Tài liệu Hoàn thiện hạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm xây lắp tại Công ty Xây lắp và Vật tư xây dựng

Lêi më ®Çu Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta cã nhiÒu chuyÓn biÕn do cã sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc. Tríc sù c¹nh tranh gay g¾t cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, mèi quan t©m lín nhÊt vµ lµ hµng ®Çu cña c¸c Doanh nghiÖp lµ Lîi nhuËn: Lîi nhuËn quyÕt ®Þnh sù tån t¹i hay kh«ng tån t¹i cña Doanh nghiÖp. Tõ t×nh h×nh thùc tÕ, c¸c Doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn ®iÒu tra, tÝnh to¸n, c©n nh¾c ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n kinh doanh tèi u sao cho víi chi phÝ bá ra Ýt nhÊt nhng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt víi s¶n phÈm cã chÊt lîng cao. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nµy ®ßi hái c¸c Doanh nghiÖp ph¶i quan t©m tíi mäi yÕu tè ¶nh hëng tíi s¶n phÈm cña m×nh. H¹ch to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c Doanh nghiÖp s¶n xuÊt nãi chung vµ trong Doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p nãi riªng ®· vµ ®ang lµ mét vÊn ®Ò ®îc nhiÒu nhµ kinh doanh quan t©m. Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ hai chØ tiªu quan träng trong bÊt kú Doanh nghiÖp nµo, hai chØ tiªu nµy lu«n cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt vµ kh«ng t¸ch rêi nhau. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ hiÖn nay th× vÊn ®Ò tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm cã ý nghÜa v« cïng to lín trong viÖc n©ng cao lîi nhuËn, t¨ng tÝch luü cho Doanh nghiÖp, nã lµ tiÒn ®Ò ®¶m b¶o cho sù tån t¹i, cñng cè chç ®øng cña Doanh nghiÖp trong sù c¹nh tranh gay g¾t cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §Ó lµm tèt c«ng viÖc nµy, ®ßi hái c¸c Doanh nghiÖp cÇn tæ chøc c«ng t¸c tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch chÝnh x¸c, kÞp thêi, ®óng ®èi tîng, ®óng chÕ ®é quy ®Þnh vµ ®óng ph¬ng ph¸p ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ tiÕt kiÖm c¸c kho¶n môc chi phÝ chi dïng cho s¶n xuÊt. XuÊt ph¸t tõ nhËn thùc trªn vµ qua thêi gian thùc tËp t¹i C«ng ty XL vµ VTXD 8 em thÊy r»ng x©y l¾p lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh cña C«ng ty vµ hiÖn nay C«ng ty ®ang dÇn ph¸t huy kh¶ n¨ng vµ u thÕ cña m×nh trªn thÞ trêng nµy. §Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn cao nhÊt víi chi phÝ bá ra thÊp nhÊt, ®ång thêi s¶n phÈm x©y l¾p ®¹t chÊt lîng cao th× viÖc tæ chøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p t¹i C«ng ty ®· ®îc chó ý vµ ®Æc biÖt coi träng. V× nh÷ng lý do trªn nªn em ®· lùa chän ®Ò tµi “Hoµn thiÖn h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p t¹i C«ng ty X©y l¾p vµ VËt t x©y dùng “lµm luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. Néi dung cña luËn v¨n tèt nghiÖp gåm 3 phÇn -1- PhÇn 1: Lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. PhÇn 2: Thùc tr¹ng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p t¹i C«ng ty X©y l¾p vµ VËt t x©y dùng 8. PhÇn 3: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý hach to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm X©y l¾p t¹i C«ng ty X©y l¾p vµ VËt t x©y dùng 8. PhÇn I Lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. I - Chi phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh s¶n phÈm, yªu cÇu cña c«ng t¸c qu¶n lý, nhiÖm vô h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p trong doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p. 1. §Æc ®iÓm cña ngµnh x©y dùng c¬ b¶n vµ s¶n phÈm x©y l¾p: X©y dùng c¬ b¶n (XDCB) lµ ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt ®éc lËp cã chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt tµi s¶n cè ®Þnh cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã t¹o nªn c¬ së vËt chÊt cho x· héi, t¨ng tiÒm lùc kinh tÕ vµ quèc phßng cña ®Êt níc. H¬n thÕ n÷a, ®Çu t XDCB g¾n liÒn víi viÖc øng dông c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do ®ã gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Nã cã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy, mét bé phËn lín cña thu nhËp quèc d©n nãi chung vµ quü tÝch luü nãi riªng víi vèn ®Çu t, tµi trî cña níc ngoµi ®îc sö dông trong lÜnh vùc XDCB. So víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c, XDCB cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ kü thuËt ®Æc trng, ®îc thÓ hiÖn rÊt râ ë s¶n phÈm x©y l¾p vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra s¶n phÈm cña ngµnh. §Æc ®iÓm cña s¶n phÈm x©y l¾p lµ cã quy m« lín, kÕt cÊu phøc t¹p, thêi gian sö dông l©u dµi, cã gi¸ trÞ lín ®ßi hái c¸c nhµ x©y dùng ph¶i dù ®o¸n tríc xu híng tiÕn bé x· héi ®Ó tr¸nh bÞ l¹c hËu. Phong c¸ch kiÕn tróc vµ kiÓu d¸ng mét s¶n phÈm cÇn ph¶i phï hîp víi v¨n ho¸ d©n téc. Trªn thùc tÕ, ®· cã kh«ng Ýt c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trë thµnh biÓu tîng cña mét quèc gia nh chïa Mét cét ë Hµ néi, th¸p Ephen ë Pari... vµ do ®ã chÊt lîng cña c¸c c«ng tr×nh x©y dùng còng ph¶i ®îc ®Æc biÖt chó ý. Nã kh«ng chØ ¶nh hëng tíi tuæi thä cña c«ng tr×nh vµ cßn ¶nh hëng tíi sù an toµn cho ngêi sö dông. -2- S¶n phÈm x©y l¾p mang tÝnh tæng hîp ph¸t huy t¸c dông vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, kÕ to¸n, nghÖ thuËt... Nã rÊt ®a d¹ng nhng l¹i mang tÝnh ®éc lËp, mçi mét c«ng tr×nh ®îc x©y dùng theo mét thiÕt kÕ, kü thuËt riªng, cã gi¸ trÞ dù to¸n riªng vµ t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, n¬i s¶n xuÊt ra s¶n phÈm còng ®ång thêi lµ n¬i sau nµy khi s¶n phÈm hoµn thµnh ®îc ®a vµo sö dông vµ ph¸t huy t¸c dông. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cã t¸c ®éng lín tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh x©y dùng. Qu¸ tr×nh tõ khi khëi c«ng cho ®Õn khi hoµn thµnh c«ng tr×nh bµn giao vµ ®a vµo sö dông thêng kÐo dµi. Nã phô thuéc quy m« vµ tÝnh chÊt phøc t¹p vÒ kü thuËt cña tõng c«ng tr×nh. Qu¸ tr×nh thi c«ng ®îc chia thµnh nhiÒu giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n thi c«ng l¹i chia thµnh nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau, c¸c c«ng viÖc chñ yÕu diÔn ra ngoµi trêi chÞu t¸c déng rÊt lín cña c¸c nh©n tè m«i trêng xÊu nh ma, n¾ng, lò, lôt... ®ßi hái c¸c nhµ x©y dùng ph¶i gi¸m s¸t chÆt chÏ nh÷ng biÕn ®éng nµy ®Ó h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng ¶nh hëng xÊu cña nã. S¶n phÈm x©y dùng lµ s¶n phÈm ®¬n chiÕc vµ ®îc tiªu thô theo c¸ch riªng. C¸c s¶n phÈm ®îc coi nh tiªu thô tríc khi ®îc x©y dùng theo gi¸ trÞ dù to¸n hay gi¸ tho¶ thuËn víi chñ ®Çu t (gi¸ ®Êu thÇu) do ®ã tÝnh chÊt hµng ho¸ cña s¶n phÈm x©y l¾p kh«ng ®îc thÓ hiÖn râ bëi v× s¶n phÈm x©y l¾p lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt. 2. Chi phÝ s¶n xuÊt vµ c¸c lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt trong KD x©y l¾p. a). Kh¸i niÖm Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp cña ba yÕu tè: t liÖu lao ®éng, ®èi tîng lao ®éng vµ søc lao ®éng ®ång thêi còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiªu hao cña b¶n th©n c¸c yÕu tè trªn. Nh vËy ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá ra c¸c chi phÝ vÒ thï lao lao ®éng, t liÖu lao ®éng vµ ®èi tîng lao ®éng. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ lao ®éng vËt ho¸ vµ hao phÝ lao ®éng sèng mµ doanh nghiÖp x©y l¾p ph¶i tiªu dïng trong mét kú ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm x©y l¾p. Thùc chÊt chi phÝ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch vèn, chuyÓn dÞch c¸c yÕu tè s¶n xuÊt t¹o ra c¸c c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh nhÊt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt gi÷a chi phÝ vµ chi tiªu: Chi phÝ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mµ doanh nghiÖp ph¶i chi ra trong mét kú kinh doanh. Tøc lµ nã g¾n liÒn víi khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú. Cßn chi tiªu lµ sù gi¶m ®i ®¬n thuÇn cña c¸c lo¹i vËt t, tµi s¶n, tiÒn vèn cña doanh nghiÖp bÊt kÓ nã ®îc dïng víi môc ®Ých g×. -3- b). Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p. Trong doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p, c¸c chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm nhiÒu lo¹i cã tÝnh chÊt kinh tÕ kh¸c nhau, do ®ã yªu cÇu qu¶n lý ®èi víi tõng lo¹i chi phÝ còng kh¸c nhau. ViÖc qu¶n lý chi phÝ kh«ng thÓ chØ dùa vµo sè liÖu ph¶n ¸nh tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i c¨n cø vµo tõng lo¹i chi phÝ riªng biÖt ®Ó phôc vô vµ ph©n tÝch toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt hoÆc tõng yÕu tè kinh tÕ ban ®Çu cña chóng theo tõng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh, theo tõng n¬i ph¸t sinh chi phÝ vµ n¬i chÞu chi phÝ. Do ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt. ViÖc ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch khoa häc cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi c«ng t¸c h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh c«ng tr×nh x©y l¾p. Trªn c¬ së ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt, c¨n cø vµo néi dung ph¸t sinh chi phÝ, kÕ to¸n tiÕn hµnh tËp hîp chi phÝ cho c¸c ®èi tîng cã liªn quan. Bªn c¹nh ®ã viÖc ph©n lo¹i cßn gióp doanh nghiÖp kiÓm tra, ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt trªn doanh thu cña doanh nghiÖp, thóc ®Èy doanh nghiÖp kh«ng ngõng tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p. Tuú theo yªu cÇu qu¶n lý, ®èi tîng cung cÊp th«ng tin, gi¸c ®é xem xÐt chi phÝ mµ chi phÝ s¶n xuÊt ®îc ph©n lo¹i theo nh÷ng c¸ch sau: Ph©n lo¹i chi phÝ theo dù to¸n. Trong x©y dùng c¬ b¶n gi¸ trÞ dù to¸n c«ng tr×nh cã ý nghÜa trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó lËp dù to¸n c«ng tr×nh ngêi ta ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt thµnh c¸c kho¶n sau: chi phÝ x©y l¾p, chi phÝ mua s¾m, chi phÝ kh¸c vµ chi phÝ dù phßng. C¸ch ph©n lo¹i chi phÝ trªn kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa víi kÕ to¸n mµ cßn cung cÊp cho nhµ qu¶n lý nh÷ng th«ng tin lµm chuÈn mùc kiÓm tra tiÕn ®é thi c«ng. Vµ dùa vµo ®ã ngêi ta bãc t¸ch ra nh÷ng chi phÝ vËt liÖu, nh©n c«ng, chi phÝ m¸y thi c«ng. Do ®ã chóng ta cã c¸ch ph©n lo¹i thø hai. Ph©n lo¹i theo kho¶n môc chi phÝ. C¸ch ph©n lo¹i nµy nh»m tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ph©n tÝch c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Theo c¸ch nµy chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc chia thµnh ba kho¶n môc chÝnh: chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. Nhng do ®Æc thï cña ngµnh x©y dùng c¬ b¶n cã chi phÝ vÒ m¸y thi c«ng lín vµ phøc t¹p nªn ba kho¶n môc trªn ®îc thay b»ng bèn kho¶n môc chi phÝ sau: - Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp: lµ tÊt c¶ nh÷ng chi phÝ nguyªn vËt liÖu ®Ó cÊu thµnh nªn thùc thÓ c«ng tr×nh nh vËt liÖu chÝnh (xi m¨ng, thÐp, -4- g¹ch, c¸t, ®¸, sái...), vËt liÖu phô (s¬n, phô gia, èc vÝt...), vËt kÕt cÊu gi¸ trÞ thiÕt bÞ kÌm theo vËt kiÕn tróc (qu¹t th«ng giã, thiÕt bÞ vÖ sinh...) - Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Lµ toµn bé tiÒn l¬ng chÝnh, phô cÊp vµ c¸c kho¶n cã tÝnh chÊt l¬ng cña c«ng nh©n trùc tiÕp tham gia x©y l¾p c«ng tr×nh (c¶ c«ng nh©n trong vµ ngoµi biªn chÕ). Nã bao gåm tiÒn l¬ng tr¶ theo thêi gian, tr¶ theo s¶n phÈm, lµm thªm giê, tiÒn thëng thêng xuyªn vµ vît n¨ng suÊt lao ®éng. Kho¶n môc nµy kh«ng bao gåm kho¶n trÝch 19% BHXH, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt, l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng cña c«ng nh©n gi¸n tiÕp (Ban chØ huy c«ng tr×nh). - Chi phÝ sö dông m¸y thi c«ng: lµ c¸c chi phÝ trùc tiÕp liªn quan tíi viÖc sö dông m¸y ®Ó hoµn thµnh s¶n phÈm x©y l¾p gåm chi phÝ khÊu hao m¸y mãc thiÕt bÞ, tiÒn thuª m¸y, tiÒn l¬ng c«ng nh©n ®iÒu khiÓn m¸y thi c«ng, chi phÝ vÒ nhiªn liÖu, ®éng lùc dïng cho m¸y thi c«ng. - Chi phÝ s¶n xuÊt chung bao gåm: + TiÒn l¬ng nh©n viªn qu¶n lý ®éi; Kho¶n trÝch theo l¬ng nh BHYT, BHXH, KPC§ ®îc tÝnh theo tû lÖ quy ®Þnh (19%) trªn tiÒn l¬ng ph¶i tr¶ c«ng nh©n trùc tiÕp x©y l¾p vµ nh©n viªn qu¶n lý ®éi (thuéc biªn chÕ cña Doanh nghiÖp). + Chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông cho viÖc qu¶n lý s¶n xuÊt chung cña ®éi. + Chi phÝ c«ng cô s¶n xuÊt phôc vô thi c«ng vµ qu¶n lý ®éi. + Chi phÝ khÊu hao TSC§ nh nhµ xëng, thiÕt bÞ dïng cho qu¶n lý ®éi. + Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi nh ®iÖn, níc, ®iÖn tho¹i.... +Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn liªn quan tíi ho¹t ®éng cña ®éi. Nh÷ng chi phÝ trong c¸c kho¶n môc chi phÝ trªn ®Òu thuéc ph¹m vi chi phÝ ®îc tÝnh trong hîp ®ång x©y dùng cô thÓ. Ph©n lo¹i theo yÕu tè chi phÝ: Ph©n lo¹i theo yÕu tè chi phÝ gióp chóng ta gi÷ ®îc tÝnh nguyªn vÑn cña tõng yÕu tè còng nh tõng kho¶n chi phÝ kh«ng kÓ nã ®îc ph¸t sinh tõ ®©u, cã quan hÖ nh thÕ nµo tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. V× vËy h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã t¸c dông lín ®èi víi c«ng t¸c kÕ to¸n còng nh c«ng t¸c qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh. Doanh nghiÖp ph¶i bá ra bao nhiªu vµ nh÷ng lo¹i chi phÝ nµo, lµm c¬ së cho viÖc lËp dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh kú sau, lËp kÕ ho¹ch tÝnh to¸n nhu cÇu vËt t, vèn lu ®éng (nh tiÒn mÆt). -5- Theo c¸ch ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh theo yÕu tè th× nh÷ng chi phÝ cã tÝnh chÊt kinh tÕ chung ®îc xÕp chung vµo mét yÕu tè, kh«ng tÝnh ®Õn n¬i ph¸t sinh chi phÝ vµ dïng vµo môc ®Ých g× trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. §èi víi doanh nghiÖp x©y dùng c¬ b¶n, chi phÝ s¶n xuÊt gåm c¸c yÕu tè sau: yÕu tè nguyªn vËt liÖu, yÕu tè c«ng cô, dông cô, yÕu tè nhiªn liÖu ®éng lùc, yÕu tè tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng, yÕu tè khÊu hao TSC§, yÕu tè chi phÝ dÞch vô mua ngoµi, yÕu tè kh¸c b»ng tiÒn. Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh C¨n cø vµo viÖc tham gia cña c¸c chi phÝ vµo ho¹t ®éng kinh doanh, toµn bé chi phÝ ®îc chia lµm ba lo¹i: chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh, chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh, chi phÝ bÊt thêng. C¸ch ph©n lo¹i nµy gióp cho viÖc ph©n ®Þnh chi phÝ ®îc chÝnh x¸c, phôc vô cho viÖc tÝnh gi¸ thµnh, x¸c ®Þnh chi phÝ vµ kÕt qu¶ tõng lo¹i ho¹t ®éng kinh doanh ®óng ®¾n còng nh viÖc lËp b¸o c¸o tµi chÝnh nhanh chãng, kÞp thêi Ph©n lo¹i theo c¸ch øng xö cña chi phÝ Nh»m môc ®Ých ®¸p øng yªu cÇu lËp kÕ ho¹ch kiÓm so¸t vµ chñ ®éng ®iÒu tiÕt chi phÝ cña nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, ph©n lo¹i theo c¸ch øng xö nghÜa lµ khi møc ®é ho¹t ®éng biÕn ®éng th× chi phÝ sÏ biÕn ®éng nh thÕ nµo. Khi møc ho¹t ®éng kinh doanh thay ®æi, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn thÊy tríc chi phÝ sÏ biÕn ®éng nh thÕ nµo, biÕn ®éng bao nhiªu vµ lo¹i nµo biÕn ®éng ®Ó t¬ng øng víi biÕn ®éng cña møc ho¹t ®éng. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy tæng chi phÝ cña doanh nghiÖp bao gåm hai lo¹i chi phÝ: biÕn phÝ vµ ®Þnh phÝ. Ngoµi hai c¸ch ph©n lo¹i trªn ngêi ta cßn cã mét sè c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nh sau: - Chi phÝ s¶n xuÊt vµ ngoµi s¶n xuÊt - Chi phÝ trùc tiÕp vµ chi phÝ gi¸n tiÕp - Chi phÝ kiÓm so¸t ®îc vµ chi phÝ kh«ng kiÓm so¸t ®îc - Chi phÝ theo thêi kú vµ chi phÝ s¶n phÈm Tãm l¹i, mçi c¸ch ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt cã ý nghÜa riªng phôc vô cho tõng yªu cÇu qu¶n lý vµ tõng ®èi tîng cung cÊp th«ng tin cô thÓ. Nhng chóng lu«n bæ sung cho nhau nh»m qu¶n lý hiÖu qu¶ nhÊt vÒ toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong ph¹m vi toµn doanh nghiÖp trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. -6- 3. Gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p vµ c¸c lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p. a - Gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p. §Ó x©y dùng mét c«ng tr×nh hay mét h¹ng môc c«ng tr×nh th× doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p ph¶i ®Çu t vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thi c«ng mét lîng chi phÝ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt mµ doanh nghiÖp chi ra trong mét qu¸ tr×nh thi c«ng ®ã sÏ tham gia cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p hoµn thµnh cña qu¸ tr×nh ®ã. Nh vËy, gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p lµ toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt (bao gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ m¸y thi c«ng vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung) tÝnh cho tõng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hay khèi lîng x©y l¾p hoµn thµnh ®Õn giai ®o¹n qui íc ®· hoµn thµnh, nghiÖm thu, bµn giao vµ ®îc chÊp nhËn thanh to¸n. Kh¸c víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, ngêi ta cã thÓ tÝnh to¸n gi¸ thµnh cho mét lo¹t s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra trong thêi kú vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña s¶n phÈm, ®ã lµ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n ë doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p, gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p mang tÝnh chÊt c¸ biÖt. Mçi c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hay khèi lîng x©y l¾p sau khi ®· hoµn thµnh ®Òu cã mét gi¸ thµnh riªng. H¬n n÷a, khi nhËn thÇu mét c«ng tr×nh x©y dùng th× râ rµng lµ gi¸ b¸n (gi¸ nhËn thÇu hoÆc gi¸ tróng thÇu) ®· cã ngay tríc khi thi c«ng c«ng tr×nh. Nh vËy, gi¸ b¸n cã tríc khi x¸c ®Þnh ®îc gi¸ thµnh thùc tÕ cña c«ng tr×nh. Do ®ã, gi¸ thµnh thùc tÕ cña c«ng tr×nh ®ã chØ quyÕt ®Þnh tíi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®¹t ®îc do thi c«ng c«ng tr×nh ®ã mµ th«i. Tuy vËy, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, ®Ó ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ®îc sù cho phÐp cña Nhµ níc mét sè doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p ®· linh ho¹t, chñ ®éng x©y dùng mét sè c«ng tr×nh (chñ yÕu lµ c«ng tr×nh nh nhµ ë, v¨n phßng, cöa hµng...) sau ®ã b¸n l¹i cho c¸c ®èi tîng cã nhu cÇu sö dông víi gi¸ b¸n hîp lý th× gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p còng lµ mét nh©n tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n. Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm r»ng gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ toµn bé gi¸ trÞ chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh theo sè lîng vµ lo¹i s¶n phÈm ®· hoµn thµnh. Nh vËy, gi¸ thµnh sÏ kh«ng ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n chÊt cña nã vµ Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt chñ quan bëi v×: - TÝnh vµo gi¸ thµnh mét sè kho¶n môc chi phÝ mµ thùc chÊt lµ thu nhËp thuÇn tuý cña x· héi nh: BHXH, c¸c kho¶n trÝch nép cho c¬ quan cÊp trªn, thuÕ vèn, thuÕ tµi nguyªn... -7- - Mét sè kho¶n môc chi phÝ gi¸n tiÕp ®îc ph©n bæ vµo gi¸ thµnh cña tõng lo¹i s¶n phÈm hay tõng s¶n phÈm theo c¸c tiªu thøc phï hîp. ViÖc ph©n bæ nµy mang tÝnh chñ quan. b - Ph©n biÖt kh¸i niÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p. Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p lµ hai mÆt biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÕ t¹o s¶n phÈm cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau nhng chóng l¹i kh¸c nhau vÒ ph¹m vi, giíi h¹n vµ néi dung. Chi phÝ s¶n xuÊt chØ tÝnh nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh (th¸ng, quÝ, n¨m) cßn gi¸ thµnh l¹i liªn quan ®Õn chi phÝ cña khèi lîng x©y l¾p dë dang kú tríc chuyÓn sang nhng l¹i kh«ng bao gåm chi phÝ thùc tÕ cña khèi lîng x©y l¾p dë dang cuèi kú. - Chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tËp hîp theo tõng thêi kú nhÊt ®Þnh, cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p lµ chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tÝnh cho mét c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hay khèi lîng x©y l¾p hoµn thµnh. Tuy nhiªn, gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p l¹i cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau: chóng ®Òu lµ chi phÝ ph¶n ¸nh lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ mµ doanh nghiÖp chi ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p vµ chi phÝ s¶n xuÊt cña c«ng t¸c x©y l¾p chØ thèng nhÊt vÒ mÆt lîng trong trêng hîp: khi ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ mét c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh ®îc hoµn thµnh trong kú tÝnh gi¸ thµnh hoÆc khèi lîng x©y l¾p dë dang ®Çu kú vµ cuèi kú b»ng nhau. c - B¶n chÊt, chøc n¨ng cña gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p. Chi phÝ s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm x©y l¾p lu«n ®îc thÓ hiÖn ë mÆt ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng. MÆt ®Þnh tÝnh cña chi phÝ ®ã lµ c¸c yÕu tè chi phÝ hiÖn vËt hay b»ng tiÒn tiªu hao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x©y dùng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh. MÆt ®Þnh lîng cña chi phÝ thÓ hiÖn møc ®é tiªu hao cô thÓ cña tõng lo¹i chi phÝ tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm x©y l¾p ®Ó cÊu thµnh nªn thùc thÓ c«ng tr×nh hoµn thµnh, biÓu hiÖn b»ng thíc ®o tæng qu¸t lµ thíc ®o gi¸ trÞ. Môc ®Ých s¶n xuÊt kinh doanh hay nãi c¸ch kh¸c môc ®Ých bá chi phÝ cña Doanh nghiÖp lµ t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu dïng cña x· héi. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c Doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c Doanh nghiÖp x©y l¾p nãi riªng lu«n quan t©m tíi hiÖu qu¶ chi phÝ bá ra, ®Ó víi chi phÝ bá ra Ýt nhÊt nhng thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a. Trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ chØ tiªu tho¶ m·n ®¸p øng ®îc néi dung th«ng tin trªn. -8- Gi¸ thµnh s¶n phÈm lu«n lu«n chøa hai mÆt kh¸c nhau vèn cã bªn trong cña nã lµ chi phÝ s¶n xuÊt ®· chi ra vµ lîng gi¸ trÞ sö dông thu håi ®îc cÊu thµnh trong khèi lîng s¶n phÈm x©y dùng c¬ b¶n hoµn thµnh. Nh vËy, b¶n chÊt cña gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ kÕt qu¶ sù chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè chi phÝ vµo s¶n phÈm x©y l¾p, c«ng viÖc lao vô hoµn thµnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cã hai chøc n¨ng chñ yÕu lµ: Chøc n¨ng thíc ®o bï ®¾p chi phÝ vµ chøc n¨ng lËp gi¸. Toµn bé chi phÝ mµ doanh nghiÖp chi ra ®Ó hoµn thµnh mét khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p, mét c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh ph¶i ®îc bï ®¾p b»ng chÝnh sè tiÒn thu vÒ do quyÕt to¸n c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh vµ khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p ®ã. ViÖc bï ®¾p chi phÝ ®Çu vµo ®ã chØ cã thÓ ®¶m b¶o ®îc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Môc ®Ých s¶n xuÊt vµ nguyªn t¾c kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i trang tr¶i, bï ®¾p ®îc chi phÝ ®Çu vµo ®ång thêi cã lîi nhuËn. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, gi¸ b¸n s¶n phÈm x©y l¾p lµ gi¸ nhËn thÇu. Do ®ã gi¸ nhËn thÇu x©y l¾p biÓu hiÖn gi¸ trÞ c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh... ph¶i ®îc dùa trªn c¬ së gi¸ thµnh dù to¸n. Th«ng qua gi¸ b¸n s¶n phÈm x©y l¾p mµ ®¸nh gi¸ møc ®é bï ®¾p chi phÝ vµ hiÖu qu¶ cña chi phÝ. d - C¸c lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p. §Ó ®¸p øng yªu cÇu cña qu¶n lý trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng nh tiªu thô s¶n phÈm, x¸c ®Þnh gi¸ thµnh cña s¶n phÈm lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ còng cã ý nghÜa thùc tiÔn cao. Tuy nhiªn yªu cÇu cña qu¶n lý t¹i nh÷ng thêi ®iÓm vµ ph¹m vi kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau. Do vËy, viÖc ph©n lo¹i gi¸ thµnh sÏ lµ c¬ së ®Ó c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp x¸c ®Þnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Gi¸ thµnh dù to¸n S¶n phÈm cña ngµnh x©y dùng cã ®Æc ®iÓm lµ cã gi¸ trÞ lín, thêi gian thi c«ng dµi vµ mang tÝnh chÊt ®¬n chiÕc, kÕt cÊu phøc t¹p, quy m« lín. Do ®ã, mçi giai ®o¹n thiÕt kÕ cã mét dù to¸n t¬ng øng víi møc ®é chÝnh x¸c vµ cô thÓ kh¸c nhau phï hîp víi néi dung cña mçi giai ®o¹n thiÕt kÕ. C¨n cø vµo gi¸ trÞ dù to¸n cña tõng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh, chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ thµnh dù to¸n. Gi¸ thµnh dù to¸n lµ tæng sè chi phÝ dù to¸n ®Ó hoµn thµnh mét khèi lîng s¶n phÈm x©y l¾p nhÊt ®Þnh. Gi¸ dù to¸n ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸c ®Þnh møc chi phÝ theo thiÕt kÕ ®îc duyÖt vµ khung gi¸ quy ®Þnh ¸p dông trong lÜnh vùc XDCB do c¸c cÊp cã thÈm quyÒn ban hµnh. KÓ tõ n¨m 1999 theo chÕ ®é míi do cã sù thay ®æi cña thuÕ GTGT nªn gi¸ thµnh dù to¸n ®îc tÝnh theo c«ng thøc: Z dù to¸n = T + C + TL -9- Trong ®ã: - T: Chi phÝ trùc tiÕp (vËt liÖu, nh©n c«ng, m¸y) - C: chi phÝ chung - TL: Thu nhËp chÞu thuÕ tÝnh tríc MÆt kh¸c, ®¬n gi¸ vÒ vËt liÖu, nh©n c«ng, m¸y cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh vµ dùa trªn mÆt b»ng gi¸ c¶ thÞ trêng. ChÝnh v× vËy Z dù to¸n kh«ng theo s¸t ®îc sù biÕn ®éng thùc tÕ, kh«ng ph¶n ¸nh ®îc thùc chÊt gi¸ trÞ c«ng tr×nh. Do vËy Doanh nghiÖp ph¶i lËp gi¸ thµnh kÕ ho¹ch ®Ó dù kiÕn chØ tiªu h¹ gi¸ thµnh. Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: Lµ gi¸ thµnh ®îc x©y dùng tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña Doanh nghiÖp trªn c¬ së phÊn ®Êu h¹ gi¸ thµnh dù to¸n b»ng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý kü thuËt vµ tæ chøc thi c«ng, c¸c ®Þnh møc vµ ®¬n gi¸ ¸p dông trong Doanh nghiÖp x©y l¾p. Z kÕ ho¹ch = Z dù to¸n - Møc h¹ Z dù to¸n Gi¸ thµnh thùc tÕ: Ph¶n ¸nh toµn bé c¸c chi phÝ thùc tÕ ®Ó hoµn thµnh, bµn giao khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p mµ Doanh nghiÖp ®· nhËn thÇu. Gi¸ thµnh nµy bao gåm c¸c kho¶n chi phÝ theo ®Þnh møc, vît ®Þnh møc vµ c¸c kho¶n chi phÝ ph¸t sinh kh«ng cã ®Þnh møc (nh chi phÝ ph¸t sinh do thiÖt h¹i vÒ s¶n phÈm háng, thiÖt h¹i vÒ ngõng s¶n xuÊt...). Nã ®îc x¸c ®Þnh theo sè liÖu kÕ to¸n cung cÊp. Gi¸ thµnh thùc tÕ lµ c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ theo kho¶n môc quy ®Þnh thèng nhÊt cho phÐp tÝnh vµo gi¸ thµnh. Nã ®îc x¸c ®Þnh vµo cuèi kú kinh doanh. ViÖc so s¸nh gi¸ thùc tÕ víi gi¸ dù to¸n cho phÐp ®¸nh gi¸ tr×nh ®é qu¶n lý vµ sö dông chi phÝ cña Doanh nghiÖp x©y l¾p nµy so víi Doanh nghiÖp x©y l¾p kh¸c. NÕu so s¸nh gi¸ thùc tÕ víi gi¸ kÕ ho¹ch, ta cã thÓ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña Doanh nghiÖp x©y l¾p trong ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ c¬ së vËt chÊt vµ tr×nh ®é qu¶n lý. Tõ ®ã ®a ra nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ Doanh nghiÖp trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖn nay trong lÜnh vùc kinh doanh x©y l¾p gi¸ thµnh thùc tÕ ®îc b¸o c¸o theo hai chØ tiªu: - Gi¸ thµnh thùc tÕ khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p: lµ toµn bé chi phÝ bá ra ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt mét khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p nhÊt ®Þnh trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, thêng lµ mét quý. ChØ tiªu nµy ®îc x¸c ®Þnh vµo thêi kú ®ã vµ cã - 10 - t¸c dông ph¶n ¶nh kÞp thêi møc gi¸ thµnh trong thi c«ng ®Ó cã biÖn ph¸p gi¶m chi phÝ, h¹ gi¸ thµnh. - Gi¸ thµnh thùc tÕ c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hoµn thµnh: Bao gåm toµn bé chi phÝ thùc tÕ bá ra ®Ó tiÕn hµnh thi c«ng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh tõ khi khëi c«ng ®Õn khi hoµn thµnh, bµn giao cho ®¬n vÞ chñ ®Çu t. Ngoµi ra s¶n phÈm x©y l¾p cßn cã c¸c lo¹i gi¸ thµnh sau: + Gi¸ ®Êu thÇu x©y l¾p: Lµ mét lo¹i gi¸ thµnh dù to¸n mµ chñ ®Çu t ®a ra ®Ó c¸c ®¬n vÞ x©y l¾p lµm c¨n cø x¸c ®Þnh gi¸ ®Êu thÇu cña m×nh víi nguyªn t¾c gi¸ ®Êu thÇu c«ng t¸c x©y l¾p nhá h¬n hoÆc b»ng gi¸ dù to¸n, ®¸p øng môc ®Ých tiÕt kiÖm nguån vèn ®Çu t. + Gi¸ hîp ®ång x©y l¾p: Lµ lo¹i gi¸ thµnh dù to¸n x©y l¾p ghi trong hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt gi÷a ®¬n vÞ x©y l¾p vµ chñ ®Çu t sau khi tho¶ thuËn giao nhËn thÇu. VÒ nguyªn t¾c gi¸ hîp ®ång x©y l¾p ph¶i nhá h¬n hoÆc b»ng gi¸ ®Êu thÇu c«ng t¸c x©y l¾p. VÒ viÖc ¸p dông hai lo¹i gi¸ nªu trªn lµ yÕu tè quan träng trong viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ trong x©y dùng. Nã thÓ hiÖn tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c ®¬n vÞ x©y l¾p trong c¬ chÕ thÞ trêng. Ngoµi ra c¸c ®¬n vÞ x©y l¾p cßn cã thÓ t¹o thÕ chñ ®éng trong viÖc ®Þnh gi¸ s¶n phÈm còng nh tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. §ã lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ nµy. 4. Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ gi¸ thµnh: Ho¹t ®éng x©y l¾p lµ sù thèng nhÊt hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh. Nh vËy cã thÓ thÊy chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ cã sù ®éc lËp t¬ng ®èi víi nhau. Chi phÝ thÓ hiÖn hao phÝ s¶n xuÊt cßn gi¸ thµnh thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña qóa tr×nh s¶n xuÊt. VÒ mÆt chÊt: Chóng ®Òu bao gåm c¸c hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ mµ Doanh nghiÖp ph¶i bá ra trong qóa tr×nh thi c«ng x©y l¾p. VÒ mÆt lîng: Chi phÝ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh hao phÝ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ ph¶n ¸nh nh÷ng hao phÝ liªn quan tíi khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh, ®îc bµn giao, ®îc nghiÖm thu. Gi¸ thµnh s¶n phÈm kh«ng bao gåm chi phÝ s¶n xuÊt dë dang cuèi kú, chi phÝ kh«ng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh chê ph©n bæ, nhng l¹i bao gåm chi phÝ s¶n xuÊt dë dang ®Çu kú, chi phÝ thùc tÕ cha ph¸t sinh nhng ®îc tÝnh tríc trong kú vµ chi phÝ ph¸t sinh trong kú tríc nhng ph©n bæ cho kú nµy. Trong kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt t¹o c¬ së cho viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. §©y lµ hai bíc c«ng viÖc liªn tiÕp g¾n bã h÷u c¬ víi nhau, nÕu t¹m - 11 - tÝnh gi¸ thµnh x©y l¾p theo ®iÓm dõng kü thuËt hîp lý ®îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau: A B C D AB: Chi phÝ s¶n xuÊt dë dang ®Çu kú BD: Chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú AC: Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm CD: Chi phÝ s¶n xuÊt dë dang cuèi kú Tæng gi¸ Chi phÝ s¶n Chi phÝ s¶n Chi phÝ s¶n xuÊt thµnh s¶n phÈm = xuÊt dë dang + xuÊt ph¸t sinh - dë dang cuèi kú x©y l¾p ®Çu kú trong kú Nh vËy gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét ph¹m trï cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¶n ¸nh gi¸ trÞ thùc cña c¸c kho¶n hao phÝ s¶n xuÊt. Mäi c¸ch tÝnh chñ quan, kh«ng ph¶n ¶nh ®óng c¸c yÕu tè gi¸ trÞ trong gi¸ thµnh ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ph¸ vì mèi quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, kh«ng x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh«ng thùc hiÖn ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më réng. 5 . Yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh Z s¶n phÈm x©y l¾p: Do ®Æc thï ngµnh XDCB vµ cña s¶n phÈm x©y dùng cho nªn viÖc qu¶n lý vÒ ®Çu t vµ x©y dùng lµ qu¸ tr×nh khã kh¨n, phøc t¹p, nhÊt lµ tõ khi chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. ViÖc qu¶n lý thi c«ng nãi chung vµ qu¶n lý chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm nãi riªng ph¶i hÕt søc chÆt chÏ. §èi víi s¶n phÈm x©y l¾p tríc khi thi c«ng nhÊt thiÕt ph¶i lËp dù to¸n (dù to¸n thiÕt kÕ, dù to¸n thi c«ng). Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i thêng xuyªn ®èi chiÕu víi dù to¸n ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn nh÷ng sai lÖch. Cã thÓ nãi dù to¸n ®îc dïng lµm thíc ®o ®Ó ®¸ng gi¸ c¸c ho¹t ®éng. Do ph¶i thi c«ng ngoµi trêi nªn c«ng t¸c qu¶n lý viÖc sö dông tµi s¶n, vËt t, thiÕt bÞ rÊt phøc t¹p, h¬n n÷a do ¶nh hëng thêi tiÕt nªn viÖc hao hôt, mÊt m¸t lµ khã tr¸nh khái. §iÒu nµy ®ßi hái tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao cña ngêi sö dông lao ®éng vµ yªu cÇu ngêi qu¶n lý ph¶i cã biÖn ph¸p qu¶n lý thÝch hîp. - 12 - S¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín, nhu cÇu vÒ vèn lín mµ trong thi c«ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã s½n, do ®ã ph¶i sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm trong khi vÉn b¶o ®¶m chÊt lîng c«ng tr×nh theo ®óng dù to¸n thiÕt kÕ, yªu cÇu ®¶m b¶o c«ng tr×nh. TÝnh chÊt phøc t¹p cña ho¹t ®éng ®ßi hái c«ng t¸c qu¶n lý ph¶i x¸c ®Þnh râ tõng bíc c«ng viÖc tr¸nh sù chång chÐo c¸c chøc n¨ng g©y tèn kÐm vÒ ngêi vµ cña. Ngêi qu¶n lý cÇn ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng tr¸ch nhiÖm cho tõng bé phËn, thËm chÝ tõng c¸ nh©n gióp cho ho¹t ®éng tiÕn hµnh tr«i ch¶y. 6 - NhiÖm vô h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh Z s¶n phÈm x©y l¾p: a - Vai trß cña kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm: KÕ to¸n nãi chung vµ kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm nãi riªng lµ mét c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ, phôc vô cho ho¹t ®éng qu¶n lý gi¸m s¸t b»ng viÖc thùc hiÖn quan s¸t ®o lêng, tÝnh to¸n ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. KÕ to¸n lµ ph¬ng ph¸p ®o lêng vµ th«ng tin cña nh÷ng ngêi cã liªn quan, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ qu¶n lý. KÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cung cÊp nh÷ng th«ng tin sinh ®éng vÒ sù tuÇn hoµn cña tµi s¶n, toµn bé bøc tranh cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tõ kh©u ®Çu tiªn cung cÊp nguyªn vËt liÖu (vËt t) cho ®Õn kh©u cuèi lµ tËp hîp chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh ®Òu ®îc ph¶n ¸nh thËt ®Çy ®ñ vµ sinh ®éng qua th«ng tin kÕ to¸n. Th«ng tin kÕ to¸n mang tÝnh chÊt hai mÆt lµ chi phÝ vµ kÕt qu¶. Nhê ®ã mµ ngêi ta x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶ cña mét thêi kú kinh doanh vµ t×nh h×nh tµi chÝnh cña Doanh nghiÖp. Nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc øng dông h¹ch to¸n kinh doanh víi néi dung c¬ b¶n lµ ®éc lËp vÒ tµi chÝnh lÊy thu bï chi. H¬n n÷a th«ng tin kÕ to¸n cã hai ®Æc trng c¬ b¶n lµ th«ng tin vµ kiÓm tra. Th«ng tin vÒ ho¹t ®éng ®ång thêi kiÓm tra vÒ tiÕn ®é, ®¬n gi¸, ®Þnh møc sö dông lao ®éng, vËt t hay dù to¸n chi phÝ. VÝ dô nh: Th«ng tin kÕ to¸n trong sæ kÕ to¸n chi tiÕt vËt t cung cÊp cho nhµ qu¶n lý møc vËt t ®· tiªu hao ®ång thêi cho phÐp kiÓm tra xem møc sö dông nh thÕ ®· khíp víi dù to¸n hay kh«ng? Hay nãi c¸ch kh¸c viÖc sö dông cã l·ng phÝ kh«ng? Mét trong c¸c bÝ quyÕt gióp c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ thµnh c«ng trong viÖc lùa chän vµ ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh chÝnh x¸c lµ sö dông th«ng tin do kÕ to¸n cung cÊp. Theo quan ®iÓm truyÒn thèng xa nay ngêi ta thêng so s¸nh gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ thµnh cña s¶n phÈm. Trong ®ã nh©n tè gi¸ b¸n kh«ng do Doanh nghiÖp ®Þnh ®o¹t mµ phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng (trõ mÆt hµng ®éc quyÒn). Bëi vËy c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, c¸c th¬ng vô - 13 - nµo ®ã cã møc lîi nhuËn cao theo c¸ch so s¸nh trªn thÞ trêng kh«ng ®îc tÝnh ®Õn, thËm chÝ cßn bÞ lo¹i bá. C¸c nhµ qu¶n lý do vËy thêng ra quyÕt ®Þnh trªn c¬ së gi¸ thµnh do kÕ to¸n cung cÊp mµ chi phÝ l¹i lµ c¬ së ®Ó t¹o nªn chØ tiªu gi¸ thµnh s¶n phÈm. V× vËy viÖc h¹ch to¸n chÝnh x¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi Doanh nghiÖp, nÕu kh«ng ®îc tÝnh ®óng tÝnh ®ñ chi phÝ s¶n xuÊt vµo gi¸ thµnh sÏ cã thÓ dÉn ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh sai lÇm lµm Doanh nghiÖp ch¼ng nh÷ng bá lì mÊt thêi c¬ kinh doanh mµ cßn cã thÓ ®i ®Õn ph¸ s¶n. §ång thêi thùc hiÖn tèt c«ng t¸c kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cßn lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn gi¸m ®èc c¸c ho¹t ®éng, ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc kÞp thêi c¸c tån t¹i, ph¸t hiÖn tiÒm n¨ng míi ®¶m b¶o cho Doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ tù h¹ch to¸n kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta. H¬n n÷a, XDCB lµ nghµnh s¶n xuÊt t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, hµng n¨m chiÕm 30% vèn ®Çu t cña c¶ níc. S¶n phÈm cña ngµnh lµ nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ lín, thêi gian sö dông l©u dµi nªn cã ý nghÜa kinh tÕ quan träng. HiÖn nay khèi lîng c«ng viÖc XDCB cña ngµnh t¨ng nhanh vµ song song víi nã lµ vèn ®Çu t XDCB còng t¨ng nhanh. V× vËy viÖc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p cµng trë nªn cã ý nghÜa quan träng gãp phÇn ®¾c lùc vµo viÖc qu¶n lý, sö dông vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶, kh¾c phôc t×nh tr¹ng l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh x©y l¾p qua nhiÒu kh©u. Cã thÓ nãi h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vèn ®· lµ mét phÇn hµnh c¬ b¶n trong c«ng t¸c kÕ to¸n l¹i cµng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi Doanh nghiÖp x©y l¾p vµ x· héi. Bªn c¹nh ®ã nã còng lµ c¬ së ®Ó Nhµ níc kiÓm so¸t vèn ®Çu t XDCB vµ thu thuÕ. b - NhiÖm vô cña c«ng t¸c kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh Z s¶n phÈm: §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu phÊn ®Êu tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm th× ®¬n vÞ kinh doanh x©y l¾p ph¶i sö dông vµo s¶n xuÊt nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau. §øng trªn gi¸c ®é qu¶n lý, cÇn ph¶i biÕt nguån gèc hay con ®êng h×nh thµnh cña nã, néi dung cÊu thµnh cña gi¸ thµnh, ®Ó tõ ®ã biÕt ®îc nguyªn nh©n c¬ b¶n nµo, nh÷ng nh©n tè cô thÓ nµo ®· lµm t¨ng hoÆc gi¶m gi¸ thµnh vµ chØ cã trªn c¬ së ®ã, ngêi qu¶n lý míi ®Ò ra ®îc biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó h¹n chÕ lo¹i trõ ¶nh hëng cña nh©n tè tiªu cùc t¸c ®éng nªn vµ ph¸t huy ®îc møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝch cùc, khai th¸c kh¶ n¨ng, tiÒm n¨ng trong viÖc qu¶n lý, sö dông nguån vËt t, lao ®éng vµ tiÒn vèn. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc, ph¶i kÓ - 14 - ®Õn biÖn ph¸p qu¶n lý c«ng cô kÕ to¸n. Bëi vËy ph¶i tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ chi phÝ s¶n xuÊt vµo gi¸ thµnh míi ®¶m b¶o ph¸t huy c«ng dông cña c«ng t¸c kÕ to¸n trong qu¶n lý s¶n xuÊt. Do ®ã nhiÖm vô chñ yÕu cña c«ng t¸c kÕ to¸n h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p lµ: x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña Doanh nghiÖp, tho¶ m·n yªu cÇu qu¶n lý ®Æt ra, vËn dông ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh mét c¸ch khoa häc, hîp lý. §¶m b¶o cung cÊp mét c¸ch kÞp thêi, chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ c¸c sè liÖu cÇn thiÕt cho c«ng t¸c qu¶n lý cô thÓ lµ: - Ph¶n ¶nh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, kÞp thêi toµn bé chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh cho tõng ®èi tîng. - KiÓm tra t×nh h×nh chi phÝ vÒ vËt t, lao ®éng, chi phÝ sö dông m¸y thi c«ng vµ c¸c chi phÝ kh¸c, ph¸t hiÖn kÞp thêi c¸c kho¶n chªnh lÖch so víi ®Þnh møc, c¸c chi phÝ kh¸c ngoµi kÕ ho¹ch, c¸c kho¶n thiÖt h¹i mÊt m¸t h háng... trong s¶n xuÊt tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn vµ kh¾c phôc kÞp thêi. - Thùc hiÖn ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó cã nh÷ng kiÕn nghÞ cho c¸c nhµ qu¶n trÞ Doanh nghiÖp ra c¸c quyÕt ®Þnh phï hîp. - Tæ chøc tËp hîp ph©n bæ tõng läai chi phÝ s¶n xuÊt theo ®óng ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ®· x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p thÝch hîp, x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú. - VËn dông ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh thÝch hîp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh theo ®èi tîng thÝch hîp, tÝnh ®óng theo c¸c kho¶n môc ®· quy ®Þnh vµ kú tÝnh gi¸ thµnh ®· x¸c ®Þnh. - Thùc hiÖn ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn gi¸ thµnh vµ kÕ ho¹ch h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, kÞp thêi cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó phÊn ®Êu kh«ng ngõng tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. II. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong Doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p: 1. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ c¨n cø x¸c ®Þnh ®èi tîng h¹ch to¸n: Trong c«ng t¸c h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm x©y l¾p cã thÓ nãi x¸c ®Þnh ®óng ®¾n ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt võa lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn võa lµ c«ng viÖc cã tÝnh chÊt ®Þnh lîng cho toµn bé kh©u kÕ to¸n nµy. Bëi v×, c¨n cø vµo ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ®· x¸c ®Þnh, kÕ to¸n tiÕn hµnh h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cho c¸c ®èi tîng cã liªn quan, x¸c - 15 - ®Þnh ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý, ®ång thêi cung cÊp sè liÖu ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm chÝnh x¸c, kÞp thêi. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong kinh doanh x©y l¾p lµ ph¹m vi giíi h¹n trong c«ng t¸c tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm x©y l¾p, nh»m phôc vô cho viÖc th«ng tin kiÓm tra chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Giíi h¹n tËp hîp chi phÝ cã thÓ lµ n¬i ph¸t sinh chi phÝ, cã thÓ lµ ®èi tîng chÞu chi phÝ. Thùc chÊt cña viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng tËp hîp chi phÝ lµ x¸c ®Þnh n¬i ph¸t sinh chi phÝ vµ ®èi tîng chÞu chi phÝ. C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®èi tîng chÞu chi phÝ: - §Æc ®iÓm qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt: s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay phøc t¹p, liªn tôc hay song song. Trong s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, s¶n phÈm cuèi cïng nhËn ®îc do qu¸ tr×nh chÕ biÕn liªn tôc vËt liÖu. §èi tîng tËp hîp chi phÝ cã thÓ lµ s¶n phÈm hoµn thµnh hay toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. NÕu tÝnh chÊt s¶n xuÊt phøc t¹p, s¶n phÈm ®¹t ®îc qua nhiÒu bíc chÕ biÕn, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ cã thÓ lµ s¶n phÈm, nhãm s¶n phÈm hoÆc c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ Lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, s¶n xuÊt hµng lo¹t: §èi víi lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®¬n chiÕc ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ tõng s¶n phÈm cßn víi s¶n xuÊt hµng lo¹t ®îc tËp hîp riªng theo tõng l« s¶n phÈm. - §Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt: NÕu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc tæ chøc theo tõng ®¬n vÞ thi c«ng (c¸c ®éi x©y dùng, tæ x©y dùng) chi phÝ s¶n xuÊt cã thÓ ®îc h¹ch to¸n theo tõng ®¬n vÞ. NÕu kh«ng cã viÖc ph©n chia c¸c bé phËn thi c«ng, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ cã thÓ lµ ®èi tîng chÞu phÝ. - Yªu cÇu h¹ch to¸n chi phÝ vµ tr×nh ®é tæ chøc h¹ch to¸n chi phÝ. Dùa trªn c¬ së tr×nh ®é vµ yªu cÇu qu¶n lý, kÕ to¸n tiÕn hµnh x¸c ®Þnh ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.Víi tr×nh ®é qu¶n lý cao ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ ®îc nh×n nhËn díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Do ®ã cã thÓ chi tiÕt ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ vµ n©ng cao chÊt lîng th«ng tin kÕ to¸n. Ngîc l¹i, víi tr×nh ®é qu¶n lý thÊp h¬n, ®èi tîng h¹ch to¸n cã thÓ bÞ h¹n chÕ vµ thu hÑp. §iÒu ®ã ¶nh hëng kh«ng tèt tíi vÊn ®Ò cung cÊp th«ng tin kÕ to¸n. Trong s¶n xuÊt kinh doanh x©y l¾p, víi tÝnh chÊt phøc t¹p cña qui tr×nh c«ng nghÖ vµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®¬n chiÕc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thêng ®îc ph©n chia thµnh khu vùc, bé phËn thi c«ng c¸c h¹ng môc kh¸c nhau. Trong ®ã mçi bé phËn cã ph¬ng ¸n tæ chøc kh¸c nhau, mçi h¹ng môc c«ng tr×nh cã thiÕt kÕ, cÊu t¹o vËt chÊt vµ gi¸ thµnh dù to¸n riªng. Do vËy, tuú vµo tõng c«ng tr×nh cô thÓ, tr×nh ®é qu¶n lý cña tõng doanh nghiÖp nhÊt ®Þnh, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt s¶n - 16 - phÈm x©y l¾p cã thÓ lµ h¹ng môc c«ng tr×nh, ®¬n ®Æt hµng, giai ®o¹n c«ng viÖc hoµn thµnh, bé phËn thi c«ng. Thùc tÕ ë c¸c ®¬n vÞ x©y l¾p chñ yÕu tËp hîp chi phÝ theo c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh, ®¬n ®Æt hµng. X¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ phï hîp víi thùc tÕ s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ cã ý nghÜa rÊt lín gióp kÕ to¸n chi phÝ tæ chøc hîp lý tõ kh©u h¹ch to¸n ban ®Çu, tæ chøc tµi kho¶n vµ sæ s¸ch chi tiÕt, tæ chøc h¹ch to¸n theo ®óng ®èi tîng x¸c ®Þnh. C¸c ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm: Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét hoÆc mét hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong giíi h¹n ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ. Nãi c¸ch kh¸c, ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ ®îc h×nh thµnh trong sù phô thuéc víi ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ. Víi mçi ®èi tîng cô thÓ, kÕ to¸n sÏ x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n thÝch hîp. Trong ®¬n vÞ x©y dùng c¸c ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt thêng ®îc sö dông bao gåm: - Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n theo c«ng tr×nh vµ h¹ng môc c«ng tr×nh: Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông khi ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ cña doanh nghiÖp lµ toµn bé c«ng tr×nh hay tõng h¹ng môc c«ng tr×nh. Hµng th¸ng chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh liªn quan tíi c«ng tr×nh nµo, kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ ph¸t sinh cho c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh ®ã theo ph¬ng ph¸p trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. - Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng: Trêng hîp doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®èi tîng tËp hîp chi phÝ lµ ®¬n ®Æt hµng riªng biÖt, c¸c chi phÝ ph¸t sinh liªn quan tíi ®¬n ®Æt hµng nµo sÏ ®îc ph©n bæ cho ®¬n ®Æt hµng ®ã. Khi ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh tæng sè chi phÝ ph¸t sinh theo ®¬n ®Æt hµng kÓ tõ khi khëi c«ng ®Õn khi hoµn thµnh lµ gi¸ thµnh thùc tÕ cña ®¬n ®Æt hµng ®ã. - Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ theo khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh: Theo ph¬ng ph¸p nµy toµn bé chi phÝ ph¸t sinh trong kú ®îc tËp hîp cho ®èi tîng chÞu phÝ. Gi¸ thµnh thùc tÕ cña khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p hoµn thµnh lµ toµn bé chi phÝ bá ra trong giai ®o¹n thi c«ng khèi lîng c«ng t¸c x©y l¾p ®ã. - Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ®¬n vÞ hoÆc theo khu vùc thi c«ng: Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông khi ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ cña Doanh nghiÖp x©y l¾p lµ c¸c bé phËn, khu vùc thi c«ng. Theo ph¬ng ph¸p nµy, c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong ph¹m vi c¸c bé phËn, khu vùc thi c«ng ®îc tËp hîp cho c¸c ®èi tîng chÞu phÝ nh c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh... Cuèi th¸ng tæng sè chi phÝ ph¸t sinh ë tõng ®¬n vÞ chØ ®îc so s¸nh víi dù to¸n ®Ó x¸c ®Þnh - 17 - kÕt qu¶ h¹ch to¸n kinh tÕ néi bé. Khi c¸c c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh hoµn thµnh, kÕ to¸n tiÕn hµnh tÝnh gi¸ b»ng c¸c ph¬ng ph¸p thÝch hîp. Cho dï c¸c doanh nghiÖp x©y l¾p ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ nµo, trªn thùc tÕ, cã mét sè chi phÝ ph¸t sinh cã liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng. Do vËy, nhiÖm vô cña kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt kh«ng chØ lµ tËp hîp trùc tiÕp chi phÝ liªn quan ®Õn mét ®èi tîng mµ ph¶i ph©n bæ c¸c kho¶n chi phÝ nµy mét c¸ch chÝnh x¸c vµ hîp lý. Cã thÓ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ph©n bæ sau: ViÖc ph©n bæ nµy ®îc ¸p dông trong trêng hîp chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh cã liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng mµ kh«ng thÓ tæ chøc h¹ch to¸n ban ®Çu mét c¸ch riªng lÎ. §Ó thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy, kÕ to¸n cÇn ph¶i lùa chän tiªu thøc ph©n bæ cho c¸c ®èi tîng chÞu phÝ. Yªu cÇu ®èi víi tiªu thøc lµ ph¶i x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng tíi c¸c ®èi tîng mét c¸ch râ rÖt. C¸c tiªu thøc thêng ®îc sö dông lµ: khèi lîng c«ng viÖc thùc hiÖn, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, sè giê lao ®éng, ®Þnh møc chi phÝ.v.v. Dùa vµo c¸c tiªu thøc, qu¸ tr×nh ph©n bæ ®îc tiÕn hµnh theo CT sau: Ti Ci = *C T Trong ®ã: Ci: Chi phÝ ph©n bæ cho ®èi tîng i C: Tæng chi phÝ tËp hîp cÇn ph©n bæ Ti: Tiªu thøc ph©n bæ cña ®èi tîng i T: Tæng tiªu thøc ph©n bæ Trong mét sè trêng hîp chi phÝ cÇn ph©n bæ nhá kh«ng ¶nh hëng ®¸ng kÓ mµ viÖc x¸c ®Þnh tiªu thøc l¹i phøc t¹p ngêi ta cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p chia ®Òu ®Ó tiÕt kiÖm thêi gian vµ c«ng søc. Theo ®ã: C Ci = n: Tæng sè ®èi tîng cÇn ph©n bæ n 2. H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp kinh doanh x©y l¾p. Chi phÝ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp bao gåm nhiÒu lo¹i víi tÝnh chÊt vµ néi dung kh¸c nhau, ph¬ng ph¸p tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh còng kh¸c nhau. ViÖc tËp hîp chi phÝ ®îc tiÕn hµnh theo mét tr×nh tù hîp lý, khoa häc th× míi cã thÓ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch chÝnh x¸c, kÞp thêi.Trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nãi chung vµ trong vµ trong doanh nghiÖp x©y l¾p nãi riªng, tr×nh tù tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm c¸c bíc sau: Bíc 1: TËp hîp c¸c chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan ®Õn tõng ®èi tîng sö dông. - 18 - Bíc 2: TÝnh to¸n, ph©n bæ lao vô cña ngµnh s¶n xuÊt cã liªn quan cho tõng ®èi tîng sö dông trªn c¬ së khèi lîng lao vô phôc vô vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ lao vô phôc vô. Bíc 3: TËp hîp vµ ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung cho c¸c ®èi tîng cã liªn quan theo tiªu thøc phï hîp. Bíc 4: X¸c ®Þnh thiÖt h¹i thùc trong s¶n xuÊt (thiÖt h¹i s¶n phÈm háng, ngõng s¶n xuÊt) tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt trong kú. Trong chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh cã hai ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p kª khai thêng xuyªn vµ ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú. Tuú theo ®Æc ®iÓm, qui m« s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ mµ kÕ to¸n cã thÓ ¸p dông mét trong hai ph¬ng ph¸p trªn. Trong giíi h¹n cña luËn v¨n tèt nghiÖp nµy, nÕu h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p kª khai thêng xuyªn (KKTX) th× chu tr×nh h¹ch to¸n nh sau: 2.1. H¹ch to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp bao gåm gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu ... ®îc xuÊt dïng trùc tiÕp cho viÖc chÕ t¹o s¶n phÈm. §èi víi nh÷ng vËt liÖu khi xuÊt dïng cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ riªng biÖt (c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh...) th× h¹ch to¸n trùc tiÕp cho ®èi tîng ®ã. Trêng hîp vËt liÖu xuÊt dïng cã liªn quan tíi nhiÒu ®èi tîng tËp hîp chi phÝ, kh«ng thÓ tæ chøc h¹ch to¸n riªng ®îc th× ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p ph©n bæ gi¸n tiÕp ®Ó ph©n bæ chi phÝ cho c¸c ®èi tîng cã liªn quan. Tiªu thøc ph©n bæ thêng ®îc sö dông lµ: ph©n bæ theo ®Þnh møc tiªu hao, theo hÖ sè, theo träng lîng, khèi lîng s¶n phÈm... C«ng thøc ph©n bæ nh sau: Chi phÝ vËt liÖu ph©n bæ cho tõng ®èi tîng Tiªu thøc ph©n bæ = x cña tõng ®èi tîng Tæng chi phÝ vËt liÖu cÇn ph©n bæ Tæng tiªu thøc ph©n bæ Tµi kho¶n sö dông: §Ó tËp hîp vµ ph©n bæ chi phÝ NVL trùc tiÕp, kÕ to¸n sö dông TK 621 "Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp" TK nµy ®îc më chi tiÕt cho tõng ®èi tîng vµ cã kÕt cÊu nh sau: Bªn Nî: - TrÞ gi¸ thùc tÕ nguyªn liÖu, vËt liÖu xuÊt dïng trùc tiÕp cho ho¹t ®éng x©y l¾p trong kú h¹ch to¸n. Bªn Cã: - TrÞ gi¸ NVL trùc tiÕp sö dông kh«ng hÕt ®îc nhËp l¹i kho. - 19 - - KÕt chuyÓn hoÆc ph©n bæ trÞ gi¸ nguyªn liÖu, vËt liÖu thùc tÕ sö dông cho ho¹t ®éng x©y l¾p trong kú vµo TK 154 "Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang” vµ chi tiÕt cho c¸c ®èi tîng ®Ó tÝnh gi¸ thµnh c«ng tr×nh x©y l¾p. TK 621 cuèi kú kh«ng cã sè d. - 20 -