Tài liệu Hoàn thiện quản lý nhà nuớc của bộ công thương về công tác bảo vệ quyền lợi nguời tiêu dùng ở việt nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG VIỆN NGHIÊN CỨU THƯƠNG MẠI ------------------- ĐOÀN QUANG ĐÔNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NUỚC CỦA BỘ CÔNG THƯƠNG VỀ CÔNG TÁC BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGUỜI TIÊU DÙNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội - 2015 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã có công bố theo quy định của pháp luật hiện hành. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tác giả Đoàn Quang Đông 3 LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................... i MỤC LỤC........................................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT...................................................................... vi DANH MỤC BẢNG, BIỂU, HÌNH VẼ............................................................................viii PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài................................................................................................. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................ 4 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 5 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU.........................................................10 1. Các nghiên cứu của nước ngoài.............................................................................10 2. Các nghiên cứu ở trong nước ............................................................................... 12 3. Những vấn đề đã được nghiên cứu, khoảng trống chưa được nghiên cứu .......... 17 4. Các câu hỏi nghiên cứu của luận án .................................................................... 19 PHẦN NỘI DUNG, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................20 CHƯƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUỐC TẾ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ........................................................................................................ 20 1.1. Sự cần thiết của việc BVQLNTD trong nền kinh tế thị trường ...................20 1.1.1. Khái niệm người tiêu dùng, quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng ............. 20 4 1.1.2. Ý nghĩa của việc BVQLNTD trong nền kinh tế thị trường ............................ 28 1.1.3. Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đối với BVQLNTD 29 1.2. Quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ................................32 1.2.1. Lý luận chung về quản lý nhà nước................................................................. 32 1.2.2. Quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về BVQLNTD………………….. 36 1.2.3. Các tiêu chí đánh giá hiệu lực, hiệu quả QLNN về BVQLNTD .................... 47 1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến QLNN về BVQLNTD .......................................... 49 1.3. Kinh nghiệm thế giới về QLNN đối với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng... 51 1.3.1. Kinh nghiệm thế giới về tổ chức bộ máy QLNN đối với BVQLNTD............. 51 1.3.2. Bài học kinh nghiệm thế giới về nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .......................................................................................... 56 1.3.3. Bài học kinh nghiệm QLNN về BVQLNTD đối với Việt Nam ......................61 CHƯƠNG II THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA BỘ CÔNG THƯƠNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG .................................................................64 5 2.1. Vị trí, chức năng, nhiệm vụ, phạm vi QLNN của Bộ Công Thương về BVQLNTD và khái quát tinh hình vi phạm QLNTD .......................................... 64 2.1.1. Vị trí, chức năng, nhiệm vụ, phạm vi QLNN của Bộ Công Thương .............. 64 2.1.2. Các lĩnh vực bị vi phạm chủ yếu.................................................................... 65 2.1.3. Các hình thức vi phạm quyền lợi người tiêu dùng ......................................... 70 2.1.4. Phản ứng của người tiêu dùng ....................................................................... 74 2.2. Thực trạng thực thi QLNN của Bộ Công Thương về BVQLNTD .............. 75 2.2.1. Hoạch định QLNN .......................................................................................... 75 2.2.2. Tổ chức QLNN .............................................................................................. 77 2.2.3. Triển khai, thực thi QLNN ............................................................................. 83 2.2.4. Kiểm tra, kiểm soát QLNN ........................................................................... 93 2.2.5. Thực trạng triển khai QLNN về BVLQNTD trong lĩnh vực công thương .... 100 2.3. Đánh giá chung và nguyên nhân thực trạng ............................................... 103 2.3.1. Điểm mạnh và thành công .......................................................................... 103 2.3.2. Điểm yếu và hạn chế ................................................................................. 108 6 2.3.3. Nguyên nhân .............................................................................................. 111 CHƯƠNG III CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC CỦA BỘ CÔNG THƯƠNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG ......................... 112 3.1. Dự báo xu hướng vi phạm quyền lợi NTD và quan điểm, định hướng hoàn thiện QLNN của Bộ Công Thương về BVQLNTD........................................... 112 3.1.1. Hình thức vi phạm .................................................................................... 112 3.1.2. Mức độ vi phạm ........................................................................................ 113 3.1.3. Phạm vi vi phạm ...................................................................................... 113 3.1.4. Quan điểm hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................................................................................... 114 3.1.5. Định hướng hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .............................................................................................. 115 3.2. Giải pháp hoàn thiện hoạch định, tổ chức, thực thi và kiểm soát nhà nước của Bộ Công Thương về BVQLNTD......................................................................... 117 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện hoạch định QLNN...................................................... 117 7 3.2.2. Giải pháp hoàn thiện tổ chức QLNN về BVQLNTD .................................. 121 3.2.3. Hoàn thiện triển khai, thực thi QLNN ......................................................... 132 3.2.4. Hoàn thiện thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại của người tiêu dùng... 137 3.3. Giải pháp nâng cao chất lượng QLNN của Bộ Công Thương đối với lĩnh vực công nghiệp và thương mại về BVQLNTD ........................................................ 138 3.3.1. Quản lý nhà nước về BVQLNTD trong lĩnh vực thương mại .......................138 3.3.2. Quản lý nhà nước về BVQLNTD trong lĩnh vực Công nghiệp ................... .139 3.4. Giải pháp nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ngành công thương và trách nhiệm tự bảo vệ chính mình của NTD.................................................. 140 3.4.1. Các giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ngành công thương .................................................................................................................... 140 3.4.2. Giải pháp để người tiêu dùng tự bảo vệ chính mình ..................................... 143 3.5. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa Bộ Công Thương với các Bộ, ngành khác trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .......................................................146 3.6. Một số giải pháp khác .................................................................................. 148 3.6.1. Nâng cao nhận thức của toàn xã hội về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng . 148 8 3.6.2. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện của các tổ chức xã hội... 150 3.7. Kiến nghị ...................................................................................................... 151 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 153 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ .................................................. 156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 157 PHỤ 165 LỤC ........................................................................................................... 9 BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT ACCC Ủy Ban cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng Úc Australian Competition and Cunsumer Commission Ủy ban bảo vệ người tiêu dùng Asean ACCP APEC ASEAN (Asean Committee Consumer Protection) Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương Asia – Pacific Economic Cooperation Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) BVNTD Bảo vệ người tiêu dùng BVQLNTD Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng CPSC CI CUTS ERA EU ICPEN MUTRAP Ủy ban An toàn sản phẩm tiêu dùng Consumer Product Safety Commission Quốc tế Người tiêu dùng (Consumer International) Quỹ tín thác thống nhất vì lợi ích người tiêu dùng (Consumer Unity & Trust Society) Hiệp hội nghiên cứu và giáo dục người tiêu dùng Educationial and Researching Association Liên minh Châu Âu (The European Union) Mạng lưới thực thi bảo vệ người tiêu dùng quốc tế (International Consumer Protection Enforcement Network) Dự án Hỗ trợ thương mại đa biên của Châu Âu 10 (Multilateral Trade Assistance Project) NCAC Trung tâm sinh hoạt quốc dân National Consumer Affairs Center Trung tâm quốc gia giải quyết khiếu nại người tiêu dùng của NCCC Hà Lan National Consumer Complaint Center NITE NMA NTD Viện kỹ thuật và đánh giá quốc gia National Institute of Technology and Evaluation Cơ quan cạnh tranh của Hà Lan The Netherlands Competition Authority Người tiêu dùng Cơ quan truyền thông và bưu chính độc lập Hà Lan OPTA Independent Post and Telecommunications Authority of the Netherlands JICA OECD US-FTC WTO UBQG Tổ chức hợp tác Quốc tế Nhật Bản (Japan International Cooperation Agency) Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organisation for Economic Co-operation and Development) Ủy ban thương mại liên bang Hoa Kỳ (United State Federal Trade Commission) Tổ chức Thương mại thế giới (World Trade Oganisation) Ủy ban quốc gia DANH MỤC BẢNG, BIỂU, HÌNH VẼ Sơ đồ số 1.1 Sơ đồ cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người 43 11 tiêu dùng tại Việt Nam Sơ đồ số 1.2 Sơ đồ số 1.3 Sơ đồ số 2.1 Bảng số 2.1 Mô hình hệ thống tổ chức quản lý nhà nước về BVNTD theo hình chóp Mô hình tổ chức quản lý nhà nước về BVNTD theo mô hình hạt nhân Nhiệm vụ quản lý nhà nước của Bộ Công Thương Các vi phạm về quyền lợi người tiêu dùng trong cả nước năm 2010 và năm 2011 53 54 64 65 Bảng số 2.2 Số liệu vụ ngộ độc thực phẩm giai đoạn (2009 -2014) 67 Sơ đồ số 2.2 Lĩnh vực vi phạm quyền lợi người tiêu dùng nhiều nhất 68 Bảng số 2.3 Bảng số 2.4 Sơ đồ số 2.3 Các nhóm hàng hóa bị khiếu nại năm 2014 tại Cục Quản lý cạnh tranh. Danh sách các văn bản pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Sơ đồ cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Bộ Công Tương từ năm 2007 đến nay 69 76 77 Sơ đồ số 2.4 Cơ cấu tổ chức của Cục Quản lý cạnh tranh 79 Sơ đồ số 2.5 Sơ đồ tổ chức Sở Công Thương của các địa phương 81 Sơ đồ số 2.6 Sơ đồ số 2.7 Bảng số 2.5 Kết quả điều tra thành lập bộ phận chuyên trách về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Sở Công Thương Kết quả điều tra về giao thêm thẩm quyền cho cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Danh mục hàng hóa, dịch vụ phải đăng ký hợp đồng theo 82 83 89 12 mẫu, điều kiện giao dịch chung Sơ đồ số 2.8 Sơ đồ số 2.9 Sơ đồ số 2.10 Số liệu đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung giai đoạn 2012- 2014 Kết quả điều tra về cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Số liệu thanh tra hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung năm 2014 90 93 95 Sơ đồ số 2.11 Số liệu khiếu nại năm 2014 tại Cục Quản lý cạnh tranh 97 Sơ đồ số 2.12 Số liệu tiếp nhận, giải quyết khiếu nại tại các hội năm 2012 98 Sơ đồ số 2.13 Số liệu tiếp nhận, giải quyết khiếu nại tại các hội năm 2013 99 Bảng số 2.6 Sơ đồ số 3.1 Sơ đồ số 3.2 Sơ đồ số 3.3 Số liệu xử lý vi phạm hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại giai đoạn 2010- 2013 Hệ thống tổ chức quản lý nhà nước về BVQLNTD Mô hình cơ quan nhà trực tiếp thực thi nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi người tiêu Cơ Quan bảo vệ người tiêu dùng tại địa phương 101 125 126 130 13 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Về lý luận Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là vấn đề mới, liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Thời gian qua, tại Việt Nam chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đặc biệt chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Bộ Công Thương. Nhằm tìm kiếm các giải pháp có luận cứ khoa học về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tác giả lựa chọn đề tài “Hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam” để nghiên cứu. 1.2. Về thực tiễn Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là vấn đề mới không chỉ tại Việt Nam. Vấn đề này chính thức được Đảng và Nhà nước quan tâm từ năm 1999 bằng việc Ủy ban thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh số 13/1999/PL-UBTVQH10 ngày 27 tháng 4 năm 1999[7]. Pháp lệnh quy định rõ các quyền, nghĩa vụ của người tiêu dùng, trách nhiệm của tổ chức cá nhân kinh doanh hàng hóa dịch vụ, các quyền khiếu nại, tố cáo của người tiêu dùng và gần đây Quốc hội khóa XII kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ngày 17 tháng 11 năm 2011. Việt Nam bắt đầu mở cửa nền kinh tế theo nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa từ năm 1986, từ đó đến nay nền kinh tế Việt Nam luôn đạt tốc độ tăng trưởng cao, sản phẩm sản xuất ra không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu ra nước ngoài. Bên cạnh những tích cực nền kinh tế thị trường cũng xuất hiện những mặt trái như: tình trạng kinh doanh hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất lượng, không đủ điều kiện về tiêu chuẩn, quy chuẩn. Tình trạng này đã xuất hiện tại hầu hết các địa phương trong cả nước vi phạm đến quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, đồng thời cũng gây hại cho doanh nghiệp sản xuất kinh doanh chân chính. Thời gian gần đây các phương tiện thông 14 tin đại chúng đã đưa ra công luận rất nhiều vụ việc vi phạm nghiêm trọng quyền lợi người tiêu dùng như: Vụ xăng pha acetone, Vụ nước tương nhiễm chất 3MCPD- Vụ việc phở nhiễm phormol, Xe máy Honda loạn giá, Vụ việc Công ty Vedan thả nước thải ra Sông Thị Vải và gần đây là vụ Công ty cổ phần thanh toán điện tử Vietpay đã dùng mạng di động Mobiphone để lừa đảo người tiêu dùng hàng tỉ đồng. Đây chỉ là minh họa của một số vụ việc điển hình xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng. Có thể nói rằng, người tiêu dùng Việt Nam đang phải sống trong một môi trường không an toàn, quyền và lợi ích hợp pháp bị vi phạm nghiêm trọng. Để quyền lợi người tiêu dùng được bảo vệ tốt hơn cần có sự phối hợp đồng bộ của các thành phần tham gia như: cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh hàng hóa và dịch vụ, cơ quan truyền thông báo chí và chính người tiêu dùng. Trong đó, cơ quan quản lý nhà nước giữ vai trò chủ đạo, vừa định hướng, vừa quyết định các bộ phận khác trong xã hội thực hiện. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng chưa được quan tâm đúng mức, chưa huy động được sức mạnh của toàn xã hội tham gia vào công tác bảo vệ người tiêu dùng. Tại nhiều địa phương việc thành lập tổ chức bảo vệ người tiêu dùng chưa được triển khai, hoặc kết quả còn nhiều hạn chế. Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được ban hành là hành lang pháp lý quan trọng để bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng. Đây là bước tiến lớn trong việc luật hóa các quy định nhằm đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng. Mặc dù, Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã có nhiều bước tiến mới so với pháp lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tuy nhiên vẫn còn một số vấn đề hạn chế mà tại thời điểm ban hành luật, do nhận thức chung của toàn xã hội cũng như điều kiện phát triển kinh tế đất nước chưa thể hoàn thiện để đưa vào luật. Dưới góc độ khoa học, tác giả đi nghiên cứu thực tiễn trên thế giới, đặc biệt thực tiễn của một số nước có tổ chức quản lý nhà nước tốt nhất trên thế giới như Nhật Bản, Malaysia, Hà Lan để làm cơ sở định hướng đề xuất kiến nghị cho Việt Nam. Theo Luật BVQLNTD, Bộ Công Thương là cơ quan quản lý nhà 15 nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, tổ chức, cá nhân khác để thực hiện các nội dung quản lý nhà nước về BVQLNTD. Trong quá trình thực thi nhiệm vụ này của Bộ Công Thương đã bộc lộ một số hạn chế. Đề tài sẽ làm rõ về vị trí, chức năng, vai trò, nhiệm vụ và những nội dung quản lý nhà nước của Bộ Công Thương trong triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng để thấy được những đóng góp của Bộ Công Thương trong thời gian qua, những hạn chế cần khắc phục, đồng thời đề xuất các giải pháp thực thi tốt hơn các nội dung quản lý trong thời gian tới. Hơn nữa, cuối năm 2015, cộng đồng kinh tế ASEAN sẽ được thành lập, theo lộ trình hội nhập kinh tế khu vực ASEAN, Ủy ban bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của ASEAN sẽ ban hành luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong khu vực. Do vậy, việc hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Bộ Công Thương là một tất yếu khách quan nhằm đáp ứng yêu cầu và lộ trình của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế trong khu vực và trên thế giới. Vì vậy, việc nghiên cứu tìm các giải pháp có cơ sở thực tiễn để hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam là cần thiết, góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ngày càng tốt hơn. Với những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài “Hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam” để làm đề tài nghiên cứu luận án Tiến sĩ kinh tế. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu: Tìm kiếm các giải pháp có luận cứ khoa học và thực tiễn nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu, luận án tập trung thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau: 16 - Tổng quan các công trình khoa học đã thực hiện liên quan đến quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, những vấn đề đã được nghiên cứu, xác định những vấn đề chưa được nghiên cứu, hoặc nghiên cứu chưa sâu để tập trung nghiên cứu. - Hệ thống hóa và tìm kiếm giải pháp có luận cứ khoa học về quản lý nhà nước nói chung và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói riêng nền kinh tế. - Đánh giá thực tiễn thực thi nội dung quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng của Bộ Công Thương, những thành công, tồn tại, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra cần giải quyết theo quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. - Nghiên cứu kinh nghiệm quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên thế giới, rút ra bài học kinh nghiệm có thể tham khảo vận dụng cho Việt Nam. - Trên cơ sở lý luận và thực tiễn của những dự báo về xu hướng xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng, những định hướng hoàn thiện công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tác giả sẽ kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Những vấn đề về lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước của Bộ Công Thương đối với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu lý luận về quản lý nhà nước đối với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Nghiên cứu thực tiễn triển khai các nội dung quản lý nhà nước của Bộ Công Thương về BVQLNTD với tư cách là cơ quan dược Chính phủ giao thống nhất quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo luật BVNTD ở Việt Nam, và đề xuất các giải pháp hoàn thiện. - Thời gian nghiên cứu: 17 Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng công tác quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Bộ Công Thương từ năm 2007 đến nay và đề xuất các giải pháp áp dụng đến năm 2025. - Không gian nghiên cứu: Trên lãnh thổ Việt Nam, tập trung khảo sát ở một số địa phương điển hình, nghiên cứu kinh nghiệm ở một số nước trên thế giới có mô hình tương đồng và có hiệu quả để định hướng cho Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành công trình nghiên cứu của mình, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 4.1. Phương pháp nghiên cứu thu thập dữ liệu sơ cấp Bên cạnh việc nghiên cứu lý luận tại bàn về các vấn đề liên quan đến công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tác giả còn tiến hành khảo sát điều tra thực tế như: trao đổi với chuyên gia trong và ngoài nước hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và trực tiếp trao đổi những cán bộ thực thi công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Trung ương, địa phương, các Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tiến hành điều tra xã hội học với đối tượng là các Sở Công Thương và Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, cụ thể như: Trao đổi trực tiếp với các chuyên gia và cán bộ thực thi công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại các địa phương - Trao đổi trực tiếp với các chuyên gia của tổ chức JICA của Nhật Bản về kinh nghiệm triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Đối tượng trao đổi: Chuyên gia thường trú của Nhật Bản tại Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương. Câu hỏi là: Để công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đạt hiệu quả cao cơ quan bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cần được hoàn thiện theo hướng nào? Cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại địa phương có vai trò như thế nào với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 18 Kết quả: Để công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu quả thì cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phải có quyền lực, có tính độc lập cao, phải thành lập hệ thống xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương. Bên cạnh cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Trung ương, cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại các địa phương có vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng chính sách và thực thi chính sách tại các địa phương. - Trao đổi trực tiếp với các chuyên gia hoạt động ở trong nước trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng như TS.Vũ Thị Bạch Nga – Trưởng Ban Bảo vệ người tiêu dùng, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương, PGS.TS.Bùi Nguyên Khánh – Viện phó Viện Nhà nước và Pháp luật, Ông Đỗ Gia Phan- Nguyên Tổng Thư ký, Phó chủ tịch Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam... Nội dung câu hỏi: Khó khăn lớn nhất trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Việt Nam hiện nay là gì? Giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam là gì? Kết quả: Nhận thức của toàn xã hội về công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng chưa cao, cần thành lập hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng từ Trung ương đến địa phương, trao thêm thẩm quyền cho cơ quan này, cần bổ sung nguồn nhân lực và vật lực cho hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. - Điều tra, khảo sát cán bộ thực thi công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại các địa phương như: Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên, Hải Dương, Quảng Ninh, Ninh Bình, Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Khánh Hòa, Đak Lak, Gia Lai, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh, Long An, Tây Ninh, Bến Tre, Cà Mau, Tây Ninh, Bình Dương, Vũng Tầu, Lai Châu, Điện Biên... 19 Đối tượng trao đổi: Cán bộ trực tiếp triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Sở Công Thương và Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Nội dung câu hỏi: Khó khăn của địa phương trong triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là gì? Có đề xuất gì để nâng cao hiệu quả công tác này? Kết quả: Chưa có bộ phận chuyên trách về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, chưa nhận được sự quan tâm đúng mức của lãnh đạo địa phương, thiếu kinh phí hoạt động cho các hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Kiến nghị là Bộ Công Thương cần phối hợp với Bộ Nội vụ sớm ban hành thông tư liên tịch quy định rõ con người, đơn vị chịu trách nhiệm thực thi công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại các Sở Công Thương. Cần có cơ chế chính sách hỗ trợ kinh phí, cơ sở vật chất cho các hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng các địa phương hoạt động. Điều tra xã hội học Đối tượng khảo sát: Phát 230 phiếu điều tra tới cán bộ của 45 Hội bảo vệ người tiêu dùng, cán bộ của 63 Sở Công Thương các tỉnh/thành phố trong cả nước. Nội dung câu hỏi và kết quả khảo sát: Sau khi thu thập các phiếu điều tra tác giả đã tổng hợp, phân tích và đánh giá các dữ liệu thông qua máy tính để đưa ra các nhận định theo từng nội dung khảo sát thu được kết quả như sau: -Tại cơ quan anh chị có những hoạt động nào nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng? Kết quả thu được là thành lập văn phòng giải quyết khiếu nại; Tuyên truyền phổ biến pháp luật; Kiểm tra chất lượng hàng hóa, dịch vụ; Tư vấn cho người tiêu dùng. - Khó khăn của các cơ quan tổ chức trong việc triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là gì? 20 Kết quả thu được là: Nhận thức của người tiêu dùng còn hạn chế; Ý thức của doanh nghiệp chưa tốt; Thiếu sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý nhà nước; Thiếu cơ sở pháp lý để thực hiện; Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chưa tốt. - Nhiệm vụ nào là nhiệm vụ trọng tâm khi triển khai công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng? Kết quả thu được là tuyên truyền phổ biến pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. - Người tiêu dùng hay bị vi phạm trong lĩnh vực nào là nhiều nhất? Kết quả thu được theo thứ tự là: An toàn vệ sinh thực phẩm; hàng hóa, dịch vụ kém chất lượng; Hàng nhái, hàng giả; Cung cấp thông tin sai sự thật cho người tiêu dùng; Trách nhiệm bảo hành sản phẩm. - Có nên thành lập bộ phận chuyên trách và giao thêm thẩm quyền cho cơ quan này ở Bộ Công Thương và Sở Công Thương các tỉnh hay không? Hơn 90 % ý kiến cho rằng nên thành lập và nên trao thêm thẩm quyền cho cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. - Thực trạng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan thực thi công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng như thế nào? Kết quả cho thấy chưa có cơ chế phối hợp hiệu quả, rõ ràng, việc phối hợp chỉ mang tính hình thức, kém hiệu quả. - Khó khăn của các hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đang gặp phải là gì? Kết quả cho thấy là chưa nhận được sự quan tâm của toàn xã hội và thiếu kinh phí, nguồn lực cho hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 4.2. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp Tác giả thu thập các văn bản pháp luật, các công trình khoa học, đề tài, bài báo, sách, thông tin liên quan đến quản lý nhà nước nói chung và quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói riêng để nghiên cứu: - Phương pháp điều tra chéo