Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở việt nam hiện nay tt...

Tài liệu Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở việt nam hiện nay tt

.PDF
27
49
123

Mô tả:

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH ĐỖ THỊ HƯỜNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Mã số: 9 38 01 06 HÀ NỘI - 2020 Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS. Vũ Hồng Anh Phản biện 1: .................................................................... ................................................................... Phản biện 3: .................................................................... ................................................................... Phản biện 4: .................................................................... ................................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào ....... giờ......... ngày...... năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam hiện nay” làm luận án tiến sĩ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật xuất phát từ những yêu cầu sau: Thứ nhất, yêu cầu về lý luận. Nước là một trong những yếu tố quan trọng của môi trường sống, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sinh sống và sản xuất của con người. Hiện nay, môi trường nước (MTN) đang là vấn đề toàn cầu, hầu hết các nhà khoa học, các nhà quản lý đều cho rằng: nước là tài nguyên quý giá nhất trong thế kỷ XXI, an ninh nguồn nước sẽ còn quan trọng hơn cả an ninh lương thực, nước có thể là nguyên nhân của các cuộc chiến tranh toàn cầu. Vì thế, bảo vệ môi trường nước (BVMTN) là nhiệm vụ cấp bách của nhiều quốc gia trên thế giới, được đưa vào chiến lược bảo vệ môi trường (BVMT) và phát triển bền vững quốc gia. Ở Việt Nam, công tác BVMT nói chung, MTN nói riêng đã được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm. Trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng khẳng định “BVMT phải là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội và nghĩa vụ của mọi công dân”, nhằm “Hạn chế, tiến tới ngăn chặn căn bản tình trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề, lưu vực sông, khu và cụm công nghiệp, khu đô thị và khu dân cư tập trung ở nông thôn”, trong đó phải chú trọng “BVMT nước”. Trên tinh thần đó, nhiều văn bản pháp luật về BVMT cũng đã được ban hành và tổ chức thực hiện. Trong đó, quan điểm chỉ đạo xuyên suốt là BVMTN gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội, BVMTN để phát triển bền vững; BVMTN là “quyền lợi và nghĩa vụ của mọi tổ chức, mọi gia đình và của mỗi người”. Thông qua việc thực hiện những chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, công tác BVMTN đã có những chuyển biến tích cực, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Thứ hai, yêu cầu về thực tiễn: Hoàn thiện pháp luật về BVMTN đã được Việt Nam đặc biệt quan tâm trong thời gian qua, nhằm tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu 2 phát triển bền vững đất nước. Tuy nhiên, pháp luật về BVMTN ở Việt Nam vẫn bộc lộ ra những hạn chế. Những lỗ hổng trong các quy định pháp luật là một trong những nguyên nhân khiến cho những vụ ô nhiễm môi trường nước vẫn diễn ra trong thực tế; các biện pháp khắc phục hậu quả của các vụ ô nhiễm môi trường nước chưa được thực hiện triệt để. Để BVMTN tốt, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội bền vững, pháp luật về BVMTN ở Việt Nam cần phải tiếp tục được hoàn thiện. Chính vì những lý do nêu trên, việc nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam hiện nay” thực sự có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn ở nước ta hiện nay. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận án 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu của luận án nhằm đưa ra luận chứng khoa học cho việc đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về BVMTN trong đó luận án tập trung làm rõ: khái niệm, nội dung cũng như tiêu chí hoàn thiện pháp luật về BVMTN. - Nghiên cứu những quy định pháp luật về BVMTN ở một số nước trên thế giới, rút ra những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. - Phân tích các dẫn chứng và số liệu để đánh giá thực trạng hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong thời gian qua, trong đó đề tài tập trung đánh giá mức độ hoàn thiện của các quy định pháp luật pháp luật về BVMTN so với yêu cầu BVMTN hiện nay. - Xác lập được các quan điểm, đề xuất các giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án Đối tượng nghiên cứu của luận án bao gồm các quan điểm, lý thuyết về BVMT, BVMTN; quy định của Hiến pháp và pháp luật về BVMT nói chung, BVMTN nói riêng; các công trình nghiên cứu khoa học về BVMT, BVMTN trong và ngoài nước; các số liệu, dẫn liệu, thông tin của cơ quan quản lý nhà nước về 3 BVMT, các tổ chức xã hội, báo chí, cơ quan truyền thông về các vấn đề liên quan đến MTN. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án - Về nội dung: Luận án tập trung phân tích cơ sở lý luận và đánh giá thực tiễn hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam. - Về không gian: Luận án chủ yếu phân tích, đánh các quy định pháp luật về BVMTN do Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ ban hành và thực tiễn thực hiện pháp luật về BVMTN. - Về thời gian: Luận án phân tích, đánh giá thực trạng hoàn thiện PL về BVMTN từ ngày 01/01/2015 (từ khi Luật BVMT năm 2014 có hiệu lực) đến nay và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về BVMTN cho những năm tiếp theo. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để nghiên cứu các vấn đề liên quan đến nội dung đề tài. Hệ thống quan điểm của Học thuyết Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật nói chung và lý luận về BVMTN, các quan điểm chỉ đạo của Đảng ta hiện nay về BVMT nói chung và BVMTN nói riêng và về hoàn thiện pháp luật, cũng như các quan điểm về xây dựng và thực hiện pháp luật trong giai đoạn hiện nay. 4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể Trên cơ sở phương pháp luận nói trên, luận án sẽ sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp này để giải quyết những nội dung sau: - Phương pháp khái quát hoá: Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp này để đề xuất quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong thời gian tới. - Phương pháp luật học so sánh: Phương pháp này được nghiên cứu sinh sử dụng để so sánh thực tiễn hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở một số quốc gia trên thế giới, từ đó, rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam hiện nay. 4 - Phương pháp logic-lịch sử: Phương pháp này được nghiên cứu sinh sử dụng để phân tích, đánh giá thực trạng hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam theo tiến trình lịch sử xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam từ năm 1945 đến nay. - Phương pháp hệ thống: Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp này nhằm phân tích, đánh giá các quy định pháp luật về BVMTN ở Việt Nam hiện nay trong mối tương quan với tổng thể hệ thống pháp luật Việt Nam, để từ đó chỉ rõ tính thống nhất, toàn diện và hợp hiến, hợp pháp của các quy định này. 5. Những điểm mới của luận án So với các công trình nghiên cứu trước đây, luận án có những điểm mới: (1) Luận án kế thừa, tổng hợp kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố, bổ sung vào hệ thống lý luận về BVMTN. (2) Luận án phân tích thực tiễn hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở một số quốc gia trên thế giới và rút ra những kinh nghiệm gợi mở cho Việt Nam. (3) Luận án phân tích, đánh giá thực trạng hoàn thiện nội dung và hình thức pháp luật về BVMTN tại Việt Nam trong thời gian qua. (4) Luận án đề ra phương hướng và giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu kế thừa các tài liệu đã có của Việt Nam và các nước trên thế giới, luận án sẽ bổ sung thêm lý luận hoàn thiện pháp luật về BVMTN, như: khái niệm, đặc điểm, nội dung hoàn thiện pháp luật về BVMTN và tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về BVMTN. 6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ góp phần tổng kết thực tiễn, đánh giá toàn diện và sâu sắc về BVMTN ở Việt Nam, đồng thời đánh giá đầy đủ mức độ hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở nước ta trong thời gian qua, qua đó, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật về BVMTN ở nước ta, để từ đó luận chứng các giải pháp tiếp tục hoàn thiện pháp luật về BVMTN đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững của Việt Nam trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận án: Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương. 5 Chương 1 TỔNG QUAN CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM VỀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Qua nghiên cứu những công trình trên thế giới và Việt Nam về môi trường nước và bảo vệ môi trường nước cho thấy, nhiều tác giả cùng chung một nhận định, cho rằng MTN có vai trò đặc biệt quan trọng đối với đời sống con người; Ô nhiễm MTN đã và đang tác động nghiêm trọng đến cuộc sống của con người. Về mặt lý luận, các tác giả đã đề cập, phân tích các khái niệm về tài nguyên nước, “nước cho môi trường”, chất lượng nước, ô nhiễm môi trường nước, bảo vệ tài nguyên nước, bảo vệ nước cho môi trường nước... Về mặt thực trạng, các công trình đã đề cập, phân tích các biện pháp nhằm phòng ngừa, kiểm soát, ngăn chặn và phục hồi nguồn nước bị ô nhiễm, đánh giá về chất lượng các nguồn nước, nguyên nhân và chỉ ra các biện pháp phòng tránh hay xử lý ô nhiễm nước. 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM VỀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Đối với các công trình nghiên cứu liên quan đến hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường nước trên thế giới, bên cạnh những công trình hướng nghiên cứu đánh giá sự hình thành và tác động của các lực lượng đến các quy định pháp luật; nhiều công trình nghiên cứu hướng đến đánh giá nội dung của các quy định pháp luật về BVMTN hay vai trò của các thiết chế trong việc thực thi các quy định pháp luật về bảo vệ nguồn nước Đối với các công trình nghiên cứu liên quan đến hoàn thiện pháp luật bảo vệ về môi trường nước ở Việt Nam, bên cạnh những công trình nghiên cứu đề cập đến việc sử dụng các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường, một số công trình nghiên cứu đề cập đến các quy định pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nước đối với lưu vực sông; một số công trình nghiên cứu đề cập đến trách nhiệm pháp lý của các thiết chế trong bảo vệ môi trường nước; Ngoài ra còn một số công 6 trình nghiên cứu về hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam và một số công trình đã đề cập đến trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan khi để xảy ra ô nhiễm nguồn nước. 1.3. NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU Như vậy, trong những năm qua, trên thế giới và ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu đề cập đến các hoạt động BVMTN và pháp luật về BVMTN. Tuy nhiên, việc BVMTN vẫn đang được đánh giá trong tổng thể các hoạt động bảo vệ tài nguyên nước. Do vậy, cho đến nay các công trình nghiên cứu về pháp luật BVMTN vẫn còn phân tán, riêng rẽ, nhiều vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn liên quan đến BVMTN, pháp luật về BVMTN ở Việt Nam vẫn chưa được nghiên cứu và lý giải một cách thấu đáo. Vì thế, Luận án sẽ hướng đến làm rõ những nội dung sau: (1) Luận án hướng đến phân tích cơ sở lý luận cho việc hoàn thiện pháp luật về BVMTN, như: xác định rõ khái niệm, nội dung BVMTN; nội hàm pháp luật về BVMTN; nguyên tắc điều chỉnh của pháp luật về BVMTN; nội dung cơ bản trong pháp luật về BVMTN; các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật BVMTN. (2) Luận án hướng đến phân tích, khái quát và đánh giá mức độ hoàn thiện của các quy định pháp luật về BVMTN ở Việt Nam. (3) Từ những phân tích về mặt lý luận và thực tiễn, đề tài đề xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong thời gian tới. 1.4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU, CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG PHÂN TÍCH LÝ THUYẾT 1.4.1. Giả thuyết nghiên cứu Trong những năm qua, pháp luật về BVMTN đã đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn việc làm giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường nước. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam đang phải đối mặt với những vấn đề lớn về BVMTN. Việc hoàn thiện pháp luật về BVMTN sẽ góp phần khắc phục cơ bản tình trạng ô nhiễm, suy thoái môi trường nước ở nước ta, góp phần bảo đảm quyền được sống trong môi trường trong lành của người dân, bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội bền vững. 7 1.4.2. Câu hỏi nghiên cứu Toàn bộ luận án tập trung trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu chính sau đây: Câu hỏi 1: Pháp luật về BVMTN bao gồm những nội dung gì, việc đánh giá mức độ hoàn thiện của các quy định pháp luật về BVMTN dựa trên những tiêu chí như thế nào? Câu hỏi 2: Pháp luật về BVMTN hiện hành của Việt Nam đã đạt những kết quả gì và còn những hạn chế chủ yếu nào? Đâu là những nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế? Câu hỏi 3: Việt Nam thực hiện giải pháp gì, cần sửa đổi, bổ sung những quy định gì nhằm hoàn thiện pháp luật về BVMTN hiện nay? 1.4.3. Khung phân tích lý thuyết Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC 2.1. PHÁP LUẬT VÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC 2.1.1. Các khái niệm liên quan Môi trường nước là toàn bộ các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học có mối liên hệ hữu cơ chặt chẽ với nhau của các nguồn nước bao gồm nguồn nước mặt, nước ngầm, nước ngọt và nước biển thuộc lãnh thổ của quốc gia nhất định, phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn do pháp luật quy định nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Bảo vệ môi trường nước là hoạt động có chủ đích của tổ chức, cá nhân nhằm giữ gìn, phòng ngừa, ngăn chặn, hạn chế các tác động xấu đến môi trường nước, ứng phó với các sự cố môi trường nước, khắc phục việc làm suy thoái, ô nhiễm môi trường nước, cải thiện, phục hồi môi trường nước và khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nước nhằm giữ gìn môi trường nước. 8 2.1.2. Khái niệm, nội dung pháp luật về bảo vệ môi trường nước Pháp luật về BVMTN là tổng thể các quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục luật định nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh giữa các chủ thể trong hoạt động kinh tế, xã hội nhằm giữ gìn, phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đến môi trường nước; ứng phó sự cố môi trường nước; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện, phục hồi môi trường nước; khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nước nhằm giữ gìn môi trường nước. Pháp luật về BVMTN là một lĩnh vực pháp luật chuyên ngành nên có những đặc điểm cơ bản sau: (1) Pháp luật về BVMTN điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến các hoạt động BVMTN; (2) Pháp luật về BVMTN quy định rõ quyền hạn, nghĩa vụ, trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức trong BVMTN; (3) Pháp luật về BVMTN quy định các phương pháp quản lý được các chủ thể áp dụng trong quá trình sử dụng, khai thác và bảo vệ các nguồn nước, đó là phương pháp mệnh lệnh, phương pháp bình đẳng và phương pháp kinh tế. Nội dung của pháp luật về BVMTN bao gồm các bộ phận cấu thành sau đây: (1) Nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động quản lý nhà nước về BVMTN (2) Nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong hoạt động giữ gìn, phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đến môi trường; (3) Nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ liên quan đến hoạt động khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện, phục hồi môi trường nước; (4) Nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ trong hoạt động khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nước nhằm giữ gìn môi trường; (5) Nhóm quy định pháp luật điều chỉnh các quan hệ liên quan đến xử lý vi phạm pháp luật về BVMTN; (6) Nhóm quy định pháp luật điều chỉnh các quan hệ về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực BVMTN. 2.1.3. Khái niệm, nội dung hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước Hoàn thiện pháp luật về BVMTN là toàn bộ các hoạt động nhằm sửa đổi, bổ sung, xây dựng mới các quy phạm pháp luật nhằm đảm bảo cho pháp luật về 9 BVMTN đạt được các tiêu chí về đồng bộ, khả thi, toàn diện, đảm bảo tính công bằng, ổn định đáp ứng kịp thời, hiệu lực, hiệu quả trong điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến BVMTN. Nội dung hoàn thiện pháp luật về BVMTN bao gồm các hoạt động sau: (1) Tổng kết hoạt động thực hiện pháp luật về BVMTN vào trong thực tiễn, từ đó chỉ rõ những quy phạm pháp luật về BVMTN còn phù hợp cần tiếp tục giữ lại, những quy phạm pháp luật về BVMTN không còn phù hợp cần phải sửa đổi và bãi bỏ; những quy phạm pháp luật về BVMTN cần xây dựng mới; (2) Xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về BVMTN mới thay thế các văn bản quy phạm pháp luật về BVMTN cũ; (3) Đánh giá tác động của quy phạm pháp luật về BVMTN mới đối với các hoạt động BVMTN; (4) Triển khai thực hiện các quy phạm pháp luật về BVMTN mới được ban hành. 2.2. VAI TRÒ VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC 2.2.1. Vai trò của hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước Hoàn thiện pháp luật về BVMTN có vai trò quan trọng trong cuộc sống xét trên các khía cạnh như sau: (1) Hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước trên lĩnh vực BVMT nói chung và BVMTN nói riêng; hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm tạo ra cơ sở pháp lí đầy đủ, thích hợp cho việc quy định cơ cấu, tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế thực hiện chức năng quản lí nhà nước trong lĩnh vực BVMTN; (3) Đối với người dân, hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm tạo khuôn mẫu, chuẩn mực để hướng dẫn cách ứng xử cho mọi người trong việc khai thác, sử dụng các nguồn nước (4) Hoàn thiện PL về BVMTN nhằm quy định rõ ràng, đầy đủ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể liên quan; (5) Hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm hoàn thiện và tăng cường các biện pháp chế tài pháp lý thích hợp, đủ sức răn đe nhằm đẩy lùi tình trạng gây ô nhiễm môi trường nước; Hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm hoàn thiện các tiêu chuẩn, các quy chuẩn về BVMTN phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và sự phát triển của khoa học, công nghệ. 10 2.2.2. Tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước Pháp luật về BVMTN được coi là hoàn thiện phải đáp ứng được các tiêu chuẩn cơ bản sau đây: (1) Tính toàn diện và đồng bộ, thống nhất; (2) Tính phù hợp; (3) đảm bảo chuẩn hoá về kỹ thuật trong lập pháp. Ngoài ra, pháp luật về BVMTN cần đảm bảo những yếu tố như sau: (1) Hình thức văn bản được lựa chọn để quy định một vấn đề phải phù hợp với yêu cầu điều chỉnh của pháp luật trong lĩnh vực đó tại thời điểm ban hành; (2) Kết cấu của từng văn bản quy phạm pháp luật phải chặt chẽ, nội dung, bố cục văn bản rõ ràng, giúp cho người thực hiện xác định được đầy đủ thông tin, yêu cầu của pháp luật khi thực hiện hành vi; (3) Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật phải chính xác, rõ ràng, không đa nghĩa, không chung chung, hay không sử dụng cụm khó đo lường, đánh giá trong thực tiễn; (4) Phải đảm bảo kỹ thuật soạn thảo văn bản như yêu cầu sự phù hợp của văn bản với các quy định của pháp luật về thể thức, kỹ thuật trình bày văn bản, tên gọi, kết cấu văn bản. 2.3. HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO VIỆT NAM 2.3.1. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở một số quốc gia trên thế giới Xu thế hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước của các quốc gia trên thế giới bao gồm: Hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường nước; hoàn thiện pháp luật về bảo tồn hệ sinh thái, bảo vệ các loài thủy sinh. Nội dung hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước của các quốc gia trên thế giới, bao gồm: (1) Quy định việc sử dụng các giấy phép xả thải và các tiêu chuẩn kỹ thuật đánh giá chất lượng nguồn nước thải; (2) Quy định rõ việc huy động sự tham gia của người dân trong quá trình hoạch định và thực thi pháp luật về BVMTN; (3) cho phép sử dụng các công cụ kinh tế nhằm hạn chế hoạt động gây ô nhiễm môi trường nước. 11 2.3.2. Giá trị tham khảo cho Việt Nam (1) Việt Nam cần tăng cường hoạt động BVMTN bằng pháp luật, trong đó kiểm soát ô nhiễm môi trường nước và bảo tồn hệ sinh thái, bảo vệ các loài thủy sinh. (2) Các giấy phép xả thải và các tiêu chuẩn kỹ thuật cần được xây dựng với tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, đồng bộ và thống nhất để yêu cầu tất cả các đối tượng phải thực hiện một số nghĩa vụ nhất định. (3) Cần quy định rõ ràng trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền tạo điều kiện cho người dân tham gia vào vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách pháp luật về BVMTN. (4) Cần sử dụng hữu hiệu các công cụ kinh tế như thuế, phí môi trường nhằm đảm bảo nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền. Chương 3 THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM 3.1.1. Khái quát môi trường nước ở Việt Nam Nước là nguồn tài nguyên có vai trò quyết định trong việc bảo đảm cuộc sống của con người đồng thời ảnh hưởng lớn tới việc phát triển kinh tế xã hội bền vững của mỗi quốc gia, dân tộc. Việt Nam hiện có nguồn tài nguyên nước khá dồi dào so với các quốc gia khác trong khu vực. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng trong những thập kỷ qua khiến cho tình trạng ô nhiễm môi trường nước của Việt Nam ngày càng trầm trọng, “Chất lượng nước mặt của các sông ngòi, kênh, rạch đặc biệt vùng đô thị, vùng công nghiệp bị suy thoái tới mức gần như biến chất gây nguy hiểm cho con người và sinh vật thủy sinh”. Thực tiễn môi trường nước 12 ở Việt Nam đã và đang đặt ra yêu cầu phải xây dựng và hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế xã hội bền vững. 3.1.2. Quá trình hình thành và phát triển pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam 3.1.2.1. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước trước năm 1999 Trong hơn nửa thế kỷ xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, Việt Nam chưa có các quy định riêng liên quan đến BVMTN. Các quy định liên quan đến BVMTN vẫn được lồng ghép với các quy định về BVMT nói chung. Bên cạnh đó, các văn bản quy phạm pháp luật về BVMT trong giai đoạn này chủ yếu được ban hành dưới dạng văn bản pháp quy (văn bản dưới luật) nhằm phục vụ trực tiếp yêu cầu quản lý về BVMT của các cơ quan nhà nước. Vì thế “cách tiếp cận mang tính môi trường như các quan điểm phổ biến trên bình diện quốc tế chưa được thể hiện; các quy định chưa tiếp cận với các quan điểm hiện đại được thể hiện trong các công ước quốc tế về BVMT”. 3.1.2.2. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước từ năm 1999 đến 2013 Tính đến cuối năm 2012, theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có hơn 130 văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến bảo vệ môi trường nước được ban hành, trong đó có 92 văn bản hiện nay vẫn còn hiệu lực. Riêng trong lĩnh vực bảo vệ tài ngyên nước, đã có 32 văn bản quy phạm pháp luật được ban hành, bao gồm 07 Nghị định của Chính phủ, 08 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ; 15 Quyết định, Thông tư của Bộ trưởng; 02 Thông tư liên tịch. Các văn bản quy phạm pháp luật này đã tạo hành lang pháp lý quan trọng nhằm thực hiện Luật tài nguyên nước đồng thời hướng đến BVMTN tốt hơn. 3.1.2.3. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước từ năm 2013 đến nay Từ năm 2013 đến nay, pháp luật BVMTN hiện hành bao gồm Hiến pháp năm 2013, Luật Tài nguyên nước năm 2012, Luật BVMT năm 2014, Bộ luật hình sự năm 2015, các văn bản hướng dẫn các luật này, các văn bản pháp quy về xử lý hành chính trong lĩnh vực BVMT, lĩnh vực tài nguyên nước và các văn bản quy phạm pháp luật về BVMTN khác. Các văn bản này đã cụ thể hóa tinh thần Hiến pháp năm 2013 về quyền được sống trong môi trường trong lành, trong đó 13 nhiều văn bản pháp quy về BVMTN đã liên tục được hoàn thiện. Thực tế này cho thấy, Đảng và Nhà nước Việt Nam rất quan tâm đến hoạt động BVMTN, đặc biệt là hoàn thiện pháp luật về BVMTN. 3.2. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.2.1. Những kết quả đạt được trong hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam hiện nay 3.2.1.1. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước tiếp tục được hoàn thiện theo hướng toàn diện, đồng bộ và thống nhất Pháp luật về BVMTN ở Việt Nam trong những năm qua đã có sự hoàn thiện nhất định, trong đó đã quy định tương đối toàn diện, đồng bộ, thống nhất về: các hoạt động khuyến khích và hoạt động bị cấm trong BVMTN; các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong việc BVMTN; hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực BVMTN. Các nguyên tắc về BVMTN: (1) phải đảm bảo tính đồng bộ trong quản lý và BVMTN; (2) phải bảo đảm tính đồng bộ, toàn diện và phát triển bền vững trong bảo vệ, khai thác, sử dụng TNN, phòng, chống và khắc phục hậu quả, tác hại do sự vận động bất thường của nước gây ra; (3) BVMTN là trách nhiệm của Nhà nước và của toàn dân (4) Nhà nước sử dụng tổng thể nhiều biện pháp để BVMTN hiệu lực, hiệu quả. Các nhóm chế định về BVMTN: (1) quy định các hoạt động khuyến khích và hoạt động bị cấm trong BVMTN; (2) quy định về thực hiện quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong việc BVMTN; (3) quy định về quản lý nhà nước trong lĩnh vực BVMTN. 3.2.1.2. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước tiếp tục được hoàn thiện phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường Pháp luật về BVMTN trong thời gian qua đã tác động tích cực đối với hoạt động BVMTN ở Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội bền vững: (1) Pháp luật về BVMTN ở Việt Nam đã tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan có thẩm quyền thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình trong BVMTN; (2) 14 Pháp luật về BVMTN ở Việt Nam đã đóng góp mạnh mẽ vào cải thiện chất lượng nước, giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước trong thời gian qua. 3.2.1.3. Quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước từng bước chuẩn hoá về kỹ thuật lập pháp (1) Đánh giá tình hình thực hiện pháp luật về BVMTN, tập trung vào những kết quả đạt được, những vấn đề khó khăn, hạn chế của pháp luật về BVMTN để xác định những nội dung cần tiếp tục hoàn thiện. (2) Tổ chức rà soát, tổng hợp các tồn tại, bất cập trong công tác BVMTN trên thực tế; các ý kiến khó khăn, vướng mắc của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân kiến nghị trong quá trình thực thi các quy định về BVMTN nhằm xem xét các vấn đề cần bổ sung, sửa đổi, giải quyết trong PL về BVMTN để tăng cường hiệu quả công tác BVMTN. (3) Tổ chức nghiên cứu kinh nghiệm pháp luật về BVMTN của các nước trên thế giới nhằm đề xuất các nội dung phù hợp trong việc sửa đổi, bổ sung pháp luật về BVMTN của Việt Nam. (4) Trong quá trình thực hiện, các đơn vị soạn thảo đã tổ chức nhiều phiên họp Ban soạn thảo, Tổ biên tập, các nhóm chuyên gia. (5) Dự thảo văn bản pháp luật về BVMTN đã được đăng tải trên Cổng thông tin điện của Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường để lấy ý kiến đóng góp rộng rãi của nhân dân, các tổ chức, cá nhân, đối tượng chịu sự tác động, các chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế. (6) Bộ Tư pháp đã tổ chức họp Hội đồng thẩm định dự thảo văn bản PL về BVMTN; Chính phủ đã họp cho ý kiến về nội dung của dự thảo văn bản pháp luật về BVMTN. (7) Trong những năm qua pháp luật về BVMTN ở Việt Nam được quy định trong Hiến pháp, Luật và các văn bản dưới luật. 3.2.2. Những hạn chế trong hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam hiện nay Mặc dù trong 10 năm gần đây, Việt Nam đã nỗ lực hoàn thiện pháp luật về BVMTN nhưng pháp luật này vẫn còn những hạn chế nhất định, đó là: 15 Một số nội dung của pháp luật về bảo vệ môi trường nước còn thiếu tính toàn diện, đồng bộ và thống nhất: (1) một số quy định của Luật BVMT năm 2014 còn chồng chéo, mâu thuẫn với nhiều luật hiện hành liên quan, trong đó có các luật như Luật Tài nguyên nước năm 2012, Luật Khoáng sản năm 2010; (2) một số quy định về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong việc BVMTN vẫn còn chung chung, chưa đầy đủ; (3) quy định về việc phân định thẩm quyền, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước trong BVMTN vẫn còn nhiều bất cập (4) bất cập trong quy định về các công cụ và biện pháp quản lý nhà nước về BVMTN. Một số nội dung của pháp luật về bảo vệ môi trường nước chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội: (1) Pháp luật về BVMTN tuy đã được hình thành về cơ bản nhưng vẫn còn nhiều bất cập, nhiều quy định còn chung chung, nhiều quy định còn mang tính nguyên tắc; thiếu hành lang pháp lý, chính sách tạo môi trường thuận lợi để khuyến khích phát triển ngành công nghiệp, dịch vụ môi trường và sản phẩm thân thiện với môi trường; (2) Cơ chế, chính sách BVMTN chậm đổi mới, chưa đồng bộ với thể chế thị trường. Các loại thuế, phí về môi trường mới chỉ bước đầu tạo nguồn thu cho ngân sách mà chưa phát huy được vai trò công cụ kinh tế điều tiết vĩ mô, hạn chế gây ô nhiễm, suy thoái môi trường, thúc đẩy các hoạt động kinh tế - xã hội theo hướng hài hòa với thiên nhiên, thân thiện với MT và phát triển bền vững; (3) Do sự bất cập giữa các hệ thống luật về bảo vệ và phát triển rừng, thuỷ sản, đa dạng sinh học. Quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước vẫn bộc lộ sự hạn chế trong kỹ thuật lập pháp: (1) Pháp luật về BVMTN ở Việt Nam hiện nay chưa có Luật riêng mà đang được quy định chủ yếu trong Luật BVMT năm 2014 và Luật tài nguyên nước năm 2012, Luật Tài nguyên và môi trường biển và hải đảo năm 2015 và các văn bản pháp luật liên quan khác; (2) tính ổn định tương đối của pháp luật về BVMTN chưa cao. 3.2.3. Nguyên nhân của hạn chế trong hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước ở Việt Nam hiện nay Nguyên nhân khách quan: (1) Việt Nam là quốc gia đang thực hiện đổi mới toàn diện đất nước vì thế, hệ thống pháp luật nói chung và PL về BVMTN 16 phải được thay đổi nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn; (2) việc kiểm soát ô nhiễm môi trường nước ở Việt Nam gặp nhiều khó khăn do các nguồn nước tự nhiên ở nước ta bắt nguồn từ nước ngoài (Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia; (3) hoạt động tổ chức thực hiên pháp luật về BVMTN ở Việt Nam chưa hiệu quả; (4) các cơ quan chức năng chưa nhận thức rõ ràng, đầy đủ chức năng, nhiệm vụ của mình trong BVMTN vì thế dẫn đến sự đùn đẩy trách nhiệm và thiếu kiên quyết trong BVMTN; (5) Ý thức về BVMTN vẫn chưa thành thói quen, nếp sống của nhân dân; các thói quen xấu gây ô nhiễm môi trường, làm ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Nguyên nhân chủ quan: (1) các điều kiện bảo đảm cho công tác xây dựng pháp luật còn chưa đáp ứng được với yêu cầu; (2) trình độ chuyên môn, trình độ tham mưu của cán bộ, cơ quan soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật về BVMTN còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra (3) công tác rà soát, hệ thống hóa, kiểm tra văn bản, pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật và theo dõi thi hành pháp luật về BVMTN còn chưa được quan tâm đúng mức. Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 4.1. YÊU CẦU ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 4.1.1. Yêu cầu khắc phục tình trạng ô nhiễm, suy thoái môi trường nước ở Việt Nam hiện nay Có thể thấy tình trạng ô nhiễm nguồn nước đang đặt ra cho chúng ta nhiều thách thức đòi hỏi phải có chiến lược nhằm bảo vệ các nguồn nước khỏi bị ô nhiễm đồng thời phải xây dựng một khung pháp lý đủ mạnh và hiệu quả để không chỉ ngăn ngừa ô nhiễm nước mà còn để phục hồi và giải quyết những vấn đề do các ô nhiễm nguồn nước gây ra. Tính đến tháng 12/2019, trên cả nước còn 32 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng theo Quyết định số 64/2003/QĐ- 17 TTg, 146 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng theo Quyết định số 1788/QĐ-TTg chưa hoàn thành các biện pháp xử lý ô nhiễm triệt để, trong đó có những cơ sở gây ô nhiễm môi trường nước nghiêm trọng. 4.1.2. Yêu cầu mới đặt ra từ quá trình phát triển kinh tế - xã hội Quá trình phát triển kinh tế - xã hội những năm qua đang làm nảy sinh những yếu tố mới tác động đến việc BVMTN như: (1) Nhu cầu sử dụng các nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất ngày càng tăng cao do sự gia tăng dân số cộng với sự phát triển của các ngành kinh tế. (2) Sự gia tăng của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa làm cho vấn đề ô nhiễm nước ngày càng trở nên nghiêm trọng. 4.1.3. Yêu cầu xử lý triệt để hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường nước Cơ quan quản lý Nhà nước nên đóng vai trò là chủ thể có trách nhiệm xác định thiệt hại chung về môi trường để làm cơ sở cho các cá nhân và tổ chức khác xác định thiệt hại của mình, đồng thời phải đào tạo và tập huấn về môi trường cho các cơ quan tư pháp. Bên cạnh đó ngoài việc hoàn thiện pháp luật cần có biện pháp để thúc đẩy việc thực thi pháp luật một cách nghiêm minh, hiệu quả. 4.1.4. Yêu cầu hội nhập quốc tế: Việc tham gia vào các thể chế kinh tế quốc tế, các thỏa thuận môi trường quốc tế đặt ra nhiều yêu cầu mới trong việc phải cải thiện hệ thống luật pháp liên quan đến bảo vệ môi trường. Theo đó, các cam kết bảo vệ môi trường theo các thỏa thuận song phương và đa phương sẽ đặt ra nhiều tiêu chuẩn hơn đối với hệ thống pháp luật trong việc bảo vệ môi trường. Ví dụ, các thỏa thuận đa phương về môi trường (Multilateral environmental agreements - MEAs) đã thiết lập các khuôn khổ pháp luật và thể chế để giải quyết những thách thức môi trường toàn cầu. 4.2. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC Xuất phát từ những yêu cầu trên, việc hoàn thiện pháp luật về BVMTN ở Việt Nam cần đảm bảo một số quan điểm cơ bản như sau: 18 4.2.1. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước cần hướng đến đảm bảo quyền được sống trong môi trường trong lành của mọi người dân Quyền sống trong môi trường trong lành là một quyền cơ bản của con người được cộng đồng quốc tế ghi nhận trong nhiều văn kiện, công ước quốc tế, như: Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948; Nghị quyết của Đại hội đồng Liệp hợp quốc năm 1962 về sự phát triển kinh tế và bảo vệ thiên nhiên, Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hoá và xã hội năm 1966. 4.2.2. Việc hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước phải góp phần bảo đảm phát triển bền vững Pháp luật về BVMTN phải thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc bảo đảm cùng với kinh tế, xã hội, các yêu cầu BVMTN phải ở vị trí trung tâm của các quyết định phát triển, là điều kiện, nền tảng, yếu tố tiên quyết cho phát triển kinh tế xã hội bền vững. 4.2.3. Hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường nước phải đảm bảo tính hợp hiến và tính thống nhất của hệ thống pháp luật Để ban hành Pháp luật về BVMTN hợp hiến, hợp pháp, đồng bộ, thống nhất đòi hỏi phải rà soát và điều chỉnh để các quy phạm pháp luật không có sự chồng chéo hay mâu thuẫn, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình thi hành quy định pháp luật của các cá nhân và tổ chức. Trên cơ sở đó, pháp luật về BVMTN được ban hành phải khắc phục triệt để các chồng chéo, xung đột pháp luật, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ, toàn diện của hệ thống pháp luật về BVMTN, bổ sung các quy định mới nhằm tạo môi trường pháp lý đầy đủ, khả thi, thuận lợi cho việc thực hiện các nhiệm vụ liên quan. 4.2.4. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước cần đảm bảo đồng bộ và đáp ứng với yêu cầu thực tiễn Việc hoàn thiện pháp luật về BVMTN cần đảm bảo thực hiện theo các nguyên tắc nhằm đảm bảo tính toàn diện; đồng bộ, thống nhất; phù hợp và ổn định tương đối; công khai và dễ tiếp cận với mọi người; bảo đảm tính công bằng giữa các nhân và tổ chức.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan