. Mô hình rủi ro kinh doanh xuất phát từ quan điểm về quản trị rủi ro. Theo quan điểm này, rủi ro phát sinh khi có sự thay đổi trong môi trường kinh doanh. Điều này đưa đến hậu quả là sai sót và gian lận không chỉ do bản chất của khoản mục được kiểm toán gây ra, mà còn từ rủi ro kinh doanh. Vì vậy, KTV sẽ phải quan tâm nhiều hơn đối với các rủi ro kinh doanh của khách hàng để có thể đạt được hiệu quả kiểm toán mong muốn. Do những thay đổi trong quan điểm đánh giá rủi ro nêu trên đã dẫn đến việc chuẩn mực ISA 400 không còn thích hợp. Trong năm 2004, Hội đồng chuẩn mực kiểm toán và đảm bảo quốc tế (IAASB) đã chính thức ban hành hai chuẩn mực mới liên quan đến thủ tục đánh giá rủi ro gồm: ISA 315 - Hiểu biết về tình hình kinh doanh, môi trường hoạt động đơn vị và đánh giá rủi ro các sai sót trọng yếu ISA 330 - Thủ tục của KTV trong việc đối phó với những rủi ro đã lường trước Ngoài ra, các chuẩn mực kiểm toán khác liên quan đến đánh giá rủi ro (ISA 200, ISA 240) cũng được thay đổi theo hướng giúp KTV nhận định đầy đủ hơn về nhân tố đưa đến rủi ro để từ đó có phản ứng thích hợp. Đến năm 2009, ISA 200, ISA 240 và ISA 315 và ISA 330 được biên tập lại, tuy nhiên không có sự thay đổi đáng kể trong nội dung. 1.2 Tổng quan về rủi ro, phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính 1.2.1 Các khái niệm về rủi ro 1.2.1.1 Rủi ro kinh doanh Là rủi ro phát sinh từ các điều kiện, sự kiện, tình huống, việc thực hiện hay không thực hiện các hành động có ảnh hưởng đáng kể mà có thể dẫn đến ảnh hưởng bất lợi tới khả năng đạt được mục tiêu và thực hiện được chiến lược kinh doanh của 9 đơn vị, hoặc là rủi ro phát sinh từ việc xác định mục tiêu và chiến lược kinh doanh không phù hợp. Rủi ro kinh doanh có thể phát sinh từ những thay đổi trong đơn vị hoặc từ những hoạt động phức tạp của đơn vị. Việc không nhận biết được nhu cầu thay đổi cũng có thể làm phát sinh rủi ro kinh doanh. Rủi ro kinh doanh có thể phát sinh từ những vấn đề như: - Chiến lược phát triển sản phẩm hoặc dịch vụ mới không thành công; - Thị trường không đủ lớn để tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ (kể cả thị trường đó đã được phát triển thành công); - Những sai sót của sản phẩm hoặc dịch vụ có thể dẫn đến trách nhiệm pháp lý hoặc làm ảnh hưởng đến uy tín của đơn vị. 1.2.1.2 Rủi ro của hợp đồng Rủi ro KTV gặp phải khi thực hiện hợp đồng với một khách hàng cụ thể, bao gồm việc mất uy tín, khả năng không thanh toán phí kiểm toán của khách hàng, hoặc các tổn thất tài chính do quá trình quản lý không trung thực và các giới hạn của quy trình kiểm toán. 1.2.1.3 Rủi ro có sai sót trọng yếu Sai sót: Là sự khác biệt giữa giá trị, cách phân loại, trình bày hoặc thuyết minh của một khoản mục trên BCTC với giá trị, cách phân loại, trình bày hoặc thuyết minh của khoản mục đó theo khuôn khổ về lập và trình bày BCTC được áp dụng. Sai sót có thể phát sinh do nhầm lẫn hoặc gian lận; Trọng yếu: Là thuật ngữ dùng để thể hiện tầm quan trọng của một thông tin (một số liệu kế toán) trong BCTC. Thông tin được coi là trọng yếu có nghĩa là nếu thiếu thông tin đó hoặc thiếu tính chính xác của thông tin đó sẽ ảnh hưởng đến các quyết định kinh tế của người sử dụng BCTC;
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan