Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý chi trả bảo hiển xã hội trên địa bàn huyện hiệp hòa tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN NGỌC HẠNH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HIỆP HÒA, TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN NGỌC HẠNH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HIỆP HÒA, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trần Văn Túy THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM Đ OAN Tác giả xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu đƣợc sử dụng trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đƣợc tập hợp tại cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang chƣa từng đƣợc ai nghiên cứu và công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Bắc Giang, ngày .... tháng .... năm 2014 Tác giả luận văn Trần Ngọc Hạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Tác giả Phòng Quản lý Đào tạo Sau đại học, Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tác giả . Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Văn Túy - ngƣời thầy đã tận tình hƣớng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân t năng của huyện Hiệp Hòa đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong quá trình cung cấp tài liệu thực hiện luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tác giả luận văn. Bắc Giang, ngày .... tháng .... năm 2014 Tác giả luận văn Trần Ngọc Hạnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM Đ OAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ......................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 5. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 3 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI ............................................................................. 5 1.1. Khái quát về Bảo hiểm xã hội .................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của Bảo hiểm xã hội .............................. 5 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm tổ chức và hoạt động Quỹ bảo hiểm xã hội ........ 12 1.2. Quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội .............................................................. 16 1.2.1. Khái niệm và vai trò của quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội .................... 16 1.2.2. Những nghiệp vụ chủ yếu trong quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội ........ 29 1.3. Các nhân tố ảnh hƣởng tới quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội .................... 32 1.3.1. Hệ thống pháp luật, quy định về Bảo hiểm xã hội ................................ 32 1.3.2. Tổ chức bộ máy quản lý, chi trả Bảo hiểm xã hội ................................ 32 1.3.3. Đặc điểm đối tƣợng hƣởng chế độ Bảo hiểm xã hội ............................ 33 1.3.4. Quy trình và thủ tục chi trả Bảo hiểm xã hội ........................................ 33 1.3.5. Vấn đề ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội ...................................................................................................... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 1.3.6. Phối hợp trong công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội ..................... 35 1.4. Kinh nghiệm quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội của một số địa phƣơng trong nƣớc ........................................................................................................ 36 quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội ở huyện Vụ Bản, tỉnh 1.4.1 Nam Định ........................................................................................................ 36 1.4.2. Xuyên, Tỉnh An Giang .................................................................................. 37 1.4.3. Kinh nghiệm quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................... 39 1.4.4. Những b Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang .................................................................... 40 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 .................................................................................. 42 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 43 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 43 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 43 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu .................................................................... 43 2.2.2. Thu thập thông tin ................................................................................. 44 2.2.3. Xử lý thông tin ...................................................................................... 45 2.2.4. Phƣơng pháp phân tích .......................................................................... 45 2.2.5. Các chỉ tiêu phân tích ............................................................................ 47 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 .................................................................................. 49 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN HIỆP HÕA, TỈNH BẮC GIANG ............. 51 3.1. Giới thiệu về Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang............ 51 3.1.1. Vị trí, chức năng của Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa. .......................... 51 3.1.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa. .......... 51 3.1.3. Bộ máy tổ chức của Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa. ....................... 53 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.2. Thực trạng công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2011 - 2013.................................................... 57 3.2.1. Hệ thống các văn bản về Bảo hiểm xã hội đang đƣợc triển khai tại huyện Hiệp Hòa............................................................................................... 57 3.2.2. Đặc điểm về đối tƣợng tham gia và hƣởng Bảo hiểm xã hội ............... 58 3.2.3. Kết quả công tác chi trả Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2011-2013 ........... 59 3.3. Đánh giá công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ........................................................................................ 66 3.3.1. Đánh giá về hệ thống văn bản quy định quản lý Bảo hiểm xã hội ....... 66 3.3.2. Đánh giá về tổ chức bộ máy - nhân sự quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa ................................................................................... 68 3.3.3. Đánh giá về quản lý đối tƣợng hƣởng Bảo hiểm xã hội ....................... 71 3.3.4. Đánh giá về việc lập, chấp hành và quyết toán chi Bảo hiểm xã hội ... 73 3.3.5. Đánh giá về tổ chức các quy trình, thủ tục nghiệp vụ trong công tác chi trả Bảo hiểm xã hội ................................................................................... 76 3.3.6. Đánh giá về tổ chức kiểm tra, kiểm soát nội bộ trong công tác chi trả Bảo hiểm xã hội ......................................................................................... 77 3.3.7. Đánh giá về ứng dụng Công nghệ thông tin trong công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ......................... 78 3.3.8. Đánh giá về sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại BHXH huyện Hiệp Hòa....................................... 80 3.4. Đánh giá chung về công tác quản lý chi trả BHXH tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ........................................................................................ 82 3.4.1. Những kết quả đạt đƣợc ........................................................................ 82 3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 83 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 .................................................................................. 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN HIỆP HÕA,TỈNH BẮC GIANG .................................................. 89 4.1. Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa đến năm 2020 .... 89 4.1.1. Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm xã hội Việt Nam đến năm 2020 ...... 89 4.1.2. Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ....................................................................................................... 90 4.2. Quan điểm hoàn thiện công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ............................................................................... 92 4.3. Những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang ............................................................... 93 4.3.1. Hoàn thiện công tác quản lý đối tƣợng hƣởng Bảo hiểm xã hội .......... 93 4.3.2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý và chi Bảo hiểm xã hội ................ 94 4.3.3. Hoàn thiện công cụ quản lý công tác chi trả Bảo hiểm xã hội ............. 96 4.3.4. Hoàn thiện quy trình chi trả của Bảo hiểm xã hội Hiệp Hòa ................ 97 4.3.5. Hoàn thiện sự phối hợp giữa cơ quan Bảo hiểm xã hội và chính quyền địa phƣơng ............................................................................................ 99 4.3.6. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch, triển khai kế hoạch và quyết toán chi 100 4.4. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang .................................................. 101 4.4.1. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam .......................................... 101 4.4.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Giang .................................. 103 4.4.3. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội huyện Hiệp Hòa ................................ 104 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ................................................................................ 105 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 110 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 112 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ASXH : An sinh xã hội BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH : Bảo hiểm xã hội BHXH TN : Bảo hiểm xã hội tự nguyện BHYT : Bảo hiểm y tế CHLB : Cộng hoà Liên Bang HCSN : Hành chính sự nghiệp ILO : Tổ chức Lao động quốc tế KCN : Khu công nghiệp LLVT : Lực lƣợng vũ trang MSLĐ : Mất sức lao động NHNN&PTNT : Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NLĐ : Ngƣời lao động NQD : Ngoài quốc doanh NSDLĐ : Ngƣời sử dụng lao động NSNN : Ngân sách Nhà nƣớc TNLĐ - BNN : Tai nạn lao động - Bệnh nghề nghiệp UBND : Uỷ ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Số lƣợng các đối tƣợng hƣởng BHXH hàng năm tại huyện Hiệp Hòa ................................................................................ 58 Bảng 3.2: Diễn biến tình hình chi trả BHXH giai đoạn 2011-2013 ......... 59 Bảng 3.3: Tình hình chi trả chế độ hƣu trí giai đoạn 2011-2013 ............. 62 Bảng 3.4: Chế độ trợ cấp mất sức lao động, trợ cấp tuất hàng tháng và trợ cấp TNLĐ - BNN hàng tháng ............................................ 63 Bảng 3.5: Diễn biến tình hình chi trả chế độ trợ cấp một lần giai đoạn 2011-2013 .............................................................................. 65 Bảng 3.6: Diễn biến tình hình chi trả chế độ trợ cấp ngắn hạn ................ 65 Bảng 3.7: Đánh giá về hệ thống pháp luật và văn bản quản lý ................ 67 Bảng 3.8: Tổ chức bộ máy quản lý và chi trả BHXH tại huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc Giang ................................................................ 69 Bảng 3.9: Kết quả nghiên cứu quản lý đối tƣợng hƣởng BHXH ............. 71 Bảng 3.10: Đánh giá quy trình chi trả tại huyện Hiệp Hòa ..................... 76 Bảng 3.11: Đánh giá về ứng dụng CNTT trong công tác quản lý chi trả tại BHXH huyện Hiệp Hòa ................................................ 78 Bảng 3.12: Sự phối hợp trong công tác quản lý chi trả BHXH ............... 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ quản lý chi bảo hiểm xã hội ................................................ 19 Sơ đồ 1.2. Tổ chức bộ máy BHXH cấp huyện................................................ 23 Sơ đồ 3.1: Sơ đồ bộ máy tổ chức của BHXH huyện Hiệp Hòa ...................... 54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu Bảo hiểm xã hội (BHXH) là sự đảm bảo hay bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ – BNN, hết tuổi lao động hoặc chết trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội. Tham gia BHXH, ngƣời lao động yên tâm cống hiến và không phải lo lắng nhiều về những rủi ro mà mình có thể gặp phải trong hoạt động sản xuất, công tác, sinh hoạt. Hoạt động của ngành BHXH rất đa dạng và phong phú bao gồm: Thu BHXH, BHYT bắt buộc, BHTN, thu BHXH, BHYT tự nguyện, chi trả các chế độ chính sách nhƣ: Ốm đau, thai sản, DSPHSK, hƣu trí, tử tuất…, cấp sổ BHXH và thẻ BHYT… BHXH là loại hình mang tính xã hội. Trong hệ thống an sinh xã hội thì hệ thống BHXH giữ vai trò trụ cột, bền vững nhất. Phát triển BHXH sẽ là tiền đề và điều kiện để thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Với chức năng nhiệm vụ đƣợc giao ngành BHXH luôn hƣớng vào mục tiêu chủ yếu sau: Giải quyết đúng chế độ chính sách, chi trả kịp thời và đầy đủ các chế độ BHXH cho NLĐ, đảm bảo quyền lợi về khám chữa bệnh cho ngƣời tham gia BHYT, mở rộng đối tƣợng tham gia BHXH, BHYT, BHTN. Sử dụng quỹ BHXH hợp lý và đúng mục đích. Quỹ BHXH là nguồn tài chính lớn hình thành từ sự đóng góp của NLĐ và NSDLĐ đƣợc tồn tại lại, nguồn tài chính này tƣơng đối nhàn rỗi vì có thể tính toán tƣơng đối chính xác nhu cầu chi BHXH, chi phí quản lý. Để bảo toàn và phát triển nguồn quỹ nhàn rỗi này BHXH đem đầu tƣ lại cho nền kinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 tế trong các chƣơng trình dự án kinh tế - xã hội sẽ phát huy tác dụng lớn và mang lại hiệu quả, đóng góp vào công cuộc xây dựng đất nƣớc. Để BHXH tồn tại và phát triển tác dụng của mình thì mục tiêu đầu tiên là đảm bảo cân đối và tăng trƣởng quỹ BHXH. Trong các khâu để đảm bảo cân đối và tăng trƣởng quỹ BHXH thì công tác chi trả các chế độ BHXH đóng vai trò rất quan trọng. Để làm tốt công tác chi BHXH là cả nỗ lực, phối hợp và cố gắng của tất cả các khâu trong ngành BHXH. Riêng đối với BHXH huyện Hiệp Hòa thời gian qua công tác chi trả BHXH đã đạt đƣợc nhiều thành tựu đáng kể. Nhƣng để thực hiện tốt mục tiêu của công tác chi trả BHXH đó là chi đúng, chi đủ, chính xác, kịp thời đến tận tay đối tƣợng hƣởng thì việc quản lý chi trả các chế độ BHXH vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn. Việc lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang” sẽ góp phần giúp BHXH huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang hoàn thành tốt nhiệm vụ đƣợc giao. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi trả BHXH. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa giai đoạn 2011 - 2013. - Định hƣớng và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 * Đối tượng nghiên cứu Là công tác quản lý chi trả BHXH: Trong đó các khách thể là NLĐ, NSDLĐ, hộ gia đình, cán bộ hƣu trí, … * Phạm vi nghiên cứu Số liệu,tài liệu đánh giá thực trạng là các hoạt động của BHXH - Thời gian: Giai đoạn 2011 - 2013. - Về không gian: Trên địa bàn huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang - Nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH trên địa bàn huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang hoàn thiện công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang đến năm 2020 có cơ sở khoa học. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống, những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả BHXH ở huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang, có ý nghĩa thiết thực cho công tác chi BHXH trên địa bàn huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang và đối với các địa phƣơng có điều kiện tƣơng tự. Nâng cao hiệu quả của công tác quản lý chi trả BHXH tại huyện Hiệp Hòa, đảm bảo quyền lợi cho NLĐ và NSDLĐ, góp phần đảm bảo cân đối và tăng trƣởng quỹ BHXH, BHYT, BHTN. 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận bố cục của đề tài bao gồm 4 chƣơng. Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi trả bảo hiểm xã hội Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý chi trả bảo hiểm xã hội ở huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang . Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả Bảo hiểm xã hội tại huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI TRẢ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Khái quát về Bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của Bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội Năm 1850, lần đầu tiên ở Đức, nhiều bang đã thành lập quỹ ốm đau và yêu cầu công nhân phải đóng góp để dự phòng khi bị giảm thu nhập vì bệnh tật. Từ đó, xuất hiện hình thức bắt buộc đóng góp. Lúc đầu chỉ có giới thợ tham gia, dần dần các hình thức bảo hiểm mở rộng ra cho các trƣờng hợp rủi ro nghề nghiệp, tuổi già và tàn tật. Đến cuối những năm 1880, BHXH đã mở ra hƣớng mới. Sự tham gia là bắt buộc và không chỉ NLĐ đóng góp mà giới chủ và Nhà nƣớc cũng phải thực hiện nghĩa vụ của mình (cơ chế ba bên). Tính chất đoàn kết và san sẻ lúc này đƣợc thể hiện rõ nét: mọi ngƣời, không phân biệt già - trẻ, nam - nữ, lao động phổ thông - lao động kỹ thuật, ngƣời khoẻ - ngƣời yếu mà tất cả đều phải tham gia đóng góp vì mục đích chung. Mô hình này của Đức đã lan dần ra châu Âu, sau đó sang các nƣớc Mỹ Latin, rồi đến Bắc Mỹ và Canada vào những năm 30 của thế kỷ XX. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, BHXH đã lan rộng sang các nƣớc giành đƣợc độc lập ở Châu Á, châu Phi và vùng Caribê. BHXH dần dần đã trở thành một trụ cột cơ bản của hệ thống An sinh xã hội và đƣợc tất cả các nƣớc thừa nhận là một trong những quyền con ngƣời. Sự xuất hiện của BHXH là một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy sự cần thiết phải tham gia hệ thống BHXH và sự cần thiết đƣợc BHXH. Vì vậy, BHXH đã trở thành nhu cầu và quyền lợi của NLĐ và đƣợc thừa nhận là một nhu cầu tất yếu khách quan, một trong những quyền lợi của con ngƣời nhƣ trong Tuyên ngôn nhân quyền của Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nêu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 Khái niệm về BHXH và các khái niệm khác có liên quan Bảo hiểm xã hội từ cách tiếp cận này, có thể nêu khái niệm về BHXH nhƣ sau: Theo tuyên ngôn nhân quyền của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, 1948 thì: “BHXH là sự tổ chức bảo đảm bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập từ nghề nghiệp do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc sức lao động không đƣợc sử dụng, thông qua việc hình thành và sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp pháp khác, nhằm góp phần đảm bảo an toàn kinh tế cho NLĐ và gia đình họ; đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội”.[5] Ngoài ra từ các giác độ khác, cũng có thể có những khái niệm khác nhau về BHXH. - Từ giác độ pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ, sử dụng tiền đóng góp của NLĐ, NSDLĐ và đƣợc sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nƣớc, nhằm trợ cấp vật chất cho ngƣời đƣợc bảo hiểm và gia đình trong trƣờng hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thƣờng do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật (hưu) hoặc chết. - Từ giác độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài chính giữa những ngƣời tham gia bảo hiểm theo quy định của pháp luật. - Từ giác độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho NLĐ khi họ không may gặp phải các “rủi ro xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội… Từ những khái niệm của nhiều nƣớc trên thế giới thì ở Việt Nam luật Bảo hiểm xã hội số 71/2006/QH11 ngày 29/06/2006 của nƣớc Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam cũng đƣa ra khái niệm về BHXH nhƣ sau: Tại Điều 3 Luật BHXH số 71/ 2006/QH11 ngày 29 tháng 06 năm 2006: “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH” Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 Các khái niệm trên đều có những điểm chung nhất định đó là đều thể hiện những nội dung cơ bản về BHXH: - BHXH là một loại hình bảo hiểm mang tính xã hội rất cao. Vì vậy, tổ chức BHXH hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận. - Đối tƣợng của BHXH là thu nhập của NLĐ, nhƣng ngƣời đƣợc bảo vệ không chỉ có NLĐ mà cả gia đình của họ. Vì vậy, BHXH đã, đang và sẽ bảo vệ cho tất cả các thành viên trong cộng đồng xã hội. - Tham gia đóng góp để hình thành nên quỹ BHXH bao gồm cả NLĐ và NSDLĐ. Quỹ BHXH đƣợc hình thành và sử dụng luôn có sự hỗ trợ và bảo hộ của Nhà nƣớc. - Rủi ro và sự kiện trong BHXH đều liên quan đến thu nhập của NLĐ. Đó là các rủi ro nhƣ: Ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, thất nghiệp, tuổi già về hƣu, chết… Mục đích của BHXH là góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia đình họ, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. 1.1.1.2. Bản chất của Bảo hiểm xã hội * Đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội Theo Điều 2 Luật BHXH số 71/ 2006/QH11 ngày 29 tháng 06 năm 2006: Đối tƣợng tham gia BHXH là NLĐ và NSDLĐ và có sự hỗ trợ của Ngân sách nhà nƣớc. Theo luật BHXH thì NLĐ và NSDLĐ là đối tƣợng bắt buộc tham gia BHXH với mức đóng và mức hƣởng theo quy định của luật BHXH. Đối tƣợng tham gia BHXH tự nguyện: Áp dụng cho những NLĐ có lƣơng và những ngƣời làm công việc lao động tự do. NLĐ tự do ngƣời ta tự bỏ một khoản tiền của mình có để đóng góp vào quỹ BHXH mà không có sự hỗ trợ của Ngân sách nhà nƣớc. Đối tƣợng tham gia BHXH là NSDLĐ và Nhà nƣớc. NSDLĐ tham gia BHXH là do họ thấy đƣợc những quyền lợi của bản thân mình bên cạnh đó họ là những đơn vị, những cơ quan sống và làm việc theo những quy định của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 Nhà nƣớc, của Chính Phủ đề ra. Họ muốn công việc của mình đạt kết quả tốt thì một trong những nhân tố làm nên thành công đó là phải quan tâm đến lợi ích của NLĐ. Đối với đối tƣợng là Nhà nƣớc thì họ tham gia với tƣ cách là chủ sở hữu lao động đối với tất cả NLĐ hƣởng lƣơng từ ngân sách nhà nƣớc. * Bản chất của BHXH BHXH là sản phẩm tất yếu của nền kinh tế hàng hóa. Khi trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia đạt đến một mức độ nào đó thì hệ thống BHXH có điều kiện ra đời phát triển. Vì vậy, các nhà kinh tế cho rằng, sự ra đời và phát triển của BHXH phản ánh sự phát triển của nền kinh tế. Một nền kinh tế chậm phát triển, đời sống nhân dân thấp kém không thể có một hệ thống BHXH vững mạnh đƣợc. Kinh tế càng phát triển, hệ thống BHXH càng đa dạng, các chế độ BHXH ngày càng mở rộng, các hình thức BHXH ngày càng phong phú. Thực chất BHXH là sự tổ chức “đền bù” hậu quả của những “rủi ro xã hội” hoặc các sự kiện bảo hiểm. Sự đền bù này đƣợc thực hiện thông qua quá trình tổ chức và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung hình thành do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp pháp khác của quỹ BHXH. Xét trên phạm vi toàn xã hội, BHXH là một bộ phận của GDP, đƣợc xã hội phân phối lại cho những thành viên khi phát sinh nhu cầu BHXH nhƣ ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, già yếu, chết... Phân phối theo chiều dọc là sự phân phối giữa những ngƣời khỏe mạnh chia sẻ cho ngƣời ốm đau, bệnh tật; giữa những ngƣời trẻ cho ngƣời già; giữa những ngƣời không sinh đẻ (nam giới) và ngƣời sinh đẻ (nữ giới); giữa những ngƣời có thu nhập cao và ngƣời có thu nhập thấp... Dƣới góc độ kinh tế, BHXH là sự bảo đảm thu nhập, bảo đảm cuộc sống cho NLĐ khi họ bị giảm hay mất khả năng lao động. Có nghĩa là tạo ra một khoản thu nhập thay thế cho NLĐ khi họ gặp phải các rủi ro thuộc phạm vi BHXH. Dƣới góc độ chính trị, BHXH góp phần liên kết giữa những NLĐ xuất phát từ lợi ích chung của họ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 Dƣới góc độ xã hội, BHXH đƣợc hiểu nhƣ là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống cho NLĐ khi thu nhập của họ bị giảm hay mất. Thông qua đó bảo vệ và phát triển lực lƣợng lao động xã hội, lực lƣợng sản xuất, tăng năng suất lao động ổn định trật tự xã hội. Trong luận văn này, tác giả nghiên cứu về công tác quản lý chi trả BHXH của BHXH cấp huyện, do đó, một số bản chất của công tác quản lý chi trả BHXH đối với cấp huyện đƣợc trình bày khái quát nhƣ sau. * Đối với công tác quản lý của BHXH huyện, nội dung công tác chi trả bảo hiểm -Tổ chức chi trả và quyết toán chế độ ốm đau, thai sản (bao gồm nghỉ DS-PHSK sau ốm đau, thai sản và sau khi điều trị ổn định thƣơng tật, bệnh tật do TNLĐ-BNN), chi trả các chế độ BHXH một lần cho NLĐ do BHXH huyện quản lý thu BHXH và các trƣờng hợp BHXH tỉnh uỷ quyền; -Chi trả lƣơng hƣu, trợ cấp BHXH hàng tháng, trợ cấp tuất một lần, trợ cấp mai táng phí cho các đối tƣợng hƣởng hàng tháng trên địa bàn huyện; -Chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ có hồ sơ đề nghị giải quyết hƣởng BHXH nộp tại BHXH huyện theo quy định (NLĐ bảo lƣu thời gian đóng BHXH, tự đóng tiếp BHXH, nghỉ việc trƣớc thời điểm sinh con hoặc nhận con nuôi theo khoản 2 Điều 14 Nghị định số 152/2006/NĐ-CP ngày 22/12/2006 của Chính phủ,…). * Đối với công tác quản lý chi trả Đối tƣợng BHXH cấp huyện quản lý chi trả là quản lý toàn bộ hoạt động của BHXH bao gồm cả quản lý các đối tƣợng tham gia và hƣởng thụ, quản lý điều kiện, mức hƣởng của từng đối tƣợng tham gia BHXH. 1.1.1.3. Vai trò của Bảo hiểm xã hội * Đối với ngƣời lao động: BHXH đã trực tiếp góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia đình họ khi NLĐ gặp rủi ro hay sự kiện bảo hiểm. Bên cạnh đó BHXH cũng là cơ hội để Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/