Tài liệu Hình tượng nhân vật hồ nữ trong Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh

H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi: 1.1. Lý do khoa häc Trong dßng vËn tr×nh viªn miÔn cña thêi gian biÕn lu kh«ng ngõng nghØ, v¹n vËt tù sinh, tù tån, mÊt ®i hoÆc chuyÓn ho¸... Nhng nh÷ng g× lµ tinh hoa, lµ gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nh©n sinh vÉn trêng tån cïng thêi gian. Tr¶i qua bao th¨ng trÇm ®êi sèng, tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc vÉn m·i lµ niÒm say mª, ham thÝch ®Çy kú thó cña ®éc gi¶ mäi thêi ®¹i trªn kh¾p hµnh tinh. H¬n ba thÕ kû tr«i qua, Liªu trai chÝ dÞ (chuyÖn l¹ ®îc ghi chÐp ë Liªu trai) cña Bå Tïng Linh xuÊt hiÖn, Bå Tïng Linh còng ®· ra ®i, tõ biÖt m¶nh ®Êt ®au khæ lÉn yªu th¬ng, trë vÒ miÒn cùc l¹c. Qua bao líp bôi mê thêi gian, bé ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt Liªu trai chÝ dÞ cña «ng vÉn cßn ®ã lung linh, huyÒn ¶o, ®a s¾c diÖn, lµ ®èi tîng mêi chµo, thu hót ®éc gi¶ còng nh c¸c nhµ nghiªn cøu yªu thÝch, t×m tßi, kh¸m ph¸. Liªu trai chÝ dÞ ®îc s¸ng t¸c trong mét thêi gian dµi, lµ kÕt tinh mét ®êi viÕt s¸ch cña Bå Tïng Linh. T¸c phÈm ra ®êi ®· ®a Bå Tïng Linh lªn hµng mét nhµ v¨n kiÖt xuÊt trong thêi ThuËn TrÞ - Khang Hy (1644-1723) vµ lµ mét trong nh÷ng c©y bót ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt hµng ®Çu cña v¨n häc Trung Hoa cæ ®iÓn. N¨m 1980 cña thÕ kû 20, Bå Tïng Linh ®îc kû niÖm nh mét danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi. TiÕng vang cña bé tiÓu thuyÕt Liªu trai chÝ dÞ kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi ®Êt níc Trung Hoa mµ cßn lan réng ra nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Ngêi ta ®· tèn kh«ng biÕt bao nhiÒu bót mùc ®Ó ca ngîi “thiªn cæ kú th”` nµy cña Bå Tïng Linh. Liªu trai chÝ dÞ ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng bé hay nhÊt cña tiÓu thuyÕt Trung Hoa, lµ mét ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt xuÊt s¾c cña v¨n häc Trung Quèc. Thµnh tùu chãi läi cña nã dêng nh lµm lu mê hÕt mäi ®Ønh cao trong bÊt kú giai ®o¹n nµo vÒ tríc. Ra ®êi trong mét hoµn c¶nh lÞch sö ®Çy biÕn ®éng, Liªu trai chÝ dÞ ®· n¾m b¾t vµ kÞp thêi ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc tiÕng nãi cña thêi ®¹i. Tõ ®Çu ®Õn cuèi bé ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt dµi h¬n 400 thiªn nµy, t¸c gi¶ ®· tËp trung bót lùc ®Ó v¹ch trÇn, phª ph¸n thùc tr¹ng ®en tèi, ruçng n¸t vµ hñ b¹i cña chÕ ®é phong kiÕn Trung Hoa trong buæi “chiÒu tµ” cña nã, ®ång thêi ca ngîi nh÷ng t tëng, t×nh c¶m míi mÎ, tiÕn bé ®ang trçi dËy ngay trong ®èng ®æ n¸t cña x· héi ®¬ng thêi. Gi¸ trÞ to lín cña bé tiÓu thuyÕt nµy chÝnh lµ sù c¸ch Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 1 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. t©n vÒ t tëng theo chiÒu híng tiÕn bé, tÝch cùc, ®¶m nhËn ®îc nhiÖm vô mµ lÞch sö giao phã cho v¨n häc ch©n chÝnh. Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh lµ ®Ønh cao cña ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt thêi ®¹i Minh - Thanh. C¸c chuyÖn viÕt vÒ chuyÖn t×nh gi÷a ngêi vµ hå ly hay ma quû chiÕm h¬n qu¸ nöa tËp truyÖn. Do vËy, nghiªn cøu h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ sÏ gióp cho ngêi ®äc nhËn thøc râ gi¸ trÞ néi dung vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ®ång thêi ph¸t hiÖn ra nh÷ng kh¸m ph¸ riªng ®éc ®¸o cña cña Bå Tïng Linh so víi c¸c t¸c gi¶ kh¸c cïng viÕt vÒ ®Ò tµi nµy. V× vËy, chóng t«i m¹nh d¹n lÊy h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh lµm ®Ò tµi cho luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh . 1.2. Lý do s ph¹m Trong ch¬ng tr×nh gi¶ng v¨n ë phæ th«ng, tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc lµ mét bé phËn quan träng. Cïng víi Tam quèc diÔn nghÜa cña La Qu¸n Trung, Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh lµ ®Ønh cao cña tiÓu thuyÕt Trung Quèc c¶ vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt . V× vËy, t×m hiÓu vµ nghiªn cøu Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh lµ cÇn thiÕt vµ bæ Ých, mét mÆt phôc vô cho qu¸ tr×nh häc tËp v¨n häc Trung Quèc cña b¶n th©n ngêi viÕt, mÆt kh¸c còng gióp Ých rÊt nhiÒu cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y sau nµy. 2. LÞch sö vÊn ®Ò TiÕng vang cña bé tiÓu thuyÕt Liªu trai chÝ dÞ kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi ®Êt níc Trung Hoa mµ cßn lan réng ra nhiÒu níc trªn thÕ giíi. ViÖc nghiªn cøu Liªu trai chÝ dÞ ®· ®îc tiÕn hµnh ë nhiÒu níc vµ cã kh«ng Ýt c«ng tr×nh ®· ®îc ghi nhËn. Ngãt ba thÕ kû tr«i qua, tiÕng nãi ®a nghÜa trong “thiªn cæ kú th” Êy vÉn lµ mèi quan t©m cña bao tÇng líp ®éc gi¶. ë ViÖt Nam tõ xa cho ®Õn nay còng cã kh«ng Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu dµnh cho t¸c phÈm nµy. Nhng nh×n chung vÉn cßn qu¸ Ýt so víi gi¸ trÞ tÇm cì cña bé tiÓu thuyÕt vÜ ®¹i “v¨n ng«n khã nhÊt trong c¸c bé v¨n ng«n” cña v¨n häc cæ Trung Quèc. NÕu cã th× ®ã còng chØ lµ nh÷ng bµi viÕt hÕt søc kh¸i qu¸t hay s¬ qua vÒ Liªu trai chÝ dÞ cña c¸c gi¸o s: TrÇn Xu©n §Ò, L¬ng Duy Thø, NguyÔn HuÖ Chi... vµ vÒ h×nh tîng hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ còng chØ cã mét vµi ý kiÕn nhá bµn tíi. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 2 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. NguyÔn ChÝ ViÔn trong lêi tùa cña cuèn Liªu trai chÝ dÞ toµn tËp - NXB V¨n ho¸ Th«ng tin - 1996 cã viÕt: “TiÕp thu tuyÒn thèng cña chÝ qu¸i thêi Ngôy TÊn vµ truyÒn kú ®êi §êng, Liªu trai ®· khai th¸c toµn chuyÖn l¹ (chÝ dÞ) ®Æc biÖt lµ chuyÖn chung sèng gi÷a ngêi vµ hå ly tinh”. ë ®©y ta thÊy, NguyÔn ChÝ ViÔn ®· kh¼ng ®Þnh chÝnh chuyÖn chung sèng gi÷a ngêi vµ hå ly tinh trong t¸c phÈm lµ mét nh©n tè quan träng t¹o nªn c¸i kú l¹, c¸i kú ¶o cho t¸c phÈm - nÐt ®éc ®¸o cña thÕ giíi nghÖ thuËt trong t¸c phÈm Bå Tïng Linh. Trong cuèn TiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc - NXB Gi¸o dôc - 1998 t¸c gi¶ TrÇn Xu©n §Ò ®· nh¾c l¹i ý kiÕn cña T¶n §µ - NguyÔn Kh¾c HiÕu: “Bé Liªu trai chÝ dÞ nµy chuyÖn hå quû chiÕm qu¸ nöa, minh b¹ch lµ c©u chuyÖn bÞa ®Æt mµ c¸i hay vÉn cø hay. C¸i hay cña Liªu trai nh ngµn v¹n c¶nh tr¹ng ë nh©n gian ®Òu thu vµo nh÷ng phiÕn ¶nh rÊt nhá bÐ, mµ c¶nh nµo t×nh Êy nhËn cho kü thÊy ®îc râ rµng”. T¶n §µ ®· nhËn xÐt h×nh tîng hå ly xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm lµ rÊt nhiÒu. Vµ c©u chuyÖn chØ lµ sù gãp nhÆt, sù bÞa ®Æt cña trÝ tëng tîng, nhng sù bÞa ®Æt ®ã kh«ng hÒ g©y nhµm ch¸n cho ngêi ®äc mµ tr¸i l¹i chÝnh sù bÞa ®Æt ®ã ®· ®em l¹i c¸i hay, ®iÒu thó vÞ cho ngêi ®äc. Nã thu hót vµ hÊp dÉn ngêi ®äc mét c¸ch kú l¹. Khi nhËn ®Þnh vÒ Liªu trai chÝ dÞ trong cuèn LÞch sö tiÓu thuyÕt Trung Quèc t¸c gi¶ Lç TÊn viÕt: “C¸c s¸ch chÝ qu¸i cuèi Minh ®¹i ®Ó ®Òu s¬ lîc, l¹i l¾m ®iÒu hoang ®êng qu¸i ®¶n, chØ cã Liªu trai lµ têng tËn b×nh dÞ th¾m ®îm t×nh ngêi khiÕn cho ngêi ta ®äc chuyÖn c¸c loµi hoa yªu qu¸i, chuyÖn hå ly tinh mµ kh«ng hÒ nghÜa r»ng ®ã lµ gièng kh¸c”. Kh¸c víi hai ý kiÕn trªn, ë ®©y Lç TÊn kh«ng nhËn ®Þnh riªng vÒ hå ly xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm mµ «ng nhËn xÐt chung vÒ t¸c phÈm Liªu trai . ë t¸c phÈm cã sù xuÊt hiÖn cña ma quû nhng kh«ng g©y sî sÖt. Nh÷ng con vËt trong t¸c phÈm ®Æc biÕt lµ hå ly ®· mang h¬i híng cña ngêi. C©u chuyÖn vÉn th¾m ®îm t×nh ngêi. ChÝnh v× thÕ mµ ngêi ®äc kh«ng hÒ nghÜ r»ng ®ã lµ con vËt , lµ gièng kh¸c. Trong C¸i kú ¶o trong t¸c phÈm Balzac - NXB gi¸o dôc - 1999, Lª Nguyªn CÈn ®· viÕt: “M« tÝp hå ma ë Bå Tïng Linh mang dÊu Ên cña c¸ tÝnh s¸ng t¹o. Nã lµ sù nh¶y vät tõ m« tÝp h×nh ¶nh sang cÊp ®é h×nh tîng nghÖ thuËt, thÓ hiÖn râ ®Æc trng c¸ thÓ - ®iÓn h×nh ho¸ cña lo¹i h×nh tîng nµy, khiÕn cho vai trß nghÖ thuËt cña nã trong Liªu trai trë lªn hoµn toµn kh¸c biÖt víi c¸c t¸c phÈm kh¸c cïng lo¹i ®Ò tµi”. Vµ “M« tÝp hå ma ®îc R«ger Caillos xÕp vµo lo¹i ®Ò tµi t×nh yªu vµ sù quyÕn rò vèn cã gèc g¸c xa xa tõ thÇn tho¹i vµ Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 3 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. còng lµ m« tÝp kú ¶o quen thuéc trong v¨n häc ViÔn §«ng”. ë ®©y Lª Nguyªn CÈn ®· kh¼ng ®Þnh sù ®éc ®¸o cña thÕ giíi nghÖ thuËt kú ¶o cña Bå Tïng Linh ®ång thêi t¸c gi¶ còng kh¼ng ®Þnh m« tÝp hå ma ®· mang dÊu Ên cña c¸ tÝnh s¸ng t¹o t¸c gi¶ Bå Tïng Linh. L¬ng Duy Thø trong cuèn §Ó hiÓu t¸m bé tiÓu thuyÕt cæ Trung QuècNXB Khoa häc - 1990 ®· viÕt: “T¸c gi¶ mîn chuyÖn ma quû, hå ly ®Ó gi¸n tiÕp lªn ¸n hµnh vi bØ æi cña ngêi ®êi vµ lu«n thÓ r¨n ngêi ®êi ph¶i tr¸nh tµ t©m míi khái m¾c häa”. ë ®©y L¬ng Duy Thø ®· kh¼ng ®Þnh: t¸c gi¶ Bå Tïng Linh ®· mîn chuyÖn ma quû, hå ly ®Ó lªn ¸n x· héi vµ khuyªn r¨n mäi ngêi. §©y chÝnh lµ ý nghÜa cña h×nh tîng mµ Bå Tïng Linh muèn göi tíi b¹n ®äc. NguyÔn HuÖ Chi trong Mét sè ph¬ng diÖn nghÖ thuËt vµ t tëng cña Bå Tïng Linh trong Liªu trai chÝ dÞ ®¨ng trªn t¹p chÝ v¨n häc sè 5/1999, l¹i nhËn ®Þnh: “Bå Tïng Linh h¼n ®· ph¶i quan s¸t sinh ho¹t cña nhiÒu lo¹i nh©n vËt mang lèt ngùa, lèt chim, lèt c¸o, lèt chuét, lèt c©y hÕt nh tÝnh c¸ch cña loµi Êy”. ý kiÕn cña NguyÔn HuÖ Chi ®· kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng kh¸c biÖt cña Bå Tïng Linh so víi c¸c t¸c gi¶ kh¸c cïng thêi hay tríc ®ã. Ngoµi ra, cßn cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu, nhiÒu luËn ¸n, luËn v¨n, b¸o c¸o…. cã gi¸ trÞ viÕt vÒ t¸c phÈm Liªu trai chÝ dÞ vµ cã ®Ò cËp ®Õn h×nh tîng hå ly. Tuy vËy, trong ph¹m vi kh¶o s¸t cña m×nh, chóng t«i nhËn thÊy cha cã bµi nµo ®Ò cËp ®Õn h×nh tîng hå n÷ víi t c¸ch lµ ®èi tîng nghiªn cøu riªng biÖt. Bëi vËy víi kho¸ luËn nµy, chóng t«i m¹nh d¹n ®a ra nh÷ng ý kiÕn cña riªng m×nh ®Ó ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ vµo viÖc kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp, søc hÊp dÉn cña h×nh tîng hå n÷. Qua ®ã ®a t¸c phÈm ®Õn gÇn b¹n ®äc h¬n. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu. - Nghiªn cøu vÎ ®Ñp vµ nh÷ng ý nghÜa cã liªn quan ®Õn h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Tõ ®ã lµm næi bËt gi¸ trÞ nh©n v¨n míi mÎ, tiÕn bé cña t¸c phÈm. - Nghiªn cøu ph¬ng tiÖn nghÖ thuËt thÓ hiÖn h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 4 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. 4. Ph¹m vi kh¶o s¸t vµ ®èi tîng nghiªn cøu. 4.1. Ph¹m vi kh¶o s¸t - Liªu trai chÝ dÞ toµn tËp (431 truyÖn) - NguyÔn §øc L©n dÞch - NXB V¨n häc - 2001 4.2. §èi tîng nghiªn cøu H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong luËn v¨n chóng t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p sau: Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i, ph©n tÝch v¨n b¶n, ®èi chiÕu, so s¸nh, tiÕp cËn hÖ thèng. 6. CÊu tróc kho¸ luËn Gåm 3 phÇn: Më ®Çu Néi dung (gåm 2 ch¬ng) Ch¬ng 1: H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong mét sè t¸c phÈm v¨n häc Trung Quèc tríc Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Ch¬ng 2: H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. KÕt luËn Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 5 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. néi dung Ch¬ng 1: H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong mét sè t¸c phÈm v¨n häc Trung Quèc tríc Liªu trai chÝ dÞ 1.1. Kh¸i niÖm nh©n vËt v¨n häc vµ nh©n vËt mang lèt. 1.1.1. Nh©n vËt v¨n häc V¨n häc kh«ng thÓ thiÕu nh©n vËt, v× ®ã chÝnh lµ ph¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc mét c¸ch h×nh tîng. Nhµ v¨n s¸ng t¹o nh©n vËt ®Ó thÓ hiÖn nhËn thøc cña m×nh vÒ mét c¸ nh©n nµo ®ã vÒ mét lo¹i ngêi nµo ®ã cña hiÖn thùc. Nh©n vËt chÝnh lµ ngêi dÉn d¾t ngêi ®äc vµo mét thÕ giíi riªng cña ®êi sèng trong mét thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh. Theo gi¸o s Ph¬ng Lùu trong gi¸o tr×nh Lý luËn v¨n häc cña trêng §¹i häc s ph¹m th×: “Nh©n vËt chÝnh lµ con ngêi ®îc miªu t¶ trong t¸c phÈm, nã ®îc thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, cã thÓ lµ nh÷ng con ngêi cã tªn hoÆc kh«ng tªn, cã thÓ lµ nh÷ng con vËt, ®å vËt thËm chÝ nã kh«ng ph¶i lµ mét ngêi cô thÓ mµ chØ lµ mét hiÖn tîng næi bËt trong t¸c phÈm” [17, tr.278]. Cßn theo Tõ ®iÓn v¨n häc c¸c t¸c gi¶ l¹i ®Þnh nghÜa: “Nh©n vËt lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt trong t¸c phÈm v¨n häc, nã lµ tiªu ®iÓm ®Ó béc léc chñ ®Ò vµ t tëng, vµ ®Õn lît m×nh nã l¹i ®îc c¸c yÕu tè cã tÝnh chÊt h×nh thøc cña t¸c phÈm tËp trung kh¾c häa. Nh©n vËt ®ã lµ n¬i tËp trung gi¸ trÞ t tëng nghÖ thuËt cña t¸c phÈm v¨n häc” [12, tr.1254]. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc còng ®a ra kh¸i niÖm t¬ng tù: “Nh©n vËt lµ con ngêi cô thÓ ®îc miªu t¶ trong t¸c phÈm v¨n häc. Nh©n vËt cã thÓ cã tªn riªng (TÊm C¸m, ChÞ DËu...) còng cã thÓ kh«ng cã tªn nh “th»ng b¸n t¬, mét mô nµo” trong truyÖn KiÒu… Nh©n vËt lµ mét ®¬n vÞ nghÖ thuËt ®Çy tÝnh íc lÖ, kh«ng thÓ ®ång nhÊt nã víi con ngêi thËt trong ®êi sèng” [ 10, tr.202] Nh vËy c¸c s¸ch ®· ®a ra kh¸i niÖm nh©n vËt t¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ thèng nhÊt. Nh©n vËt v¨n häc lµ ®èi tîng - con ngêi ®îc miªu t¶ trong t¸c phÈm, lµ tiªu ®iÓm ®Ó béc lé chñ ®Ò t tëng, lµ n¬i tËp trung gÝa trÞ cña t¸c phÈm v¨n häc. 1.1.2. Nh©n vËt mang lèt Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 6 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt cña ViÖn Ng«n ng÷ häc ®Þnh nghÜa lèt lµ “vá ngoµi h×nh thøc bªn ngoµi ®Ó che giÊu con ngêi thËt, nh»m ®¸nh lõa” [29, tr.584]. Lèt lµ c¸i vá bäc bªn ngoµi, nh©n vËt mang lèt lµ nh©n vËt cã thÓ cëi bá c¸i vá bÒ ngoµi cña m×nh vµ thay b»ng c¸i vá bªn ngoµi kh¸c, khi cÇn l¹i trë vÒ c¸i vá ban ®Çu cña nã. Tõ ®iÓn biÓu tîng v¨n häc thÕ giíi l¹i cho r»ng nh©n vËt mang lèt lµ “mét biÓu tîng ®ång nhÊt ho¸ ë mét nh©n c¸ch ®ang trªn ®êng c¸ thÓ ho¸, cha thùc sù ®¶m nhËn toµn bé c¸i t«i cña m×nh vµ còng cha thùc t¹i ho¸ tÊt c¶ kh¶ n¨ng cña m×nh” [3, tr.82] Sù xuÊt hiÖn cña nh©n vËt mang lèt cã lÏ xuÊt ph¸t tõ mét nguyªn nh©n nµo ®ã, khi trong x· héi con ngêi ph¶i chèi bá h×nh hµi gèc, ph¶i biÕn ®æi h×nh d¹ng míi cã thÓ tån t¹i ®îc? Trong thÇn tho¹i, truyÖn cæ tÝch kh«ng hiÕm nh÷ng c©u chuyÖn biÕn h×nh, mang lèt trong ®ã c¸c vÞ thÇn ho¸ m×nh, hoÆc ho¸ c¸c sinh vËt kh¸c thµnh ngêi, thµnh ®éng vËt, phÇn nhiÒu thµnh c©y, hoa, s«ng, suèi, chim, ®¸ nói, tîng… HuyÒn tho¹i nh©n vËt mang lèt trong Liªu trai lµ nh÷ng nh©n vËt kh«ng tån t¹i nguyªn h×nh b¶n tr¹ng sinh vËt, chóng biÕn h×nh chuyÓn ho¸ tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c, tõ con ngêi thµnh loµi vËt, tõ loµi vËt thµnh con ngêi. ThÕ giíi nh©n vËt mang lèt t¹o nªn kh«ng khÝ huyÒn ¶o mª hoÆc ®Ó mçi khi nh¾c ®Õn Liªu trai, ngêi ®äc nghÜ ngay ®Õn thÕ giíi ®éi lèt ngêi. §iÒu kú l¹ cña nh©n vËt mang lèt lµ kh¶ n¨ng tù ho¸ th©n thµnh c¸c d¹ng lèt kh¸c nhau theo së nguyÖn, lèt lµ c¸i lét vá ®îc nh÷ng néi t©m c¸i bªn trong kh«ng thay ®æi. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn nh©n vËt trong Liªu trai ph¶i mang h×nh hµi kh¸c. Con ngêi mang lèt ®éng vËt, thùc vËt, ®å vËt, vËt mang lèt ngêi, ngêi mang lèt ngêi kh¸c ®Ó hoµ nhËp vµo thÕ giíi nh©n sinh ®Ó tho¶ m·n kh¸t väng c¸ nh©n, ®îc sèng trong nh÷ng gi©y phót nhôc c¶m. VËy th× chuyÖn ma quû, hå ly, thÇn tiªn ®©u chØ lµ chuyÖn phiÕm lóc trµ d töu hËu mµ lµ chuyÖn nghiªm tóc, chuyÖn ®êi, chuyÖn ngêi, còng lµ nçi xãt xa bi ai cho kiÕp ngêi ph¶i ®éi lèt míi tån t¹i ®îc, lµ tÊm lßng nh©n ®¹o cña nhµ v¨n tríc c¶nh ®êi ®en b¹c. Nh÷ng nh©n vËt mang lèt, ®Æc biÖt vµ nhiÒu h¬n c¶ lµ hå ly mang lèt thiÕu n÷ (hå n÷) v× vËy cã søc ¸m ¶nh lín ®èi víi ngêi ®äc. 1.2. Lîc kh¶o h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong mét sè t¸c phÈm v¨n häc Trung Quèc tríc Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 7 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. 1.2.1. Nguån gèc cña h×nh tîng hå ly mang lèt ngêi ë Trung Quèc. Hå ly chÝnh lµ con c¸o (chån), lµ h×nh tîng kh¸ phæ biÕn xuÊt hiÖn nhiÒu trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc Trung Quèc nãi chung vµ Liªu trai chÝ dÞ nãi riªng. Theo quan niÖm chung th× hå ly lµ mét lo¹i ®éng vËt rÊt kh«n ngoan, gÇn gòi víi thÕ giíi con ngêi “nã biÕt chµo ®ãn mÆt trêi mçi buæi b×nh minh ®Õn b»ng c¸ch ®øng th¼ng hai ch©n sau vµ cÊt tiÕng ró” [2, tr.233] Nãi ®Õn hå ly, ngêi ta nh¾c ®Õn nã víi c¸c ®Æc trng rÊt riªng: “®éc lËp mµ tù m·n, ho¹t b¸t, mu trÝ ®ång thêi l¹i ph¸ ph¸ch t¸o tîn nhng l¹i nh¸t gan, kh«ng biÕt nghØ ng¬i, ranh m·nh nhng l¹i ung dung, con c¸o hiÖn th©n cho nh÷ng m©u thuÉn g¾n liÒn víi b¶n chÊt con ngêi… TÊt c¶ nh÷ng g× mµ con c¸o cã thÓ biÓu trng bÊt cø nã lµ mét anh hïng khai ho¸ hay mét kÎ ®ång lâa, cß måi nh trong v« vµn huyÒn tho¹i, truyÒn thuyÕt d©n gian ë kh¾p thÕ giíi, tÊt c¶ ®Òu ®îc khai triÓn, xuÊt ph¸t tõ ch©n dung Êy, khëi nguyªn Êy chÝnh lµ ch©n dung cña con c¸o ë trong mçi chóng ta mµ c¸i tÝnh hai mÆt cña nã chóng ta ®Òu biÕt. Ph¶n chiÕu nh mét tÊm g¬ng nh÷ng m©u thuÉn cña con ngêi, con c¸o cã thÓ ®îc xem nh h×nh ¶nh hai mÆt cña l¬ng tri con ngêi….Nã lµ h×nh ¶nh con ngêi trong g¬ng chõng nµo díi mÆt trêi nµy cßn cã nh÷ng ngêi c¸o” [3, tr.130] Theo s¸ch LÔ Ký, Trung Quèc thuë s¬ khai lµ n¬i d©n téc Hoa H¹ c tró. Téc ngêi nµy c tró ë hai bê Nam - B¾c s«ng Hoµng Hµ. Tr¶i qua hµng ngµn n¨m, tõ ®¹i b¶n vïng thîng lu s«ng Hoµng Hµ ®ã ®· ph¸t triÓn thµnh mét quèc gia cêng thÞnh lÊy v¨n minh n«ng nghiÖp lµm céi nguån. Quy luËt quÇn c tõ thuë s¬ khai lµ d©n c tËp trung ë nh÷ng vïng ®ång b»ng ven nh÷ng con s«ng lín. ë ®ã sù ph× nhiªu cña con s«ng ®em l¹i sù sèng cho con ngêi. §èi víi ngêi Trung Hoa th× s«ng Trêng Giang vµ Hoµng Hµ thùc sù lµ nh÷ng con s«ng thiªng. Víi chiÒu dµi 6300 km (Trêng Giang) vµ 5464 km (Hoµng Hµ), chóng ®· t¹o lËp mét nÒn v¨n minh lóa níc vµo lo¹i sím nhÊt cña nh©n lo¹i. Céi nguån v¨n hãa n«ng nghiÖp lµ yÕu tè lín nhÊt quyÕt ®Þnh ®Õn ph¬ng thøc t duy cña ngêi Trung Hoa nãi riªng vµ ngêi ph¬ng §«ng nãi chung. Trong ph¬ng thøc t duy, ph¬ng §«ng duy linh, ph¬ng T©y duy lý. V× vËy, mµ tiÓu thuyÕt Trung Quèc “Ch¼ng riªng lo¹i truyÖn thÇn qu¸i mµ lo¹i truyÖn kh¸c còng ham chÐp nh÷ng c¸i qu¸i dÞ” [1, tr.37]. Vµ Liªu trai chÝ dÞ còng kh«ng n»m ngoµi c¸i qu¸i dÞ ®ã. Ngêi Tµu quan niÖm “v¹n vËt h÷u linh” . V× vËy víi hä 108 vÞ anh hïng L¬ng S¬n B¹c lµ 36 ng«i thiªn cang, 72 Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 8 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. ng«i ®Þa s¸t (c¸c tinh tó trªn trêi). Cßn chµng Gi¶ B¶o Ngäc si t×nh lµ hãa th©n cña viªn ®¸ ThÇn Anh muèn nÕm tr¶i mïi trÇn, L©m §¹i Ngäc lµ c©y cá Gi¸ng Ch©u ho¸ kiÕp dïng níc m¾t ®Òn ¬n tri kû. T¸c phÈm Liªu trai chÝ dÞ còng vËy, h×nh tîng hå ly ®éi lèt ngêi nh»m thÓ hiÖn kh¸t khao h¹nh phóc nh©n gian ®ång thêi chØ ra bé mÆt thËt cña con ngêi trÇn tôc. Céi nguån v¨n ho¸ cña Trung Quèc nãi riªng vµ ph¬ng §«ng nãi chung lµ n«ng nghiÖp cßn ph¬ng T©y lµ du môc vµ th¬ng nghiÖp. Còng v× thÕ mµ c¸c ý tëng trong v¨n ch¬ng còng cã sù kh¸c nhau. V¨n häc ph¬ng T©y th× quen thuéc víi nh÷ng vïng sa m¹c réng lín, nh÷ng th¶o nguyªn bao la ngót ngµn, nh÷ng ®µn l¹c ®µ chë nÆng hµng ho¸ víi nh÷ng nhµ bu«n tµi ba qu¶ c¶m… Do nÒn v¨n minh lóa níc khiÕn ngêi Trung Hoa quan t©m lµ sù xoay vÇn cña bÇu trêi, ý tëng cña v× tinh tó cã nguån gèc tõ sù c¶m nhËn ®ã. Mçi ngêi Trung Hoa ®Òu cã mét ng«i sao b¶n mÖnh, mçi ng«i sao r¬i lµ mét linh hån ®· tõ gi· trÇn gian. NÕu kh«ng cã bíc vÊp cña Ngôy Diªn khiÕn sao r¬i th× vËn sè cña Khæng Minh ®©u ®· ®Õn håi kÕt thóc. Sù thÇn bÝ, hÊp dÉn cña v¨n ho¸ ph¬ng §«ng lµ ë ph¬ng thøc t duy nh thÕ. Nh÷ng ý tëng mµ Bå Tïng Linh sö dông chØ cã thÓ lµ s¶n phÈm cña t duy n«ng nghiÖp. Nh÷ng con hå ly lµ loµi vËt mµ khi nh¾c ®Õn mçi ngêi ph¬ng §«ng ®Òu thÊy th©n thuéc. Nã ®i s©u vµo t©m hån con ngêi vµ khi viÕt vÒ nã, dêng nh ®ã lµ sù s¸ng t¹o trong v« thøc, v× thÕ h×nh tîng hå ly rÊt sèng ®éng vµ tù nhiªn. Trong d©n gian thêng cã tÝn ngìng lÊy mét vËt cã thÓ lµ ®éng vËt hoÆc bÊt ®éng vËt ®Ó sïng b¸i t«n lµm thÇn linh, vËt tæ. Cã thÓ ®ã lµ thÇn bß ®èi víi ngêi Håi gi¸o, lµ Linga vµ Yoni ®èi víi ngêi Bµlam«n, hay nguyªn s¬ h¬n cã khi chØ lµ mét c¸i c©y, mét hßn ®¸…®îc sïng b¸i. Víi ngêi Trung Hoa, tÝn ngìng “t«tem” hÕt søc ®Ëm nÐt bëi t duy duy linh “v¹n vËt h÷u linh” cña hä. ChÝnh v× vËy, c¸c con vËt trong Liªu trai ®Òu ®· ®îc suy t«n trong thêi kú Êu th¬ cña loµi ngêi. Khi Êy chóng lµ thÇn. Sau nµy qua trÝ tuÖ cña nh©n d©n chóng ®îc d©n gian ho¸ trong c¸c truyÒn thuyÕt, thÇn tho¹i vµ trë thµnh mét con vËt b×nh thêng, sèng ®éng, tuy nhiªn vÉn cßn mµu s¾c kú ¶o. Tån t¹i trong m«i trêng v¨n ho¸ d©n gian chóng cã søc sèng l©u bÒn. Bªn c¹nh ®ã cßn cã giai tho¹i cho r»ng: Bå Tïng Linh thêng tr¶i chiÕu bªn ®êng chê cho n«ng d©n ®i lµm vÒ th× pha níc mêi hä uèng vµ su tÇm nh÷ng lêi kÓ cña hä. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ nh÷ng con vËt trong Liªu trai chÝ dÞ ®Òu mang ®Ëm mµu s¾c d©n gian. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 9 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. 1.2.2. Lîc kh¶o h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong v¨n häc Trung Quèc tríc Liªu trai chÝ dÞ. Theo mét sè tÝn ngìng cæ xa nhÊt cßn ®îc lu truyÒn ®Õn tËn ngµy nay, ë Ch©u Mü vµ Ch©u ¸ con c¸o l«ng b¹c ®îc thæ d©n vïng trung California xem nh mét anh hïng khai hãa. Trong khi Êy ë xø Xibia, sø gi¶ quû quyÖt cña ©m phñ l«i cuèn c¸c bËc anh hïng huyÒn tho¹i xuèng díi ®Êt l¹i hay ®îc h×nh dung lµ mét con c¸o ®en. Trong truyÖn d©n gian xø BrÐttague l¹i cã kÓ r»ng: mét chµng trai ®i t×m mét c¸i bïa ch÷a khái bÖnh cho cha m×nh vµ anh ta ®· thµnh c«ng ë hai n¬i mµ hai ngêi anh cña anh ta ®· thÊt b¹i. Anh ta ®· tiªu hÕt tiÒn vµo viÖc tõ thiÖn, ch«n cÊt mét ngêi chÕt kh«ng quen biÕt. Mét thêi gian sau anh ta gÆp mét con c¸o tr¾ng, b»ng sù th«ng minh cña m×nh c¸o ®· gióp cho anh chµng kia t×m ®îc c¸i mµ anh ta h»ng ao íc. Khi xong viÖc råi, c¸o tiÕt lé cho anh biÕt nã lµ linh hån cña ngêi chÕt ®· ®îc anh gióp ®ì. Nãi xong th× nã biÕn mÊt. Nh vËy, h×nh ¶nh con c¸o víi sù tinh kh«ng quû quyÖt ®· in ®Ëm trong v¨n häc d©n gian nhiÒu níc. Nhng ë Trung Quèc kh«ng chØ trong d©n gian cæ xa h×nh tîng hå ly ®îc lu truyÒn mµ theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña v¨n häc h×nh tîng hå ly còng ®îc ph¸t triÓn theo. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö v¨n häc còng lµ qu¸ tr×nh hoµn thiÖn dÇn vÒ h×nh tîng hå ly. Cã thÓ nãi h×nh tîng hå ly ®îc ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n sau: Giai ®o¹n Tiªn TÇn Lìng H¸n, Ngôy tÊn, Nam B¾c TriÒu ®· cã sù xuÊt hiÖn cña hå ly. Trong LiÖt dÞ truyÖn cña Tµo phi th× hå ly xuÊt hiÖn lµ mét con vËt d÷. Vµ ®Õn tiÓu thuyÕt chÝ qu¸i còng vËy, hå ly xuÊt hiÖn nguyªn h×nh lµ mét con vËt d÷ thêng ®Õn ph¸ ho¹i cuéc sèng cña d©n chóng. Qua h×nh ¶nh nh÷ng con hå ly d÷ ®ã t¸c gi¶ muèn lªn ¸n c¸c thãi xÊu cña x· héi. Cã thÓ nãi ë giai ®o¹n nµy, hå ly xuÊt hiÖn mang nguyªn tÝnh vËt nhiÒu h¬n. §Ò t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy, ta nªn quay l¹i víi lÞch sö cña thêi kú ®ã. Nh chóng ta ®· biÕt tríc ®©y ngêi Hoa H¹ c tró däc theo lu vùc s«ng Hoµng Hµ v× Ýt ®îc hëng ©n lùc thuËn lîi cña tù nhiªn nªn nh©n d©n ph¶i lao ®éng v« cïng cùc khæ. Trong t×nh h×nh nh vËy, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng kh«ng ®îc ®¸p øng. Tù nhiªn hä vøt bá nh÷ng suy nghÜ viÓn v«ng, ¶o tëng trong thùc tÕ. H¬n n÷a trong giai ®o¹n nµy Khæng Tö ®Ò xuÊt chñ tr¬ng: “tu th©n, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹”. T tëng nhµ Nho trong thêi kú nµy ®· trë thµnh chÝnh thèng nªn nh÷ng Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 10 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. chuyÖn kiÓu nh thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt thêng bÞ c«ng kÝch, ®¶ ph¸ m¹nh mÏ. Nh÷ng lêi nãi hoang ®êng ch¼ng ®¸ng ®Ó t©m, lu«n bÞ l·ng quªn trong kÝ øc cña mäi ngêi. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ h×nh tîng hå ly trong c¸c phÈm v¨n häc thêi kú nµy chñ yÕu mang nguyªn tÝnh vËt nh b¶n th©n nã vèn cã vµ cha mang sù s¸ng t¹o cña t¸c gi¶. Sang giai ®o¹n ®êi §êng cïng víi sù ph¸t triÓn vµ ra ®êi cña c¸c t¸c phÈm truyÒn kú th× h×nh tîng hå ly còng ®îc ph¸t triÓn cao thªm mét bËc. Cã ®îc sù ph¸t triÓn nµy tríc hÕt ®ã lµ nhê sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi ®êi §êng. Ngoµi ra ë thêi nµy Nho gi¸o kh«ng cßn gi÷ vÞ trÝ ®éc t«n n÷a mµ song song víi nã lµ sù ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o. ChÝnh v× vËy mµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc thêi kú nµy ®îc khai phãng vÒ t tëng vµ gi¶i phãng vÒ h×nh thøc. C¸c nhµ v¨n cã ý thøc h¬n trong s¸ng t¸c nh: tæ chøc cèt truyÖn, x©y dùng nh©n vËt… Nguyªn t¾c s¸ng t¸c cña c¸c t¸c gi¶ thêi kú nµy lµ “phi kú bÊt truyÒn” [25, tr.121] cho nªn ®îc gäi lµ truyÒn kú, truyÒn l¹i nh÷ng ®iÒu kú l¹ kh¸c thêng. Nh vËy, truyÒn kú ®îc gieo mÇm trªn m¶nh ®Êt mµu mì cho nªn nã nhanh chãng trëng thµnh lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Vµ cïng víi sù trëng thµnh cña truyÒn kú, th× h×nh tîng hå ly xuÊt hiÖn trong c¸c t¸c phÈm ®êi §êng còng phong phó vµ ®a d¹ng h¬n. Hå ly biÕn thµnh ngêi vµ cïng chung sèng víi ngêi. Hå ly biÕn thµnh ngêi con g¸i ®Ñp ®Ó mª hoÆc quyÕn rò ®µn «ng, t¹o thµnh nh÷ng c©u chuyÖn tÝnh ¸i rÊt ®Ñp gi÷a ngêi vµ hå. NÕu nh ë giai ®o¹n tríc, nh©n vËt hå ly xuÊt hiÖn mang nguyªn tÝnh vËt th× ®Õn giai ®o¹n nµy, h×nh tîng hå ly ®· nh©n tÝnh h¬n. H×nh tîng hå n÷ (hå ly mang lèt phô n÷) kh«ng ph¶i ®Õn §êng truyÒn kú míi xuÊt hiÖn mµ ngay trong kho tµng thÇn tho¹i cæ ®¹i Trung Hoa th× ta ®· thÊy sù xuÊt hiÖn cña hå ly mang lèt ngêi con g¸i ®Ñp. Ch¼ng h¹n nh truyÖn H¹ Vò trÞ thñy ®· kÓ l¹i chuyÖn t×nh gi÷a vua Vò vµ c« g¸i hä §å S¬n: “Vò ®i trÞ thuû, thÊy ngêi con g¸i hä §å S¬n, Vò cha gÆp mµ ®i tuÇn xuèng phÝa nam. Ngêi con g¸i hä §å S¬n sai hÇu g¸i ®ãn Vò ë phÝa nam nói §å” [21, tr.14]. Ngêi con g¸i hä §å S¬n chÝnh lµ con chån tr¾ng chÝn ®u«i ho¸ thµnh. Vua H¹ Vò trÞ thuû nhê ®îc sù gióp ®ì cña nµng míi thµnh c«ng. Sau nµy vua H¹ Vò lÊy ngêi con g¸i hä §å S¬n ®ã lµm vî. C«ng nghiÖp cña ngêi con g¸i §å S¬n cßn ®îc nãi ®Õn trong truyÖn Thanh Phîng (Liªu trai chÝ dÞ ). Quay vÒ víi mÉu thÇn tho¹i cæ ®¹i nhng ®Õn §êng truyÒn kú h×nh tîng hå ly mang lèt ngêi phô n÷ xinh ®Ñp lµ mét bíc ph¸t triÓn mang tÝnh ®ét Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 11 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. biÕn. Víi trÝ tëng tîng l·ng m¹n, bay bæng c¸c t¸c gi¶ ®êi §êng ®· x©y dùng ®îc nhiÒu h×nh tîng hå n÷ mang vÎ ®Ñp nh©n tÝnh. Hå lµ con vËt nhng ®· ®îc nh©n c¸ch ho¸, ®· ho¸ ngêi h¬n, tÝnh hå Ýt dÇn vµ h¬i híng Ngêi nhiÒu h¬n. Nh nµng NhËm ThÞ trong NhËm thÞ truyÖn cña ThÈm Ký TÕ nguyªn lµ hå ly ®· ®Õn lµm vî cña Trinh Lôc, bÊt chÊp cho dï kh¸c loµi. Nµng cã vÎ ®Ñp tuyÖt vêi khiÕn Trinh Lôc ph¶i thèt ra: “dung m¹o tuyÖt vêi cña nµng ®· chinh phôc ta”. Kh«ng chØ ®Ñp mµ nµng NhËm ThÞ cßn rÊt th«ng minh, giái tÝnh to¸n. ë ®©y ta thÊy hµnh ®éng cña ph¸i n÷ ®îc tù do h¬n, hµnh vi cña ngêi con g¸i ®êi §êng còng m¹nh b¹o h¬n tríc rÊt nhiÒu. Nh vËy cïng víi vÊn ®Ò gi¶i phãng t tëng, gi¶i phãng c¸ tÝnh, c¸c t¸c gi¶ ®êi §êng ®· ®Ò cËp ®Õn t×nh yªu vµ h¹nh phóc løa ®«i. C¸c t¸c gi¶ ®· mîn h×nh tîng hå n÷ ®Ó göi g¾m kh¸t väng trÇn thÕ cña con ngêi. So víi giai ®o¹n tríc th× h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ ë §êng truyÒn kú ®· ph¸t triÓn phong phó vµ ®a d¹ng h¬n. Tõ ®©y hå ly mang lèt nh÷ng thiÕu n÷ xinh ®Ñp dêng nh ®· trë thµnh mét m« tÝp, thµnh mÉu ®Ò ®Ó s¸ng t¹o. TruyÒn kú ®êi §êng ®· t¹o tiÒn ®Ò quan träng cho sù ra ®êi cña h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Giai ®o¹n Tèng Nguyªn Minh ta thÊy h×nh thîng hå n÷ cã ®îc nãi ®Õn song rÊt Ýt v× Lý häc ®îc ®Ò cao. Nh©n tÝnh con ngêi ®îc chia ra lµm hai: mét lµ tÝnh cña trêi cho, hai lµ tÝnh cña khÝ chÊt. Sù gi¸o dôc ë thêi nµy lµ “tån thiªn lý diÖt nh©n dôc”. ChÝnh v× thÕ mµ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc Ýt cã t tëng bay bæng h¬n. Sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng nh©n vËt kú ¶o nh ma n÷, hå n÷ cïng gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi giai ®o¹n tríc. Dï Ýt nhng h×nh tîng hå n÷ vÉn xuÊt hiÖn. Vµ xuÊt hiÖn chñ yÕu víi m«tÝp hå mÞ (quyÕn rò mª hoÆc h¹i ngêi). Nh©n vËt §¸t Kû chÝnh lµ hãa th©n cña con chån tr¾ng chÝn ®u«i. Ngµy §¸t Kû vµo cung còng lµ ngµy hå ly nhËp vµo §¸t Kû. S¾c ®Ñp nghiªng níc nghiªng thµnh céng víi b¶n chÊt d©m dôc tµn b¹o cña §¸t Kû ®· lµm cho vua Trô mª ®¾m vµ khiÕn cho Trô V¬ng trë thµnh «ng vua cuèi cïng cña nhµ Th¬ng (Phong thÇn diÔn nghÜa - Høa Träng L©m). §Õn giai ®o¹n nµy dêng nh vÎ ®Ñp nh©n tÝnh cña h×nh tîng hå n÷ trong §êng truyÒn kú ®· gi¶m ®i. Hå n÷ trong v¨n häc Tèng Nguyªn Minh l¹i quay trë vÒ víi mÉu h×nh tîng hå n÷ ®· tõng xuÊt hiÖn trong v¨n häc Tiªn TÇn, Ngôy TÊn, Nam B¾c TriÒu. Nh vËy, sù ph¸t triÓn cña h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong lÞch sö v¨n häc Trung Quèc lµ sù ph¸t triÓn quanh co cña nh©n tÝnh qua c¸c giai ®o¹n v¨n Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 12 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. häc. Vµ ®Õn Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh, h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ ®· ®îc hoµn thiÖn vµ ®¹t ®îc ®Ønh cao. Nã ®· lµm lu mê mäi thµnh tùu cña c¸c t¸c gi¶ cïng thêi hay tríc ®ã khi viÕt vÒ h×nh tîng nµy. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 13 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Ch¬ng 2: H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh 2.1. B¶ng thèng kª Trong tæng sè 431 truyÖn ®îc kh¶o s¸t thÊy h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ xuÊt hiÖn ë 48 truyÖn chiÕm 11,1%. M« tÝp Sè lîng 48 truyÖn ChuyÖn t×nh ngêi- ma KÕt duyªn Mª hoÆc, h¹i ngêi 30 truyÖn 3 truyÖn KÕt b¹n Tr¶ ¬n, gióp ngêi 9 truyÖn 6 truyÖn T×m hiÓu h×nh tîng hå ly trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh ta lu«n cã Ên tîng “chØ rÆt toµn hå c¸i mµ kh«ng thÊy hå ®ùc” (T¶n §µ). ThËt vËy, trong ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt Liªu trai chÝ dÞ nµy, Bå Tïng Linh ®· x©y dùng ®îc mét hÖ thèng nh©n vËt hå n÷. Cô thÓ lµ nh©n vËt hå n÷ xuÊt hiÖn ë 48 truyÖn, chiÕm 11,1%. TÊt nhiªn vÊn ®Ò kh«ng ë chç tØ lÖ bëi v¨n ch¬ng vèn “quý hå tinh, bÊt quý hå ®a”. Nhng mét ®iÒu ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ lµ h×nh tîng ®Ñp nhÊt, g©y nhiÒu Ên tîng nhÊt trong Liªu trai chÝ dÞ . Qua b¶ng thèng kª h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ theo m« tÝp, ta thÊy h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ hiÖn ra nhiÒu nhÊt ë chuyÖn t×nh ngêi - ma chiÕm 33/48 truyÖn, xÊp xØ 69%. Trong ®ã m« tÝp kÕt duyªn chiÕm 30/48 truyÖn, xÊp xØ 63%; m« tip mª hoÆc h¹i ngêi chiÕm 3/48 truyÖn, xÊp xØ 6%. M« tÝp kÕt b¹n chiÕm 9/48 truyÖn, xÊp xØ 19%. M« tÝp tr¶ ¬n, gióp ngêi chiÕm 6/48 truyÖn, xÊp xØ 12%. Tãm l¹i khi ®Æt ra vÊn ®Ò ph©n lo¹i tøc lµ ®Æt ra c¸ch t duy khoa häc: “tr¶ lêi c©u hái t¹i sao?” vµ “nh thÕ nµo?” cho mçi vÊn ®Ò. øng vµo b¶ng Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 14 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. thèng kª trªn ta ph¶i tr¶ lêi ®îc t¹i sao m« tÝp kÕt duyªn l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu trong Liªu trai chÝ dÞ vµ m« tÝp kÕt duyªn ®ã ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo trong t¸c phÈm. Theo híng t duy nh vËy, vÊn ®Ò nµy sÏ ®îc chóng t«i gi¶i quyÕt ë phÇn sau. 2.2. VÎ ®Ñp cña h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh . V¨n häc Trung Quèc cæ trung ®¹i cã ba truyÒn thèng u tó lµ: hiÖn thùc, nh©n ®¹o, yªu níc. TruyÒn thèng nh©n ®¹o trong v¨n häc Trung Quèc b¾t nguån tõ c¶m høng ë quan niÖm nhµ PhËt, tõ v¨n häc d©n gian vµ cã tiÒn ®Ò tõ ch÷ “nh©n” cña Khæng Tö. Liªu trai chÝ dÞ cã vai trß më ®Çu cho nh÷ng dÊu hiÖu cña thêi kú tiÒn cËn ®¹i trong v¨n häc Trung Quèc. T¸c phÈm thÓ hiÖn t tëng tiÕn bé cña t¸c gi¶ hä Bå. §ã lµ kh¸t väng d©n chñ ®êi thêng, lµ sù ca ngîi t×nh yªu vµ h¹nh phóc chÝnh ®¸ng cña con ngêi .Víi kh¸t väng Êy, t¸c phÈm Liªu trai ®· cã nh÷ng thµnh c«ng ®Æc s¾c khi ca ngîi vÒ ngêi phô n÷ ®Æc biÖt lµ h×nh tîng hå n÷. Nh÷ng nh©n vËt hå n÷ hiÖn lªn trong thÕ giíi nghÖ thuËt cña Liªu trai b»ng tÊt c¶ vÎ ®Ñp cña t©m hån, thÓ x¸c, trÝ tuÖ. Bëi hä chÝnh lµ nh÷ng ®¹i diÖn tiªu biÓu nhÊt, cÊt lªn tiÕng nãi ®ßi tù do trong t×nh yªu h«n nh©n, cña mong muèn cã ®îc h¹nh phóc chÝnh ®¸ng trong x· héi ®Çu nhµ Thanh - thêi ®¹i ®en tèi mang trong lßng nh÷ng vÕt tÝch, tµn d cña t tëng b¶o thñ, l¹c hËu vèn h×nh thµnh tõ tríc. 2.2.1. VÎ ®Ñp ngo¹i h×nh Cã thÓ thÊy r»ng nh©n vËt n÷ chiÕm sè lîng lín trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Nh©n vËt n÷ hiÖn ra trong mäi câi ®êi, mäi kh«ng gian, thêi gian cña c©u chuyÖn. Cã lóc h×nh tîng nh©n vËt n÷ cßn lµm mê ®i h×nh ¶nh cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c nh quan l¹i, th sinh... Cèng hiÕn lín cña Bå Tïng Linh lµ ®· x©y dùng ®îc nhiÒu nh©n vËt n÷ ®¸ng yªu. Nh÷ng c« g¸i chån mÆc dï ®Õn tõ thÕ giíi loµi vËt nhng l¹i h¬n c¶ ngêi thËt. Tríc hÕt hä lµ nh÷ng thiÕu n÷ hÕt søc xinh ®Ñp. Ph¶i xinh ®Ñp míi cã thÓ quyÕn rò mª hoÆc ®îc ®µn «ng. Kh«ng chØ riªng Bå Tïng Linh mµ ngêi Trung Hoa nãi chung rÊt thÝch sö dông h×nh tîng hå ly t¬ng øng víi ngêi con g¸i ®Ñp. TiÒn th©n cña §¸t Kû lµ con hå ly chÝn ®u«i, mét mü nh©n s¾c níc h¬ng trêi. Ngêi Hoa thêi xa cho r»ng con c¸o chÝn ®u«i Êy sèng ë vïng Gß Xanh Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 15 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. ph¬ng nam “ §ã lµ mét con vËt ¨n thÞt ngêi nhng nã cã thÓ che chë cho con ngêi khái bïa b¶ vµ nh÷ng ®iÒu bÊt an” [22, tr.235] Së dÜ hå ly ®îc liªn kÕt víi h×nh tîng c¸c mü n÷ tríc hÕt lµ do cã sù t¬ng ®ång vÒ mµu s¾c giíi tÝnh, vÒ tÝnh c¸ch gi÷a chóng víi ngêi ®µn bµ. §êi Chu ngêi ta tin r»ng loµi hå ly cã mét lîng sinh lùc lín, bëi chóng sèng trong lç vµ v× vËy chóng ®îc coi lµ nh÷ng b¶n thÓ ©m, do ®ã chóng trë lªn v« cïng gÇn gòi víi ngêi ®µn bµ. Trong quan niÖm d©n gian, hå lµ con vËt kh«ng ngoan hÕt mùc, sù quû quyÖt cña nã nhiÒu khi gièng sù quû quyÖt cña ngêi phô n÷. Ngêi ViÖt Nam khi muèn gäi tªn mét ngêi kh«n ngoan bÌn gäi lµ “c¸o giµ”, cßn gäi mét ngêi ®µn bµ ®éc ¸c lµ “hå ly tinh”. Víi nh÷ng lÝ do nh trªn nªn ngêi Trung Hoa nãi chung còng nh Bå Tïng Linh nãi riªng ®· sö dông h×nh tîng hå ly t¬ng øng víi ngêi con g¸i ®Ñp. Cã lÏ ®ã lµ h×nh thøc tÊt yÕu gióp hä hoµ nhËp vµo víi thÕ giíi cña con ng êi. Bå Tïng Linh còng thËt tinh tÕ khi diÔn t¶ vÎ ®Ñp cña hä. Mçi ngêi ®Ñp mét vÎ, kh«ng ai gièng ai nhng “mêi ph©n vÑn mêi”. Thanh Phîng (Thanh Phîng) ®Ñp bëi c¸i yÓu ®iÖu dÞu dµng hÕt søc quyÕn rò cña ngêi con g¸i. Cßn c« Mêi Bèn hä T©n (C« mêi bèn hä T©n) ®Ñp ë c¸i vÎ mòm mÜm xinh t¬i. Cßn nµng KiÒu Na (KiÒu Na) mang vÎ ®Ñp cña sù th«ng minh kh¶ ¸i víi “®«i m¾t s¸ng long lanh nh níc hå thu, lng thon uyÓn chuyÓn nh nhµnh liÔu uèn”. Cßn nµng hå (§æng Sinh) th× lµ “mét c« em xinh ®Ñp tuyÖt vêi, nÐt mÆt nh tr¨ng r»m, hµm r¨ng nhá khÝt nh h¹t bÇu, thËt lµ ngêi nhµ trêi”. Hä ®Ñp ë dung m¹o tuyÖt thÕ hiÕm cã, ch¼ng kh¸c nµo ngêi tiªn. LÇn ®Çu tiªn ®îc chøng kiÕn vÎ ®Ñp cña c¸c thiÕu n÷ hå nµy ®· bao chµng trai ph¶i ngÈn ng¬, bá ¨n, bá ngñ, ngµy ®ªm t¬ tëng ngêi ®Ñp. Nh÷ng chµng nho sü, th sinh mÆc dï biÕt ngêi thiÕu n÷ kia ®· lµm cho thÇn khÝ cña m×nh suy nhîc nhng “mª v× s¾c ®Ñp” nªn vÉn muèn ®îc gÇn ngêi ®Ñp (§æng Sinh). Cßn chµng Khæng Sinh lÇn ®Çu tiªn ®îc thÊy nhan s¾c cña KiÒu Na ®· quªn c¶ ®au ®ín bÖnh tËt thÓ x¸c, tinh thÇn trë nªn tØnh t¸o. ThËm chÝ Khæng Sinh chØ sî KiÒu Na ch÷a khái bÖnh xong råi th× sÏ kh«ng ®îc gÇn ngêi ®Ñp n÷a. C¸c chµng trai nho nh· cña cöa Khæng s©n Tr×nh, v× ngêi ®Ñp mµ ®· bá quªn c¶ s¸ch vë, g¹t nçi ¸m ¶nh vÒ thi cö, c«ng danh sang mét bªn ®Ó ®¾m ch×m trong giÊc méng t×nh ¸i cïng ngêi ®Ñp. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 16 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. Hä kh«ng chØ ®Ñp ë dung m¹o tuyÖt vêi mµ cßn ®Ñp ë tuæi trÎ “tuæi ®é mêi ba ,mêi bèn” (KiÒu Na), “c« bÐ cßn ®Ó tr¸i ®µo” (Vî lÏ lµ chån), “tuæi míi cËp kª” (C« T hä Hå)… Nh÷ng c« g¸i hå xuÊt hiÖn trong thÕ giíi Liªu trai lu«n ph¬i phíi bëi hä lµ hiÖn th©n cña vÎ ®Ñp tinh kh«i, vÎ ®Ñp trong trÎo, vÎ ®Ñp cña nh÷ng c« g¸i ®é tuæi míi lín. §ã lµ c¸i tuæi ®Ñp nhÊt, ®¸ng yªu nhÊt trong cuéc ®êi ngêi con g¸i. V× thÕ mµ hiÓn hiÖn trªn khu«n mÆt c¸c thiÕu n÷ nµy lu«n lµ nô cêi t¬i t¾n: “ nh hoa sen míi në, b«ng h¹nh trong s¬ng, nÐt cêi mòm mÜm, xinh ®Ñp tëng Ýt ai b× kÞp”(C« T hä Hå) hay nh nµng Anh Ninh: “tay cÇm cµnh mai, nhan s¾c tuyÖt vêi, nô cêi t¬i t¾n quyÕn rò v« cïng”(Anh Ninh). Ên tîng vÒ nh÷ng c« g¸i hå kh«ng chØ ë tuæi trÎ, ë dung nhan léng lÉy mµ cßn ë mïi h¬ng. Nh÷ng mïi h¬ng hÕt søc l¹ kú. Hä vèn lµ chån lµ ma lÏ ra ph¶i l¹nh lÏo, tanh tëi. V× chån lµ loµi sèng trong hang lç nªn cã mïi h«i tanh. §äc Phong thÇn diÔn nghÜa cña Høa Träng L©m, ta thÊy chÞ em hå cña §¸t Kû dï ®· kho¸c lªn m×nh dung m¹o ®Ñp ®Ï nhng vÉn kh«ng che ®Ëy ®îc mïi h«i tanh. Nhng nh÷ng c« g¸i hå trong Liªu trai l¹i kh¸c. Hä ®Ñp ë “da thÞt mÞn mµng nh mì, x¬ng côt nh½n thÝn” (§æng Sinh). C« Lý trong truyÖn Liªn H¬ng ®· hái Tang Sinh xem Liªn H¬ng vµ m×nh ai ®Ñp h¬n th× chÝnh Tang Sinh ®· kh¼ng ®Þnh “c¶ hai ®Òu ®Ñp, cã ®iÒu da thÞt Liªn H¬ng Êm ¸p h¬n”. Liªn H¬ng vèn lµ ma chån mµ ch¼ng l¹nh lÏo chót nµo. Cßn ngêi thÇy thuèc KiÒu Na mçi khi sê vµo da thÞt, Khæng Sinh thÊy th¬m nh h¬ng lan (KiÒu Na). Cßn Thanh Phîng lµ mïi lan x¹ ph¶ng phÊt khiÕn C¶nh Sinh mª mÈn m·i kh«ng th«i(Thanh Phîng). Ba yÕu tè: dung nhan, tuæi trÎ, mïi h¬ng ®· biÕn nh÷ng c« g¸i chån thµnh nh÷ng giai nh©n s¾c níc h¬ng trêi. Hä cã mét ngo¹i h×nh ®Ñp ®Ï, quyÕn rò v« cïng. Nhng h¬n thÕ kú còng lµ mét ®Æc ®iÓm cña vÎ ®Ñp Êy. §Ñp ®Õn kú l¹ míi trë thµnh mét søc thu hót lín ®èi víi ngêi ®äc. Sù xuÊt hiÖn cña hä lu«n khiÕn cho c¸c chµng trai ph¶i kinh ng¹c: “xinh ®Ñp kh«ng ai b× kÞp” , “thËt lµ ngêi nhµ trêi”, “xinh ®Ñp tuyÖt vêi”… HÇu hÕt khi tiÕp xóc víi nh÷ng c« g¸i hå trong Liªu trai chÝ dÞ, ngêi ®äc kh«ng biÕt bao nhiÒu lÇn ph¶i kinh ng¹c, ngì ngµng ®Õn söng sèt, bµng hoµng vÒ dung m¹o xinh ®Ñp cña nh÷ng giai nh©n nµy. §iÒu nµy còng hÕt søc phï hîp víi quan niÖm thÈm mü cña v¨n häc cæ, x©y dùng mèi quan hÖ gi÷a tµi tö vµ giai nh©n. §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh ®Ñp ®Ï cña nh÷ng c« g¸i hå phÇn nµo chøng minh r»ng nh÷ng gi¸ trÞ ch©n - Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 17 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. thiÖn - mü kh«ng tån t¹i c« lËp mµ xuyªn thÊm vµo nhau trong mét chØnh thÓ nhÊt lµ khi vÎ ®Ñp ngo¹i h×nh còng mét phÇn gióp ta c¶m nhËn vÎ ®Ñp t©m hån. Dï viÖc miªu t¶ cña t¸c gi¶ vÉn chØ lµ nh÷ng íc lÖ cã s½n nh: m¾t phîng mµy ngµi, mÆt ngäc, miÖng hoa… nhng ®iÒu ®¸ng quý ë Bå Tïng Linh lµ ®· dùng lªn bøc ch©n dung vÒ nh©n vËt mçi ngêi ®Ñp mét vÎ, hÖt nh tÝnh c¸ch cña ngêi Êy. H×nh tîng nh÷ng c« g¸i hå do ®ã cµng t¨ng thªm niÒm mü c¶m trong t©m hån ngêi ®äc. 2.2.2. VÎ ®Ñp néi t©m Néi t©m lµ t©m t t×nh c¶m riªng cña con ngêi (Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt). VÎ ®Ñp néi t©m cßn ®îc gäi lµ vÎ ®Ñp tinh thÇn hay vÎ ®Ñp t©m linh, vÎ ®Ñp t©m hån. Nã n»m bªn trong vÎ ®Ñp h×nh thÓ, vÎ ®Ñp dung m¹o. Qu¶ ®óng nh thÕ, trong ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt Liªu trai chÝ dÞ, Ên tîng mµ ngêi ®äc nhí m·i vÒ c¸c c« hå n÷ kh«ng chØ lµ vÎ ®Ñp cña dung m¹o, vÎ ®Ñp cña h×nh thÓ mµ cßn lµ vÎ ®Ñp néi t©m, vÎ ®Ñp tinh thÇn. HÇu hÕt nh÷ng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ lµ nh÷ng c« g¸i ®Ñp nhng Èn s©u bªn trong hä lµ mét t©m hån ®Ñp. “Lµ ma quû, hå ly mµ th«ng minh, tóc häc, v¨n nh·, hµo hoa tr¸i tim ®Çy nh©n ¸i bao dung, h¬n c¶ kiÕp ngêi thËt” [15, tr.257] . Hå ly xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm còng cã lo¹i hå tèt vµ hå xÊu. Nhng ®¹i ®a sè lµ hå ly tèt. Nh÷ng c« g¸i hå xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm kh«ng chØ cã dung m¹o tuyÖt vêi mµ cßn cã mét t©m hån tinh tÕ tµi hoa, th«ng minh rÊt mùc. Hå còng vèn lµ mét con vËt næi tiÕng kh«n ngoan trong d©n gian. ChiÕn quèc s¸ch cña ngêi Tµu cã chÐp mét c©u chuyÖn ngô ng«n vÒ con c¸o lõa g¹t con hæ hung d÷ b»ng trÝ kh«ng thiªn bÈm cña loµi nµy. Khi con hæ hung d÷ ®· tõng ¨n thÞt hÕt con vËt nµy ®Õn con vËt kh¸c, ®Õn lît con c¸o, nã bÌn nãi r»ng: “Ng¬i kh«ng d¸m ¨n thÞt ta v× Thîng §Õ ®Æt ta cao h¬n mäi thó vËt kh¸c. NÕu nhµ ng¬i ¨n thÞt ta th× nhµ ng¬i sÏ ph¹m téi tríc Thîng §Õ, ng¬i kh«ng tin sao? NÕu nh vËy h·y ®Ó ta ®i tríc ng¬i, cßn ng¬i theo sau vµ ng¬i sÏ thÊy tÊt c¶ mäi con vËt ®Òu nhêng ®êng cho ta!” Hæ quyÕt ®Þnh “thö xem sao” bÌn ®i theo c¸o. Chóng ®i ®Õn ®©u c¸c thó vËt ®Òu l¶ng tr¸nh. Con hæ ngèc nghÕch kh«ng ®o¸n ®îc r»ng tÊt c¶ con vËt kia ®Òu sî y, mµ nghÜ r»ng chóng sî c¸o [22, tr.241]. Con c¸o kh«n ngoan trë thµnh mét trong nh÷ng nh©n vËt ®îc a chuéng nhÊt cña truyÖn cæ tÝch d©n gian. Ngßi bót cña Bå Tïng Linh còng b¾t ®Çu tõ nh÷ng mÉu ®Ò d©n gian mµ s¸ng t¹o nªn nh÷ng thiÕu n÷ hå ly th«ng minh, kh«n Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 18 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. ngoan, s¾c s¶o ®em ®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng bÊt ngê lý thó. Nµng T©n thËp tø n¬ng “c¾t c¸nh sen lµm giµy, ®Ó bét th¬m vµo, bäc v¶i sa mµ ®i” biÕt lµm d¸ng, khÐo söa sang vµ qu¶ thùc cã mét mü c¶m hiÕm cã (C« Mêi Bèn hä T©n). Nµng Thanh Phîng “s¸ng d¹, nghe c©u g× lµ nhí c©u Êy” (Thanh Phîng). Cßn H»ng n¬ng s¾c s¶o, khoan hßa, bµy ra “mÞ thuËt” thËt ®¸ng phôc. V× thÕ H»ng n¬ng “tuæi ®é ba m¬i, vÎ ngoµi nhan s¾c thuéc h¹ng trung b×nh” cßn ngêi thiÕp th× rÊt ®Ñp tuæi cha tíi hai m¬i nhng ngêi chång chØ yªu quý riªng mét m×nh H»ng n¬ng cßn ngêi thiÕp chØ coi nh cã ®Ó lµm vui mµ th«i. Nµng sím nhËn ra r»ng Chu ThÞ lµ “ngêi ®Ñp nhng thiÕu nÐt quyÕn rò” vµ c¸i thãi “cã míi níi cò” cña bän ®µn «ng: “tÝnh ngêi ta thêng ch¸n cò thÝch míi, quý c¸i g× khã ®îc, coi rÎ c¸i g× dÔ cã… MÊy «ng chång a vî lÏ thêng ch¼ng v× nã ®Ñp mµ chØ do c¸i tÝnh thÝch nh÷ng g× chît ví ®îc råi tù cho lµ may m¾n, cã ®îc cña hiÕm khã gÆp. Muèn gi÷ g×n kh«ng dÔ dµng cho hëng th× vî lÏ ho¸ ra lµ cña cò, m×nh l¹i ho¸ lµ cña míi, vî lÏ dÔ chiÕm ®o¹t mµ m×nh th× khã lÊy ®îc. §ã lµ phÐp ®æi vî c¶ ra vî lÏ” (C« H»ng). “MÞ thuËt” cña c« g¸i chån H»ng n¬ng kia cho ®Õn ngµy nay vÉn khiÕn bao c« g¸i ng¬ ngÈn, tiÕc nuèi råi ao íc sao cho ®îc gÆp H»ng n¬ng mét lÇn ®Ó nµng bµy cho c¸ch gi÷ g×n h¹nh phóc cña m×nh. §Æc biÖt ë c« g¸i hå ta cßn thÊy mét kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n tuyÖt diÖu. Ngêi vî lÏ cña Lu §éng Cöu trong thiªn Vî lÏ lµ chån ®îc mäi ngêi t«n lµ “Th¸nh Tiªn” bëi nµng cã phÐp biÕn ho¸, ®o¸n viÖc nh thÇn. Nµng biÕt ®îc kiÕp n¹n s¾p x¶y ra víi gia ®×nh nªn khuyªn Lu §éng Cöu xin ®i c«ng vô xa ®Ó tho¸t kiÕp n¹n. Sè mÖnh con ngêi kh«ng ai cã thÓ ®o¸n ®Þnh, biÕt tríc ®îc nhng ë nh÷ng c« g¸i hå nµy l¹i kh¸c. Bëi hä ®Õn tõ thÕ giíi ¶o nªn nh÷ng viÖc s¾p x¶y ra hä cã thÓ biÕt tríc ®o¸n ®Þnh ®îc. Nh c« T nhµ hä Hå v× c¶m mèi t×nh víi Thîng Sinh thuë tríc “nªn ph¶i b¸o cho anh hay lµ sè anh s¾p hÕt. Anh nªn lo liÖu mäi viÖc cho kÞp vµ còng chí nªn buån lµm chi, v× em ®· lo tÝnh cho anh ®îc lµm quû tiªn, ch¼ng khæ së g×” (C« T hä Hå). L¹i ë mét thiªn truyÖn kh¸c c« g¸i hå b¶o Chu C«ng r»ng: “Anh s¾p th¨ng trËt, thuyªn chuyÓn ®i n¬i kh¸c. Chóng ta s¾p chia tay… Ngêi mõng ë cöa tríc th× ngêi ®iÕu tang ë cöa sau nªn anh còng kh«ng thÓ ra lµm quan ®îc” (Chån PhÇn Ch©u). Vµ mÊy ngµy sau sù t×nh x¶y ra hÖt nh vËy. Kh¶ n¨ng tiªn tri, dù ®o¸n cña nh÷ng c« g¸i hå nµy ®· t¹o ra mµu s¾c kú ¶o cho c©u chuyÖn. Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 19 K30A – H×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. PhÇn lín nh÷ng c« g¸i hå trong Liªu trai kh«ng chØ xinh ®Ñp, th«ng minh, kh«n ngoan mµ cßn hÕt søc tèt bông. Vµ ë ®©y, ngêi ®äc thÊy r»ng h×nh tîng nh©n vËt hå n÷ trong Liªu trai ®· cã mét bíc ®ét ph¸. Bíc ®ét ph¸ nµy kh«ng ph¶i lµ tõ cÊp ®é h×nh ¶nh sang cÊp ®é h×nh tîng nghÖ thuËt mµ ë phÈm chÊt, nh©n c¸ch ®Ñp nh con ngêi. H×nh tîng hå ly xuÊt hiÖn nhiÒu trong t¸c phÈm v¨n häc Trung Quèc tríc ®ã, nhng phÈm chÊt chung cña hä lµ hoÆc ®éc ¸c d÷ d»n nh loµi thó d÷ hoÆc chuyªn ®i h¹i ngêi ®Ó tu luyÖn hoÆc dïng s¾c ®Ñp ®Ó quyÕn rò, mª hoÆc… §Õn Liªu trai chÝ dÞ, Ên tîng tõ nh÷ng hå ly nµy hoµn toµn kh¸c. ë hä ta thÊy ngêi lªn nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp, th¸nh thiÖn. Nh÷ng c« g¸i hå nh KiÒu Na, Hång Ngäc ®· tõng cøu sèng vµ gióp ngêi qua khái ho¹n n¹n. KiÒu Na - c« g¸i “th«ng minh kh¶ ¸i” tõ h×nh d¸ng bªn ngoµi ®Õn t©m hån phÈm chÊt bªn trong ®· ch÷a bÖnh cøu ngêi nhÑ nhµng, nhanh chãng, khiÕn ngêi mæ “ch¼ng nh÷ng kh«ng thÊy ®au ®ín g×, l¹i chØ sî viÖc mæ nhät chãng xong” (KiÒu Na). C¶ ngêi vµ hå ®· rÊt kh¨ng khÝt bªn nhau, dêng nh ta thÊy kho¶ng c¸ch gi÷a hå vµ ngêi kh«ng cßn n÷a mµ hä ®· hoµ nhËp vµo nhau thµnh hå nh©n - nh©n hå. Vµ thËm chÝ trong mét sè thiªn truyÖn cña Liªu trai chÝ dÞ hå kh«ng chØ lµ nh÷ng ngêi con g¸i ®Ñp mµ hå cßn lµ ngêi con g¸i "võa ®en võa xÊu » thÕ nhng l¹i lµ ngêi tèt, gióp cho Môc Sinh tõ cuéc sèng nghÌo khæ trë nªn hÕt søc giµu cã. Nhng khi bÞ Môc Sinh béi t×nh béi nghÜa th× nµng ®· kh¶ng kh¸i d¹y cho kÎ béi nghÜa mét bµi häc vµ cuéc sèng cña anh chµng Môc Sinh kia l¹i trë vÒ cuéc sèng nghÌo khæ (Chån xÊu xÝ). Lµ chån nhng nh÷ng c« g¸i nµy thÊu hiÓu ®¹o lý lµm ngêi, sèng rÊt t×nh nghÜa ,cã tríc cã sau. Mét khi ®· nhËn sù gióp ®ì cña ai th× hä quyÕt ph¶i ®Òn ¬n b¸o ®¸p. Bµ chån tiªn trong truyÖn V¬ng Thµnh v× h¬n tr¨m n¨m tríc cã chót t×nh nghÜa víi «ng néi V¬ng Thµnh nªn ®· gióp ®ì V¬ng Thµnh cho V¬ng Thµnh tiÒn ®Ó lµm vèn liÕng bu«n b¸n. Vµ nhiÒu khi chØ lµ ©n ¸i mét ®ªm nhng kh«ng bao giê quªn t×nh nghÜa nh bµ l·o hå ë nói §«ng S¬n “hai n¨m tríc cã cïng cha ®øa nhá ë trong tï ©n ¸i mét ®ªm, nªn kh«ng nì ®Ó «ng ta lµm con ma ®ãi”, ®· nhê V¬ng cøu gióp ®øa nhá (TiÓu Mai). ThÕ míi biÕt nh÷ng t×nh c¶m thiÕt tha, ch©n thµnh mµ hå ®· dµnh cho con ngêi s©u ®Ëm nh thÕ nµo. C« g¸i Thanh Phîng biÕt gia ®×nh cña chó gÆp ho¹n n¹n ®· xin víi C¶nh ra tay cøu gióp ®Ó m×nh vÑn t×nh b¸o ®¸p ¬n nu«i d¹y(Thanh Phîng). C« Hµ trong truyÖn cïng tªn ®· d¹y cho C¶nh Sinh mét bµi häc vÒ ®¹o nghÜa vî chång: “Anh phô rÉy vî l¹i qu¸ h¬n phô t«i n÷a. Víi ngêi kÕt tãc xe t¬ cßn ®èi xö Hoµng ThÞ Lan Ng÷ V¨n 20 K30A –