Tài liệu Hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước tỉnh quảng nam

më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ n-íc ta, tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, doanh nghiÖp nhµ n-íc lu«n ®-îc coi lµ bé phËn träng yÕu cña kinh tÕ nhµ n-íc, lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng ®Ó kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë n-íc ta trong 20 n¨m ®æi míi, nhÊt lµ tõ sau NghÞ quyÕt Trung -¬ng 3 kho¸ IX, hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· ®-îc s¾p xÕp, ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh, ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo GDP, tæng thu ng©n s¸ch nhµ n-íc vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ - x· héi kh¸c. Tuy vËy, hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm, søc c¹nh tranh thÊp,... V× thÕ, trong V¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø X cña §¶ng ®· ®-a ra chñ tr-¬ng: "TiÕp tôc ®Èy m¹nh s¾p xÕp, ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc" [18, tr.232]. §èi víi tØnh Qu¶ng Nam, mét tØnh võa míi ®-îc chia t¸ch tõ ®¬n vÞ hµnh chÝnh Qu¶ng Nam - §µ N½ng. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay doanh nghiÖp nhµ n-íc cña tØnh ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn vµ ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh. Song, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ë Qu¶ng Nam hÇu hÕt lµ quy m« võa vµ nhá, trõ mét sè Ýt doanh nghiÖp ®ang cã nhiÒu nç lùc ®Ó duy tr× kh¶ n¨ng ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn ch-a héi ®ñ c¸c yÕu tè cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, th× phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ang trong t×nh tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, cÇn ph¶i cã gi¶i ph¸p s¾p xÕp, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. V× thÕ, ®Ò tµi nghiªn cøu “Hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước tỉnh Quảng Nam” lµ cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa lý luËn, thùc tiÔn. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi §· cã nhiÒu t¸c gi¶, nhiÒu nhµ lý luËn nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ doanh nghiÖp nhµ n-íc nãi riªng, nghiªn cøu vÒ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n-íc d-íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau, tiªu biÓu nh-: - Nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp nhµ n-íc - t¸c gi¶ PGS.TSKH §ç Nguyªn Kho¸t ®¨ng trªn t¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, sè 5/2004. - Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay cña §oµn Ngäc Phóc, ®¨ng trªn t¹p chÝ Khoa häc ChÝnh trÞ, sè 6 n¨m 2002. - N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cña TS Lª Khoa, ®¨ng trªn t¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ, th¸ng 4/2002. - Thùc hiÖn th¾ng lîi chñ tr-¬ng cña §¶ng vÒ n©ng cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ n-íc cña t¸c gi¶ Hå Xu©n Hïng ®¨ng trªn t¹p chÝ Céng s¶n, sè 8 th¸ng 4/2004. - Mét sè gi¶i ph¸p ®æi míi qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc cña Ph¹m §øc Trung ®¨ng trªn t¹p chÝ Qu¶n lý nhµ n-íc, sè 11 n¨m 2003. - N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp cña TS NguyÔn §¨ng Nam ®¨ng trªn t¹p chÝ Tµi chÝnh, sè 1+2 n¨m 2003. - §Ó kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta hiÖn nay cña PGS.TS NguyÔn §×nh Kh¸ng. - C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao hiÖu qu¶ cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta cña GS.TS Chu V¨n CÊp. - N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña C«ng ty nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp cña TS NguyÔn V¨n Qu¶ng ®¨ng trªn t¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, sè 2/2005. - N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh - vÊn ®Ò sèng cßn ®èi víi doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia AFTA cña §oµn NhËt Dòng ®¨ng trªn t¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ, sè 281 th¸ng 10/2001. - T¸c ®éng cña rµo c¶n trong c¹nh tranh ®èi víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cña §Æng Thµnh Lª ®¨ng trªn t¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ, sè 304 th¸ng 9/2003. - Mét sè quan ®iÓm chØ ®¹o b¶o ®¶m n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña §ç Huy Hµ ®¨ng trªn t¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, sè 9/2004. Vµ rÊt nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn cßn Ýt ®Ò tµi nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ vµ cã hÖ thèng vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh doanh nghiÖp nhµ n-íc ë Qu¶ng Nam d-íi gãc ®é khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ. Do ®ã, ®Ò tµi luËn v¨n nµy kh«ng trïng lÆp víi c¸c c«ng tr×nh, bµi viÕt ®· c«ng bè. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých - Nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam hiÖn nay, qua ®ã ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng Nam. Trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam ®Õn n¨m 2010. 3.2. NhiÖm vô - Kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ doanh nghiÖp nhµ n-íc, hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ sù cÇn thiÕt n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta nãi chung vµ ë Qu¶ng Nam nãi riªng. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam, nh÷ng kÕt qu¶ vµ tån t¹i, nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ. - §Ò xuÊt quan ®iÓm, ph-¬ng h-íng, gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam ®Õn n¨m 2010. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. §èi t-îng TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ë Qu¶ng Nam thuéc sù qu¶n lý nhµ n-íc cña tØnh, cã quan hÖ trùc tiÕp vµ t¸c ®éng ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Þa ph-¬ng. 4.2. Giíi h¹n ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu - §i s©u nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ, c¸c ®Þnh h-íng chung, tæng qu¸t, còng nh- c¸c quan ®iÓm... liªn quan ®Õn viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc, ®Ò tµi kh«ng ®i vµo mÆt kü thuËt, nghiÖp vô cô thÓ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc. - Ph¹m vi nghiªn cøu lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cña tØnh Qu¶ng Nam cã 100% vèn nhµ n-íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng Nam. - Kh«ng nghiªn cøu c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých còng nh- c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cña Trung -¬ng vµ cña c¸c tØnh, thµnh phè ®ãng ch©n vµ ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng Nam. - Thêi gian nghiªn cøu tõ 2001 ®Õn nay. 5. C¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 5.1. C¬ së lý luËn Dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh, c¸c quan ®iÓm, ®-êng lèi, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt... cña §¶ng vµ Nhµ n-íc. 5.2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Sö dông ph-¬ng ph¸p tæng hîp vµ c¸c ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª ®Ó xö lý sè liÖu vµ kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc tiÔn, ®Æc biÖt lµ ph-¬ng ph¸p tæng kÕt thùc tiÔn ®Ó rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm. 6. §ãng gãp khoa häc cña luËn v¨n KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¬ quan h÷u quan cña tØnh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n-íc cña tØnh nãi riªng, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung, ®ång thêi øng dông hîp lý c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cña tØnh Qu¶ng Nam ®ang tån t¹i vµ ho¹t ®éng. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng, 6 tiÕt Ch-¬ng 1: Doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ hiÖu qu¶ kinh doanh. Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam. Ch-¬ng 3: Ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qña kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc tØnh Qu¶ng Nam. Ch-¬ng 1 Doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ hiÖu qu¶ kinh doanh 1.1. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp nhµ n-íc Doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ë c¸c n-íc, do c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ khoa häc hoÆc do ®Ó thùc hiÖn c¸c sè liÖu thèng kª víi môc ®Ých kh¸c nhau. Theo tæ chøc ph¸t triÓn C«ng nghiÖp Liªn hîp quèc (UNIDO) doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc ®Þnh nghÜa lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc së h÷u nhµ n-íc hoÆc do nhµ n-íc kiÓm so¸t cã thu nhËp chñ yÕu tõ viÖc tiªu thô hµng ho¸ vµ cung cÊp dÞch vô. Theo ®Þnh nghÜa nµy, doanh nghiÖp nhµ n-íc bao gåm c¸c doanh nghiÖp hoµn toµn thuéc sù qu¶n lý cña c¸c Bé, Ngµnh, c¸c doanh nghiÖp mµ nhµ n-íc gi÷ phÇn lín cæ phÇn, song do sù ph©n t¸n cña cæ ®«ng mµ nhµ n-íc n¾m gi÷ quyÒn chi phèi. ë n-íc ta, kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n-íc trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam thay ®æi qua nhiÒu thêi k×, t-¬ng øng víi sù thay ®æi vÒ quan niÖm ®èi víi së h÷u nhµ n-íc, thay ®æi trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. N¨m 1995 Nhµ n-íc ta ®· ban hµnh LuËt doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ ®Þnh nghÜa: “ Doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ tæ chøc kinh tÕ do nhµ n-íc ®Çu t- vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi do nhµ n-íc giao. Doanh nghiÖp nhµ n-íc cã tc¸ch ph¸p nh©n, cã quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. Doanh nghiÖp nhµ n-íc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh thæ ViÖt Nam” [26, tr.1]. §iÓm míi vÒ nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch vµ c¬ cÊu kinh tÕ ë n-íc ta quy ®Þnh bëi néi dung ®Þnh nghÜa nµy ®-îc ph¶n ¸nh: Thø nhÊt, doanh nghiÖp nhµ n-íc do Nhµ n-íc ®Çu t-, thµnh lËp vµ qu¶n lý, nghÜa lµ hoµn toµn thuéc së h÷u nhµ n-íc. C¸c quy chÕ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ph¶i c¨n cø vµo ý chÝ cña chñ së h÷u. Mèi quan hÖ gi÷a nhµ n-íc víi ng-êi lao ®éng kh«ng ®¬n thuÇn lµ quan hÖ nhµ n-íc víi chñ thÓ ph¸p luËt mµ cßn lµ quan hÖ gi÷a chñ së h÷u víi ng-êi ®-îc chñ së h÷u giao qu¶n lý tµi s¶n. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt ®èi víi doanh nghiÖp t- nh©n còng nh- c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thø hai, doanh nghiÖp nhµ n-íc d-íi t¸c ®éng cña c¹nh tranh vµ d-íi t¸c ®éng cña c¸c nhu cÇu phóc lîi x· héi, an ninh, quèc phßng ®-îc ph©n thµnh doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh doanh vµ doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých. ViÖc ph©n chia nµy ®-îc ®-a ra lÇn ®Çu tiªn vµ ®-îc ®Ò cËp trong LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 1995. Thø ba, t- c¸ch ph¸p nh©n cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· x¸c ®Þnh tÝnh chÊt v« h¹n trong quan hÖ víi c¸c chñ thÓ kh¸c ®ång thêi kh¼ng ®Þnh giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña nhµ n-íc trong ph¹m vi phÇn vèn mµ Nhµ n-íc ®Çu t- vµo doanh nghiÖp nhµ n-íc. §©y lµ vÊn ®Ò mµ doanh nghiÖp nhµ n-íc cÇn chó ý khi tham gia c¸c giao dÞch d©n sù, th-¬ng m¹i víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kh¸c. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· ®-îc ph¸t triÓn t-¬ng ®èi s©u trong ®Þnh nghÜa vµ c¸c quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 2003, ®-îc thÓ hiÖn ë ®iÒu I: “ Doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®-îc tæ chøc d-íi h×nh thøc C«ng ty nhµ n-íc, C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n” [27, tr.7-8]. Cã thÓ hiÓu r»ng: Kh¸i niÖm cña LuËt doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 2003 chøa ®ùng nhiÒu ®æi míi ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi kh¸ c¬ b¶n trong nhËn thøc cña c¸c nhµ lËp ph¸p vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña n-íc ta ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc còng nh- c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thø nhÊt, viÖc x¸c ®Þnh doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng hoµn toµn dùa vµo tiªu chÝ së h÷u nh- tr-íc ®©y mµ tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh doanh nghiÖp nhµ n-íc theo LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 2003 lµ quyÒn kiÓm so¸t vµ chi phèi doanh nghiÖp nhµ n-íc. §©y chÝnh lµ ®iÓm míi trong c¸ch tiÕp cËn doanh nghiÖp nhµ n-íc. Thø hai, thõa nhËn sù tån t¹i b×nh ®¼ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u trong mét doanh nghiÖp nhµ n-íc. NghÜa lµ cã nh÷ng lo¹i doanh nghiÖp nhµ n-íc mµ trong ®ã c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau hoµn toµn b×nh ®¼ng víi nhau trªn nguyªn t¾c cña nÒn d©n chñ cæ phÇn. BÊt k× lµ Nhµ n-íc, c¸c nhµ ®Çu t-, c¸c doanh nh©n nÕu gãp vèn nhiÒu th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng chi phèi doanh nghiÖp nhµ n-íc. Thø ba, thõa nhËn kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh doanh nghiÖp th«ng th-êng, th«ng qua c¬ chÕ chuyÓn nh-îng, mua b¸n cæ phÇn - NghÜa lµ trong qu¸ tr×nh tån t¹i, do sù vËn ®éng cña cæ phÇn gi÷a c¸c cæ ®«ng víi nhau dÉn ®Õn nhµ n-íc kh«ng cßn n¾m gi÷ ®-îc ®ñ sè l-îng cæ phÇn chi phèi th× sÏ kh«ng b¶o ®¶m ®-îc quyÒn chi phèi, vµ do vËy doanh nghiÖp ®ã sÏ kh«ng cßn lµ doanh nghiÖp nhµ n-íc n÷a. Cã thÓ nãi, LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 2003 ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc trªn tiªu chÝ quyÒn chi phèi. Kh¸c víi tr-íc ®©y, doanh nghiÖp nhµ n-íc chØ tån t¹i d-íi d¹ng doanh nghiÖp nhµ n-íc ®éc lËp hoÆc Tæng C«ng ty nhµ n-íc th× nay doanh nghiÖp nhµ n-íc còng cã thÓ tån t¹i d-íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. ChÝnh sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc tån t¹i cña doanh nghiÖp nhµ n-íc sÏ lµm sinh ®éng thµnh phÇn kinh tÕ c«ng, lµm cho nã thÝch øng h¬n víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Nh- vËy, theo néi dung kh¸i niÖm cña LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc 2003 th× doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ mét ph¸p nh©n do nhµ n-íc ®Çu t- vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, cã thÈm quyÒn kinh tÕ b×nh ®¼ng víi c¸c doanh nghiÖp vµ h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp trong ph¹m vi vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. Doanh nghiÖp nhµ n-íc còng cã nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau tuú theo qui m« kinh doanh, chøc n¨ng, nhiÖm vô, møc ®é liªn kÕt kinh doanh vµ ho¹t ®éng ®éc lËp mµ cã tªn gäi kh¸c nhau nh-: TËp ®oµn kinh tÕ, Tæng C«ng ty nhµ n-íc, C«ng ty nhµ n-íc cã hoÆc kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ. Trªn c¬ së môc ®Ých ho¹t ®éng, quy m«, h×nh thøc vµ c¸ch tæ chøc qu¶n lý mµ doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc ph©n thµnh c¸c lo¹i doanh nghiÖp kh¸c nhau, nh-: Doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh doanh; doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých; doanh nghiÖp nhµ n-íc ®éc lËp; doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh viªn; doanh nghiÖp nhµ n-íc cã héi ®ång qu¶n trÞ vµ doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng cã héi ®ång qu¶n trÞ. S¬ ®å 1.1: C¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhà n-íc theo LuËt Doanh nghiÖp nhà n-íc n¨m 2003 Doanh nghiÖp nhà n-íc C«ng ty nhà n-íc C«ng ty NN kh«ng cã H§QT C«ng ty NN cã H§QT Lo¹i §éc lËp Tæng c«ng ty TCT do NN QuyÕt ®Þnh ®Çu t- và thà nh LËp TCT chuyªn ®Çu tvà kinh doanh vèn NN Lo¹i do c¸c c«ng ty tù ®Çu t- và thà nh lËp Nguån: [5, tr.248]. DN ho¹t ®éng theo LuËt DN cã cæ phÇn 100% hoÆc chi phèi cña nhà n-íc Lo¹i 100% vèn NN C«ng ty cæ phÇn nhà n-íc DN cã cæ phÇn, vèn gãp NN trªn 50% vèn §iÒu lÖ DN do NN hoÆc DNNN cã quyÒn chi phèi C«ng ty TNHH nhà n-íc 1 thà nh viªn C«ng ty TNHH nhà n-íc cã 2 thà nh viªn trë lªn Nh- vËy, tr¶i qua qu¸ tr×nh thay ®æi cña c¸c thêi k×, kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· ®-îc hoµn thiÖn h¬n, quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc më réng vµ qui ®Þnh chi tiÕt t¹i c¸c §iÒu 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 ch-¬ng III, §iÒu 57, 58, 59 ch-¬ng V, §iÒu 70, 71 môc 3 ch-¬ng VI cña LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc n¨m 2003, thÓ hiÖn c¨n b¶n quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trªn c¬ së b¶o toµn, ph¸t triÓn vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn do nhµ n-íc ®Çu t- hoÆc do doanh nghiÖp tù huy ®éng, ®ång thêi ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc kÕt qu¶ lç l·i trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, vµ ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ, kÞp thêi c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ n-íc, ®èi víi chñ së h÷u, ®èi víi ng-êi lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 1.1.2. Vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa §Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ x¸c ®Þnh vµ ®iÒu khiÓn h-íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n theo con ®-êng ®i tíi chñ nghÜa x· héi, m« h×nh x· héi lÝ t-ëng cña C¸ch m¹ng ViÖt Nam mµ §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chän. §©y ®-îc coi lµ nguyªn t¾c lín, cã tÝnh bao trïm, xuyªn suèt vµ v¹ch râ h-íng ®Ých cho c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, æn ®Þnh cña ®Êt n-íc trªn mäi lÜnh vùc, trong ®ã cã ph¸t triÓn kinh tÕ. Nguyªn t¾c nµy còng v¹ch râ môc tiªu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña x· héi chñ nghÜa, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. MÆt kh¸c, nguyªn t¾c nµy còng x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng mµ ViÖt Nam ®ang nç lùc x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nh-ng kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ n-íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Þnh h-íng nµy ®· ®-îc §¶ng ta chñ tr-¬ng ngay tõ §¹i héi VI (th¸ng 12/1986) cña §¶ng, ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt cña qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Vµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh trong c¸c lÇn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII, VIII, IX vµ t¹i §¹i héi lÇn thø X cña §¶ng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta ®-îc kh¼ng ®Þnh lµ: “ Thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, gi¶i phãng m¹nh mÏ vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, ®Èy m¹nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, khuyÕn khÝch mäi ng-êi v-¬n lªn lµm giµu chÝnh ®¸ng, gióp ®ì ng-êi kh¸c tho¸t nghÌo vµ tõng b-íc kh¸ gi¶ h¬n” [18, tr.77]. §iÒu nµy còng cã nghÜa r»ng, yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n-íc.V× r»ng: “ Kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng ®Ó Nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, t¹o m«i tr-êng vµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng ph¸t triÓn. Kinh tÕ nhµ n-íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n” [18, tr.83]. Trong khi ®ã doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ bé phËn chÝnh yÕu, quan träng cña kinh tÕ nhµ n-íc, mét lùc l-îng vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó kinh tÕ nhµ n-íc thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o, ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng kinh tÕ, thùc hiÖn tèt c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña nhµ n-íc. Do vËy, vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lu«n g¾n liÒn víi viÖc tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh gia t¨ng nguån lùc kinh tÕ cña nhµ n-íc víi t- c¸ch võa lµ chñ thÓ kinh doanh, lµ lùc l-îng trùc tiÕp t¹o c¬ së vËt chÊt cho x· héi, võa lµ lùc l-îng kinh tÕ nßng cèt cña nhµ n-íc dÉn d¾t, më ®-êng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. Nh- vËy, thÓ hiÖn trªn 3 khÝa c¹nh: Kinh tÕ, chÝnh trÞ - x· héi vµ m«i tr-êng cã thÓ kh¸i qu¸t néi dung vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa nh- sau: - Lµ c«ng cô chñ yÕu t¹o ra søc m¹nh vËt chÊt ®Ó nhµ n-íc gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh x· héi, ®iÒu tiÕt vµ h-íng dÉn nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. - Lµ lùc l-îng kinh tÕ nßng cèt ®i ®Çu trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, b¶o ®¶m nh÷ng c©n ®èi lín cho nÒn kinh tÕ gãp phÇn t¹o ra m«i tr-êng, tiÒn ®Ò vµ më ®-êng hç trî cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, thóc ®Èy sù t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ, l«i cuèn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng tham gia vµo quü ®¹o ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. - Lµ lùc l-îng xung kÝch ®i ®Çu trong viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶, gãp phÇn thóc ®Èy nhanh chãng tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. - Lµ lùc l-îng ®èi träng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong vµ ngoµi n-íc, kh«ng ngõng ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh, lµ lùc l-îng nßng cèt, chñ lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Lµ lùc l-îng n¾m nh÷ng vÞ trÝ, lÜnh vùc then chèt trong nÒn kinh tÕ, lµ c«ng cô träng yÕu ®Ó Nhµ n-íc thùc sù lµ “ bµn tay” h÷u h×nh ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. - Lµ lùc l-îng tiªn phong ®¶m nhËn ho¹t ®éng trªn c¸c lÜnh vùc cã tÝnh chiÕn l-îc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh»m gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Cung øng c¸c hµng ho¸, dÞch vô thiÕt yÕu trong lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng nh-: giao th«ng, thuû lîi, ®iÖn, n-íc, th«ng tin; trªn lÜnh vùc x· héi nh-: y tÕ, gi¸o dôc...vµ an ninh quèc phßng. - Gi÷ v÷ng vai trß nßng cèt chi phèi trong l-u th«ng hµng ho¸, tiÒn tÖ vµ xuÊt nhËp khÈu, nh÷ng ngµnh hµng quan träng, lÜnh vùc träng yÕu nh»m ®¶m b¶o sù t¨ng tr-ëng cña ®Êt n-íc, gãp phÇn quan träng trong viÖc ng¨n ngõa vµ kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt tõ mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr-êng. - Lµ lùc l-îng t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi- x· héi chñ nghÜa; ®i ®Çu thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, t¹o viÖc lµm æn ®Þnh cho ng-êi lao ®éng, ®Æc biÖt lµ tham gia hç trî ph¸t triÓn c¸c vïng khã kh¨n, kÐm ph¸t triÓn nh-: miÒn nói, biªn giíi, h¶i ®¶o, vïng s©u, vïng xa... - Lµ lùc l-îng biÕt sö dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ g-¬ng mÉu trong viÖc g×n gi÷ m«i tr-êng sinh th¸i, b¶o vÖ søc khoÎ cho nh©n d©n. Nh- vËy, ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ vai trß doanh nghiÖp nhµ n-íc, bé phËn cÊu thµnh chÝnh yÕu cña kinh tÕ nhµ n-íc, lµ lùc l-îng vËt chÊt chñ yÕu ®Ó kinh tÕ nhµ n-íc thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o ®ãng gãp vµo sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, ®i ®Çu trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ lµ lùc l-îng chñ lùc trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, më ®-êng vµ thu hót c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Theo ®ã, doanh nghiÖp nhµ n-íc cµng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× kinh tÕ nhµ n-íc cµng ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, thóc ®Èy nhanh chãng sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ x· héi, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu: D©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh. Ng-îc l¹i, nÕu doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn lµm suy yÕu ®i vai trß cña kinh tÕ nhµ n-íc vµ do ®ã sÏ t¸c ®éng ng-îc ®Õn qui tr×nh ph¸t triÓn cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy mµ §¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng ®· tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “ TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ nhµ n-íc lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. Doanh nghiÖp nhµ n-íc gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, ®i ®Çu øng dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ chÊp hµnh luËt ph¸p” [17, tr.189]. 1.2. HiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp 1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ hiÖu qu¶ kinh doanh Kinh doanh lµ viÖc sö dông mét nguån lùc cã h¹n nµo ®ã ®Ó ®Çu t- vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt, hay dÞch vô nh»m sinh lîi, ®ång thêi cung cÊp cho x· héi mét l-îng hµng ho¸ hay gi¸ trÞ dÞch vô ®¸p øng ®-îc nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi. Môc ®Ých kinh tÕ cña kinh doanh lµ b»ng mäi h×nh thøc t¹o ra lîi nhuËn vµ do ®ã môc ®Ých kinh doanh lµ mong muèn dµnh nh÷ng lîi thÕ vÒ phÝa m×nh ®Ó cã ®-îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. HiÖu qu¶ lµ môc tiªu quan träng hµng ®Çu mµ doanh nghiÖp ph¶i ®¹t ®-îc trong qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh. Tõ néi dung ®Þnh nghÜa nªu trªn, cã thÓ hiÓu r»ng: HiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét kh¸i niÖm bao hµm sù tæng hoµ cña mèi quan hÖ, cña hÖ thèng chØ tiªu chÊt l-îng ®-îc qui ®Þnh nh- lµ nh÷ng th-íc ®o ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp. Nãi c¸ch kh¸c, hiÖu qu¶ kinh doanh lµ viÖc lùa chän, sö dông hîp lý c¸c nguån lùc vÒ vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, nh©n lùc vµ ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p qu¶n lÝ, d©y chuyÒn c«ng nghÖ, thiÕt bÞ sao cho c¸c môc tiªu trong kinh doanh ®¹t ®Õn sù tèi -u, vÒ chi phÝ th× tèi thiÓu, mµ lîi nhuËn lµ tèi ®a, tho¶ m·n ®-îc nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng ®ång thêi thùc hiÖn ®-îc c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ n-íc, t¹o ra lîi Ých cho x· héi, gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, hiÖu qu¶ kinh doanh quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mét doanh nghiÖp, ®Æc biÖt ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc th× hiÖu qu¶ kinh doanh ngoµi môc tiªu ph¶i h-íng tíi th× ®ßi hái ph¶i ®-îc thÓ hiÖn c¶ trªn 3 khÝa c¹nh, ®ã lµ: hiÖu qu¶ kinh tÕ thuÇn tuý, hiÖu qu¶ vÒ chÝnh trÞ - x· héi vµ hiÖu qu¶ vÒ m«i tr-êng. - HiÖu qu¶ kinh tÕ thuÇn tuý lµ hiÖu qu¶ nh»m vµo môc ®Ých tèi ®a ho¸ lîi nhuËn trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp th«ng qua c¸c chØ sè vÒ doanh thu, lîi nhuËn, thu nhËp b×nh qu©n, nép ng©n s¸ch nhµ n-íc n¨m sau cao h¬n n¨m tr-íc vµ ®-îc thÓ hiÖn trong c¸c nhãm chØ tiªu sau: Doanh thu + HiÖu suÊt sö dông vèn = Vèn ChØ tiªu nµy cho biÕt toµn bé vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp trong kú lu©n chuyÓn ®-îc bao nhiªu vßng, qua ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc kh¶ n¨ng sö dông tµi s¶n cña doanh nghiÖp theo tiªu chÝ cña c¸c tæ chøc ng©n hµng th-¬ng m¹i. Trong nh÷ng tr-êng hîp cô thÓ ng-êi ta cã thÓ tÝnh hiÖu qu¶ sö dông riªng cho tõng lo¹i vèn cè ®Þnh hay vèn l-u ®éng. Lîi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh + Tû suÊt lîi nhuËn vèn = Vèn sö dông b×nh qu©n ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh 1 ®ång vèn kinh doanh sö dông trong k× sÏ t¹o ra ®-îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn, cho phÐp ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh lîi cña tæng vèn. Lîi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh + Tû suÊt lîi nhuËn vèn chñ së h÷u = Vèn chñ së h÷u b×nh qu©n ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh ®ång vèn chñ së h÷u sö dông trong k× cã thÓ t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Lîi nhuËn ho¹t ®éng kinh doanh + Tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu = Doanh thu thuÇn §©y lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh mçi ®ång doanh thu thuÇn mµ doanh nghiÖp thu ®-îc trong k× t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Tæng tµi s¶n l-u ®éng + Kh¶ n¨ng thanh to¸n chung = Tæng nî ng¾n h¹n §©y lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. NÕu chØ sè nµy ≥ 1 cã nghÜa lµ doanh nghiÖp kh«ng cã nguy c¬ r¬i vµo t×nh tr¹ng vì nî. - HiÖu qu¶ chÝnh trÞ x· héi lµ hiÖu qu¶ mµ doanh nghiÖp ®¹t ®-îc vµ ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn v÷ng m¹nh cña ®Êt n-íc, t¹o viÖc lµm vµ mang l¹i thu nhËp æn ®Þnh cho ng-êi lao ®éng, gi÷ v÷ng trËt tù an ninh cho x· héi, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, n©ng cao møc sèng vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cho nh©n d©n. Víi t- c¸ch lµ bé phËn quan träng cña kinh tÕ nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, th× nh÷ng lîi Ých thuÇn tuý vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ doanh nghiÖp nhµ n-íc, trong qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i lu«n h-íng ®Õn môc tiªu v× lîi Ých céng ®ång th«ng qua viÖc tiªn phong thùc hiÖn kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña Nhµ n-íc. - HiÖu qu¶ vÒ m«i tr-êng lµ hiÖu qu¶ ®-îc t¹o ra tõ c¸c doanh nghiÖp trªn lÜnh vùc g×n gi÷ vµ b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i, khai th¸c vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®ãng gãp tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh c¶i thiÖn vÒ m«i tr-êng xanh - s¹ch - ®Ñp, kh¾c phôc triÖt ®Ó nh÷ng ¶nh h-ëng vÒ vÖ sinh c«ng nghiÖp, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn sèng cña nh©n d©n vµ ng-êi lao ®éng. Nh- vËy, mét doanh nghiÖp nhµ n-íc kinh doanh cã hiÖu qu¶ theo c¸c tiªu chÝ hiÖn hµnh lµ ph¶i b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, ph¶i tÝnh ®ñ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh, l-¬ng b×nh qu©n ph¶i b»ng hoÆc v-ît møc b×nh qu©n cña doanh nghiÖp cïng ngµnh nghÒ trªn ®Þa bµn, tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n, nép ®ñ c¸c kho¶n thuÕ theo luËt ®Þnh, cã l·i vµ lËp ®ñ c¸c quü cña doanh nghiÖp nh-: Dù phßng tµi chÝnh, trî cÊp mÊt viÖc lµm, ®Çu t- ph¸t triÓn, khen th-ëng, phóc lîi. Ngoµi ra ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi ng-êi lao ®éng: B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, ch¨m lo ®êi sèng tinh thÇn ®èi víi ng-êi lao ®éng, h-ëng øng vµ ®ãng gãp tÝch cùc c¸c ho¹t ®éng v× môc tiªu lîi Ých céng ®ång th«ng qua trî gióp gi¶m nghÌo, xo¸ nhµ t¹m, hç trî sinh viªn nghÌo v-ît khã, tham gia kh¾c phôc thiªn tai...MÆt kh¸c, ph¶i t¹o ra vµ tham gia tÝch cùc trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng xanh - s¹ch - ®Ñp, t¹o sù an toµn cho x· héi vµ mang l¹i cuéc sèng yªn lµnh cho nh©n d©n vµ ng-êi lao ®éng. TÊt c¶ nh÷ng tiªu chÝ vÒ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc võa nªu trªn sÏ lµ nh÷ng nh©n tè quan träng ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña kinh tÕ ®Þa ph-¬ng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ n-íc ta ®ang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Bëi lÏ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc bao giê còng ®-îc ®Æt trong mèi quan hÖ tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ, ®Æt trong yªu cÇu lîi Ých chung cña ®Êt n-íc vµ d©n téc. 1.2.2. C¸c tiªu chÝ, yÕu tè cÊu thµnh vµ ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh 1.2.2.1. C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hiÖu qña kinh doanh cña doanh nghiÖp - Trong nÒn kinh thÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc giao quyÒn tù chñ ngµy cµng cao, tuy nhiªn do ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp nhµ n-íc thuéc së h÷u nhµ n-íc vÒ kinh tÕ nªn viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh ph¶i dùa trªn c¬ së tèc ®é “ t¨ng tr-ëng kinh tÕ” th«ng qua hÖ thèng c¸c tiªu chÝ nh-: + Doanh sè s¶n l-îng ph¶i b¶o ®¶m liªn tôc t¨ng, hoµn thµnh chØ tiªu s¶n l-îng ®èi víi ngµnh, nhµ n-íc cã chØ tiªu kÕ ho¹ch giao thùc hiÖn. + TØ suÊt lîi nhuËn trªn vèn, gi¸ trÞ gia t¨ng trªn vèn ph¶i ®¹t møc n¨m sau cao h¬n n¨m tr-íc ®ång thêi cao h¬n ®Þnh møc hiÖu qu¶ sö dông vèn cña nhµ n-íc vµo kinh doanh. + B¶o toµn vµ t¨ng tr-ëng vèn, tù tÝch luü ®Çu t- më réng c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. - T×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh, ®¶m b¶o ®-îc kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n. - C¸c kho¶n ®ãng gãp cho ng©n s¸ch tèi thiÓu ph¶i t-¬ng øng víi vèn ®Çu t- cña Nhµ n-íc. - Nép ®Çy ®ñ vµ ®óng h¹n c¸c nghÜa vô thuÕ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. - ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng trong doanh nghiÖp ®-îc æn ®Þnh vµ n©ng cao. - ChÊp hµnh tèt c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh doanh nh- lµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ b¶o hiÓm, chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh kÕ to¸n, kiÓm to¸n, chÝnh s¸ch vÒ lao ®éng vµ tiÒn l-¬ng, chÝnh s¸ch c¶i thiÖn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng, ®ång thêi víi viÖc tham gia c¸c ho¹t ®éng vµ môc tiªu cña x· héi. HÖ thèng c¸c tiªu chÝ trªn ®©y, lµ nh÷ng thµnh tè rÊt quan träng lµm c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn, chÝnh x¸c vµ kh¸ch quan hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc. HÖ thèng tiªu chÝ nµy còng ®· ®-îc Thñ t-íng ChÝnh phñ thèng nhÊt ban hµnh t¹i QuyÕt ®Þnh 271/TTg ngµy 31/12/2003 vµ ®ang ®-îc ¸p dông ®íi víi viÖc ®¸nh gÝa hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc. 1.2.2.2. C¸c yÕu tè cÊu thµnh vµ ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh Thø nhÊt, chiÕn l-îc kinh doanh và c¸c chÝnh s¸ch hç trî Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn chiÕn l-îc kinh doanh cña doanh nghiÖp m×nh trªn c¬ së nh÷ng dù b¸o vÒ sù t¨ng tr-ëng nÒn kinh tÕ cïng víi nh÷ng ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi vµ nh÷ng tiÒn ®Ò ®-îc xem lµ yÕu tè néi lùc cña doanh nghiÖp. Th«ng qua ®ã ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu nh÷ng c¬ héi vµ nguy c¬ mµ doanh nghiÖp cã ®-îc ®Ó ®ãn b¾t vµ ng¨n ngõa nh÷ng biÕn ®éng cã thÓ x¶y ra liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp, nh- lµ sù b·o hoµ thÞ tr-êng, sù thay ®æi c¸c quan niÖm gi¸ trÞ, sù xuÊt hiÖn c«ng nghÖ míi, c¸c yÕu tè liªn minh khu vùc còng nh- toµn cÇu ho¸ xu h-íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hay lµ vÊn ®Ò m«i tr-êng, vÖ sinh c«ng nghiÖp...Nh- vËy, chiÕn l-îc kinh doanh cã thÓ hiÓu lµ nh÷ng ®Þnh h-íng kinh doanh, nh÷ng ph-¬ng ph¸p hay sù lùa chän vµ nh÷ng kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc kinh doanh ®· ®-îc ®Æt ra. §i cïng víi chiÕn l-îc kinh doanh lµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî ®-îc xem nh- lµ c¸c gi¶i ph¸p tèi -u vÒ nguån lùc nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña chiÕn l-îc kinh doanh, ®ã lµ: - ChÝnh s¸ch vÒ nguån vèn: Bao gåm c¸c nguån tµi chÝnh mµ doanh nghiÖp cÇn huy ®éng ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh. - ChÝnh s¸ch vÒ s¶n xuÊt: Lµ hoµn thiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt khai th¸c tiÒm n¨ng nguån lao ®éng, kÕ ho¹ch t¨ng, gi¶m n¨ng lùc s¶n xuÊt phï hîp víi chiÕn l-îc kinh doanh, ®iÒu hµnh vµ bè trÝ hîp lý c¸c qui tr×nh s¶n xuÊt víi kh¶ n¨ng ®æi míi thiÕt bÞ c«ng nghÖ, nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. - ChÝnh s¸ch nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn: TËp trung c¸c vÊn ®Ò nh- lµ tiÕn bé kü thuËt, ph¸t huy s¸ng kiÕn, thu thËp ý t-ëng míi, ph¸t minh s¸ng chÕ vµ t¨ng c-êng tr¸ch nhiÖm ®èi víi chÊt l-îng s¶n phÈm. - ChÝnh s¸ch maketing: Nh»m gi÷ v÷ng thÞ tr-êng vµ kh¸ch hµng tiÒm n¨ng ®ång thêi më réng thÞ tr-êng míi ®Ó t¨ng c-êng tiªu thô s¶n phÈm. - ChÝnh s¸ch nh©n sù: X©y dùng ®-îc ®éi ngò nh÷ng ng-êi lao ®éng cã phÈm chÊt, t- c¸ch ®¹o ®øc, cã gi¸c ngé chÝnh trÞ, cã phong c¸ch vµ thãi quen lao ®éng c«ng nghiÖp ®Ó xøng ®¸ng lµ lùc l-îng lao ®éng tiªn tiÕn, cã ý thøc kØ luËt lao ®éng, cã kh¶ n¨ng øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ. - ChÝnh s¸ch tµi chÝnh: Nh»m æn ®Þnh kh¶ n¨ng thanh to¸n, tù ®Çu t- vÒ lîi nhuËn, ®Çu t- ra ngoµi hîp lý, kÕ ho¹ch t¨ng vèn tù cã, lo¹i bá c¸c rñi ro tiÒn tÖ. - ChÝnh s¸ch thu thËp vµ xö lÝ th«ng tin: Trªn c¬ së nh÷ng tin tøc míi ®-îc thu nhËp, ®-îc hiÓu vµ ®-îc ®¸nh gi¸ lµ cã Ých trong viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña doanh nghiÖp. - ChÝnh s¸ch x· héi: Lµ c«ng cô mµ chñ thÓ l·nh ®¹o sö dông ®Ó ®Þnh h-íng, ®iÒu chØnh hµnh vi, hµnh ®éng cña con ng-êi, b¶o vÖ vµ tho¶ m·n nhu cÇu vÒ quyÒn lîi cña mäi thµnh viªn trong doanh nghiÖp m×nh nh-: Thu nhËp, viÖc lµm, kh¸t väng c¸ biÖt vÒ uy thÕ, th¨ng tiÕn, b¶o hµnh quyÒn lîi sö dông s¶n phÈm cña kh¸ch hµng vµ ch¨m lo c«ng t¸c tõ thiÖn, an sinh x· héi. - ChÝnh s¸ch vÒ lîi nhuËn: §©y lµ môc tiªu hµng ®Çu ®èi víi mäi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Lîi nhuËn tèi ®a sÏ t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, lµm tèt nghÜa vô ®ãng gãp cho Nhµ n-íc theo luËt ®Þnh vµ t¹o nguån t¨ng thu nhËp cho ng-êi lao ®éng. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lµ sù t-¬ng hç lÉn nhau trong mèi quan hÖ tæng hoµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hiÖu xuÊt ho¸ chiÕn l-îc kinh doanh cña doanh nghiÖp. Thø hai, tr×nh ®é c«ng nghÖ, thiÕt bÞ - ThiÕt bÞ lµ mét bé phËn vÒ “ phÇn cøng” cña c«ng nghÖ. ThiÕt bÞ nãi chung lµ c¸c c«ng cô vµ m¸y mãc t¹o ra vµ h×nh thµnh d©y chuyÒn s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm phôc vô nhu cÇu x· héi.