Tài liệu Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã sông lô, thành phố việt trì, tỉnh phú thọ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI MẠNH QUẢNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN XÃ SÔNG LÔ, THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI MẠNH QUẢNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN XÃ SÔNG LÔ, THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ THỊ BẮC THÁI NGUYÊN - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, toàn bộ số liệu và kết quả phân tích được trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực./. Tác giả Bùi Mạnh Quảng ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Sau Đại học, cùng các thầy, cô giáo trong trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Đặc biệt xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Đỗ Thị Bắc đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ nhân viên UBND xã Sông Lô đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn cơ quan, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Việt Trì, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Bùi Mạnh Quảng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH............................................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................ 2 5. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC, QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ...................................... 4 1.1. Lý luận chung về ngân sách nhà nước ................................................................. 4 1.1.1. Khái niệm, vai trò ngân sách nhà nước......................................................................... 4 1.1.2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước .............................................................. 5 1.2. Lý luận cơ bản về ngân sách xã ........................................................................... 8 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm ngân sách xã ............................................................................ 8 1.2.2. Vai trò của ngân sách xã .............................................................................................. 10 1.2.3. Mục tiêu của quản lý ngân sách xã ............................................................................. 11 1.2.4. Nguyên tắc của quản lý ngân sách xã ............................................................. 11 1.2.5. Nội dung quản lý ngân sách xã.................................................................................... 13 1.2.6. Những yếu tố ảnh hưởng tới quản lý ngân sách nhà nước cấp xã phường ..... 21 1.3. Kinh nghiê ̣m quản lý ngân sách Nhà nước của một số xã phường của 1 số nước trên thế giới và ở Việt Nam ..................................................................... 25 1.3.1. Kinh nghiê ̣m quản lý ngân sách Nhà nước của một số xã phường của 1 số nước trên thế giới ......................................................................................... 25 1.3.2. Kinh nghiê ̣m quản lý ngân sách Nhà nước của một số xã phường ở Việt Nam...... 28 1.3.3. Bài học kinh nghiê ̣m rút ra về quản lý ngân sách Nhà nước vận dụng đối với xã Sông Lô ................................................................................................. 32 iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 34 2.1. Các câu hỏi đạt ra mà đề tài cần nghiên cứu ...................................................... 34 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 34 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 34 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ..................................................................... 35 2.2.3. Phương pháp phân tích .................................................................................... 35 2.3. Các chỉ tiêu phân tích ......................................................................................... 36 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá thực trạng của xã....................................................... 36 2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá kết quả quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã .......... 37 2.3.3. Chỉ tiêu phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả quản lý ngân sách nhà nước ................................................................................................... 37 Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ SÔNG LÔ, THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ ........................................................... 39 3.1. Đặc điểm cơ bản của xã Sông Lô ....................................................................... 39 3.1.1. Điều kiện tự nhiên của xã Sông Lô ................................................................. 39 3.1.2. Hệ thống cơ sở hạ tầng của xã Sông Lô .......................................................... 42 3.1.3. Điều kiện xã hội xã Sông Lô ........................................................................... 43 3.1.4. Điều kiện kinh tế của xã Sông Lô ................................................................... 46 3.1.5. Đánh giá thuận lợi, khó khăn công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô ........................................................................................... 48 3.2. Thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn xã Sông Lô ..................................... 49 3.2.1. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách của xã Sông Lô ................................................. 49 3.2.2. Quá trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách của xã Sông Lô ................ 52 3.2.3. Kết quả của công tác quản lý ngân sách trên địa xã Sông Lô ..................... 57 3.2.4. Đánh giá của các cán bộ về quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô........................................................................................................................... 68 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách xã Sông Lô .................. 71 3.3.1. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động thu ............................................................. 71 3.3.2. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động chi .............................................................. 71 3.3.3. Nhân tố ảnh hưởng tới cân đối ngân sách ....................................................... 72 v 3.4. Đánh giá chung tình hình quản lý ngân sách trên địa bàn xã Sông Lô .................... 72 3.4.1. Những mặt đạt được ..................................................................................................... 72 3.4.2. Những tồn tại cần khắc phục và nguyên nhân ................................................ 73 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA XÃ SÔNG LÔ, THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ ............................. 75 4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, thành phố Việt Trì ........................................................................ 75 4.1.1. Quan điểm quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, thành phố Việt Trì ...................................................................................................... 75 4.1.2. Định hướng, mục tiêu và nguyên tắc quản lý ngân sách xã Sông Lô ............. 75 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước của xã Sông Lô, thành phố Việt Trì.............................................................................................. 76 4.2.1. Nhóm giải pháp chung .................................................................................... 76 4.2.2. Nhóm giải pháp về chuyên môn nghiệp vụ, thể chế chính sách .............................. 79 4.2.3. Khuyến khích phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn xã Sông Lô ................. 87 4.2.4. Tăng cường khả năng kiểm tra nội bộ ............................................................ 88 4.3. Kiến nghị ............................................................................................................ 89 4.3.1. Với UBND thành phố Việt Trì và Phòng Tài chính - KH thành phố Việt Trì ...... 89 4.3.2. Với UBND xã Sông Lô ................................................................................... 90 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 93 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 95 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã KBNN : Kho bạc nhà nước KT-XH : Kinh tế - Xã hội NS : Ngân sách NSĐP : Ngân sách địa phương NSNN : Ngân sách nhà nước NSX : Ngân sách xã QLNSNN : Quản lý ngân sách Nhà nước TDTT : Thể dục thể thao TP : Thành phố UBND : Ủy ban nhân dân XDCB : XHCN : Xã hội chủ nghĩa Xây dựng cơ bản vii DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng Bảng 2.1. Số lượng mẫu điều tra ................................................................. 35 Bảng 3.1. Tình hình đất đai của xã Sông Lô giai đoạn năm 2012 - 2014 ......... 41 Bảng 3.2. Tình hình dân số và lao động của xã Sông Lô giai đoạn từ năm 2012 - 2014 ............................................................................................ 43 Bảng 3.3. Kết quả thu ngân sách xã Sông Lô năm 2012 - 2014 ................. 58 Bảng 3.4. Tình hình thực hiện các khoản thu ngân sách xã Sông Lô hưởng 100% ................................................................................ 59 Bảng 3.5. Tình hình thực hiện các khoản thu phân chia theo tỷ lệ % mà ngân sách xã Sông Lô được hưởng ....................................... 61 Bảng 3.6. Tình hình các khoản thu bổ sung ngân sách xã Sông Lô năm 2012 - 2014 ................................................................................. 62 Bảng 3.7. Tình hình chi ngân sách xã Sông Lô năm 2012 - 2014 .............. 62 Bảng 3.8. Tình hình thực hiện các khoản chi ngân sách xã Sông Lô năm 2012 - 2014 ......................................................................... 63 Bảng 3.9. Đánh giá quản lý NS Nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô........... 69 Bảng 3.10. Chỉ tiêu căn cứ phân bổ vốn đầu tư ............................................ 69 Bảng 3.11. Tiêu chí chi thường xuyên ở xã Sông Lô ................................... 70 Hình Hình 1.1. Hệ thống NSNN Việt Nam ......................................................................... 6 Hình 3.1. Sơ đồ Bộ máy quản lý ngân sách xã Sông Lô........................................... 49 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoàn thiện quản lý ngân sách Nhà nước là một phạm trù khoa học, nó biểu hiện năng lực tổ chức quản lý và trình độ của nền kinh tế - xã hội. Ngân sách Nhà nước điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự phát triển hài hoà và điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự phát triển hài hoà cả về kinh tế và xã hội, bảo đảm mục tiêu ổn định, công bằng và bền vững, thông qua việc thoả mãn nhu cầu xã hội. Trên cơ sở đó tạo điều kiện tăng thu nhập, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống của dân cư. Ngân sách xã, phường, thị trấn là một bộ phận của ngân sách nhà nước và là một cấp ngân sách do vậy quan tâm đến việc quản lý ngân sách xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã) là vấn đề rất cần thiết. Xuất phát từ cấp cơ sở là xã, phường, thị trấn là một đơn vị hành chính do đó chính quyền cơ sở là đại diện trực tiếp của nhà nước giải quyết mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân, thực hiện những nhiệm vụ về chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Mặt khác ngân sách xã là điều kiện quan trọng cho hoạt động của chính quyền và hệ thống chính trị của cơ sở và thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn. Chính vì thế Chính quyền cấp xã muốn thực hiện có hiệu quả những nhiệm vụ chính trị của địa phương thì cần có một nguồn ngân sách đủ mạnh và phù hợp với đặc điểm của địa phương là một đòi hỏi thiết thực,là mục tiêu phấn đấu đối với cấp xã. Vấn đề hoàn thiện đổi mới công tác quản lý ngân sách xã là một nhiệm vụ luôn được quan tâm. Xã Sông Lô là một đơn vị hành chính trực thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, đã nhiều năm hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý ngân sách trên địa bàn, song bên cạnh đó vẫn còn những bất cập trong quản lý và điều hành ngân sách. Để góp phần hoàn chỉnh hơn nữa luật Ngân sách Nhà nước nói chung và chế độ quản lý ngân sách trên địa bàn, tôi chọn chọn đề tài: “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ’’ để nghiên cứu nhằm góp phần đáp ứng yêu cầu cấp bách đó. 2 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng việc quản lý ngân sách nhà nước của xã để đề xuất một số giải pháp hoàn thiện việc quản lý ngân sách nhà nước nhằm quản lý nguồn thu ngân sách nhà nước được chặt chẽ, giải ngân đúng chế độ chính sách đạt hiệu quả cao. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về ngân sách cấp xã, quản lý ngân sách cấp xã, các yêu cầu nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã trong nền kinh tế thị trường. - Phân tích, đánh giá được thực trạng việc quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô thành phố Việt Trì trong giai đoạn 2012 - 2014. - Đề ra định hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các vấn đề quản lý ngân sách Nhà nước, theo luật ngân sách nhà nước,... chính sách của nhà nước về QLNSNN. * Phạm vi nghiên cứu - Thời gian: Nghiên cứu từ năm 2012 - 2014. - Về không gian: Xã Sông Lô thành phố Việt Trì. - Nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, chủ yếu tập trung vào việc nghiên cứu, giải quyết về quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách,bộ máy công tác cán bộ, công chức. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp hoàn thiện quản lý ngân sách trên địa bàn xã Sông Lô. - Hệ thống, những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô. 3 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung của luận văn được kết cấu thành bốn chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách Nhà nước, ngân sách xã. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô thành phố Việt Trì. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn xã Sông Lô, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC, QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Lý luận chung về ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm, vai trò ngân sách nhà nước * Khái niệm Ngân sách Nhà nước Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu và chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (Luật NSNN, 2002). * Bản chất của Ngân sách Nhà nước Xét về phương diện pháp lý: NSNN là một đạo luật dự trù các khoản thu, chi bằng tiền của nhà nước trong một thời gian nhất định, thường là một năm. Đạo luật này được cơ quan lập pháp của quốc gia đó ban hành. Xét về bản chất kinh tế: Mọi hoạt động của NSNN là hoạt động phân phối các nguồn tài nguyên quốc gia (phân phối lần đầu và tái phân phối), vì vâ ̣y ngân sách nhà nước thể hiện các mối quan hệ kinh tế trong phân phối: giữa một bên là nhà nước với một bên là các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư. Về tính chất xã hội: NSNN luôn luôn là một công cụ kinh tế của nhà nước nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. * Vai trò của Ngân sách nhà nước Thứ nhấ t: NSNN có vai trò huy đô ̣ng các nguồn lực tài chính. Sự hoa ̣t đô ̣ng của Nhà nước đòi hỏi phải có các nguồ n lực tài chính để chi tiêu cho những mu ̣c đích xác định. Các nguồn lực tài chính - các nguồn thu của NSNN chủ yế u từ thuế . Thứ hai: NSNN là một trong những công cụ hữu hiệu để Nhà nước điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế: Xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội tạo ra môi trường thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân hoạt động kinh doanh; đảm bảo tính cân đối hợp lý của cơ cấu kinh tế và sự ổn định của chu kỳ kinh doanh. Trước xu thế phát triển mất cân đối của các ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế, thông qua quỹ ngân sách, Chính phủ có thể áp dụng các chính sách ưu đãi, đầu tư vào các lĩnh vực mà tổ chức, cá nhân không muốn đầu tư vì hiệu quả đầu tư thấp; hoặc qua các chính sách 5 thuế bằng việc đánh thuế vào những hàng hoá, dịch vụ của tư nhân có khả năng thao túng trên thị trường; đồng thời, áp dụng mức thuế suất ưu đãi đối với những hàng hoá mà Chính phủ khuyến dụng. Nhờ đó mà có thể đảm bảo sự cân đối, công bằng trong nền kinh tế. Thứ ba: NSNN là công cụ giải quyết các vấn đề xã hội: bất công, ô nhiễm môi trường, đảm bảo an sinh giáo du ̣c,… bằng các biện pháp tác động tới thu nhập để thiết lập lại sự công bằng xã hội: điều chỉnh thu nhập của các nhóm dân cư khác nhau bằng cách trợ cấp thu nhập cho những người có thu nhập thấp hoặc hoàn toàn không có thu nhập; hoă ̣c tác động gián tiếp đến thu nhập bằng cách tạo khả năng tạo thu nhập cao hơn dựa vào năng lực của bản thân, đây là biện pháp tích cực nhất, đồng thời làm tăng thu nhập quốc dân; nói cách khác, nó làm cho một số người dân giàu lên mà không ai nghèo đi; hoặc qua chính sách thuế thu nhập, sử dụng mức thuế suất cao đối với người có thu nhập cao và ngược lại. Như vậy, vai trò của NSNN là rất lớn. Vấn đề đặt ra là việc tổ chức quy mô, cơ cấu và quản lý NSNN như thế nào để phát huy được vai trò của nó. 1.1.2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước * Hệ thống NSNN: Là tổng thể các cấp NSNN gắn bó hữu cơ với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của mỗi cấp ngân sách. * Nguyên tắc tổ chức hệ thống NSNN: - Nguyên tắc thống nhất và tập trung dân chủ: Hệ thống NSNN được xây dựng căn cứ vào Hiến pháp của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đối với nước ta, theo quy định của Hiến pháp, Việt Nam là một quốc gia thống nhất, quyền lực Nhà nước thống nhất, do đó chỉ có NSNN thống nhất do Quốc hội phê chuẩn, dự toán và quyết toán NSNN; Chính Phủ thống nhất quản lý NSNN; Nguyên tắc tổ chức bộ máy Nhà nước ta là nguyên tắc tập trung dân chủ. - Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp giữa cấp ngân sách với chính quyền Nhà nước; Nguyên tắc này xuất phát từ yêu cầu đảm bảo nguồn tài chính cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mỗi cấp chính quyền Nhà nước. 6 * Điều kiện hình thành một cấp ngân sách: - Có một cấp chính quyền trên một vùng lãnh thổ xác định thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. - Khả năng nguồn thu trên vùng lãnh thổ mà cấp chính quyền đó quản lý có thể đáp ứng phần lớn các nhu cầu chi tiêu của chính quyền. Đối với Việt nam hiện nay, hệ thống chính quyền Nhà nước được phân thành bốn cấp. Vì vậy ứng với mỗi cấp chính quyền thì có một cấp ngân sách tương ứng do đó hệ thống NSNN của ta gồm các cấp được thể hiện trên Hình 1.1. NSNN NSĐP NSTW NS tỉnh , TP trực thuộc TW NS huyện, Quận, TX, trực thuộc Tinh Tỉnh NS xã, phường, thị trấn Hình 1.1. Hệ thống NSNN Việt Nam Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước * Phân cấp quản lý NSNN: là sự phân chia quyền hạn, trách nhiệm giữa các cấp chính quyền trong việc quản lý, điều hành nhiệm vụ của NSNN. * Yêu cầu của phân cấp quản lý NSNN: - Đảm bảo tính thống nhất của NSNN, nguồn thu và nhiệm vụ chi cho mỗi cấp chính quyền được ổn định theo luật định. - Phân cấp quản lý NSNN phải phù hợp với phân cấp các lĩnh vực khác của Nhà nước, xác định rõ mối quan hệ giữa ngân sách cấp trên và ngân sách cấp dưới, quan hệ giữa trung ương và địa phương. 7 - Nội dung của phân cấp quản lý NSNN phải phù hợp với Hiến pháp và luật pháp quy định chức năng nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của các cấp chính quyền, đảm bảo mỗi cấp ngân sách có các nguồn thu, nhiệm vụ chi, quyền và trách nhiệm về ngân sách tương xứng. - Quốc hội là cơ quan quyết định dự toán NSNN, phân bổ NSNN trung ương, phê chuẩn quyết toán NSNN; HĐND các cấp được chủ động quyết định dự toán ngân sách địa phương, quyết định phân bổ dự toán ngân sách địa phương. Nội dung phân cấp quản lý NSNN: Đây chính là việc giải quyết các mối quan hệ về quyền lực, quan hệ vật chất giữa các cấp chính quyền trong quá trình quản lý và sử dụng NSNN bao gồm các nội dung sau: - Giải quyết mối quan hệ quyền lực giữa các cấp chính quyền trong việc ban hành các chính sách, chế độ thu, chi và chế độ quản lý NSNN. - Giải quyết mối quan hệ vật chất trong quá trình phân giao nhiệm vụ chi, nguồn thu và cân đối NSNN. - Giải quyết mối quan hệ trong quá trình thực hiện chu trình NSNN. * Nguyên tắc phân cấp quản lý NSNN: - Phân cấp Ngân sách phải được tiến hành đồng bộ với phân cấp kinh tế và tổ chức bộ máy hành chính. - Đảm bảo thể hiện vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và vị trí độc lập của ngân sách địa phương trong hệ thống NSNN thống nhất. - Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp ngân sách. Trong hoạt động quản lý ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách là tất yếu khách quan bắt nguồn từ sự phân cấp kinh tế và hệ thống tổ chức hành chính Nhà nước. Để đạt được hiệu quả đòi hỏi phải có sự phân cấp quản lý ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách không chỉ giới hạn ở việc phân, giao nhiệm vụ thu, chi mà phải bao quát tất cả các lĩnh vực của hoạt động ngân sách ở từng cấp và phải thực hiện trên những nguyên tắc nhất định. Đối với nước ta hiện nay, thực hiện phân cấp quản lý theo các cấp ngân sách từ ngân sách Trung ương đến ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh); ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc 8 tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện); ngân sách xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). Trong hệ thống NSNN ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo, chi phối trong hệ thống NSNN, ngân sách trung ương thực hiện nhiệm vụ chi quan trọng, có tính chất điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo chi cho an ninh, quốc phòng và các chương trình mục tiêu quốc gia, phát triển toàn diện nền kinh tế - xã hội và thực hiện chức năng hỗ trợ cho ngân sách cấp dưới. Ngân sách Tỉnh có nhiệm vụ chủ đạo khai thác nguồn thu tại chỗ, tận dụng tăng thu những nguồn thu được phân cấp, đồng thời sắp xếp lại các khoản chi, chú trọng đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế, xã hội trên phạm vi tỉnh quản lý, ngoài ra còn thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ cho ngân sách cấp dưới. Ngân sách huyện là cấp ngân sách trung gian có nhiệm vụ thu, chi theo luật ngân sách đồng thời là cấp dự toán thực hiện quản lý, cấp phát theo chức năng nhiệm vụ được phân cấp. Ngân sách cấp xã vừa là cấp Ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN, vừa là đơn vị dự toán đặc biệt với tư cách thụ hưởng NSNN. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền Nhà nước cấp cơ sở. 1.2. Lý luận cơ bản về ngân sách xã 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm ngân sách xã Hiến pháp nước cộng hoà XHCN Việt Nam đã quy định hệ thống tổ chức quản lý bộ máy Nhà nước bao gồm bốn cấp: Cấp trung ương - cấp tỉnh - cấp huyện - cấp xã. Cấp xã gồm: phường, xã, thị trấn gọi chung là cấp xã. Xã là đơn vị hành chính cơ sở của Nhà nước. Chính quyền Nhà nước cấp xã bao gồm Hô ̣i đồ ng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) xã. Chính quyền cấp xã thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau: Xây dựng và phát triể n kinh tế xã hội; Quản lý dân số, lao động, hộ tịch, hộ khẩu, sinh, tử, giá thú theo quy định hiện hành; Quản lý và thực hiện chính sách tài chính, thu thuế, thu nợ cho Nhà nước, xây dựng và quản lý NS cấp xã theo đúng luật, chế độ, thể lệ của Nhà nước, theo quy định cụ thể của UBND cấp tỉnh, thành phố; Kiểm tra đôn đốc các hộ, các 9 cá nhân và các cơ sở sản xuất kinh doanh, chấp hành tốt các chính sách, pháp luật của Nhà nước, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đối với Nhà nước; Giữ gìn an ninh trật tự và an toàn xã hội, bảo vệ tài sản XHCN và tính mạng cho nhân dân. NSX là một bộ phận của NSNN, là NS của chính quyền cấp cơ sở do UBND xã xây dựng, tổ chức quản lý và thực hiện dưới sự giám sát của HĐND xã. NSX được xây dựng từ các nguồn thu, được phân cấp và các nội dung chi để thực hiện các công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã. Như vậy, theo Luật NSNN (2002): “NSX là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nước cấp xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của Nhà nước cấp cơ sở trong khuôn khổ đã được phân công, phân cấp quản lý”. Khái niệm về quản lý ngân sách xã, phường Ngân sách xã là một cấp ngân sách, là một bộ phận của chính quyền cơ sở trong hệ thống Nhà nước pháp quyền. Ngân sách xã do UBND xã, phường, thị trấn trực tiếp quản lý, thực hiện và Hội đồng nhân dân xã quyết định, giám sát thực hiện. Ngân sách xã là một cấp của hệ thống NSNN, chính vì vậy, việc quản lý NSX chính là quản lý NSNN, nó tuân thủ đầy đủ chu trình quản lý NSNN từ khâu lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán NS. Ngân sách xã được xây dựng bằng các nguồn thu được phân cấp và các khoản chi được giao để thực hiện các công việc thuộc chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã theo quy định của pháp luật. Quản lý ngân sách xã là một hoạt động quản lý kinh tế, đó là việc quản lý toàn bộ các hoạt động về thu, chi ngân sách của chính quyền xã. Vấn đề đặt ra là việc quản lý thực hiện như thế nào cho phù hợp và đạt được hiệu quả cao nhất. Đặc điểm của ngân sách xã Là một bộ phận trong hệ thống NSNN và là cấp NS của chính quyền cơ sở, NSX có những đặc điểm sau: - Hoạt động thu, chi NSX luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế, chính trị của chính quyền cấp xã và được tổ chức thực hiện trên cơ sở những quy định, luật lệ thống nhất được Nhà nước ban hành. 10 - Thu, chi NSX gắn với hoạt động của chính quyền cơ sở do vậy NSX là một cấp ngân sách đặc biệt trong hệ thống NSNN, bởi vì: Với vị trí là một cấp NS hoàn chỉnh, NSX là toàn bộ dự toán thu, chi NS một năm đã được HĐND xã quyết định và giám sát thực hiện. Mặt khác do cấp xã là cấp cơ sở, dưới đó không còn đơn vị dự toán, các đơn vị thụ hưởng NS trực thuộc nên NSX cũng chính là đơn vị dự toán; Với tư cách là một cấp NS, NSX có chức năng và nhiệm vụ của một cấp NS; đồng thời với tư cách là một đơn vị dự toán NS, NSX có nhiệm vụ chấp hành các chính sách, chế độ của Nhà nước trong quá trình chi NS. Hai tư cách quản lý lại phải thống nhất trong một bộ máy quản lý, vì vậy nó ảnh hưởng đến nhiều nội dung quản lý NSX như tổ chức bộ máy quản lý, chế độ kế toán NSX và công khai NSX. 1.2.2. Vai trò của ngân sách xã a. Với tư cách là một bộ phận của ngân sách Nhà nước, NSX có vai trò sau: Ngân sách xã là công cụ huy động các nguồn lực tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của chính quyền cấp xã. Vai trò của NSX được xác định trên bản chất kinh tế của Nhà nước. Ngân sách xã huy động mọi nguồn thu trên địa bàn đã được phân cấp cho chính quyền cấp xã quản lý, cân đối thu, chi để đảm bảo nhu cầu chi tiêu, thực hiện mối quan hệ giữa nhân dân với Nhà nước và ngược lại, nhờ đó mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước được truyền đạt và phổ biến rộng rãi đến nhân dân. - NSX là công cụ huy động các nguồn lực tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của chính quyền cấp xã. Vai trò của NSX được xác định trên bản chất kinh tế của Nhà nước. b. Vai trò của Ngân sách xã thông qua quá trình thu và quá trình chi Qua thu giúp chính quyền cấp xã thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát, điều chỉnh các hoạt động kinh doanh, dịch vụ và các hoạt động khác đi đúng hành lang pháp luật; Thu ngân sách xã góp phần thực hiện các chính sách xã hội như đảm bảo công bằng giữa những người có nghĩa vụ đóng góp cho ngân sách xã, đồng thời có sự trợ giúp cho những đối tượng nộp khi họ gặp khó khăn hoặc thuộc diện ưu đãi theo chính sách của Nhà nước thông qua xét miễn, giảm số thu; Thu tiền phạt đối với cá 11 nhân, tổ chức vi phạm trật tự an toàn xã hội để đưa người dân nghiêm chỉnh thực hiện tốt nghĩa vụ trước cộng đồng. Qua chi ngân sách xã mà các hoạt động của cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể ở xã được duy trì phát triển một cách liên tục và ổn định, nhờ đó nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước ở cơ sở; Chi NSX góp phần nâng cao dân trí, nâng cao sức khoẻ cho mọi người dân biểu hiện thông qua NSX chi cho sự nghiệp giáo dục, sự nghiệp y tế. Chi NSX thực hiện chính sách xã hội tại địa bàn mỗi xã như NSX chi cứu tế xã hội, chi thăm hỏi, trợ cấp cho gia đình thương binh, liệt sỹ trong xã. 1.2.3. Mục tiêu của quản lý ngân sách xã - Phải khai thác triệt để, huy động, tập hợp được toàn bộ các nguồn thu theo quy định vào ngân sách; Phải thực hiện thu đúng, thu đủ, thu các khoản thu phát sinh kịp thời vào ngân sách nhà nước. - Các khoản chi phải chi đúng đối tượng, đúng mục đích, đúng định mức tiêu chuẩn quy định, phải đảm bảo tiết kiệm, công khai, minh bạch, đúng nguyên tắc, phải được kiểm tra, kiểm soát một cách chặt chẽ. - Các hoạt động, nghiệp vụ phát sinh phải được hạch toán, ghi chép theo đúng chế độ kế toán quy định và phải đảm bảo cân đối NS. Từ đó đưa hệ thống tài chính NSX ổn định, vững chắc, đảm bảo thực hiện được các chức năng nhiệm vụ của chính quyền Nhà nước cấp xã. 1.2.4. Nguyên tắc của quản lý ngân sách xã Quản lý NSNN được thực hiện theo các nguyên tắc cơ bản sau: - Thống nhất: Mọi khoản thu, chi của một cấp hành chính đưa vào một kế hoạch ngân sách thống nhất. Thống nhất quản lý chính là việc tuân thủ một khuôn khổ chung từ việc hình thành, sử dụng, thanh tra, kiểm tra, thanh quyết toán, xử lý các vấn đề vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện. Thực hiện nguyên tắc quản lý này sẽ đảm bảo tính bình đẳng, công bằng, đảm bảo có hiệu quả, hạn chế những tiêu cực và những rủi ro, nhất là những rủi ro có tính chất chủ quan khi quyết định các khoản chi tiêu. - Dân chủ: Ngân sách phản ảnh lợi ích của các tầng lớp, các bộ phận, các cộng đồng người trong các chính sách, hoạt động thu chi ngân sách. Sự tham gia