Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi më ®Çu
N¨m 1986 trë vÒ tríc nÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá,
mang tÝnh tù cung tù cÊp vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.
MÆt kh¸c do nh÷ng sai lÇm trong nhËn thøc vÒ m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa. NÒn kinh tÕ níc ta ngµy cµng tôt hËu, khñng ho¶ng trÇm träng kÐo dµi,
®êi sèng nh©n d©n thÊp. Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã con ®êng duy nhÊt lµ
ph¶i ®æi míi kinh tÕ .
Sau ®¹i h«Þ §¶ng VI n¨m 1986 nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn sang mét híng ®i míi :ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa- ®ã chÝnh
lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
ViÖc nghiªn cøu vÒ kinh tÕ thÞ trêng-sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cã ý
nghÜa v« cïng to lín c¶ vÒ lý thuyÕt lÉn thùc tÕ. Mét mÆt, cho ta thÊy ®îc tÝnh
kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, vµ sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ
ThÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ë níc ta hiÖn
nay, thÊy ®îc nh÷ng g× ®· ®¹t ®îc vµ cha ®¹t ®îc cña ViÖt nam . MÆt kh¸c,
gióp chóng ta cã c¸i nh×n tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ níc nhµ, ®ång thêi thÊy ®îc vai trß to lín cña qu¶n lý nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nh÷ng gi¶i
ph¸p nh»m ®a níc ta tiÕn nhanh lªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa.
ë ViÖt Nam, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ
néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ lín h¬n thÕ cßn lµ c«ng cô, lµ ph¬ng thøc
®Ó níc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Nhng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ:
Thùc hiÖn m« h×nh nµy b»ng c¸ch nµo ®Ó h¹n chÕ tiªu cùc, t¨ng tÝch cùc gióp
cho kinh tÕ níc ta ngµy cµng ph¸t triÓn s¸nh vai cïng c¸c cêng quèc n¨m ch©u
kh¸c?
ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu, bæ sung vµ hoµn thiÖn nh÷ng quan ®iÓm,
biÖn ph¸p ®Ó nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ
gi÷ v÷ng ®Þnh híng ®ã lµ c«ng viÖc v« cïng thiÕt thùc vµ cÇn thiÕt, cã ý nghÜa
to lín ®èi víi mçi nhµ nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan
träng ®ã nªn t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi nghiªn cøu: “Qu¸ tr×nh h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam”..
§©y lµ mét ®Ò tµi rÊt réng mang tÝnh kh¸i qu¸t cao, mÆc dï rÊt cè g¾ng,
song bµi viÕt cña t«i sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt vÒ néi dung
còng nh h×nh thøc. KÝnh mong c¸c thÇy c« xem xÐt vµ gãp ý ®Ó bµi viÕt cña
t«i ®îc hoµn thiÖn h¬n.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn 1
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kinh tÕ thÞ trêng
I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
1. Kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é kinh tÕ – x· héi. Kinh tÕ thÞ
trêng lµ h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p vËn hµnh kinh tÕ. C¸c qui luËt cña thÞ trêng
chi phèi viÖc ph©n bæ c¸c tµi nguyªn, qui ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ
nµo, vµ s¶n xuÊt cho ai. §©y lµ mét kiÓi tæ chøc kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Nã lµ
ph¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao nhÊt cña kinh tÕ hµng ho¸.
Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tån t¹i vËn ®éng cña nÒn kinh
tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng, thËt ra kinh tÕ thÞ trêng lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn
kh¸ch quan cña x· héi loµi ngêi. NÒn kinh tÕ thÞ trêng cã kh¶ n¨ng “tù ®éng”
tËp hîp trÝ tuÖ vµ tiÒm lùc cña hµng triÖu con ngêi híng tíi lîi Ých chung cña
x· héi, do ®ã nã thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶
s¶n xuÊt, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét x· héi.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng lµ qu¸ tr×nh më réng
ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn khoa häc – c«ng nghÖ míi vµ øng dông
chóng vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt – kinh doanh. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, cña khoa häc - kÜ
thuËt, cña lùc lîng s¶n xuÊt.
2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng g¾n víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n
xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh:
2.1. Qu¸ tr×nh tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i ®èi víi lao ®éng x· héi.
S¶n xuÊt bao giê còng mang tÝnh chÊt x· héi.TÝnh x· héi cña s¶n xuÊt
kh«ng chØ tån t¹i trong buæi ®Çu h×nh thµnh x· héi con ngêi, mµ cßn ph¸t triÓn
cao h¬n trong ®iÒu kiÖn cña x· héi hiÖn ®¹i.
X· héi ho¸ s¶n xuÊt lµ sù liªn kÕt nhiÒu qu¸ tr×nh kinh tÕ riªng biÖt
thµnh qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, tån t¹i, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn liªn tôc nh mét
qu¸ hÖ thèng h÷u c¬, ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan phï hîp víi tr×nh ®é
ph¸t triÓn cao cña lùc lîng s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu mang
tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt.
X· héi ho¸ ®îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña sù ph©n c«ng vµ ph©n
c«ng l¹i lao ®éng x· héi . Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ngêi
s¶n xuÊt vµo nh÷ng nghµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi, lµ c¬ së cña s¶n xuÊt
vµ lu th«ng hµng ho¸. Theo dßng lÞch sö, ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn cïng
víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi, ph©n c«ng lao ®éng t¹o ra sù
hîp t¸c vµ trao ®æi lao ®éng, h×nh thøc ®Çu tiªn lµ hiÖp t¸c gi¶n ®¬n. Víi h×nh
thøc nµy, lÇn ®Çu tiªn lao ®éng ®îc x· héi ho¸, “ ngêi lao ®éng tæng hîp”
xuÊt hiÖn, tiÕp ®Õn lµ sù ph©n c«ng trong c«ng trêng thñ c«ng g¾n liÒn víi sù
chuyªn m«n ho¸ c«ng cô thñ c«ng dùa trªn tay nghÒ cña ngêi lao ®éng. M¸y
mãc ra ®êi lµ mét nÊc thang míi cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn s¶n
xuÊt dùa trªn c¬ khÝ, khi mµ hiÖp t¸c lao ®éng thùc sù trë thµnh " tÊt yÕu kü
thuËt" lÊy m¸y mãc lµm chñ thÓ. §Õn lît m×nh, ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ thóc
®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hiÖp t¸c lao ®éng trªn ®é míi cao h¬n.
2.2. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt.
Qu¸ tr×nh nµy g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c h×nh thøc
tõ së h÷u ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ së h÷u riªng ®éc lËp tíi së h÷u chung,
së h÷u tËp thÓ, së h÷u nhµ níc, cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tõ c«ng ty
t nh©n tíi c«ng ty liªn doanh ®Õn c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n...tõ h×nh thøc
cac-ten tíi xanh-®i-ca, t¬rít, c«ng-xac-xi-on, tõ nh÷ng c«ng ty quèc gia ®Õn
c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia cã c¸c chi nh¸nh ë nhiÒu níc.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ t liÖu
s¶n xuÊt, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. V× vËy
h×nh thøc, quy m«, ph¹m vi còng nh tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶i do ý
muèn chñ quan cña con ngêi quyÕt ®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö
tù nhiªn.
2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ trêng
míi
X· héi ho¸ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c nghÒ,
c¸c vïng ngµy cµng cao vµ chÆt chÏ. Mèi liªn hÖ nµy kh«ng chØ diÔn ra trªn
lÜnh vùc lu th«ng mµ cßn diÔn ra trong lÜnh vùc ®Çu t, hîp t¸c khoa häc- c«ng
nghÖ vµ díi c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt ®a d¹ng, phong phó. Qu¸ tr×nh
h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng
nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ trêng ®Çu vµo s¶n xuÊt. C«ng nghÖ lµ tinh hoa trÝ tuÖ, lµ
lao ®éng s¸ng t¹o cña con ngêi ®Ó phôc vô con ngêi. ChÝnh c«ng nghÖ lµ ch×a
kho¸ cho sù ph¸t triÓn, lµ c¬ së vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x·
héi dùa trªn nÌn t¶ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ bÒn v÷ng vµ t¨ng trëng cao. C«ng
nghÖ lµm biÕn ®æi c¬ cÊu x· héi ®ång thêi nã còng lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi
x· héi, sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng kü thuËt.
Ngoµi ra, x· héi ho¸ s¶n xuÊt cßn biÓu hiÖn ë tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña
s¶n phÈm. Trong nÒn s¶n xuÊt x· héi ho¸, s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua tay nhiÒu
ngêi , nhiÒu c«ng ®o¹n. TÝnh ®a d¹ng cña nhu cÇu phæ biÕn vµ sù kh¸c nhau
trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt ë c¸c nuøc ®ßi hái bÊt cø nÒn kinh tÕ
nµo còng ph¶i cã sù trao ®æi kÕt qu¶ ho¹t ®éng lao ®éng víi bªn ngoµi víi
møc ®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Sù tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ díi nhiÒu h×nh thøc sÏ ra t¨ng sù thÝch øng vµ phï hîp vÒ c¬ cÊu cña nÒn kinh
tÕ víi bªn ngoµi. Ngµy nay trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp
t¸c quèc tÕ th× mét s¶n phÈm kh«ng chØ mét c«ng ty hay mét quèc gia s¶n
xuÊt ra mµ cã thÓ do nhiÒu c«ng ty thuéc nhiÒu quèc gia s¶n xuÊt ra.
II. C¸c bíc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn qua 3 bíc: Tõ kinh tÕ tù nhiªn sang nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n; tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng tù
do; tõ kinh tÕ thÞ trêng tù do sang kinh tÕ hçn hîp.
1.Tõ kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n.
Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ
tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ thuÇn nhÊt hîp thµnh(c¸c gia ®×nh n«ng d©n
gia trëng, c¸c c«ng x· n«ng n«ng th«n, c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn) vµ mçi ®¬n vÞ
kinh tÕ Êy lµm ®ñ mäi c«ng viÖc ®Î t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng.
Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu;
n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô kü thuËt canh t¸c l¹c hËu dùa
vµo ch©n tay lµ chñ yÕu chØ cã mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc phêng héi
míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. §©y chÝnh lµ m« h×nh kinh tÕ ®ãng kÝn,
kh«ng cã sù giao lu s¶n phÈm víi bªn ngoµi, nã tån t¹i suèt mét thêi kú dµi
cho ®Õn chÕ ®é phong kiÕn.
Bíc ®i chñ yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng
ho¸ gi¶n ®¬n. §iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña
kinh tÕ hµng ho¸. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸.
Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù
nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm kh¸c
nhau ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. Ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph¬ng nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c
nhau. Mçi ngêi chØ tËp trung s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã u thÕ,
®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ
®êi sèng cña m×nh, hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng trao ®æi
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
mua b¸n hµng ho¸ víi nhau, trªn c¬ së ®ã thÞ trêng, tiÒn tÖ còng ra ®êi vµ ph¸t
triÓn.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n xuÊt nhá, gi¶n ®¬n
nhng lµ mét bíc tiÕn trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi. S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n
®¬n lµ s¶n xuÊt dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn kü
thuËt thñ c«ng l¹c hËu. Khi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n, s¶n
xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín h¬n. Qu¸
tr×nh ®ã diÔn ra trong thêi kú qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn lªn x· héi t b¶n.
2.Tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn kinh tÕ thÞ trêng tù do.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do ra ®êi tõ tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n
nhng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. ë
®©y ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ c«ng nh©n lµm thuª, kh«ng ph¶i lµ ngêi së h÷u t
liÖu s¶n xuÊt mµ t liÖu s¶n xuÊt lµ cña nhµ t b¶n. S¶n phÈm lao ®éng do nh÷ng
c«ng nh©n lµm ra thuéc vÒ nhµ t b¶n.
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, t¸c ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ dÉn
tíi sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña lùc lîng s¶n xuÊt. Do t¸c ®éng tù ph¸t ®ã, do sù
biÕn ®éng cña gi¸ c¶, c¹nh tranh ®· lµm ph©n ho¸ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸ vµ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh chñ nghÜa t
b¶n. Kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n ®Î ra chñ nghÜa t b¶n, s¶n xuÊt hµng ho¸ trong
thêi kú nµy c¹nh tranh gay g¾t. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt qui m« lín, c¸c
nguån lùc tù nhiªn ngµy cµng khan khiÕm buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i kh«ng
ngõng c¶i tiÕn ®æi m¬Ý kü thuËt, c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, sö dông tiÕt kiÖm c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. §©y lµ ®éng lùc
m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸.
3.Tõ kinh tÕ thÞ trêng tù do sang kinh tÕ hçn hîp
XuÊt ph¸t cña quan ®iÓm “kinh tÕ hçn hîp” cã tõ cuèi nh÷ng n¨m cña
thÕ kû XIX. Sau khi thêi kú chiÕn tranh, nã ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc Mü, nh
A.Hasen, tiÕp tôc nghiªn cøu. T tëng nµy ®îc ph¸t triÓn trong “kinh tÕ häc”
cña P.A.Samuelson.
NÕu c¸c nhµ kinh tÕ häc Cæ ®iÓn vµ Cæ ®iÓn míi say sa víi “bµn tay v«
h×nh” vµ “c©n b»ng tæng qu¸t”, trêng ph¸i Keynes vµ Keynes míi say sa víi
“bµn tay nhµ níc”, th× P.A.Samuelson chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i dùa
vµo c¶ “hai bµn tay”, lµ c¬ chÕ thÞ trêng vµ nhµ níc. ¤ng cho r»ng diÒu hµnh
mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã chÝnh phñ hoÆc thÞ trêng th× còng nh vç tay b»ng
mét bµn tay”.
C¬ chÕ thÞ trêng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã, c¸ nh©n ngêi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh t¸c ®éng lÉn nhau qua thÞ trêng ®Ó x¸c
®Þnh ba vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ lµ: c¸i g×? Nh thÕ nµo? Vµ cho
ai? C¬ chÕ thÞ trêng “kh«ng ph¶i lµ mét sù hçn hîp mµ lµ trËt tù kinh tÕ”.
Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù
gi¸c nh©n d©n vµ doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ trêng. Nã lµ mét
ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc vµ hµnh ®éng cña hµng triÖu c¸ nh©n
kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m, nã vÉn gi¶i ®îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh
lín nhÊt ngµy nay kh«ng thÓ gi¶i næi. Kh«ng ai thiÕt kÕ ra nã. Nã tù nhiªn, vµ
còng nh x· héi loµi ngêi, nã ®ang thay ®æi.
ThÞ trêng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã, ngêi b¸n mét thø hµng ho¸ t¸c
®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸. Nh vËy, nãi ®Õn
thÞ trêng vµ c¬ chÕ thÞ trêng lµ ph¶i nãi tíi hµnh ho¸, ngêi b¸n vµ ngêi mua,
gi¸ c¶ hµng ho¸. Hµng ho¸ bao gåm tiªu dïng, dÞch vô vµ yÕu tè s¶n xuÊt nh
lao ®éng, ®Êt ®ai, t b¶n. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn thÞ trêng hµng tiªu dïng vµ thÞ
trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trong hÖ thèng thÞ trêng, mçi hµng ho¸, mçi lo¹i
dÞch vô ®Òu cã gi¸ c¶ cña nã. Gi¸ c¶ mang l¹i thu nhËp cho hµng ho¸ mang ®i
b¸n. Vµ mçi ngêi l¹i dïng thu nhËp ®ã ®Ó mua hµng m×nh cÇn. NÕu mét lo¹i
hµng ho¸ nµo ®ã cã nhiÒu ngêi mua, th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸ lªn ®Ó ph©n phèi
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
mét lîng cung h¹n chÕ. Gi¸ lªn cao sÏ thóc ®Èy ngêi s¶n xuÊt lµm ra nhiÒu
hµng ho¸ h¬n. Khi cã nhiÒu hµng ho¸, ngêi b¸n muèn mua nhanh ®Ó gi¶i
quyÕt hµng cña m×nh nªn h¹ gi¸ xuèng. Khi h¹ gi¸, sè ngêi mua hµng ®ã t¨ng
lªn. Do ®ã, ngêi b¸n l¹i t¨ng gi¸ lªn. Nh vËy, trong c¬ chÕ thÞ trêng cã mét hÖ
thèng tù t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt. “Gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn tÝn
hiÖu cña x· héi”. Nã chØ cho ngêi s¶n xuÊt biÕt s¶n xuÊt c¸i g× vµ nh thÕ nµo
vµ còng th«ng qua ®ã thùc hiÖn ph©n phèi cho ai.
Nãi ®Õn c¬ chÕ thÞ trêng lµ ta ph¶i nãi ®Õn cung - cÇu hµng ho¸, ®ã lµ sù
kh¸i qu¸t cña hai lùc lîng ngêi b¸n vµ ngêi mua trªn thÞ trêng. Sù biÕn ®éng
cña gi¸ c¶ ®· lµm cho tr¹ng th¸i c©n b»ng cung - cÇu thêng xuyªn biÕn ®æi vµ
®ã còng chÝnh lµ néi dung cña quy luËt cung - cÇu hµng ho¸.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hai «ng vua: Ngêi tiªu
dïng vµ kü thuËt. Ngêi tiªu dïng thèng trÞ thÞ trêng, v× hä lµ ngêi bá tiÒn ra ®Ó
mua hµng ho¸ do doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Song, kü thuËt h¹n chÕ ngêi tiªu
dïng v× nÒn s¶n xuÊt b»ng tiÒn cña ngêi mua, kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò
ph¶i s¶n xuÊt hµng g×. Nh vËy, nhu cÇu ph¶i chÞu theo cung øng cña ngêi kinh
doanh. V× ngêi s¶n xuÊt ph¶i ®Þnh gi¸ hµng cña m×nh theo chi phÝ s¶n xuÊt.
Nªn hä s½n sµng chuyÓn sang lÜnh vùc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Nh vËy thÞ trêng
chÞu sù chi phèi cña c¶ chi phÝ kinh doanh, lÉn c¸c quyÕt ®Þnh cung-cÇu cña
ngêi tiªu dïng quy ®Þnh. ë ®©y, thÞ trêng ®ãng vai trß m«i giíi trung gian hoµ
gi¶i së thÝch ngêi tiªu dïng vµ h¹n chÕ kü thuËt.
Còng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t
®éng cña ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu
vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc Ýt
cã ngêi tiªu dïng. Lîi nhuËn ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü
thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n ph¶i lµ mét hÖ
thèng hçn hîp ®Ó gi¶i quyÕt tèt nhÊt ba vÊn ®Ò cã b¶n cña nÒn kinh tÕ.
IIIC¬ chÕ thÞ trêng
1.Hµng ho¸.
Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng , mét lµ nã cã thÓ tho¶ m·n ®îc nhu
cÇu nµo ®ã cña con ngêi, hai lµ nã ®îc s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i ®Ó ngêi s¶n
xuÊt ra nã tiªu dïng mµ lµ ®Ó ®em ra trao ®æi. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh: Bao
gåm thuéc tÝnh gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
Gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong
hµng ho¸. S¶n phÈm nµo mµ kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ngêi th×
kh«ng cã gi¸ trÞ, khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi. Gi¸ trÞ
trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ lµ mét ph¹m trï lÞch sö
nã g¾n liÒn víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, khi nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng
ho¸ th× cßn tån t¹i ph¹m trï gi¸ trÞ.
Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n mét nhu
cÇu nµo ®ã cña con ngêi. C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña
s¶n phÈm ®ã qui ®Þnh. Gi¸ trÞ sö dông thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng
nã lµ néi dung cña cña c¶i, kh«ng kÓ h×nh thøc x· héi cña c¶i ®ã nh thÕ nµo.
Víi ý nghÜa nh vËy th× gi¸ trÞ sö dông lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn. Mét s¶n
phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông nhng kh«ng ph¶i bÊt
cø s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸. Trong kinh tÕ hµng
ho¸, gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi.
2.TiÒn tÖ
Trong giai ®o¹n ®Çu cña trao ®æi hµng ho¸, ngêi ta ®æi trùc tiÕp mét vËt
nµy lÊy mét vËt kh¸c, víi sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi
vµ trao ®æi hµng ho¸ trong thêi k× suy tµn cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû,
nh÷ng nhîc ®iÓm cña h×nh th¸i gi¸ trÞ toµn bé hay më réng cµng thÓ hiÖn râ
rÖt.Trong qu¸ tr×nh troa ®æi hµng ho¸ xuÊt hiÖn mét nhu cÇu lµ nh÷ng ngêi chñ
hµng ho¸ ph¶i t×m ®îc mét lo¹i hµng ho¸ nµo mµ ®îc nhiÒu ngêi a thÝch ®Ó ®æi
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
hµng ho¸ cña m×nh lÊy hµng ho¸ ®ã. Sau ®ã dïng hµng ho¸ Êy ®æi lÊy thø
hµng ho¸ mµ m×nh cÇn. Nh vËy viÖc trao ®æi kh«ng cßn lµ trùc tiÕp mµ ph¶i
qua mét bíc trung gian. Lùc lîng s¶n xuÊt tiÕp tôc ph¸t triÓn cuéc ph©n c«ng
lao ®éng x· héi lín lÇn thø hai thóc ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ lu
th«ng hµng ho¸, ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt gi÷a
c¸c vïng, nh vËy tiÒn tÖ ®· xuÊt hiÖn. TiÒn tÖ xuÊt hiÖn lµ kÕt qu¶ l©u dµi vµ tÊt
nhiªn cña trao ®æi hµng ho¸. TiÒn tÖ cã kh¶ n¨ng trao ®æi trùc tiÕp víi mäi
hµng ho¸,nã trë thµnh ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña c¸c hµng ho¸. TiÒn tÖ lµ
thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®îc t¹o ra lµ vËt ngang gi¸ chung cho c¸c hµng ho¸
kh¸c. Nã thÓ hiÖn gi¸ trÞ lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt hµng ho¸.
Tõ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi ®· ra ®êi mét lo¹i
hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. §ã lµ tiÒn tÖ. Trong lÞch
sö tiÒn tÖ, nhiÒu lo¹i hµng ho¸ ®· ®îc sö dông cho vai trß nµy nh vá èc, gia
sóc,...s¾t, ®ång, b¹c, vµng...B¶n th©n chóng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ cã gi¸
trÞ. Sù ra ®êi cña tiÒn giÊy ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña chóng tÝnh b»ng b¹c, hoÆc vµng. Nhng ngµy nay mäi nÒn kinh tÕ
hiÖn ®¹i ®Òu kh«ng cã bÊt kú mét sù høa hÑn ®¶m b¶o “gi¸ trÞ thùc” cña
chóng.
Nhu cÇu trao ®æi ®· ph¸t triÓn ®Õn møc cÇn cã nh÷ng lo¹i tiÒn míi
kh«ng chØ lµ tiÒn giÊy, sÐc mµ cßn thÎ tÝn dông, tiÒn ®iÖn tö v.v...Nã ®îc
chuyÓn nhîng th«ng qua c¸c m¸y tÝnh, ®êng ®iÖn tho¹i vµ thËm chÝ cã thÓ tån
t¹i trªn giÊy tê.
Nh vËy ngµy nay, tiÒn ®îc coi lµ mäi thø ®îc x· héi chÊp nhËn dïng
lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n vµ trao ®æi. B¶n th©n chóng cã thÓ cã hoÆc kh«ng
cã gi¸ trÞ riªng.
3. Gi¸ c¶.
Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Trong nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nãi chung còng nh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi
k× qu¸ ®é ë níc ta, gi¸ c¶ lµ c«ng cô v« cïng quan träng kh«ng nh÷ng ®Î b¶o
®¶m cho lu th«ng hµng ho¸ còng tø lµ cho sinh ho¹t ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp
®îc thuËn lîi mµ cßn ®Ó ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ tiªu dïng theo híng cã lîi cho
lao ®éng. Gi¸ c¶ trong thêi k× qu¸ ®é thÓ hiÖn nh÷ng lîi Ých kh¸c nhau, cho
nªn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó t¹o ra mét sù nhÊt trÝ gi÷a c¸c lîi Ých ®a
d¹ng ®ã.
Gi¸ c¶ ph¶n ¸nh t×nh h×nh cung-cÇu, cã thÓ nhËn biÕt sù khan hiÕm t¬ng
®èi cña hµng ho¸ qua sù biÕn ®æi gi¸ c¶. Tin tøc vÒ gi¸ c¶ cã thÓ híng dÉn ®¬n
vÞ kinh tÕ cã liªn quan ®Þnh ra nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, kh«ng cã nh÷ng
th«ng tin vÒ gi¸ c¶ quyÕt s¸ch sÏ kh«ng chuÈn x¸c thËm trÝ cã nh÷ng quyÕt
s¸ch mï qu¸ng.Trong lÜnh vùc ph©n phèi,lu th«ng vµ tiªu dïng, sù biÕn ®æi gi¸
c¶ còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó chÝnh phñ, xÝ nghiÖp vµ c¸ nh©n
®Þnh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh.
Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ cã thÓ dÉn tíi sù biÕn ®éng cña cung cÇu, s¶n
xuÊt vµ tiªu dïng, biÕn ®éng vÒ lu chuyÓn tµi nguyªn. Khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i
hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn th× ngêi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ t¨ng s¶n xu©ts
mÆt hµng ®ã vµ tÊt nhiªn sÏ thu hót tµi nguyªn x· héi lu chuyÓn vµo ngµnh ®ã
nhng gi¸ c¶ t¨ng cã thÓ lµm cho tiªu dïng gi¶m nhu cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ ®ã.
Khi gi¸ c¶ gi¶m ngêi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ gi¶m s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸
Êy vµ do ®ã mét phÇn tµi nguyªn cã thÓ kh«ng lu chuyÓn vµo ngµnh Êy, tiªu
dïng l¹i cã thÓ t¨ng lªn. ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy mµ gi¸ c¶ ®iÒu tiÕt qui m«
s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp sù bè trÝ tµi nguyªn gi÷a c¸c ngµnh vµ c©n ®èi gi÷a
tæng cÇu vµ tæng cung cña x· héi.
Gi¸ c¶ lªn xuèng nh mét bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt lîi Ých cña mäi ngêi,
chØ huy hµnh ®éng cña ngêi s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt hµnh vi cña ngêi tiªu dïng.Gi¸
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
c¶ cßn cã chøc n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt, gi¶m lîng lao ®éng x· héi
trung b×nh cÇn thiÕt vµ chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc
d©n, thu nhËp c¸ nh©n. Gi¸ c¶ chØ cã thÓ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng trªn dùa vµo
tiÒn tÖ. Gi¸ c¶ cã ®Çy ®ñ tÝnh ®µn håi, thÞ trêng ph¶i cã tÝnh c¹nh tranh ®Çy ®ñ
nÕu kh«ng sÏ lµm thiÖt h¹i chøc n¨ng cña gi¸ c¶.
Tríc ®©y do c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu nªn t¸c dông
cña qui luËt gi¸ trÞ bÞ xem nhÑ, v× thÕ hÖ thèng gi¸ c¶ cña níc ta rÊt bÊt hîp lÝ.
Gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®îc gi¸ trÞ còng kh«ng ph¶n ¸nh ®îc cung- cÇu, tû gi¸
gi÷a c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau còng nh gi÷a c¸c hµng ho¸ cïng lo¹i còng bÊt
hîp lÝ. Sù bÊt hîp lÝ trªn lµm cho gi¸ c¶ kh«ng ph¸t huy ®îc vai trß lµ ®ßn bÈy
kinh tÕ m¹nh mÏ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc
cña ngêi lao ®éng.
§Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, ®iÒu ®Çu tiªn ®Æt ra ®èi víi sù h×nh
thµnh gi¸ c¶ lµ ph¶i lÊy gi¸ trÞ lµm c¬ së vµ dùa vµo yªu cÇu cña qui luËt gi¸ trÞ
§ång thêi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ cßn ph¶i chÞu quan hÖ cña qui luËt
cung - cÇu hµng ho¸, sè lîng ph¸t hµnh tiÒn giÊy víi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña
nhµ níc ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh...Qui luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ th«ng qua
cung cÇu cã ý nghÜa quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Cho nªn vËn dông
qui luËt gi¸ trÞ, t×nh h×nh cung cÇu trªn thÞ trêng ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ lµ ph¬ng
tiÖn vµ lµ con ®êng quan träng thóc ®Èy tiÕn bé x· héi.
MÆc dï c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH lµ c¬
chÕ cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, song c¬ chÕ
h×nh thµnh gi¸ c¶ ph¶i tõ thÞ trêng lµ chñ yÕu, ngêi s¶n xuÊt kinh doanh cã
quyÒn ®Þnh gi¸.C¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ nµy ®ßi hái nhµ níc trong khi chØ ®¹o vµ
qu¶n lý gi¸ c¶ ph¶i lµm cho tuyÖt ®¹i ®a sè hµng ho¸ phï hîp víi gi¸ thÞ
truêng do c¸c tæ chøc kinh tÕ c¨n cø vµo quan hÖ cung cÇu cña thÞ trêng qui
®Þnh, th«ng qua gi¸ c¶ nhµ níc ®iÒu tiÕt, híng dÉn viÖc ®Çu t mét c¸ch hîp lý.
4. Lîi nhuËn.
Do cã sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa, nªn khi b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶ thÞ thêng (b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸) nhµ
t b¶n thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi gäi lµ lîi nhuËn. So s¸nh lîi nhuËn víi gi¸ trÞ
thÆng d cho thÊy:
VÒ lîng, nÕu cung b»ng cÇu vµ do ®ã gi¸ hµng ho¸ b¸n ra theo ®óng gi¸
trÞ cña nã th× sè lîng lîi nhuËn thu ®îc b»ng gi¸ trÞ thÆng d. NÕu cung nhá
hoÆc lín h¬n cÇu gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ sÏ cao h¬n lîng hay thÊp h¬n gi¸ trÞ
cña nã th× tõng t b¶n c¸ biÖt cã thÓ thu ®îc mét lîng lîi nhuËn lín h¬n hoÆc
nhá h¬n lîng gi¸ trÞ thÆng d. Nhng trong toµn x· héi, tæng sè gi¸ c¶ ngang
b»ng víi tæng sè gi¸ trÞ cña hµng ho¸, tæng sè lîi nhuËn ngang b»ng víi tæng
sè gi¸ trÞ thÆng d.
VÒ chÊt, gi¸ trÞ thÆng d lµ bé phËn gi¸ trÞ míi do lao ®éng mµ c«ng
nh©n t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt d«i ra ngoµi ph©nf bï l¹i gi¸ trÞ trung b×nh
kh¶ biÕn mµ nhµ t b¶n ®· tr¶ cho c«ng nh©n, cßn lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÓu
hiÖn bªn ngoµi cña gi¸ trÞ thÆng d, lµ gi¸ trÞ thÆng dù khi nã ®Þc quan niÖm lµ
con ®Î cña toµn bé t b¶n øng ra, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña toµn tue b¶n ®Çu t
vµo s¶n xuÊt vµ kinh doanh.
C.M¸c viÕt: “gi¸ trÞ thÆng d hay lµ lîi nhuËn, chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ
d«i ra Êy cña gi¸ trÞ hµng ho¸ so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, nghÜa lµ phÇn
d«i ra cña tæng sè lîng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ so víi sè lîng
lao ®éng ®îc tr¶ c«ng chøa ®ùng trong hµng ho¸”.
Ph¹m trï lîi nhuËn ph¶n ¸nh sai lÖch b¶n chÊt quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a t
b¶n vµ lao ®éng, v× nã lµm cho ngêi ta tëng r»ng gi¸ trÞ thÆng d kh«ng ph¶i chØ
do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Thùc chÊt lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d còng lµ
mét, lîi nhuËn ch¼ng qua chØ lµ mét h×nh th¸i thÇn bÝ cña gi¸ trÞ thÆng d ‘
5.Quy luËt gi¸ trÞ.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng
ho¸. Chõng nµo cßn trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ.
Theo quy luËt nµy, s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt. Trong nÒn kinh tÕ hµng
ho¸, vÊn ®Ò quan träng lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®îc hay kh«ng? §Ó
hµng ho¸ cã thÓ b¸n ®îc th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸
ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï hîp
víi møc hao phÝ mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Trong trao ®æi hµng ho¸
còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ
sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®îc khi lîng gi¸ trÞ cña chóng
ngang nhau. Theo nghÜa ®ã th× trao ®æi ph¶n ¸nh theo nguyªn t¾c ngang gi¸.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu tîng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng
cña gi¸ c¶ hµng ho¸.
Trong s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt viÖc ph©n phèi t liÖu s¶n xuÊt
v¸ søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù biÐn ®éng cña gi¸ c¶
hµng ho¸. Nh d· nãi trªn, do ¶nh hëng cña quan hÖ cung - cÇu, gi¸ c¶ hµng
ho¸ trªn thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã. NÕu cã ngµnh nµo ®ã
cung kh«ng ®¸p øng cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ lªn cao th× s¶n xuÊt ®æ x« vµo ngµnh
®ã. Ngîc l¹i, khi ngµnh ®ã thu hót qu¸ nhiÒu lao ®éng x· héi, cung vît qu¸
cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ h¹ xuèng th× ngêi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng ho¸
cao. Nhê vËy, t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch
tù ph¸t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Sù biÕn ®éng xung quanh gi¸ trÞ
kh«ng nh÷ng chØ râ sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ mµ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt
nguån hµng tõ n¬i gi¸ thÊp ®Õn n¬i gi¸ cao.
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, ngßi nµo cã hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt Ýt
h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ngêi
®ã cã lîi, cßn ngêi nµo cã hao phÝ c¸ biÖt lín h¬n hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn
thiÕt th× sÏ bÞ thiÖt, v× kh«ng thu ®îc toµn ®îc lao ®éng ®· hao phÝ. Muèn ®øng
v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh mçi ngêi s¶n xuÊt ®Òu lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i
tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. V× thÕ, trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lùc
lîng s¶n xuÊt ®îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn
kinh tÕ tù cÊp, tù tóc.
Trong cuéc c¹nh tranh ch¹y theo gi¸ trÞ, lao ®éng c¸ biÖt cña mçi ngêi
s¶n xuÊt kh«ng nhÊt trÝ víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nh vËy, quy luËt gi¸ trÞ
cã ý nghÜa b×nh tuyÓn, ®¸nh gi¸ ngêi s¶n xuÊt. VÒ ph¬ng diÖn nµy quy luËt gi¸
trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng ®èi víi ngêi s¶n xuÊt.
6.Quy luËt cung-cÇu
CÇu lµ khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ ngêi tiªu dïng mua trong mét
thêi kú t¬ng øng víi gi¸ c¶, thu nhËp vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ x¸c ®Þnh. Ngêi
tiªu dïng ë ®©y bao gåm d©n c, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¶ níc ngoµi.
Tiªu dïng bao gåm c¶ tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n.
Lîng cÇu phô thuéc vµo c¸c yÕu tè chñ yÕu nh: thu nhËp, søc mua cña
tiÒn tÖ, gi¸ c¶ hµng ho¸, l·i suÊt, thÞ hiÕu cña ngêi tiªu dïng. Trong ®ã, gi¸ c¶
hµng ho¸ lµ nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp vµ tû lÖ nghÞch víi lîng cÇu, gi¸ c¶ cµng
cao th× cÇu vÒ hµng ho¸ ®ã thÊp, ngîc l¹i gi¸ c¶ hµng ho¸ thÊp, lîngcÇu sÏ cao.
Cung lµ khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ chñ thÓ kinh tÕ ®em b¸n ra
thÞ trêng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, t¬ng øng víi møc gi¸ c¶, kh¶ n¨ng s¶n
xuÊt, chi phÝ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh.
Lîng cung phô thuéc vµo kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, vµo sè lîng vµ chÊt lîng
c¸c nguån lùc, c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®îc sö dông, n¨ng suÊt lao ®éng vµ chi phÝ
s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng lµ yÕu tè trùc tiÕp ¶nh
hëng tíi lîng cung vÒ hµng ho¸, dÞch vô ®ã. Cung tû lÖ thuËn víi gi¸. Gi¸ c¶
cao th× cung lín vµ ngîc l¹i, gi¸ c¶ thÊp th× cung gi¶m.
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Quan hÖ cung cÇu lµ quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi b¸n vµ nh÷ng ngêi mua,
gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; lµ nh÷ng quan hÖ cã vai trß quan
träng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kh«ng ph¶i chØ cã gi¸ c¶ ¶nh hëng tíi cung
cÇu mµ quan hÖ cung cÇu ¶nh hëng tíi viÖc x¸c ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ trêng.
Khi cung lín h¬n cÇu, ngêi b¸n ph¶i gi¶m gÝa, gi¸ c¶ cã thÓ thÊp h¬n
gi¸ trÞ hµng ho¸ . Khi cung nhá h¬n cÇu, ngêi b¸n cã thÓ t¨ng gi¸, gi¸ c¶ cã
thÓ cao h¬n gi¸ trÞ. Khi cung b»ng cÇu, ngêi b¸n sÏ b¸n hµng ho¸ theo ®óng
gi¸ trÞ gi¸ c¶ b»ng gi¸ trÞ. Khi ®ã c©n b»ng thÞ trêng xuÊt hiÖn t¹i møc gi¸ mµ
t¹i ®ã lîng cung vµ cÇu b»ng nhau. Møc gi¸ ®ã gäi lµ gi¸ c©n b»ng, s¶n lîng
®ã gäi lµ s¶n lîng c©n b»ng.
PhÇn 2
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam.
I.Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh
híng XHCN ë ViÖt Nam
1.C¬ chÕ cò vµ h¹n chÕ cña nã.
C¬ chÕ cò lµ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. §ã lµ c¬ chÕ mµ ë ®ã
Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, thÓ hiÖn ë
sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do Trung ¬ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu
ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m. C¸c doanh nghiÖp c¨n cø vµo chØ tiªu kÕ ho¹ch
cña nhµ níc tõ ®ã lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cho m×nh.
Trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, c¸c c¬ quan nhµ níc can thiÖp
qóa s©u vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhng l¹i
kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, tõ ®ã lµm cho c¸c
doanh nghiÖp thô ®éng kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh s¸ng t¹o, c¸c quan hÖ kinh tÕ
bÞ hiÖn vËt ho¸. Quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ mang tÝnh h×nh thøc, bá qua hiÖu
qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t, giao nép.
Bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, nhiÒu kh©u trung gian nhng kÐm n¨ng lùc.
C¬ chÕ tËp trung bao cÊp ®· gãp phÇn cho th¾ng lîi gi¶i phãng ®Êt níc,
nhng sau khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®· thay ®æi. §Æc biÖt khi tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ ®· n©ng cao lªn rÊt nhiÒu, c¬ cÊu cµng phøc t¹p th× nh÷ng khuyÕt
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®iÓm bªn trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ngµy cµng béc lé. Cuéc ch¹y ®ua theo
môc tiªu chÕ ®é quèc h÷u ho¸ lµm lo¹i bá hoÆc h¹n chÕ chÕ ®é kinh tÕ phi
quèc h÷u, kiÒm chÕ c¹nh tranh nªn khã lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ.
Trªn thùc tÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch lÊy chñ nghÜa b×nh qu©n lµm ph¬ng ch©m
ph©n phèi cho nªn ®· k×m h·m tÝch cùc vµ s¸ng t¹o cña ngêi s¶n xuÊt kinh
doanh. Chóng ta thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng trong ®iÒu kiÖn cha cho
phÐp. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ viÖc nhµ níc qu¶n lý hµnh chÝnh b»ng mÖnh
lÖnh trùc tiÕp, chÝnh quyÒn vµ xÝ nghiÖp kh«ng t¸ch riªng, ®Çu vµo cao ®Çu ra
thÊp ®· trë thµnh nh÷ng c¨n bÖnh cò cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch.Nh÷ng ®iÒu
trªn ®· g©y trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi. Tríc t×nh h×nh ®ã viÖc
chuyÓn ®æi nÒn kinh tÐ níc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ ®óng ®¾n phï hîp
víi thùc tÕ, qui luËt kinh tÕ vµ xu thÕ cña thêi ®¹i
2.chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa.
Trong khi c¸c níc trong khu vùc ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc ph¸t triÓn nh¶y
vät dùa vµo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng, më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, x©y
dùng c¬ cÊu kinh tÕ híng bªn ngoµi, th× ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m qua vÉn
theo ®æi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, quan liªu
tõ trung ¬ng vµ c¬ cÊu kinh tÕ híng néi lµ chñ yÕu, ®· k×m h·m kh¶ n¨ng hoµ
nhËp vµo trµo lu ph¸t triÓn cña khu vùc.
Sau ®¹i héi 6(1986), do ®æi míi nãi chung vµ sù ®æi míi trong nhËn
thøc x· héi, §¶ng ta nhËn ®Þnh r»ng ®Ó ph¸t triÓn theo kÞp c¸c níc trong khu
vùc vµ thÕ giíi th× ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa cã sô qu¶n lý cña nhµ níc.
Bëi v× hiÖn nay ë níc ta, c¸c ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vÉn cßn
®ang tån t¹i. Ph©n c«ng lao ®éng: ë níc ta ®ang tån t¹i hÖ thèng ph©n c«ng lao
®éng do lÞch sö ®Ó l¹i víi nhiÒu ngµnh nghÒ. Víi sù ph¸t triÓn khoa häc kü
thuËt hiÖn ®¹i, nhiÒu ngµnh nghÒ míi xuÊt hiÖn lµm cho sù ph©n c«ng lao
®éng ë níc ta trë nªn phong phó h¬n, nã t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ho¸ ph¸t
triÓn. ë níc ta còng ®ang tån t¹i quan hÖ së h÷u ®a d¹ng vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ
øng víi nã lµ nÒn kinh tÕ nhiÌu thµnh phÇn. §iÒu ®ã t¹o nªn sù ®éc lËp vÒ mÆt
kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn, doanh nghiÖp. Nã còng cã t¸c dông lµm cho hµng
ho¸ ph¸t triÓn.
MÆt kh¸c, kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng
lao ®éng, qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Qua ®ã thiÕt lËp ®îc mèi
quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng xo¸ bá t×nh tr¹ng tù cung, tù cÊp. §Èy m¹nh
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn
vµ lao ®éng thÓ hiÖn ë quy m« cña c¸c doanh nghiÖp, quy m« vÒ kinh tÕ ngµy
cµng t¨ng.
Kinh tÕ hµng ho¸ gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng thùc hiÖn d©n chñ
ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Nã khai th¸c ®îc thÕ m¹nh tõng ngµnh, tõng ®Þa ph¬ng
®Ó lµm ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi, t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc më réng liªn kÕt,
liªn doanh c¶ trong níc vµ níc ngoµi. Më réng ph¹m vi giao lu hµng ho¸ gi÷a
níc ta vµ c¸c nø¬c kh¸c. Lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét sè ngµnh,
lÜnh vùc kh¸c.
Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo còng cã ph¬ng thøc s¶n xuÊt
gi÷ vÞ trÝ chi phèi. Ngoµi ra, cßn cã ph¬ng thøc s¶n xuÊt tµn d cña x· héi tríc
vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt mÇm mèng cña x· héi t¬ng lai. C¸c ph¬ng thøc s¶n
xuÊt nµy ë vµo ®Þa vÞ lÖ thuéc, bÞ chi phèi bëi ph¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ.
Tronh mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã nhiÒu ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu
hiÖn thµnh phÇn kinh tÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é, cha cã thµnh phÇn kinh tÕ nµo
gi÷ vai trß thèng trÞ, chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, mµ chóng chØ lµ
nh÷ng m¶nh, nh÷ng bé phËn hîp thµnh kÕt cÊu kinh tÕ x· héi trong mét hÖ
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
thèng thèng nhÊt biÖn chøng. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt
kinh doanh cña nã hîp thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn.
NÒn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ v×:
Thø nhÊt, khi giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng dµnh chÝnh
quyÒn, tiÕp qu¶n nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Thùc tÕ cã hai lo¹i t h÷u: t h÷u lín:nhµ m¸y, hÇm má, doanh nghiÖp, ®ån
®iÒn...cña c¸c chñ t b¶n trong vµ ngoµi níc-®ã lµ kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa, vµ t
h÷u nhá: gåm nh÷ng ngêi n«ng d©n c¸ thÓ, nh÷ng ngêi bu«n b¸n nhá, ®ã lµ
s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ.
Th¸i ®é cña chÝnh quyÒn míi ®èi víi hai lo¹i t h÷u trªn lµ kh¸c nhau.
§èi víi t h÷u lín kinh tÕ t b¶n t nh©n, chØ cã ph¬ng ph¸p duy nhÊt lµ quèc h÷u
ho¸. Lý luËn vÒ quèc h÷u ho¸ cña chñ nghÜa Mac-Lªnin kh¼ng ®Þnh kh«ng
nªn quèc h÷u ho¸ ngay mét lóc mµ ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ tõ theo tõng giai
®o¹n vµ vµ b»ng h×nh thøc, b»ng ph¬ng ph¸p nµo lµ tõy ®iÒu kiÖn cô thÓ, cho
nªn nh÷ng doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa cßn tån t¹i
nh mét tÊt yÕu. §ång thêi híng chñ nghÜa t b¶n vµo con ®êng t b¶n Nhµ níc,
h×nh thµnh thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc.
§èi víi t h÷u nhá th× chØ cã th«ng qua con ®êng hîp t¸c ho¸, theo c¸c
nguyªn t¾c mµ Lªnin v¹ch ra lµ tù nguyÖn, qu¶n lý d©n chñ, cïng cã lîi...tu©n
theo c¸c quy luËt kh¸ch quan. Do ®ã trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i thµnh
phÇn kinh tÕ c¸ thÓ. H¬n n÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò do lÞch sö ®Ó l¹i,
chóng cßn cã vai trß, chøc n¨ng, nhiÖm vô, cßn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn...V× thÕ
nhµ níc b»ng c¸c chÝnh s¸ch biÖn ph¸p sö sông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n
phôc vô cho sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi.
Thø hai, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë mçi quèc gia, do ®Æc ®iÓm lÞch sö, ®iÒu
kiÖn chñ quan, kh¸ch quan nªn tÊt yÕu cã sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ lùc lîng
s¶n xuÊt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c doanh nghiÖp. ChÝnh sù ph¸t triÓn
kh«ng ®Òu ®ã quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ h×nh thøc, quy m« vµ
quan hÖ së h÷u ph¶i phï hîp víi nã nghÜa lµ tån t¹i nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt
kh«ng gièng nhau. §ã lµ c¬ së h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau.
Thø ba, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng chÝnh trÞ,
x· héi, nhµ níc x©y dùng hÖ thèng nh÷ng cã së kinh tÕ míi, h×nh thµnh thµnh
phÇn kinh tÕ nhµ níc. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ,
quèc h÷u ho¸ hîp t¸c vµ ®Çu t níc ngoµi, nhµ níc cïng c¸c nhµ níc cïng c¸c
nhµ t b¶n, c¸c c«ng ty trong vµ ngoµi níc, h×nh thµnh kinh tÕ t b¶n nhµ níc.
ViÖc nhËn thøc vµ tæ chøc thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
trong thêi kú qu¸ ®é cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to lín.
HiÖn nay, ë níc ta ®ang tån t¹i nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau cña lùc lîng
s¶n xuÊt (thñ c«ng, tr×nh ®é c¬ khÝ, tù ®éng ho¸, tin häc ho¸...). V× vËy khi
thiÕt lËp quan hÖ së h÷u th× còng ph¶i ®a d¹ng phï hîp ë níc ta hiÖn nay cã
thÓ lµm xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
ë níc ta tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan. V× kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®©y lµ tån t¹i kh¸ch quan do lÞch sö ®Ó l¹i
trong thêi kú qu¸ ®é vµ cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ mµ sô tån t¹i cña nã vÉn
cã lîi cho sù ph¸t triÓn ®Êt níc. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m thùc
hiÖn c¸i quy luËt: Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m ®Ó cho
s¶n xuÊt níc ta ph¸t triÓn liªn tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn nh»m t¹o ra sù c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÞ trêng
hiÖn nay ë níc ta.
Tãm l¹i: Trong thêi kú qu¸ ®é tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ cßn cã mét t¸c dông tÝch cùc tolín
®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.Cô thÓ lµ:
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn còng cã ý nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu
h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt , do ®ã nã sÏ phï hîp víi c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn
kh¸c nhau vÒ lùc lîng s¶n xuÊt tõ ®ã mµ cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng
tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong mçi thµnh phÇn còng nh
trong toµn bé nÒn kinh tÕ .
Gãp phÇn kh«i phôc kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®¶m b¶o quyÒn tù
do kinh doanh, quyÒn d©n chñ vÒ kinh tÕ cho mäi c«ng d©n. Mét c«ng d©n ®Òu
cã quyÒn ho¹t ®éngtrong nÒn kinh tÕ thÞ trêng (theo ®óng ph¸p luËt) ®Ó lµm
giµi cho m×nh vµ cho x· héi.
NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn sö
dông søc m¹nh tæng hîp cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong níc mµ cßn t¹o ra
m«i trêng th«ng tho¸ng ,thÝch hîp cho sù thu hót vèn, khoa häc kÜ thuËt tiªn
tiÕn cña thÕ giíi .
NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn thùc
hiÖn vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc kinh tÕ t
b¶n nhµ níc, lµ “cÇu nèi” lµ trung gian cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta
tõ s¶n xuÊt nhá nªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa
Tõ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc mµ héi nghÞ trung ¬ng lÇn thø VI kho¸ VI
®· chØ râ: “chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn lîc l©u
dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ thÓ hiÖn
tinh thÇn d©n chñ vÒ kinh tÕ, ®¶m b¶o cho mäi ngêi lµm ¨n theo ph¸p luËt”.
Khi c¬ chÕ cò k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m.
§iÒu ®ã ®Æt ra mét yªu cÇu kh¸ch quan lµ ph¶i ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ, thay
thÕ c¬ chÕ míi vµo c¬ chÕ cò. Trong khi ®ã, c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
nhµ níc ®ang ®îc ¸p dông réng r·i, phæ biÕn ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ ®·
®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng quan t©m. V× vËy, chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ cò
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
lµ cÇn thiÕt, kh¸ch quan.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ kiÓu tæ chøc
nÒn kinh tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng,
võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. §©y chÝnh lµ
m« h×nh kinh tÕ “më”, trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®Æc thï.
C¸i chung kµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸i ®Æc thï - ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Chóng ta kh«ng chñ tr¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng bÊt kú, trõu tîng, cµng kh«ng chñ tr¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ t b¶n mµ chñ tr¬ng x©y
dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. V× vËy, kh«ng thÓ
lÊy kinh tÕ thÞ trêng lµm chñ ®¹o mµ tÊt yÕu ph¶i lÊy ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa lµm chñ ®¹o.
NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay cha ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ
nghÜa mµ cßn lµ mét nÒn kinh tÕ qu¸ ®é: nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa. Tøc mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng tuy cßn cha tho¸t khái ®Æc ®iÓm
cña kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa nhng bíc ®Çu ®· mang nh÷ng yÕu tè x·
héi chñ nghÜa vµ nh÷ng yÕu tè nµy ngµy cµng lín m¹nh lªn thay thÕ dÇn
nh÷ng yÕu tè t b¶n chñ nghÜa.
II.Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
1.Tríc n¨m 1986
Kh¸c víi mét sè níc §«ng ¢u, chóng ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi tõ
mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa. Bëi
vËy chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, nhÊt lµ trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ. §Ó sím cã chñ nghÜa x· héi, chóng ta ®· sö dông m« h×nh kinh tÕ
mµ LiªnX« vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c ®ang cã . §Ó lµ nÒn kinh tÕ x·
héi chñ nghÜa víi sù thèng trÞ cña chÕ ®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa vÒ t liÖu
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
s¶n xuÊt díi hai h×nh thøc: së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, trong ®ã së h÷u
toµn d©n ®ãng vai trß chñ ®¹o.
XuÊt ph¸t tõ quan niÖm nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµ mét nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch, quy luËt ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch vµ c©n ®èi nÒn kinh tÕ
quèc d©n lµ quy luËt ®¾c thï riªng cña chñ nghÜa x· héi, nªn nhµ níc ta ®· lÊy
kÕ ho¹ch ho¸ lµm c«ng cô chñ yÕu ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Nh vËy trong thêi
k× nµy ®· nhËn thøc râ tÇm quan träng cã ý nghÜa chi phèi cña c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ vÜ m« ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
Nhng nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, c¸c c¬
quan nhµ níc th× can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c c¬
së s¶n xuÊt (quèc doanh vµ tËp thÓ chiÕm ®¹i bé ph¹n, thµnh phÇn kinh tÕ c¸
thÓ nhá bÐ, kh«ng ®¸ng kÓ viÖc s¶n xuÊt c¸i g× bao nhiªu, nh thÕ nµo vµ b¸n
cho ai ®Òu lµ do nhµ níc quyÕt ®Þnh vµ theo mét kÕ ho¹chthèng nhÊt tõ trung ¬ng. C¸c c¬ së s¶n xuÊt chØ lµ ngêi chÊp hµnh mét c¸ch thô ®éng.
ViÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· gióp
chóng ta gi¶i quyÕt ®îc mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi quan träng nhÊt lµ viÖc
huy ®éng nh©n tµi, vËt lùc phôc vô cho cuéc chiÕn tranh chèng Mü cøu níc,
gi¶i phãng MiÒn nam, thèng nhÊt ®Êt níc.
Nhng khi ®Êt níc ®îc hoµ b×nh, thèng nhÊt vµ bíc vµo thêi kú x©y
dùng, ph¸t triÓn kinh tÕ th× c¬ chÕ qu¶n lý nµy béc lé nhîc ®iÓm c¬ b¶n lµ nã
thiÕu ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn.
Trªn thùc tÕ, kinh tÕ hµng ho¸ vÉn ®îc thõa nhËn, quan hÖ hµng ho¸-tiÒn
tÖ ®îc thõa nhËn nhng thùc chÊt ®ã chØ lµ kinh tÕ hµng ho¸ mét thµnh phÇn thµnh phÇn x· héi chñ nghÜa, dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt díi
h×nh thøc: toµn d©n vµ tËp thÓ.
2.Sau n¨m 1986
§ã lµ thêi kú ®æi míi toµn diÖn M« h×nh kinh tÕ th«ng qua nghÞ quyÕt
cña c¸c ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø Vi, VII, VIII. M« h×nh kinh tÕ bÞ
xo¸ bá, m« h×nh kinh tÕ míi ®îc x©y dùng phï hîp víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch
quan, víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒ kinh tÕ.
Trong thêi kú nµy, ®· diÔn ra sù biÕn ®æi c¬ b¶n trong m« h×nh kinh tÕ,
tõ m« h×nh qu¸ ®é trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi sang m« h×nh qu¸ ®é gi¸n
tiÕp, tøc lµ chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ lÊy s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸
trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë mét níc kÐm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ lµm
néi dung cèt lâi. §©y lµ m« h×nh kinh tÕ ®îc x©y dùng trªn c¬ së tæng kÕt thùc
tiÔn chñ nghÜa x· héi cña níc ta, vËn dông mét c¸ch cã ph¸t triÓn s¸ng t¹o
nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña Lªnin vÒ “chÝnh s¸ch kinh tÕ míi” vµo nh÷ng
®iÒu kiÖn lÞch sö ë níc ta vµ thÕ giíi ngµy nay, ®Æc biÖt khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u sôp ®æ.
Thùc hiÖn m« h×nh kinh tÕ míi nh»m môc tiªu c¨n b¶n, cÊp thiÕt lµ t¨ng
nhanh lùc lîng s¶n xuÊt, tõng bíc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, t¹o c¬ së vËt
chÊt vµ x· héi ho¸ tõng bíc nÒn s¶n xuÊt x· héi.
Thùc tiÔn kinh tÕ ®Êt níc tõ khi chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ míi ®· vµ
®ang chøng minh tÝnh kh¸ch quan khoa häc, tÝnh hiÖu qu¶ cao cña m« h×nh
kinh tÕ ®ã. ChØ trong mét thêi gian ng¾n m« h×nh kinh tÕ míi ®· ®em l¹i
nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng, gãp phÇn quyÕt ®Þnh ®a níc ta tho¸t khái cuéc
khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi gay g¾t vµ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho thêi kú ph¸t
triÓn míi - thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Lµ mét m« h×nh kinh tÕ hoµn toµn míi cha hÒ cã trong lÞch sö, mµ thêi
gian ®a vµo thùc hiÖn cha ®îc bao l©u nªn chóng ta cha thÓ xem ®ã lµ m« h×nh
®· xong xu«i, hoµn chØnh. Cßn cÇn ph¶i cãi thêi gian vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn
®Ó bæ sung, hoµn thiÖn m« h×nh ®ã.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Nãi tãm l¹i, sau n¨m 1986 nÒn kinh tÕ níc ta ®· ®¹t ®îc thµnh tùu ®¸ng
kÓ. NÒn kinh tÕ chuyÓn dÇn tõ ®ãng sang më, lµm xuÊt hiÖn nhiÒu ThÞ trêng
víi quy m« lín; ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, kinh tÕ ®Êt níc t¨ng trëng.
Song níc ta vÉn lµ mét níc chËm ph¸t triÓn, c«ng nghÖ kü thuËt l¹c hËu, nÒn
kinh tÕ cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc.
III.§Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa còng cã nh÷ng tÝnh
chÊt chung cña nÒn kinh tÕ : nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt vèn cã
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh quy luËt gÝa trÞ, quy luËt cung cÇu, quy lu©t c¹nh
tranh ; cã chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh ®éc lËp, tù chñ ®Ó cã quyÒn ra nh÷ng quyÕt
®Þnh phi tËp trung ho¸ ; thÞ trêng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ph©n phèi
c¸c nguån lùc kinh tÕ ; gÝa c¶ do thÞ trêng quyÕt ®Þnh ; nhµ níc ®iÒu tiÕt kinh
tÕ vÜ m« ®Ó gi¶m bít nh÷ng “thÊt b¹i cña thÞ trêng”
Nhng bÊt cø nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµo còng ho¹t ®éng trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn lÞch sö–x· héi cña mét níc nhÊt ®Þnh, nªn nã bÞ chi phèi bëi ®iÒu kiÖn
lÞch sö vµ ®Æc biÖt lµ chÕ ®é x· héi cña níc ®ã, vµ do ®ã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng ph©n biÖt víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc trng sau ®©y :
1.VÒ chÕ ®é së h÷u
NÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së c¬ cÊu ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u , trong
®ã së h÷u lµm chñ ®¹o. Do ®ã nÒn kinh tÕ gåm nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã
kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n:
së h÷u toµn d©n, së hò tËp thÓ, së h÷u t nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n ®ã
h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu tæ chøc kinh doanh. Do ®ã kh«ng
chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn
ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u t nh©n ®Ó
h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ
®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a
trong vµ ngoµi níc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng
b×nh ®¼ng;
Trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta, kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai
trß chñ ®¹o.ViÖc x¸c ®Þnh kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ sù kh¸c biÖt
cã tÝnh chÊt b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi
kinh tÕ thÞ trêng cu¶ c¸c níc kh¸c. TÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· quy ®Þnh kinh tÕ nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o
trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Bëi lÏ, mçi mét chÕ ®é x· héi ®Òu cã
mét c¬ së kinh tÕ t¬ng øng víi nã, kinh tÕ nhµ níc, nãi ®óng ra kinh tÕ dùa
trªn chÕ ®é c«ng h÷u bao gåm kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ hîp t¸c, t¹o c¬ së
kinh tÕ cho chÕ ®é x· héi míi – x· héi chñ nghÜa.
2.VÒ quan hÖ ph©n phèi
Níc ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo
kÕt qña lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ph©n phèi dùa trªn møc ®ãng gãp c¸c
nguån lùc vµ s¶n xuÊt kinh doanh, vµ ph©n phèi th«ng qua c¸c quü phóc lîi x·
héi,trong ®ã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng gi÷ vai trß nßng cèt, ®i ®«i víi
chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp mét c¸ch hîp lÝ. Chóng ta kh«ng coi bÊt b×nh
®¼ng x· héi nh lµ mét trËt tù tù nhiªn, lµ ®iÒu kiÖn cña sù t¨ng trëng kinh tÕ
g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi;
Nh ®· biÕt, mçi chÕ ®é x· héi cã mét chÕ ®é ph©n phèi t¬ng øng víi nã.
ChÕ ®é ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, tríc hÕt lµ quan hÖ së h÷u
quyÕt ®Þnh. Ph©n phèi cã liªn quan ®Õn chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi. Chñ nghÜa x·
héi cã ®Æc trng riªng vÒ së h÷u do ®ã chÕ ®é ph©n phèi còng cã ®Æc trng riªng,
ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc trng riªng cña chñ nghÜa x· héi. Mµ thu nhËp
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
cña ngêi lao ®éng kh«ng ph¶i chØ giíi han ë gi¸ trÞ søc lao ®éng, mµ nã ph¶i
vît qua ®¹i lîng ®ã, nã phô thuéc chñ yÕu vµo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶
kinh tÕ. ViÖc ®o lêng trùc tiÕp lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò qu¸ phøc t¹p vµ kho
kh¨n, nhng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã thÓ th«ng qua thÞ trêng ®Ó ®¸nh gi¸
kÕt qu¶ lao ®éng, sù cèng hiÕn thùc tÕ vµ dùa vµo ®ã ®Ó ph©n phèi. KÕt hîp
vÊn ®Ò lîi nhuËn víi vÊn ®Ò x· héi, kÕt hîp chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c ph©n
phèi cña chñ nghÜa x· héi vµ nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng.
3. C¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh nÒn kinh tÕ.
Trong nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa: Sù can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn
kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m m«i trêng kinh tÕ - x· héi thuËn lîi cho sù thèng trÞ
cña giai cÊp t s¶n.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa, sù qu¶n lý cña
nhµ níc l¹i nh»m môc ®Ých b¶o vÖ nh÷ng quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña tËp thÓ
nh©n d©n lao ®éng.
C¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hãng x· héi chñ nghÜa lµ c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt
nam. C¬ chÕ ®ã ®ã ®¶m b¶o tÝnh híng dÉn, ®iÒu khiÓn híng tíi ®Ých x· héi
chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ theo ph¬ng ch©m: nhµ níc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ trêng
híng dÉn doanh nghiÖp.
Trong ®iÒu hµnh qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. Nhµ níc cÇn h¹n chÕ tèi ®a
nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®Ó cho c¸c ho¹t ®éng thÞ trêng ®îc diÔn ra chue
yÕu theo sù híng dÉn cña quy luËt gi¸ trÞ, cung-cÇu, c¹nh tranh; ®¶m b¶o
nguyªn t¾c thÞ trêng “tù ®iÒu chØnh”. MÆt kh¸c, do trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ thÞ trêng tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ - x· héi
cña ®Êt níc trong tõng th¬× kú, do ®ã cßn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh, qu¶n lý cña
nhµ níc x· héi chñ nghÜa. Do vËy, kh«ng thÓ xem c¸c quan hÖ thÞ trêng ho¹t
®éng theo quy luËt, biÖp lËp hoµn toµn víi kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh híng vµ c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ níc.
C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thÓ
hiÖn râ c¸c mÆt c¬ b¶n : Mét lµ, nhµ níc x· héi chñ nghÜa - nhµ níc cña d©n,
do d©n vµ v× d©n - lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n vËt trung t©m” vµ ®iÒu tiÕt
nÒn kinh tÕ vÜ m« nh»m t¹o dùng vµ ®¶m b¶o m«i trêng ph¸p lý, kinh tÕ x· héi
thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, thùc hiÖn
chÝnh s¸ch x· héi, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi; can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®Æt ra. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ trêng lµ nh©n tè
“trung gian” cña nÒn kinh tÕ, §ãng vai trß “trung gian” gi÷a nhµ níc vµ
doanh nghiÖp.
Mét vÊn ®Ò quan träng níc ta qu¶n lý nÒn kinh tÕ-x· héi theo nguyªn
t¾c kÕt hîp thÞ trêng víi kÕ ho¹ch, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c
phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÒ lîi Ých cña ngêi lao ®éng vµ cña
toµn thÓ nh©n d©n.
IV. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p cña qu¸ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
1.Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng.
1.1.Thµnh tùu ®¹t ®îc.
GÇn 20 n¨m bíc vµo c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ®ang ®îc
cÊu tróc l¹i, h×nh thµnh c¸c h×nh thøc së h÷u vµ kinh doanh ®a d¹ng, n¨ng
®éng h¬n nhiÒu so víi tríc. C¸c ®¬n vÞ kinh doanh thuéc mäi thµnh phÇn kinh
tÕ lµ chñ thÓ cña thÞ trêng, cã quyÒn ®éc lËp tù chñ kinh doanh, tù chÞu l·i lç.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Kinh tÕ tho¸t khái khñng ho¶ng triÒn miªn hµng chôc n¨m vµ bíc ®Çu thêi k× ph¸t triÓn toµn diÖn vµ t¨ng trëng liªn tôc. Tèc ®é t¨ng GDP
b×ng qu©n 1 n¨m cña thêi k× 1996-2000 ®¹t 7% so víi 3,9% thêi k× 19861990. L¹m ph¸t gi¶m tõ 374,6%n¨m 1986 xuèng cßn 67,4%n¨m 1990;
12,7% n¨m 1995; 0,1% n¨m 1999; vµ 0% n¨m 2000. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp
t¨ng trëng liªn tôc víi tèc ®é trªn 2 con sè. B×nh qu©n thêi k× 1991-1995 t¨ng
13,7%, thêi k× 1996-2000 trªn 13,2%. Møc b×nh qu©n ®Çu ngêi cña nhiÒu s¶n
phÈm c«ng nghiÖp nh ®iÖn, than, v¶i, thÐp, xi m¨ng...,t¨ng nhanh trong nh÷ng
n¨m ®æi míi, ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n vµ
xuÊt khÈu. Riªng ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c dÇu khÝ, xuÊt hiÖn trong thêi
k× ®æi míi víi s¶n lîng 40 ngµn tÊn dÇu th« n¨m 1986 ®· t¨ng lªn 15 triÖu tÊn
n¨m 2000 víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu 3,3 tØ USD. Kh«ng chØ t¨ng trëng cao mµ s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ®· xuÊt hiÖn xu híng ®a ngµnh,
®a s¶n phÈm vµ ®a thµnh phÇn, trong ®ã c«ng nghiÖp quèc doanh vÉn gi÷ vai
trß chñ ®¹o .
N«ng nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ trång trät, ch¨n nu«i, nghÒ
rõngvµ thuû s¶n. Thµnh tùu næi bËt nhÊt lµ ®· gi¶i quyÕt v÷ng ch¾c an toµn l¬ng thùc quèc gia, biÕn ViÖt Nam tù níc thiÕu l¬ng thùc tríc n¨m 1986 thµnh
níc xuÊt khÈu th 2 thÕ giíi. TÝnh chung 12 n¨m qua ®· xuÊt 30,5 triÖu tÊn
g¹o, b×nh qu©n 2,54 triÖu tÊn/n¨m nhng gi¸ c¶ l¬ng thùc trong níc vÉn æn
®Þnh, kÓ c¶ nhòng n¨m thiªn tai lín nh 1999, 2000. N¨m 2000s¶n lîng cµ phª
xuÊt khÈu ®· ®¹t 660 ngh×n tÊn, gÊp 2,7 lÇn n¨m 1995 vµ ®øng thø 2 thÕ giíi
sau Bra-xin. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu thuû s¶n ®¹t 1,4 tØUSD, gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995.
Hµng thuû s¶n ViÖt Nam hiÖn ®· ®îc c«ng nhËn trong danh s¸ch nhãm I cña
c¸c níc xuÊt khÈu thuû s¶n vµo thÞ trêng EU. Ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi b¾t
®Çu tõ n¨m 1988 víi 37 dù ¸n vµ 371 triÖu USD, ®Ðn nay c¶ níc cã h¬n 3000
d ¸n víi h¬n 700 doanh nghiÖp thuéc 62 níc vµ vïng l·nh thæ víi tæng vèn
®¨ngkÝ trªn 36 tØ USD, vèn thùc hiÖn 17 tØ USD. Khu vùc nµy ®· nép ng©n
s¸ch h¬n 1,52 tØ USD, t¹o ra h¬n 21,6 tØ USD hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu vµ gi¶i
quyÕt viÖc lµm cho 32 v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ h¬n 1 triÖu lao ®éng gi¸n tiÕp.
Cïng víi ®ã ®êi sèng nh©n d©n ®îc n©ng lªn c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Thu
nhËp cña d©n c t¨ng b×nh qu©n 10% trong 15 n¨m ®æi míi. Bé mÆt ®Êt níc
thay ®ái ngµy cµng v¨n minh, hiÖn ®¹i.
1.2. Nh÷ng tån t¹i khã kh¨n
ThÞ trêng níc ta h×nh thµnh cha ®ång bé hoµn thiÖn cßn nhiÒu bÊt
cËp. ThÞ trêng chøng kho¸n cßn míi ph«i thai, qua h¬n mét n¨m ho¹t ®éng
víi hµng ho¸ qu¸ nghÌo nµn, cã lÏ cßn l©u míi trë thµnh phong vò biÓu cho
nÒn kinh tÕ nh ë c¸c níc ph¸t triÓn. ThÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng lao ®éng
vµ nhiÒu thÞ trêng kh¸c cha ph¸t triÓn. Sù c¹nh tranh trªn thÞ trêng cßn nhiÒu
yÕu tè bÊt b×nh ®¼ng. V× vËy, sù ph©n phèi vµ sö dông nguån lùc nh ®Êt ®ai,
lao ®éng, nguån vèn cßn kÐm hiÖu qu¶.
Sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ cha thËt æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c. Sù
t¨ng trëng nµy chñ yÕu theo ®Çu t vèn vµ lao ®éng.Cha t¹o lËp ®îc mét hÖ
thèng thÞ trêng ®Çy ®ñ theo yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ trêng, thÞ trêng hµng ho¸
vµ dÞch vô tuy cã ho¹t ®éng s«i næi nhng chØ tËp trung ë thµnh phè, ®« thÞ lín
vµ mét sè tØnh biªn giíi, vÒ c¬ b¶n lµ tù ph¸t, lén xén rÊt kh«ng b×nh thêng,
thÞ tr¬ng n«ng th«n kh«ng ®îc quan träng. m¨t kh¸c nã còng cha víi tíi bµn
tay v« h×nh tíi nh÷ng vïng miÒn nói, trung du – n¬i cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi
nguyªn kho¸ng s¶n. Trong khu vùc kinh tÕ nhµ níc, thÞ trêng lao ®éng chØ tån
t¹i ë tr×nh ®é thÊp, cßn cã 1/3 trong sè h¬n 6000 doanh nghiÖp nhµ níc lµm
¨n cha cã l·i hoÆc thua lç.T×nh tr¹ng kinh doanh phi ph¸p rÊt nghiªm träng.
N¹n tham nhòng, bu«n lËu, lµm hµng gi¶ ngµy cµng gia t¨ng ph¸ ho¹i s¶n
xuÊt néi ®Þa g©y thiÖt h¹i cho lîi Ých ngêi tiªu dïng vµ g©y thÊt thu cho ng©n
s¸ch nhµ níc. Tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng thÊp kÐm cã nguy c¬ tôt
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
hËu so víi nhiÒu níc. MÆt kh¸c kÕt cÊu h¹ tÇng trong kinh tÕ cßn qu¸ kÐm,
viÖc ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi nh¨m t¹o ra lùc lîng lao ®éng cã kÜ thuËt,
n¨ng suÊt-c¬ së quan träng nhÊt cho sù cÊt c¸nh cña nÒn kinh tÕ cßn qu¸ h¹n
hÑp. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi ®ang diÔn ra kh¸ nhanh vµ cã xu híng ngµy cµng gia t¨ng.
2.Gi¶i ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
2.1.Më réng ph©n c«ng vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi
Ph©n c«ng lao ®éng lµ c¬ së cña viÖc trao ®æi s¶n phÈm. §Ó ®Èy m¹nh
ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸,cÇn ph¶i më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph©n
bè l¹i lao ®éng vµ d©n c trong ph¹m c¶ níc còng nh tõng ®Þa ph¬ng, tõng vïng
theo híng chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ nh»m khai th¸c mäi quyÒn lùc, ph¸t
triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ, sö dông cã hiÖu qu¶, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt hiÖn cã
vµ t¹o viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Cïng víi më réng ph©n c«ng lao ®éng x·
héi trong níc, ph¶i tiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi nh»m g¾n
ph©n c«ng lao ®éng trong níc víi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, g¾n thÞ trêng
trong níc víi thÞ trêng thÕ giíi.
Quan hÖ së h÷u ph¶i ®îc xem xÐt vµ x©y dùng trong mèi t¬ng quan víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ trinhf ®é x· héi ho¸ cña nÒn kinh
tÕ. CÇn x©y dùng c¸c lo¹i h×nh së h÷u, quy m« vµ cÊp ®é phï hîp víi ®Æc
®iÓm cña tõng lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh. §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn
n¾m v÷ng néi dung b¶n chÊt, h×nh thøc biÓu hiÖn vµ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh cña
c¸c quan hÖ së h÷u.
CÇn nhËn thøc, xem xÐt ®Çy ®ñ c¶ vÒ néi dung vµ cÊu tróc quan hÖ së
h÷u. Xem xÐt mèi quan hÖ biÖn chøng giu· quan hÖ së h÷u víi chiÕm h÷u,
quyÒn ®Þnh ®o¹t vµ quyÒn sö dông kinh doanh.
Ph¶i x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, ph¶i tiÐn hµnh tõ thÊp ®Õn cao, ®a
d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u vµ bíc ®i thÝch hîp lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï
hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt. Kh¾c phôc nh÷ng nhËn thøc kh«ng ®óng vÒ vai trß
cña së h÷u nhµ níc còng nh vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc.
Kinh tÕ nhµ níc ph¶i cñng cè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ
hîp t¸c ®Ó trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng, cã híng dÉn c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
2.2.Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u
Thùc chÊt cña quan hÖ së h÷u lµ qg lîi Ých, mµ lîi Ých ®ã l¹i ®îc thÓ
hiÖn ë quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông, quúen lµm chñ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ s¶n
phÈm lµm ra. B¶o ®¶m lîi Ých kh«ng chØ ph¶n ¸nh ë nguyªn t¾c phan phèi mµ
cßn ë nh÷ng h×nh thøc ph©n phèi ehÓ hiÖn trong quan hÖ së h÷u vµ ph¶i ®îc
thÓ chÕ ho¸.
Quan hÖ së h÷u ph¶i ®îc xem xÐt vµ x©y dùng trong mèi t¬ng quan víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é x· héi hã cña nÒn kinh tÕ.
CÇn x©y dùng c¸c lo¹i h×nh së h÷u, quy m« vµ cÊp ®é phï hîp víi ®Æc ®iÓm
cña tõng lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh. §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn n¾m
v÷ng néi dung b¶n chÊt, h×nh thøc biÓu hiÖn vµ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c quan
hÖ së h÷u.
CÇn nhËn thøc, xem xÐt ®Çy ®ñ c¶ vÒ néi dung cÊu tróc quan hÖ së h÷u.
Xem xÐt mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ së h÷u víi quan hÖ ph©n phèi
vµ quan hÖ qu¶n lý gi÷a quyÒn së h÷u víi quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn ®Þnh ®o¹t
vµ quyÒn sö dông kinh doanh.
Ph¶i x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn hµnh tõ thÊp ®Õn cao, ®a d¹ng ho¸
h×nh thøc së h÷u vµ bíc ®i thÝch hîp lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc
lîng s¶n xuÊt. Kh¾c phôc nh÷ng nhËn thøc kh«ng ®óng vÒ vai trß cña së h÷u
nhµ níc còng nh vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc.
2.3.X©y dng c¬ së h¹ tÇng
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së vµ dÞch vô hiÖn ®¹i, ®ång bé còng ®ãng
vai trß quan träng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. HÖ thèng ®ã ë níc ta ®·
qu¸ l¹c hËu, kh«ng ®ßng bé, c©n ®èi nghiªm träng nªn ®· c¶n trë nhiÒu ®Õn
quyÕt t©m cña c¸c nhµ ®Çu t c¶ ë trong níc lÉn níc ngoµi; c¶n trë ph¸t triÓn
kinh tÕ hµng ho¸ ë mäi miÒn ®Êt níc.
V× thÕ, cÇn gÊp rót x©y dùng vµ cñng cè c¸c yÕu tè cña hÖ thèng kÕt cÊu
®ã. Tríc m¾t, nhµ níc cÇn tËp trung u tiªn x©y dùng, n©ng cÊp mét sè yÕu tè
thiÕt yÕu nhÊt nh ®êng s¸, cÇu cèng, bÕn c¶ng, s©n bay, ®iÖn níc, hÖ thèng
th«ng tin liªn l¹c, ng©n hµng, dÞch vô, b¶o hiÓm.
2.4.§Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu, øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ
Trong kinh tÕ hµng ho¸, c¸c doanh nghiÖp chØ cã thÓ ®øng v÷ng trong
c¹nh tranh nÕu thêng xuyªn ®æi míi c«ng nghÖ ®Ó h¹ chi phÝ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. Muèn vËy, ph¶i ®Èy m¹nh c«ng cuéc c¸ch m¹ng khoa häcc«ng nghÖ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. So víi thÕ giíi, tr×nh
®é c«ng nghÖ cña ta cßn thÊp kÐm kh«ng ®ång bé, do ®ã kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña hµng ho¸ níc ta so víi hhy níc ngoµi trªn c¶ thÞ trêng néi ®Þa vµ thÕ giíi
cßn kÐm.
§¹i héi IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh khoa häc vµ c«ng nghÖ cïng víi gi¸o
dôc vµ ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ ®èi víi c¸c lÜnh vùc
khoa häc trong nh÷ng n¨m tíi lµ:
§èi víi khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n: híng vµo viÖc gi¶i ®¸p c¸c vÊn ®Ò
lý luËn vµ thùc tiÔn, dù b¸o c¸c xu thÕ ph¸t triÓn, cung cÊp luËn cø khoa häc
cho viÖc ho¹ch ®Þnh ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi,
x©y dùng con ngêi, ph¸t huy nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, s¸ng t¹o nh÷ng gi¸
trÞ v¨n ho¸ míi cña ViÖt Nam.
§èi víi khoa häc tù nhiªn: híng vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc
tiÔn, x©y dùng c¬ së khoa häc cña sù ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ träng
®iÓm vµ khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªnthiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i trêng, dù b¸o,
phßng chèng thiªn tai.
Khoa häc-c«ng nghÖ híng vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, ®æi
míi s¶n phÈm, n©ng c¸o n¨ng lùc c¹nh tranh cña Hµng ho¸ trªn ThÞ trêng, x©y
dùng n¨ng lùc c«ng nghÖ quèc gia, øng dông mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng c«ng
nghÖ nhËp khÈu, tõng bíc t¹o ra c«ng c«ng nghÖ míi. §i nhanh vµo mét sè
ngµnh, lÜnh vùc sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ cao.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhiÖm vô ®ã, gi¶i ph¸p ®Æt ra ®èi víi khoa häc vµ
c«ng nghÖ lµ:
-T¹o thÞ trêng cho khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®æi míi c¬ chÕ tµi chÝnh
nh»m khuyÕn khÝch s¸ng t¹o vµ g¾n øng dùng khoa häc vµ c«ng nghÖ víi s¶n
xuÊt kinh doanh, qu¶n lý, dÞch vô.
-T¨ng ®Çu t ng©n s¸ch vµ cã chÝnh s¸ch vµ cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch,
huy ®éng c¸c nguån lùc kh¸c ®Ó ®i nhanh vµo mét sè ngµnh, lÜnh vùc sö dông
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ cao.
Coi träng nghiªm cøu c¬ b¶n trong c¸c ngµnh khoa häc. S¾p xÕp vµ ®æi
míi hÖ thèng nghiªn cøu khoa häc, phèi hîp chÆt chÏ viÖc nghiªn cøu khoa
häc tù nhiªn, khoa häc-c«ng nghÖ víi khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n.§Èy m¹nh
hîp t¸c quèc tÕ trong nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ. Thùc hiÖn tèt chÝnh
s¸ch b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ, ®·i ngé ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhµ khoa häc cã c«ng
tr×nh nghiªn cøu xuÊt s¾c.
2.5.Më réng, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i
§¹i héi IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®êng lèi ®èi ngo¹i
®éc lËp, tù chñ, réng më, ®a ph¬ng ho¸, ®a rËng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ. ViÖt
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Nam s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c níc trong céng ®ång quèc tÕ,
phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn.
ViÖt Nam s½n sµng lµ ®èi t¸c tin cËy, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn râ h¬n chñ tr¬ng
cña §¶ng ta “chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ vµ khu vùc, chñ yÕu vµ tríc hÕt vÒ
nÒn kinh tÕ”.Trong quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ, chóng ta muèn hîp t¸c l©u dµi, cã
hiÖu qu¶, tin cËy lÉn nhau víi c¸c níc trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh; ph¸t
triÓn quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ víi c¸c níc, trong ®ã hîp t¸c l©u dµi, tin cËy
lÉn nhau, ®èi t¸c tin cËy cña nhau lµ c¬ së ®Ó cñng cè vµ ph¸t triÓn quan hÖ
h÷u nghÞ v× môc tiªu vµ läi Ých chung, v× ®éc lËp, hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn.
NhiÖm vô ®èi ngo¹i trong thêi gian tíi: TiÕp tôc gi÷ v÷ng m«i trêng hoµ
b×nh vµ t¹o c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x·
héi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, b¶o
®¶m ®éc lËp vµ chñ quyÒn quèc gia, ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu
tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc vµ d©n chñ.
Gi¶i ph¸p cña vÊn ®Ò më réng quan hÖ ®èi ngo¹i lµ:
-Më réng quan hÖ nhiÒu mÆt, song ph¬ng vµ ®a ph¬ng víi c¸c níc vµ
vïng l·nh thæ, c¸c trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ quèc tÕ lín, c¸c tæ chøc quèc tÕ
vµ khu vùc theo nguyªn t¾c: T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh
thæ, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, kh«ng dïng vò lùc hoÆc
®e do¹ dïng vò lùc; b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi; gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång tranh
chÊp b»ng th¬ng lîng hoµ b×nh; Lµm thÊt b¹i mäi ©m mu vµ hµnh ®éng g©y
søc Ðp, ¸p ®Æt vµ cêng quyÒn.
-Chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy
tèi ®a néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, b¶o ®¶m ®éc lËp tù chñ vµ
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ lîi Ých d©n téc, an ninh quèc gia, gi÷ g×n
b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, b¶o vÖ m«i trêng. Nãi chñ ®éng héi nhËp nghÜa lµ
®éc lËp tù chñ, tù quyÕt ®Þnh c«ng viÖc.
-Coi träng vµ ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ, hîp t¸c víi c¸c níc x· héi
chñ nghÜa vµ c¸c níc l¸ng giÒng, c¸c níc ASEAN.
-TiÕp tôc cñng cè vµ më réng quan hÖ víi c¸c níc b¹n bÌ truyÒn th«ng,
c¸c níc ®éc lËp d©n téc, c¸c níc trong phong trµo Kh«ng liªn kÕt.
-Thóc ®Èy quan hÖ ®a d¹ng víi c¸c níc ph¸t triÓn vµ tæ chøc quèc tÕ.
-TÝch cùc tham gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu.
-Cñng cè vµ t¨ng cêng quan hÖ ®oµn kÕt vµ hîp t¸c víi ®¶ng céng s¶n
vµ c«ng nh©n, víi c¸c ®¶ng c¸nh t¶, c¸c phong trao gi¶i phãng vµ ®éc lËp d©n
téc, víi c¸c phong trµo c¸ch m¹ngvµ tiÕn bé trªn thÕ giíi.
-TiÕp tôc më réng quan hÖ víi c¸c ®¶ng cÇm quyÒn.
-Më réng h¬n n÷a c«ng t¸c ®èi ngo¹i nh©n d©n, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp
t¸c víi c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc gia vµ quèc tÕ.
-T¨ng cêng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c th«ng tin ®èi ngo¹i vµ
v¨n ho¸ ®èi ngo¹i.
-Båi dìng, rÌn luyÖn b¶n lÜnh chÝnh trÞ, n¨ng lùc, ®¹o ®øc, phÈm chÊt
cña ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ®èi ngo¹i.
-Hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i, t¹o
thµnh søc m¹nh tæng hîp, n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c ®èi ngo¹i.
2.6.H×nh thµnh, t¹o lËp ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i ThÞ trêng
Thóc ®Èy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng bíc hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt quan t©m c¸c lo¹i thÞ trêng
quan träng nhng hiÖn cha cã hoÆc cßn s¬ khai nh: thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng
chøng kho¸n, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng khoa häc vµ c«ng nghÖ.
Ph¸t triÓn thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô: ph¸t huy vai trß nßng cèt, ®iÒu
tiÕt vµ ®Þnh híng cña kinh tÕ nhµ níc trªn thÞ trêng; ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng
vµ n©ng søc mua cña nh©n d©n; më réng thÞ trêng míi ë níc ngoµi, chuÈn bÞ
héi nhËp thÞ trêng quèc tÕ; h¹n chÕ vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kinh doanh.
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Më réng thÞ trêng lao ®éng trong níc, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng,
t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng vÒ viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, khuyÕn khÝch ngêi lao
®éng tù t×m viÖc lµm, n©ng cao tr×nh ®é, tay nghÒ.
KhÈn tr¬ng tæ chøc thÞ trêng khoa häc vµ c«ng nghÖ, thùc hiÖn tèt b¶o
hé së h÷u trÝ tuÖ, ®Èy m¹nh c¸c dÞch vô th«ng tin, chuyÓn giao c«ng nghÖ.
Ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng thÞ trêng vèn, thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ
trêng b¶o hiÓm; h×nh thµnh ®ång bé thÞ trêng tiÒn tÖ, t¨ng kh¶ n¨ng chuyÓn
®æi cña ®ång tiÒn ViÖt Nam.
H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, bao gåm c¶ quyÒn sö
dông ®Êt; tõng bíc më thÞ trêng bÊt ®éng s¶n cho ngêi ViÖt Nam ë níc ngoµi
vµ ngêi níc ngoµi tham gia ®Çu t.
Trong kinh tÕ thÞ trêng, mäi nhµ níc, bÊt kÓ nhµ níc ®ã thuéc chÕ ®é
chÝnh trÞ nµo, còng ®Òu ph¶i can thiÖp, quan lý nÒn kinh tÕ Êy. Gi¶i ph¸p ®a ra
lµ:
Thø nhÊt, ph¶i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §æi míi s©u réng c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ,
ph¸t huy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, triÖt ®Ó xo¸ bá bao cÊp
trong kinh doanh, t¨ng cêng vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc, ®Êu tranh
chèng tham nhòng, l·ng phÝ, quan liªu, s¸ch nhiÔu, g©y phiÒn hµ. T¹o m«i trêng ph¸p lý thuËn lîi, b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh, hîp t¸c ®Ó
ph¸t triÓn. Nhµ níc ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi; khai th¸c hîp lý c¸c
nguån lùc; ®¶m b¶o c¸c c©n ®èi vÜ m«; ®iÒu tiÕt thu nhËp; kiÓm tra, kiÓm so¸t,
thanh tra mäi ho¹t ®éng kinh doanh; chèng bu«n lËu, lµm hµng gi¶, gian lËn
th¬ng m¹i.
Thø hai, ph¶i ®æi míi c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc ®èi víi
nÒn kinh tÕ. §æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸, n©ng cao chÊt lîng x©y dùng vµ
chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, t¨ng cêng th«ng tin
kinh tÕ, øng dông c¸c khoa häc vµ c«ng nghÖ trong dù b¸o, kiÓm tra. B¶o ®¶m
minh b¹ch, c«ng b»ng trong thu, chi ng©n s¸ch, n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c ch¬ng
tr×nh quèc gia, nhÊt lµ c¸c ch¬ng tr×nhgióp ®ì c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n. Hoµn
thiÖn ph¬ng thøc qu¶n lý vèn nhµ níc ®Çu t ph¸t triÓn, vèn ®Çu t x©y dùng c¬
b¶n; t¨ng cêng qu¶n lý nî chÝnh phñ, nî níc ngoµi. TiÕp tôc c¶i thiÖn hÖ thèng
thÕu phï hîp theo híng ®¬n gi¶n, thèng nhÊt kh«ng ph©n biÖt ®Çu t trong níc,
®Çu t níc ngoµi; nu«i dìng nguån thu, hiÖn ®¹i ho¸ c«ng t¸c qu¶n lý thuÕ cña
Nhµ níc.
X©y dùng hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i nhµ níc thµnh c¸c doanh
nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, cã uy tÝn, ®ñ søc c¹nh
tranh; thùc hiÖn chÝnh s¸ch tû gi¸ linh ho¹t; t¸ch tÝn dông u ®·i cña Nhµ níc
khái tÝn dông th¬ng m¹i, lËp ng©n hµng chÝnh s¸ch.
C¸c gi¶i ph¸p mµ chóng ta võa xem xÐt ë trªn lµ gi¶i ph¸p t¸c ®éng tíi
c¶ tÇng vÜ m« vµ vi m« cña nÒn kinh tÕ, mçi gi¶i ph¸p ®Òu thÓ vai trß cña nã
trong mét lÜnh vùc riªng biÖt nhng gi÷a chóng l¹i cã mèi liªn hÖ qua l¹i biÖn
chøng víi nhau víi mét môc ®Ých thèng nhÊt lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng
ë níc ta ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n. C¸c gi¶i ph¸p nµy ph¶i ®îc thùc hiÖn ®ång
bé víi sù c©n nh¾c tríc khi thùc hiÖn vµ tr¸nh t×nh tr¹ng chñ quan duy ý chÝ
trong viÖc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ vèn lµ lÜnh vùc nh¹y c¶m nhÊt ®èi víi nh÷ng
t¸c ®éng tõ bªn ngoµi. C¸c gi¶i ph¸p trªn thóc ®Èy h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng
ë ViÖt Nam víi mµu s¾c riªng cña ViÖt Nam.
20
.DOC 
24 
58 
144 
