Tài liệu Hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại công ty tnhh kiểm toán việt anh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN ĐÌNH HOÀN HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN VIỆT ANH LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HÀ NỘI - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN ĐÌNH HOÀN HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN VIỆT ANH Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS. Thịnh Văn Vinh HÀ NỘI - 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN VĂN NGUYỄN ĐÌNH HOÀN DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang 2.1 Trích số liệu phân tích sơ bộ Bảng cân đối kế toán tại ngày 31/12/2011 của Công ty Xi măng .... 46 2.2 Trích số liệu phân tích sơ bộ Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh năm 2011 của Công ty Xi măng .... 49 DANH MỤC SƠ ĐỒ Số hiệu sơ đồ Tên bảng 2.1 Sơ đồ tổ chức bộ máy của Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh 27 Trang MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Danh mục sơ đồ MỞ ĐẦU 01 Chương 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 04 1.1. Khái quát về doanh thu và kế toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 04 1.1.1. Khái niệm doanh thu, phân loại doanh thu bán hàng 04 1.1.2. Kế toán doanh thu bán hàng 05 1.1.3. Đặc điểm của doanh thu bán hàng và ảnh hưởng tới công tác kiểm toán doanh thu bán hàng 07 1.2. Những nội dung cơ bản về kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 08 1.2.1. Ý nghĩa của kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 08 1.2.2. Mục tiêu kiểm toán doanh thu bán hàng 09 1.2.3. Căn cứ kiểm toán doanh thu bán hàng 09 1.2.4. Quá trình kiểm soát nội bộ doanh thu và khảo sát kiểm soát nội bộ doanh thu 10 1.3. Quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 12 1.3.1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán 12 1.3.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán doanh thu bán hàng 17 1.3.3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng 24 Chương 2: THỰC TRẠNG QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN VIỆT ANH 25 2.1. Giới thiệu chung về Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh 25 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty Việt Anh 25 2.1.2. Đặc điểm tổ chức và hoạt động của Công ty Việt Anh 27 2.1.3. Quy trình kiểm toán báo cáo tài chính của Công ty Việt Anh 33 2.2. Thực trạng quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 38 2.2.1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán 38 2.2.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán doanh thu bán hàng 53 2.2.3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán doanh thu bán hàng 57 2.3. Đánh giá thực trạng quy tình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 58 2.3.1. Ưu điểm của quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính do Việt Anh thực hiện 58 2.3.2. Nhược điểm của quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 64 2.3.3. Nguyên nhân của thực trạng 71 2.3.4. Những bài học kinh nghiệm rút ra từ thực trạng quy trình kiểm toán doanh thu tại Việt Anh 73 Chương 3: HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁI TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN VIỆT ANH 75 3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 75 3.1.1. Định hướng phát triển của Việt Anh 75 3.1.2. Sự cần thiết phải hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 76 3.2. Nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Anh 77 3.2.1. Nguyên tắc hoàn thiện 77 3.2.2. Yêu cầu hoàn thiện 77 3.3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính do Việt Anh thực hiện 78 3.3.1. Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán 78 3.3.2. Trong giai đoạn thực hiện kiểm toán doanh thu bán hàng 80 3.3.3. Trong giai đoạn kết thúc kiểm toán doanh thu bán hàng 85 3.4. Điều kiện thực hiện các giải pháp 87 3.4.1. Về phía Nhà nước và các cơ quan chức năng 87 3.4.2. Về phía hiệp hội Nghề nghiệp 88 3.4.3. Về phía doanh nghiệp kiểm toán 89 3.4.4. Về phía doanh nghiệp được kiểm toán 90 KẾT LUẬN NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 91 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Báo cáo tài chính là hệ thống báo cáo được lập nhằm phản ánh tổng quát, toàn diện tình hình tài chính của doanh nghiệp. Tính trung thực, hợp lý của các thông tin tài chính được phản ánh trên báo cáo tài chính là cơ sở đầu tiên đảm bảo cho việc ra quyết định hợp lý của các đối tượng quan tâm. Và dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính đã ra đời như một nhu cầu tất yếu khách quan nhằm kiểm tra, xác nhận mức độ trung thực, hợp lý tin cậy của các thông tin được trình bày và công bố trên báo cáo tài chính với các tiêu chuẩn, chuẩn mực đã được thiết lập. Trong các loại hình kiểm toán báo cáo tài chính (theo chủ thể kiểm toán), kiểm toán độc lập báo cáo tài chính là hoạt động đặc trưng nhất của nền kinh tế thị trường. Cùng với sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế, số lượng của các công ty kiểm toán ngày càng tăng, quy mô của từng công ty cũng không ngừng được mở rộng. Do vậy, việc đảm bảo và nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính đã và đang được nhiều đối tượng quan tâm nhất là trong điều kiện bước đầu hội nhập nền kinh tế khu vực và thế giới. Đối tượng của kiểm toán báo cáo tài chính là các báo cáo tài chính, gồm Bảng cân đối kế toán, Kết quả hoạt động kinh doanh, Lưu chuyển tiền tệ và Thuyết minh báo cáo tài chính. Các báo cáo này chứa đựng những thông tin tài chính và thông tin phi tài chính, thông tin định lượng và thông tin không địnhh lượng, phản ánh tình hình tài chính, kết quả kinh doanh, tình hình, kết quả lưu chuyển tiền tệ và các thông tin cần thiết khác để người sử dụng báo cáo tài chính có thể phân tích, đánh giá đúng đắn tình hình và kết quả kinh doanh của đơn vị. 2 Kiểm toán doanh thu bán hàng thường là công việc quan trọng, phức tạp, chiếm nhiều thời gian trong kiểm toán báo cáo tài chính. Trên báo cáo tài chính của doanh nghiệp, doanh thu bán hàng thường là khoản mục có giá trị lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả hoạt động kinh, xác định nghĩa vụ phải nộp thuế thu nhập doang nghiệp. Những sai sót trên khoản mục này thường dẫn đến sai sót trọng yếu về kết quả hoạt động kinh doanh nên doanh thu bán hàng thường là khoản mục chứa nhiều rủi ro đối với kiểm toán viên. Do vậy, với mục tiêu không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp, việc nghiên cứu và hoàn thiện quy trình kiểm toán báo cáo tài chính nói chung và đặc biệt là hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng nói riêng là việc làm hết sức cần thiết đối với các công ty kiểm toán độc lập. Mặt khác, xuất phát từ thực trạng kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh đang còn có các hạn chế nên tác giả đã chọn đề tài “Hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh” là cần thiết để góp phần phát triển dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính nói riêng và dịch vụ tài chính nói chung trong tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích chính của đề tài là hoàn thiện quy trình kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh. Ðể thực hiện mục đích trên, luận văn tập trung vào các mục đích cụ thể sau: - Hệ thống hóa về mặt lý luận đối với quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính. - Nêu thực trạng cũng như hệ thống và phân tích có cơ sở khoa học trình tự, thủ tục các bước tiến hành kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính do Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh thực hiện. 3 - Trên cơ sở khảo sát thực tế, nghiên cứu quy trình kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng trong thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh, luận văn đi vào phân tích, đánh giá thực trạng kiểm toán doanh thu bán hàng, từ đó đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty Kiểm toán Việt Anh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Ðề tài nghiên cứu về lý luận và thực tiễn quy trình kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh. Đề tài không nghiên cứu kiểm toán chu kỳ doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính, không nghiên cứu các thủ tục và nguyên tắc cần tuân thủ khi kiểm toán doanh thu bán hàng trong môi trường tin học. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tập trung vào quy trình kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng trong một cuộc kiểm toán báo cáo tài chính (không nghiên cứu cho một cuộc kiểm toán doanh thu bán hàng độc lập, kết thúc không phải lập báo cáo kiểm toán) do Công ty Kiểm toán Việt Anh thực hiện, dựa trên cơ sở khảo sát tình hình kiểm toán báo cáo tài chính cùng với nghiên cứu quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng tại một số khách hàng được thực hiện bởi Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn đã khái quát, hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm toán doanh thu bán hàng. Phản ánh thực trạng quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính của Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh, từ đó đưa ra những nhận xét, đánh giá về các kết quả đã đạt được, những hạn chế và bất cập cần phải hoàn thiện trong quá trình thực hiện kiểm toán doanh thu bán hàng. Kết hợp giữa lý luận với thực tiễn về quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh, luận văn đã đưa ra một số nội dung chủ yếu để hoàn thiện quy trình và phương pháp kiểm toán khoản mục doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính. 4 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được trình bày gồm 3 chương: Chương 1: Những lý luận cơ bản về quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính Chương 2: Thực trạng quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh Chương 3: Hoàn thiện quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính tại Công ty TNHH Kiểm toán Việt Anh CHƯƠNG 1 NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUY TRÌNH KIỂM TOÁN DOANH THU BÁN HÀNG TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1.1. Khái quát về doanh thu và kế toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 1.1.1. Khái niệm doanh thu, phân loại doanh thu bán hàng 1.1.1.1. Khái niệm doanh thu Theo Chuẩn mực Kế toán Việt Nam số 14- Doanh thu và thu nhập khác: “Doanh thu là tổng lợi ích kinh tế doanh nghiệp thu được trong kỳ kế toán, phát sinh từ các hoạt động sản xuất kinh doanh thông thường của doanh nghiệp góp phần làm tăng vốn chủ sở hữu”. Doanh thu được xác định theo giá trị hợp lý của các khoản đã thu hoặc sẽ thu được. Như vậy, doanh thu được xác định bao gồm tổng giá trị các lợi ích kinh tế doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được. Bởi vậy các khoản thu hộ bên thứ ba không được coi là doanh thu vì không phải là nguồn lợi ích kinh tế, không làm tăng vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp hay như các khoản vốn góp của cổ đông mặc dù làm tăng vốn chủ sở hữu nhưng không phát sinh từ hoạt động sản xuất kinh doanh thông thường của doanh nghiệp nên cũng không được coi là doanh thu. 5 1.1.1.2. Phân loại doanh thu Căn cứ theo lĩnh vực hoạt động, doanh thu trong doanh nghiệp bao gồm: doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ, doanh thu nội bộ, doanh thu hoatn động tài chính và thu nhập khác. - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ: là toàn bộ số tiền đã thu được hoặc sẽ thu được từ các giao dịch và các nghiệp vụ phát sinh doanh thu như bán sản phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho khách hàng bao gồm cả các khoản phụ thu và phí thu thêm ngoài (nếu có). - Doanh thu nội bộ: là toàn bộ số tiền đã thu được hoặc sẽ thu được do bán hàng hóa, sản phẩm, cung cấp dịch vụ tiêu dùng nội bộ giữa các đơn vị trực thuộc trong cùng một doanh nghiệp. - Doanh thu hoạt động tài chính: bao gồm các khoản tiền lãi từ hoạt động cho vay, lãi tiền gửi, lãi bán hàng trả chậm, trả góp; cổ tức và lợi nhuận được chia; thu nhập từ hoạt động đầu tư mua bán chứng khoán ngắn hạn và dài hạn; chênh lệch do bán ngoại tệ, khoản lãi chênh lệch tỷ giá ngoại tệ; chênh lệch lãi chuyển nhượng vốn và các khoản thu nhập từ các hoạt động tài chính khác. - Thu nhập khác: là các khoản thu từ hoạt động xảy ra không thường xuyên như nhượng bán, thanh lý tài sản cố định, tiền phạt do khách hàng vi phạm hợp đồng, nhận quà tặng, quà biếu… 1.1.2. Kế toán doanh thu bán hàng Việc xác định và ghi nhận doanh thu phải tuân thủ các quy định theo Chế độ kế toán doanh nghiệp ban hành kèm theo Quyết định số 15/2006/QĐ-BTC ngày 20/3/2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính, Chuẩn mực Kế toán Việt Nam số 14Doanh thu và thu nhập khác và các Chuẩn mực Kế toán Việt Nam có liên quan khác. Ghi nhận doanh thu và chi phí phải theo nguyên tắc doanh thu phù hợp với chi phí. Khi ghi nhận một khoản doanh thu thì đồng thời phải ghi nhận một khoản chi phí tương ứng có liên quan đến việc tạo ra khoản doanh thu đó. 6 a) Doanh thu bán hàng được ghi nhận khi đồng thời thỏa mãn tất cả năm (5) điều kiện sau: - Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu sản phẩm hoặc hàng hóa cho người mua; - Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hóa như người sở hữu hàng hóa hoặc quyền kiểm soát hàng hóa; - Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn; - Doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán hàng; - Xác định được chi phí liên quan đến giao dịch bán hàng. b) Doanh thu của giao dịch về cung cấp dịch vụ được ghi nhận khi kết quả của giao dịch đó được xác định một cách đáng tin cậy. Trường hợp giao dịch về cung cấp dịch vụ liên quan đến nhiều kỳ thì doanh thu được ghi nhận trong kỳ theo kết quả phần công việc đã hoàn thành vào ngày lập Bảng Cân đối kế toán của kỳ đó. Kết quả của giao dịch cung cấp dịch vụ được xác định khi thỏa mãn tất cả bốn (4) điều kiện sau: - Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn; - Có khả năng thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch cung cấp dịch vụ đó; - Xác định được phần công việc đã hoàn thành vào ngày lập Bảng Cân đối kế toán; - Xác định được chi phí phát sinh cho giao dịch và chi phí để hoàn thành giao dịch cung cấp dịch vụ đó. c) Doanh thu phát sinh từ tiền lãi, tiền bản quyền, cổ tức và lợi nhuận được chia của doanh nghiệp được ghi nhận khi thỏa mãn đồng thời hai (2) điều kiện sau: - Có khả năng thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch đó; - Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn. 7 Doanh thu phải được theo dõi riêng biệt theo từng loại doanh thu. Trong từng loại doanh thu lại được chi tiết theo từng khoản doanh thu, như doanh thu bán hàng có thể được chi tiết thành doanh thu bán sản phẩm, hàng hóa nhằm phục vụ cho việc xác định đầy đủ, chính xác kết quả kinh doanh theo yêu cầu quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh và lập BCKQHĐKD của doanh nghiệp. Cuối kỳ kết toán, toàn bộ doanh thu thuần thực hiện được trong kỳ kế toán được kết chuyển vào tài khoản 911- Xác định kết quả kinh doanh. Các tài khoản doanh thu không có số dư cuối kỳ. Theo Hệ thống Tài khoản Kế toán Việt Nam hiện hành, các tài khoản được sử dụng để phản ánh doanh thu bao gồm: - Tài khoản 511- Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ - Tài khoản 512- Doanh thu bán hàng nội bộ - Tài khoản 515- Doanh thu hoạt động tài chính - Tài khoản 521- Chiết khấu thương mại - Tài khoản 531- Hàng bán bị trả lại - Tài khoản 532- Giảm giá hàng bán - Tài khoản 3387- Doanh thu chưa thực hiện - Tài khoản 711- Thu nhập khác 1.1.3. Đặc điểm của doanh thu bán hàng và ảnh hưởng tới công tác kiểm toán doanh thu bán hàng 8 Đặc điểm của doanh thu bán hàng chủ yếu do tính chất ngành nghề kinh doanh quy định. Nhưng nhìn chung, đặc điểm của doanh thu bán hàng là thường biến động theo thị hiếu của thị trường, theo tính chất mùa vụ, theo tình hình kinh tế xã hội... Ngoài ra, doanh thu bán hàng có thể tăng hoặc giảm do ảnh hưởng lợi thế hay bất lợi từ việc thay đổi các chính sách của Nhà nước. Bởi vậy, khi tìm hiểu về doanh nghiệp, kiểm toán viên cần tiến hành đánh giá toàn diện các yếu tố có thể ảnh hưởng đến khả năng biến động doanh thu bán hàng của doanh nghiệp như: yếu tố thị hiếu (ví dụ đối với các mặt hàng thời trang, mỹ phẩm…) hay yếu tố mùa vụ (ví dụ đối với các mặt hàng nông sản, điện lạnh,…) hay yếu tố kinh tế xã hội (điện tử viễn thông, bất động sản, vật liệu xây dựng...) hay yếu tố chính sách Nhà nước (ví dụ các hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu, kinh doanh bất động sản…). Từ các hiểu biết chung đó, kiểm toán viên mới đánh giá được mức độ ảnh hưởng hợp lý của các yếu tố trên tới sự thay đổi doanh thu bán hàng trong năm tài chính để đi đến nhận định về sự tăng hay giảm doanh thu bán hàng trong năm của doanh nghiệp có được giải thích phù hợp hay còn tiềm ẩn sai phạm trong việc ghi nhận doanh thu để từ đó kiểm toán viên có cơ sở quyết định thủ tục kiểm toán phù hợp. 9 Do tính chất phức tạp và nhạy cảm của quy trình doanh thu mà hệ thống kiểm soát nội bộ tại doanh nghiệp cần được thiết kế khoa học, chặt chẽ mới đảm bảo hoạt động kiểm soát nội bộ có hiệu quả, giảm thiểu được các sai phạm có thể xảy ra từ khâu xử lý đơn hàng của khách hàng đến khi tiêu thụ, thu được tiền hàng của khách hàng hay theo dõi thu hồi công nợ. Tuy nhiên cũng có thể do tính không hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ tại doanh nghiệp đối với quy trình bán hàng hoặc cũng có thể do yếu tố gian lận trong việc ghi nhận doanh thu (ví dụ như tình huống điều tiết doanh thu để hoàn thành kế hoạch sản xuất kinh doanh năm, hay tăng doanh thu đối với một số công ty niêm yết chứng khoán trên sàn chứng khoản để có được báo cáo tài chính đẹp nhằm thu hút sự đầu tư của các nhà đầu tư hay để phục vụ cho mục đích vay vốn ngân hàng hoặc tình huống ghi giảm doanh thu nhằm mục đích trốn, tránh thuế, điều tiết lợi nhuận cho các năm sau…). Do đó, doanh thu được phản ánh trên sổ kế toán có thể cao hơn hoặc thấp hơn so với thực tế phát sinh. Ngoài ra, có thể do một số trường hợp việc phân loại doanh thu không phù hợp có thể dẫn đến sai sót trong việc xác định kết quả sản xuất kinh doanh, tính không đúng nghĩa vụ thuế phải nộp như việc chuyển doanh thu nhóm hàng có thuế suất cao sang nhóm hàng có thuế suất thấp, doanh thu từ hoạt động thông thường sang hoạt động được ưu đãi miễn giảm thuế. Đây chính là các sai phạm liên quan đến việc ghi nhận doanh thu mà kiểm toán viên cần phải nắm vững đồng thời đối với từng trường hợp khách hàng cụ thể, trên cơ sở đánh giá hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với quy trình bán hàng cũng như các điều kiện có thể dẫn đến việc doanh nghiệp cố tình ghi nhận không đúng doanh thu mà kiểm toán viên có thể phân tích, đánh giá để đi đến nhận định rủi ro cụ thể có thể xảy ra trong việc ghi nhận doanh thu không phù hợp. Đây là cũng là một căn cứ để kiểm toán viên quyết định lựa chọn thủ tục kiểm toán phù hợp nhằm phát hiện các sai phạm trong việc phản ánh doanh thu tại doanh nghiệp để có sự điều chỉnh hay ý kiến kiểm toán phù hợp. 1.2. Những nội dung cơ bản về kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính 10 1.2.1. Ý nghĩa của kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính Doanh thu bán hàng là một chỉ tiêu quan trọng trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định, nó tác động trực tiếp đến kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh, là cơ sở để xác định lợi nhuận, thuế thu nhập doanh nghiệp và các nghĩa vụ khác của doanh nghiệp. Doanh thu bán hàng thường được quan tâm, chú trọng khi xem xét báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Đây cũng là một chỉ tiêu có tính nhạy cảm cao và dễ tiềm ẩn các sai phạm trong việc ghi nhận và trình bày trên báo cáo tài chính. Ngoài ra, doanh thu bán hàng là chỉ tiêu có mối quan hệ mật thiết với các chỉ tiêu khác trên báo cáo tài chính như: chỉ tiêu Tiền, Phải thu khách hàng, Hàng tồn kho, Giá vốn hàng bán… Do đó, nếu như có bất kỳ sai phạm nào xảy ra đối với khoản mục doanh thu bán hàng sẽ dẫn đến các chỉ tiêu có liên quan trên cũng không được phản ánh đúng đắn, phù hợp. Như vậy, thông qua việc kiểm toán doanh thu có thể phát hiện các gian lận, sai sót trong việc phản ánh các chỉ tiêu có liên quan và ngược lại. 1.2.2. Mục tiêu kiểm toán doanh thu bán hàng Mục tiêu của kiểm toán doanh thu bán hàng là kiểm toán viên phải đưa ra được ý kiến xác nhận chỉ tiêu doanh thu bán hàng, việc ghi nhận doanh thu bán hàng của doanh nghiệp có phù hợp với các quy định hiện hành, có được hạch toán đầy đủ, đúng kỳ, phản ánh được trung thực, hợp lý tình hình kinh doanh của doanh nghiệp xét trên các khía cạnh trọng yếu không? Cụ thể kiểm toán viên phải thông qua việc kiểm toán doanh thu bán hàng phải đạt được các mục tiêu cụ thể sau: - Tính có thật: Doanh thu bán hàng thực tế có thể không xảy ra; - Tính đầy đủ: Doanh thu có thể không được ghi nhận đầy đủ; - Đánh giá: Doanh thu có thể không được tính toán đúng và ghi sổ chính xác; - Tính đúng kỳ: Doanh thu bán hàng có thể không được ghi nhận đúng kỳ; - Phân loại: Có thể doanh thu không được phân loại đúng đắn. 1.2.3. Căn cứ kiểm toán doanh thu bán hàng 11 Tài liệu phục vụ cho kiểm toán doanh thu bán hàng, bao gồm: - Chế độ kế toán, Chuẩn mực Kế toán Việt Nam, các quy định hiện hành về kế toán doanh thu bán hàng; - Các chính sách, quy chế, quy định về kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp đối với hoạt động bán hàng; - Báo cáo tài chính của doanh nghiệp như: Bảng Cân đối kế toán, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ, Thuyết minh Báo cáo tài chính; - Sổ sách kế toán như: sổ tổng hợp, sổ chi tiết các tài khoản liên quan, sổ nhật ký bán hàng; - Hồ sơ chứng từ liên quan của doanh nghiệp như: đơn đặt hàng, hợp đồng kinh tế, biên bản thanh lý hợp đồng, phiếu xuất kho, hoá đơn, biên bản giao nhận hàng hóa, phiếu thu, giấy báo có… - Các tài liệu liên quan khác. 1.2.4. Quá trình kiểm soát nội bộ doanh thu và khảo sát kiểm soát nội bộ doanh thu 1.2.4.1.Quá trình kiểm soát nội bộ doanh thu Hệ thống kiểm soát nội bộ của mỗi đơn vị được xây dựng nhằm mục tiêu kiểm soát, đảm bảo các hoạt động của doanh nghiệp luôn tuân theo các quy định của pháp luật, tuân theo các quy chế, quy định, trình tự thủ tục do đơn vị đề ra. Đối với doanh thu bán hàng, quá trình kiểm soát nội bộ nhằm đáp ứng các yêu cầu như: - Mọi chuyến hàng bán ra đều phải có hợp đồng, đơn đặt hàng của khách hàng, hợp đồng vận chuyển, chứng từ vận chuyển, biên bản giao nhận, biên bản thanh lý hợp đồng.. - Doanh nghiệp phải có hệ thống bảng biểu về giá bán, tỷ lệ chiết khấu, giảm giá, chính sách bán hàng trong từng giai đoạn được phê duyệt. - Doanh nghiệp phải có hệ thống sổ sách đầy đủ theo dõi thực hiện bán hàng theo từng đơn hàng, từng thương vụ: sổ kế toán tổng hợp, chứng từ, nhật ký bán hàng, báo cáo bán hàng, bảng kê bán hàng, sổ nhật ký bảo vệ, thẻ kho... được ghi chép đầy đủ, kịp thời mọi nghiệp vụ bán hàng. 12 - Doanh nghiệp phải có sự tách biệt độc lập giữa các bộ phận tham gia bán hàng như người phê duyệt với người thực hiện, kế toán với thủ kho, kiểm tra với thực hiện... - Phải thể hiện được dấu hiệu của kiểm soát nội bộ trên toàn bộ các hồ sơ, chứng từ, sổ sách liên quan đến công tác bán hàng của những người có liên quan. - Định kỳ có sự đối chiếu số liệu với người mua hàng. 1.2.4.2. Khảo sát kiểm soát nội bộ doanh thu - Mục tiêu khảo sát làm rõ cơ sở dẫn liệu của kiểm soát nội bộ doanh thu. Các cơ sở dẫn liệu cần làm rõ khi khảo sát hệ thống kiểm soát nội bộ là: + Sự hiện hữu: Xem xét cơ cấu tổ chức, cơ chế hoạt động, mối quan hệ của hệ thống kiểm soát nội bộ, sự hiện hữu của quy chế kiểm soát nội bộ, các chính sách kiểm soát, các quy định về kiểm soát nội bộ; + Tính hiệu lực: Khảo sát sự vận hành của quy chế kiểm soát nội bộ, tính chặt chẽ và phù hợp của quy chế kiểm soát nội bộ, đánh giá tính hiệu lực, hiệu quả và độ tin cậy của hệ thống kiểm soát nội bộ; + Tính liên tục: Xem xét, phát hiện những hạn chế của hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp, đánh giá về hiệu quả hoạt động liên tục của hệ thống kiểm soát nội bộ, tình hình thực hiện các nguyên tắc tổ chức hoạt động kiểm soát nội bộ. - Nội dung khảo sát: khảo sát việc xây dựng (thiết kế) và thực hiện (vận hành) quy chế kiểm soát nội bộ doanh thu. Cần đánh giá được các quy chế kiểm soát nội bộ doanh thu được thiết kế như thế nào và thực hiện như thế nào, cụ thể: + Đảm bảo các nghiệp vụ bán hàng được ghi sổ là có căn cứ hợp lý; + Đảm bảo các khoản doanh thu bán hàng được phê chuẩn đúng đắn; + Đảm bảo sự đánh giá đúng đắn, hợp lý của các nghiệp vụ bán hàng; + Đảm bảo sự phân loại, hạch toán đúng đắn các khoản doanh thu bán hàng; + Đảm bảo cho việc hạnh toán đày đủ, đúng kỳ các nghiệp vụ bán hàng; + Đảm bảo sự cộng dồn đúng đắn các nghiệp vụ bán hàng. - Phương pháp khảo sát: để thực hiện khảo sát kiểm soát nội bộ có thể thực hiện các phương pháp như: 13 + Kiểm tra: là việc kiểm tra, đánh giá sự tồn tại, tính đầy đủ, chặt chẽ, phù hợp và hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ; + Quan sát: thực hiện tiếp cận và quan sát về thiết kế và vận hành của hệ thống kiểm soát nội bộ, giúp cho kiểm toán viên hiểu khái quát, sơ bộ đánh giá về kiểm soát nội bộ và giúp kiểm toán viên đánh giá phân tích các trọng yếu kiểm toán; + Phỏng vấn: Trao đổi, phỏng vấn các cán bộ quản lý và nhân viên có trách nhiệm của doanh nghiệp. Qua những cuộc tiếp xúc, ngoài việc tìm hiểu về phương diện chuyên môn, kiểm toán viên cũng đánh giá sơ bộ về năng lực, phẩm chất các nhân viên của doanh nghiệp.... 1.3. Quy trình kiểm toán doanh thu bán hàng trong kiểm toán báo cáo tài chính Trong kiểm toán báo cáo tài chính nói chung, kiểm toán doanh thu bán hàng nói riêng, để thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ và có giá trị làm căn cứ cho kết luận của kiểm toán viên về tính trung thực, hợp lý của các thông tin trình bày trên báo cáo tài chính đồng thời phải đạt hiệu quả kinh tế cho công ty kiểm toán, kiểm toán viên phải xác định quy trình kiểm toán cho cuộc kiểm toán đó. Thông thường, quy trình kiểm toán được thực hiện qua 3 giai đoạn: lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán và kết thúc kiểm toán. 1.3.1. Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán Lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn đầu tiên của một cuộc kiểm toán, nó có vai trò quan trọng và ảnh hưởng đến chất lượng cũng như hiệu quả của toàn bộ cuộc kiểm toán. Đó không chỉ là quá trình nhằm chuẩn bị những điều kiện cơ bản cho một cuộc kiểm toán mà còn là nguyên tắc cơ bản đã được quy định thành chuẩn mực đòi hỏi các kiểm toán viên phải tuân thủ khi tiến hành kiểm toán. Do đó, việc lập kế hoạch kiểm toán gắn với kiểm toán doanh thu bán hàng được triển khai qua các bước công việc như sau: - Chuẩn bị cho cuộc kiểm toán; - Thu thập thông tin cơ sở về khách hàng; - Thu thập thông tin về nghĩa vụ pháp lý của khách hàng;