Tài liệu Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại huyện diễn châu, tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------------ LÊ MẠNH HIÊN HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN DIỄN CHÂU TỈNH NGHỆ AN LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------------ LÊ MẠNH HIÊN HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN DIỄN CHÂU TỈNH NGHỆ AN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS PHAN HUY ĐƢỜNG XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN TS. Nguyễn Trúc Lê GS.TS Phan Huy Đƣờng Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của bản thân tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn này là do tôi thu thập và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trƣớc đây. Tác giả Lê Mạnh Hiên LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luâ ̣n vă n này tôi trân tro ̣ng cảm ơn lãnh đạo Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy, cô giáo đã giảng da ̣y và giúp đỡ tận tình về mọi mặt để tôi hoà n thành tố t khóa đào ta ̣o thạc sỹ chuyên ngành Quản lý kinh tế của Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế. Tôi cũng rất biế t ơn sƣ̣ quan tâm giúp đỡ về mo ̣i mă ̣t của lãnh đa ̣o HĐND-UBND huyện Diễn Châu, các phòng, ban, ngành, đơn vi ̣trên điạ bàn huyện, các đồng nghiệp, học viên đã ta ̣o mo ̣i điề u kiê ̣n thuâ ̣n lơ ̣i cho tôi hoàn thành khóa học. Đặc biệt, tôi rấ t biế t ơn Thầy GS.TS Phan Huy Đƣờng - Giảng viên bộ môn Quản lý kinh tế, khoa Kinh tế Chính trị Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế, là ngƣời đã trƣ̣c tiế p hƣớng dẫn và giúp đỡ tâ ̣n tiǹ h để tôi có thể hoàn thành luâ ̣n văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện, song luận văn này không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và độc giả để luận văn đƣợc hoàn thiện và đề tài có giá trị thực tiễn cao hơn./. Tôi xin chân thành cảm ơn! Diễn Châu, tháng 5 năm 2015 Tác giả Lê Mạnh Hiên MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ .................................................................ii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................. 2 3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 2 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................ 3 6. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN .............................................................................................................. 4 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ................................... 4 1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện12 1.2.1. Ngân sách nhà nƣớc ........................................................................................ 12 1.2.2.Nội dung và nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện .................... 26 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ................................. 35 2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng ............................................................. 35 2.2. Địa điểm nghiên cứu .......................................................................................... 38 Bảng số 01: Hiện trạng thực hiện các chỉ tiêu kinh tế huyện Diễn Châu từ năm 2020 đến năm 2014 ............................................................................................................ 39 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH HUYỆN DIỄN CHÂU GIAI ĐOẠN 2010-2014 ........................................................................................... 40 3.1. Điều kiện tự nhiên huyện Diễn Châu ................................................................. 40 3.2. Bộ máy quản lý NSNN trên địa bàn huyện Diễn Châu ..................................... 41 3.3. Cơ chế phân cấp quản lý NSNN trên địa bàn huyện Diễn Châu ....................... 44 3.3.1. Phân cấp quản lý thu ngân sách địa phƣơng ................................................... 45 3.3.2. Phân cấp quản lý nhiệm vụ chi ngân sách địa phƣơng ................................... 47 3.3.3. Định mức phân bổ chi ngân sách .................................................................... 50 3.4. Thực trạng chu trình quản lý ngân sách nhà nƣớc ............................................. 50 3.4.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nƣớc ....................................................... 50 3.4.2. Chấp hành ngân sách nhà nƣớc ....................................................................... 52 3.4.3.Công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán ngân sách nhà nƣớc .......................... 63 3.5. Đánh giá về thực trạng công tác quản lý ngân sách huyện Diễn Châu .............. 65 3.5.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................................. 65 3.5.2. Những tồn tại, hạn chế .................................................................................... 69 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN DIỄN CHÂU ................................................................ 75 4.1. Định hƣớng chung .............................................................................................. 75 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách huyện Diễn Châu .................... 77 4.2.2. Nâng cao chất lƣợng công tác lập dự toán ..................................................... 78 4.2.3. Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm soát các nguồn thu................ 79 4.2.4. Phát triển, khai thác và nuôi dƣỡng các nguồn thu mới .................................. 81 4.2.5. Nâng cao vai trò kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nƣớc .................................. 81 4.2.6. Hoàn thiện một số vấn đề chủ yếu trong cơ chế quản lý ngân sách xã........... 82 4.3.1. Đối với Chính phủ: .......................................................................................... 83 4.3.2. Đối với UBND tỉnh Nghê ̣ An: ........................................................................ 85 4.3.3. Đối với UBND huyện Diễn Châu: .................................................................. 86 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT NSNN Ngân sách Nhà nƣớc KT-XH Kinh tế - xã hội HĐND Hô ̣i đồ ng nhân dân UBND Ủy ban nhân dân GDP Tổ ng sản phẩ m trong nƣớc HCSN Hành chính sự nghiệp GPMB Giải phóng mặt bằng GTGT Giá trị gia tăng CN - XD Công nghiê ̣p – Xây dƣ̣ng DV - TM Dịch vụ - Thƣơng ma ̣i CTN - TTCN Công thƣơng nghiê ̣p – Tiểu thủ công nghiệp BHYT Bảo hiểm y tế SXKD Sản xuât kinh doanh XHCN Xã hội chủ nghĩa QLHC Quản lý hành chính KBNN Kho ba ̣c Nhà nƣớc i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng số 01: Giá trị và cơ cấu GDP huyện Diễn Châu từ 2010 – 2014..................... 39 Biể u A: Sơ đồ khái quát cơ cấu tổ chức của Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Diễn Châu: ......................................................................................................................... 44 Bảng số 02: Kết quả thu ngân sách huyện Diễn Châu 2010-2014: .......................... 55 Bảng số 03: Cơ cấu thu NSNN từ năm 2010 - 2014 huyện Diễn Châu: .................. 56 Bảng số 04: Kế t quả thƣ̣c hiê ̣n chi ngân sách huyện Diễn Châu từ năm ........................ 58 2010-2014. ................................................................................................................. 58 ii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, cùng với quá trình hội nhập kinh tế với khu vực và quốc tế, hoạt động của ngân sách nhà nƣớc có vị trí hết sức quan trọng, thể hiện qua việc huy động và phân bổ nguồn lực hợp lý, đảm bảo cân đối thu, chi, lành mạnh tình hình tài chính; đảm bảo thực hiện công bằng xã hội; thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh, ổn định và bền vững. Đặc biệt là từ khi Luật Ngân sách nhà nƣớc đƣợc Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý và điều hành ngân sách nhà nƣớc, phát triển kinh tế - xã hội; tăng cƣờng tiềm lực tài chính đất nƣớc; quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia; xây dựng ngân sách nhà nƣớc lành mạnh, đảm bảo thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ mà nhà nƣớc đặt ra trong từng thời kỳ. Thực hiện chủ trƣơng đổi mới của Đảng, cơ chế quản lý ngân sách nhà nƣớc cũng có nhiều thay đổi phù hợp hơn với bối cảnh mới của nƣớc ta hiện nay đang trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Việc phân cấp quản lý ngân sách đã ngày càng hoàn thiện nhằm tạo điều kiện cho các chính quyền địa phƣơng chủ động hơn trong việc thực hiện trách nhiệm và nghĩa vụ công tác của mình. Ngân sách huyện có vai trò cung cấp phƣơng tiện vật chất cho sự tồn tại và hoạt động của chính quyền huyện và các cấp chính quyền cơ sở, đồng thời là một công cụ để chính quyền cấp huyện thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn. Tuy nhiên, đa số ngân sách cấp huyện hiện nay vẫn chƣa thể hiện đƣợc vai trò của mình đối với kinh tế địa phƣơng. Việc thực thi phân cấp ngân sách nhà nƣớc trên thực tế còn nhiều vƣớng mắc và còn không ít hạn chế. Mặc dù địa phƣơng đƣợc trao quyền quản lý ngân sách 1 nhiều hơn, song hầu hết vẫn phụ thuộc nhiều vào các quyế t định từ T W, hơn nữa văn bản hƣớng dẫn không kịp thời và thiếu đồng bộ đã gây khó khăn cho việc quản lý NSNN, dân đến việc thực hiện công tác quản lý ngân sách ở một số địa phƣơng còn chƣa đảm bảo. Do vậy, để chính quyền huyện thực thi có hiệu quả những nhiệm vụ, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội thì cần có ngân sách cấp huyện đủ mạnh và phù hợp là một đòi hỏi thiết thực. Vì thế, hơn bao giờ hết việc nghiên cứu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện là một nhiệm vụ cần đƣợc quan tâm. Nhâ ̣n thƣ́c đƣơ ̣c vấ n đề này , sau khi ho ̣c tâ ̣p , nghiên cƣ́u ta ̣i trƣờng Đa ̣i học Kinh tế - Đại học quốc gia Hà Nội và thƣ̣c tế công tác ta ̣i phòng Tài chính - Kế hoa ̣ch, UBND huyện Diễn Châu, với mong muố n vâ ̣n du ̣ng kiế n thƣ́c đã tiế p thu đƣơ ̣c ở nhà trƣờng để phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách cấ p huyê ̣n ở Diễn Châu, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện, nên tôi cho ̣n đề tài “"Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An" ” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Đối tƣợng nghiên cứu Công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu. 3. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu. - Không gian: Huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. - Thời gian: từ năm 2010 đến năm 2014. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện; - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa 2 bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An; - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn đƣợc nghiên cứu thành công sẽ góp phần làm rõ các vấn đề lý luận về quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện; đồng thời đƣa ra những giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Các kết quả nghiên cứu thực trạng và giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An có ý nghĩa áp dụng thực tiễn đối với các đơn vị trên địa bàn huyện Diễn Châu và các địa phƣơng khác có điểm tƣơng đồng trong cả nƣớc. 6. Bố cục của luận văn Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục chữ cái viết tắt, danh mục biểu bảng, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 04 chƣơng: Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu có liên quan và một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện. Chương 2: Phƣơng pháp thiết kế và nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nƣớc huyện Diễn Châu giai đoạn 2010 - 2014. Chương 4: Gải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Diễn Châu. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Hoàn thiện quản lý ngân sách là một chủ đề đƣợc sự quan tâm của rất nhiều nhà khoa học, đã có nhiều công trình nghiên cứu vấn đề này, tiêu biểu là các luận án, đề tài nghiên cứu khoa học sau đây: + Luận án Tiến sỹ: "Một số vấn đề về đổi mới hoạt động của ngân sách nhà nước trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường" (Nguyễn Thị Hoài Thu - Năm 1991). Trong luận án này, tác giả đã có sự nghiên cứu tƣơng đối toàn diện về đổi mới hoạt động của NSNN, phân tích đƣợc những vấn đề cụ thể đang đặt ra và những giải pháp trong quá trình chuyển đổi từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp truyền thống sang nền kinh tế thị trƣờng; phạm vi đề cập trong luận án này tƣơng đối rộng (bao gồm nhiều lĩnh vực hoạt động khác của NSNN), nên các giải pháp đề ra về đổi mới hoạt động của NSNN đƣợc trình bày có tính khái quát chung, chƣa có những đề xuất cụ thể đối với quản lý tài chính của các đơn vị sự nghiệp. Mặt khác do công trình này nghiên cứu từ năm 1990, thời kỳ nền kinh tế bắt đầu thực hiện chuyển đổi, nhiều vấn đề lý luận của kinh tế thị trƣờng chƣa đƣợc luận giải và thực thi ở Việt Nam, bởi vậy nhiều nghiên cứu, đề xuất đến nay đã không còn phù hợp. Tuy vậy, những nghiên cứu của luận án này đã gợi mở một số vấn đề cần phải giải quyết nhằm đổi mới quản lý chi NSNN cho các đơn vị sự nghiệp công, đây là những gợi ý quan trọng để nghiên cứu về hoàn thiện quản lý ngân sách trên địa bàn cấp huyện. 4 + Đề tài: "Đổi mới cơ chế quản lý tài chính đối với đơn vị sự nghiệp có thu" (Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - PTS. Trần Thu Hà - Chủ nhiệm đề tài - Năm 1997). Đề tài này là một công trình khoa học nghiên cứu tƣơng đối tổng quát về cơ chế quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp, đã giải quyết đƣợc các vấn đề sau: - Làm rõ đƣợc vai trò, vị trí của các đơn vị sự nghiệp đối với sự phát triển của kinh tế - xã hội, sự tồn tại khách quan của các hoạt động sự nghiệp. - Tổng kết, đánh giá tƣơng đối toàn diện về thực trạng hoạt động sự nghiệp và tình hình quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp trong thời kỳ chuyển đổi sang cơ chế kinh tế thị trƣờng (giai đoạn 1991-1995). Đã đánh giá đƣợc những vƣớng mắc, hạn chế trong chính sách, nhƣ: Về quản lý phí, lệ phí, cơ chế quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp chƣa thống nhất, chƣa phù hợp với các loại hình hoạt động sự nghiệp... - Đã đƣa ra đƣợc một số quan điểm, định hƣớng và kiến nghị chín giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính các đơn vị sự nghiệp có thu cho giai đoạn 1999-2005. Trên cơ sở các kiến nghị, đề xuất này, Bộ Tài chính đã tiếp tục nghiên cứu, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 10/2002/NĐ-CP ngày 16/01/2002 thực hiện cơ chế tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp có thu và tiếp sau là Nghị định số 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ ban hành cơ chế tự chủ tài chính đối với tất cả các đơn vị sự nghiệp công. Tuy vậy đề tài này còn có những hạn chế, nhƣ: - Chỉ mới tập trung đánh giá về cơ chế quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp có thu, nặng về tổng kết thực tiễn. Chƣa phân tích, làm rõ những khác biệt về bản chất của cơ chế quản lý tài chính các đơn vị sự nghiệp thời kỳ hiện tại so với thời kỳ bao cấp, chƣa khái quát đƣợc lý luận chung về chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công nói chung. 5 - Chƣa luận giải rõ đƣợc sự tác động của các quy luật kinh tế thị trƣờng đối với khu vực sự nghiệp công. - Các đề xuất chủ yếu mới giải quyết đƣợc vấn đề cơ chế quản lý; chính sách quản lý chi NSNN vẫn còn mang nặng tƣ duy bao cấp, chƣa làm rõ đƣợc chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công; chính sách thuế, chính sách khuyến khích phát triển sự nghiệp công, chính sách về quản lý vốn, tài sản công... chƣa phù hợp với cơ chế thị trƣờng hiện nay. + Luận án Tiến sỹ: "Đổi mới cơ chế quản lý tài chính trong các đơn vị hành chính sự nghiệp"(Nguyễn Đăng Khoa - Năm 1999). Luận án này là một công trình nghiên cứu tƣơng đối sâu về cơ chế quản lý tài chính trong các đơn vị hành chính sự nghiệp (HCSN), đã giải quyết đƣợc các vấn đề, nhƣ: - Làm rõ một số vấn đề về cơ chế quản lý tài chính đối với đơn vị HCSN trong cơ chế thị trƣờng, nhƣ: bản chất, nội dung, vai trò của cơ chế quản lý tài chính và tác động của nó đối với hoạt động của các đơn vị HCSN. - Khái quát hoá về mặt lý luận, thực tiễn, những nhận xét về quá trình lập, chấp hành, quyết toán ngân sách nhà nƣớc, quản lý tài sản công trong khu vực HCSN. - Đƣa ra những yêu cầu, nguyên tắc quản lý tài chính đối với các đơn vị HCSN trong nền kinh tế thị trƣờng và khi triển khai áp dụng Luật NSNN. - Đƣa ra các kiến nghị và giải pháp nhằm đổi mới, hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính đối với các đơn vị HCSN trong giai đoạn 2000-2005. Đây là những cơ sở, tiền đề cho việc nghiên cứu, đổi mới chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công; tuy vậy luận án còn có những hạn chế, nhƣ: - Hạn chế lớn nhất của tác giả là đã không phân định rõ sự khác biệt trong quản lý tài chính của đơn vị sự nghiệp so với quản lý tài chính của các 6 cơ quan hành chính, bởi vậy những kiến nghị, đề xuất đều không đƣa ra đƣợc những giải pháp phù hợp với yêu cầu đổi mới quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công. - Các quy luật của kinh tế thị trƣờng tác động đến cơ chế quản lý, chính sách tài chính đối với khu vực sự nghiệp công cũng chƣa đƣợc tác giả đề cập và luận giải rõ, do vậy các đề xuất vẫn chỉ nhằm tập trung vào giải quyết việc nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, chƣa thật sự thoát khỏi tƣ duy bao cấp. + Đề tài: "Thực trạng và giải pháp tài chính nhằm thực hiện khoán chi đối với cơ quan hành chính và cơ chế tự trang trải ở đơn vị sự nghiệp có thu" (Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - TS. Bạch Thị Minh Huyền - Chủ nhiệm đề tài - Năm 2001). Trong đề tài này tác giả đã tập trung nghiên cứu làm rõ về cơ chế, bản chất của việc thực hiện khoán chi hành chính đối với các cơ quan hành chính và cơ chế tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp. Luận giải kỹ về lý thuyết quản lý theo kết quả đầu ra; tổng kết, đánh giá đƣợc kinh nghiệm của Thuỵ Điển, Canađa, Cộng hoà Pháp, Hàn Quốc, Côlômbia và rút ra những bài học trong việc vận dụng vào việc thực hiện quản lý kinh phí trọn gói (khoán chi). Tuy vậy, những nhiên cứu trong đề tài này chỉ mới dừng lại ở việc tổng kết tình hình thực tiễn trong quản lý tài chính đối với các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp nhằm mục tiêu giải quyết những vấn đề vƣớng mắc trong thực tế quản lý, tính khái quát, lý luận chƣa toàn diện. Các giải pháp thực hiện cơ chế tự trang trải ở đơn vị sự nghiệp có thu chỉ mới đƣợc phác thảo những nét chung nhất, chƣa có biện pháp cụ thể, đặc biệt chƣa đi sâu phân tích làm rõ những đặc thù khác biệt giữa các lĩnh vực sự nghiệp, những khó khăn trong thực tiễn của các vùng, miền có điều kiện KT-XH khác nhau. Mặt khác, do những nghiên cứu này thực hiện từ năm 2000, nên đến thời điểm hiện nay đã có nhiều nội dung không còn phù hợp. 7 + Đề tài: "Cơ chế, chính sách tài chính đối với hệ thống an sinh xã hội" (Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - PGS.TS Dƣơng Đăng Chinh, TS Nguyễn Đình Ánh - Đồng chủ nhiệm đề tài - Năm 2003). Đề tài này đã tập trung nghiên cứu, đánh giá tƣơng đối toàn diện hệ thống chính sách về an sinh xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn 1995-2001, tổng kết các mô hình an sinh xã hội của một số nƣớc; đã đƣa ra đƣợc mô hình của hệ thống an sinh xã hội và đề xuất các giải pháp, kiến nghị về hệ thống cơ chế, chính sách tài chính đối với hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam. Những kết quả nghiên cứu trong đề tài này đã đƣợc luận văn nghiên cứu, chọn lọc một số vấn đề phù hợp để làm rõ sự cần thiết nhà nƣớc phải có những chính sách hỗ trợ cho ngƣời dân trong việc đảm bảo quyền đƣợc thụ hƣởng các phúc lợi xã hội về giáo dục, y tế, văn hoá... do các đơn vị sự nghiệp công đáp ứng; từ đó có những đề xuất về các nhóm giải pháp nhằm hỗ trợ nhân dân trong việc thụ hƣởng các dịch vụ của các đơn vị sự nghiệp. + Đề tài: "Hoàn thiện cơ chế quản lý tài sản công tại các đơn vị sự nghiệp" (Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - TS. Phạm Đức Phong - Chủ nhiệm đề tài - Năm 2003). Đây là một đề tài tập trung nghiên cứu chuyên sâu vào vấn đề quản lý tài sản công tại các đơn vị sự nghiệp. Đề tài đã nghiên cứu, tổng kết và đánh giá khái quát về thực trạng quản lý tài sản công tại khu vực này; trong đó đã làm rõ phạm vi, phân cấp và cơ chế quản lý. Đề tài đã đƣa ra đƣợc quan điểm giá trị tài sản công trong đơn vị sự nghiệp có thu là tƣ liệu sản xuất, tuy vậy vẫn cho rằng giá trị tài sản công tại đơn vị sự nghiệp không có thu lại là yếu tố tiêu dùng, nhƣ vậy vẫn chƣa đánh giá đúng bản chất kinh tế của đơn vị sự nghiệp. + Luận án Tiến sỹ:" Đổi mới cơ chế quản lý chi ngân sách nhà nước trong lĩnh vực y tế ở Việt Nam trong giai đoạn chuyển sang nền kinh tế thị 8 trường có sự quản lý của Nhà nước" (NCS Nguyễn Trƣờng Giang - Năm 2003). Đây là một luận án nghiên cứu tƣơng đối toàn diện về quản lý chi NSNN trong lĩnh vực sự nghiệp y tế, đã đạt đƣợc các kết quả nổi bật, nhƣ: - Đã nghiên cứu và làm rõ đƣợc tính chất hàng hoá công cộng của các hoạt động y tế dự phòng, đảm bảo phúc lợi xã hội thông qua chính sách hỗ trợ ngƣời dân trong việc tiếp cận dịch vụ khám chữa bệnh, quyền đƣợc tiếp cận những dịch vụ y tế cơ bản đối với ngƣời nghèo, các đối tƣợng chính sách - xã hội. - Đánh giá đƣợc những đặc điểm, điều kiện đặc thù của hoạt động y tế (bao gồm cả y tế dự phòng và khám chữa bệnh) trong nền kinh tế thị trƣờng, qua đó làm rõ đƣợc vấn đề bản chất vì sao nhà nƣớc cần phải có chính sách để quản lý và can thiệp, không thả nổi cho thị trƣờng. - Đã đi sâu nghiên cứu về Quỹ Bảo hiểm y tế (BHYT) - định chế tài chính trung gian - một công cụ rất quan trọng để nhà nƣớc can thiệp vào lĩnh vực tài chính y tế, nhằm phát huy hết các nguồn lực phát triển sự nghiệp y tế, đảm bảo ngày các tốt hơn yêu cầu nâng cao chất lƣợng công tác phòng, khám và chữa bệnh phục vụ ngƣời dân. Tuy vậy luận án còn có một số hạn chế, nhƣ: - Luận án đã có đề cập đến vấn đề giá viện phí cần tính đúng, tính đủ các loại chi phí, tuy vậy tác giả vẫn tiếp cận nghiên cứu viện phí theo quan điểm của chính sách phí, lệ phí - là nguồn thu của NSNN, chƣa làm rõ đƣợc bản chất giá dịch vụ của các hoạt động y tế. - Chỉ mới tập trung đánh giá sâu về cơ chế quản lý chi NSNN cho hoạt động y tế. Chƣa có đánh giá toàn diện về vấn đề quản lý tài chính y tế, chƣa đi sâu đánh giá về những vƣớng mắc trong chính sách tài chính y tế, đặc biệt là đối với y tế tuyến huyện, xã, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo... 9 - Một số giải pháp về chính sách bảo hiểm y tế do nghiên cứu từ những năm 2001-2002, đến nay đã không còn phù hợp với tình hình thực tế. + Luận án Tiến sỹ: "Hoàn thiện cơ chế tài chính nhằm thúc đẩy xã hội hoá giáo dục ở Việt Nam" (NCS Bùi Tiến Hanh - Năm 2006). Tác giả đã tập trung nghiên cứu và luận giải rõ về cơ chế tài chính để thực hiện xã hội hoá giáo dục về các nội dung: Cơ chế quản lý chi NSNN cho giáo dục, cơ chế quản lý tài chính công đối với giáo dục công lập, cơ chế khuyến khích và quản lý tài chính đối với giáo dục ngoài công lập, cơ chế thu và sử dụng học phí. Tổng kết đánh giá tƣơng đối tổng quan về thực trạng cơ chế quản lý tài chính cho các hoạt động giáo dục trong giai đoạn 1999-2006; trong đó đã nghiên cứu tƣơng đối sâu về chính sách học phí, cơ chế khuyến khích các đơn vị giáo dục ngoài công lập (nhƣ: ƣu đãi về đất đai, thuế, tín dụng...). Tuy vậy, luận án chƣa đề cập sâu về vấn đề chính sách tài chính đối với lĩnh vực sự nghiệp giáo dục - đào tạo, phƣơng pháp tiếp cận về chính sách học phí cũng giống nhƣ nhiều đề tài, luận án khác,.. vẫn ảnh hƣởng bởi quan điểm chính sách phí, lệ phí - coi học phí là nguồn thu của NSNN, nhƣ vậy luận án chƣa làm rõ đƣợc bản chất giá dịch vụ của các hoạt động giáo dục, đào tạo. + Năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nghiên cứu, xây dựng Đề án: " Đổi mới cơ chế tài chính của Giáo dục và Đào tạo giai đoạn 2008-2012" Trong đề án này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổng kết, đánh giá rất khái quát, toàn diện về cơ chế quản lý hoạt động giáo dục - đào tạo và các kết quả mà toàn ngành đã đạt đƣợc trong giai đoạn 2000-2007; phân tích tỷ mỷ theo các cấp học, ngành học, đánh giá chi tiết theo điều kiện KT-XH cụ thể của các vùng, miền. Đây là nguồn tƣ liệu phong phú, có hệ thống đƣợc tác giả sử dụng nhằm đánh giá sâu về thực trạng hoạt động giáo dục - đào tạo để có các đề xuất, kiến 10 nghị cụ thể về đổi mới chính sách tài chính trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo. + Năm 2008, Bộ Y tế đã nghiên cứu, xây dựng Đề án: "Đổi mới cơ chế hoạt động và cơ chế tài chính đối với đơn vị sự nghiệp Y tế công lập". Trong đề án này, Bộ Y tế đã tổng kết, đánh giá khái quát về cơ chế hoạt động và cơ chế tài chính đối với đơn vị sự nghiệp y tế công lập; đã thống kê, phân tích tổng thể về hệ thống y tế công lập, ngoài công lập; tình hình tài chính giai đoạn 2002-2007. Nhìn chung các luận án, đề tài nói trên đã tiếp cận và đi vào nghiên cứu sâu về từng vấn đề nhƣ: Cơ chế quản lý tài chính, quản lý chi NSNN (dự toán, kiểm soát chi, quản lý định mức chi tiêu), quản lý tài sản công... hoặc nghiên cứu theo từng đối tƣợng cụ thể nhƣ: Lĩnh vực giáo dục, lĩnh vực y tế... Các luận án, đề tài đã đƣa ra những kết luận, kiến nghị chủ yếu tập trung vào giải quyết những vấn đề bức xúc, những nhiệm vụ cụ thể của giai đoạn trƣớc năm 2010. Điều có thể nhận thấy rõ nhất là hầu nhƣ các luận án, đề tài chỉ tập trung vào vấn đề lĩnh vực quản lý chi tiêu công, hay nói cụ thể hơn là chỉ mới nghiên cứu việc quản lý chi NSNN cho các hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Chƣa có một luận án, đề tài nào đề cập đến nghiên cứu về tổng quan chung về quản lý và hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện. Phần lớn các tác giả đều xuất phát từ mục tiêu tăng cƣờng, nâng cao hiệu quản lý chi tiêu của NSNN cho các hoạt động sự nghiệp, nên cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu chƣa thật sự thoát ra khỏi tƣ duy bao cấp, chỉ mới nghiên cứu để tháo gỡ những vấn đề bất cập trong thực tế mà thôi; chƣa có tác giả nào trực tiếp nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện - đây chính là khởi điểm quan trọng cho việc xây dựng các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện. 11 1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện 1.2.1. Ngân sách nhà nước Nhìn từ góc độ khái niệm, ngân sách nhà nƣớc cho đến nay có rất nhiều quan niệm của các nhà nghiên cứu đƣa ra, song vẫn chƣa có khái niệm thống nhất. Tuy nhiên, khi bàn đến khái niệm ngân sách nhà nƣớc thì có 2 quan niệm phổ biến về ngân sách nhà nƣớc. Quan niệm thứ nhất cho rằng, ngân sách nhà nƣớc là bảng kế hoạch thu, chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định. Quan niệm thứ hai cho rằng ngân sách nhà nƣớc là tổng số tiền thu và chi của Nhà nƣớc. Hai quan niệm phổ biến trên chỉ phản ánh đƣợc hình thái hoạt động bề ngoài của ngân sách và mặt vật chất của ngân sách, nhƣng nếu nhìn về bản chất bên trong thì chƣa thể hiện đƣợc nguồn gốc kinh tế - xã hội của ngân sách. Trong thực tế, thuật ngữ thu - chi ngân sách đã đƣợc khái quát hóa, trong đó thu đƣợc hiểu là tất cả các nguồn tiền đƣợc huy động cho Nhà nƣớc, còn chi bao gồm các khoản chi và các khoản trả khác của Nhà nƣớc, đồng thời hoạt động thu - chi ngân sách đƣợc tiến hành rất đa dạng và phong phú trên hầu hết các lĩnh vực, tác động đến mọi chủ thể kinh tế - xã hội. Nhƣ vậy, có thể nói đằng sau hoạt động thu, chi của ngân sách đơn thuần là sự thể hiện các quan hệ kinh tế, xã hội giữa Nhà nƣớc với các chủ thể. Nhƣ vậy, từ những nội dung trên, ta có thể rút ra khái niệm chung về ngân sách nhƣ sau: Xét trên phƣơng diện nội dung bên trong, có thể coi ngân sách nhà nƣớc là sự biểu hiện các quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc, về cơ bản theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp. 12