Tài liệu Hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường của dự án thoát nước

Lêi nãi ®Çu M«i trêng hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò nãng báng cña toµn cÇu, mäi quèc gia dï lµ ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn th× c¸c vÊn ®Ò m«i trêng hiÖn nay ®ang lµm ®au ®Çu hä. Sù « nhiÔm m«i trêng, suy tho¸i m«i trêng vµ nh÷ng sù cè m«i trêng diÔn ra ngµy cµng ë møc ®é cao ®ang ®Æt con ngêi tríc nh÷ng sù tr¶ thï ghª gím cña thiªn nhiªn. ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn n¬i nhu cÇu cuéc sèng hµng ngµy cña con ngêi vµ nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi xung ®ét m·nh mÏ víi sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i trêng. Níc ta hiÖn nay vÊn ®Ò m«i trêng trë lªn rÊt cÊp b¸ch vµ ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thµnh phè lín n¬i tËp trung nhiÒu nhµ m¸y, nhiÒu khu c«ng nghiÖp, nhiÒu bÖnh viÖn vµ cã mËt ®é d©n sè rÊt cao v× vËy hµng ngµy thµnh phè ph¶i chÞu mét khèi lîng r¸c th¶i vµ níc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c c¬ së nµy lµ rÊt lín. Do ®ã t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë c¸c thµnh phè ngµy cµng trë lªn trÇm träng, ®Æc biÖt lµ nguån níc bÞ « nhiÔm g©y hËu qu¶ rÊt nghiªm träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng v× níc lµ nguån tµi nguyªn rÊt quý gi¸ nã cã vai trß vµ tÇm quan träng ®èi víi mäi mÆt ho¹t ®éng cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi nh: -Níc lµ yÕu tè hµng ®Çu kh«ng thÓ thiÕu vµ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc trong sinh ho¹t hµng ngµy cña con ngêi. sù sèng cña con ngêi vµ cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt trªn tr¸i ®Êt phô thuéc hoµn toµn vµo c¸c nguån níc. -Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n níc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c©y trång, vËt nu«i. §iÒu nµy cµng ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi mét ®Êt níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ nguån lîi thuû s¶n phong phó nh ViÖt Nam -Trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, níc ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c ngµnh giao th«ng vËn t¶i thuû, thuû ®iÖn, s¶n xuÊt , chÕ biÕn thùc phÈm, níc gi¶i kh¸t. Ngoµi ra níc lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong s¶n xuÊt giÊy, v¶i, sîi vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c… -Níc cã vai trß quan träng trong viÖc phôc vô c¸c nhu cÇu nghØ ng¬i, ch÷a bÖnh vµ du lÞch. Tµi nguyªn níc cïng víi c¸c yÕu tè m«i trêng kh¸c nh c¶nh quan thiªn nhiªn, danh lam th¾ng c¶nh … lµ ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn ngµnh kinh tÕ du lÞch, dÞch vô. -Mét sè vïng kinh tÕ ngËp níc lµ n¬i c tró cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u, trong ®ã cã nhiÒu loµi quý hiÕm ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ… 1 V× vËy nÕu nh m«i trêng níc bÞ « nhiÔm nã sÏ ph¸ vì tr¹ng th¸i c©n b»ng tù nhiªn cña m«i trêng. Thµnh phè Hµ Néi cña chóng ta lµ thñ ®«, lµ trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa x· héi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Hµ Néi cã tèc ®é ph¸t triÓn rÊt nhanh cïng víi nã lµ c¸c vÊn ®Ò m«i trêng còng lu«n ph¸t sinh theo, lîng r¸c th¶i ngµy cµng nhiÒu ®æ bõa b·i ra hÖ thèng tho¸t níc lµm cho hÖ thèng tho¸t níc ®· yÕu vµ thiÕu l¹i cµng yÕu kÐm h¬n trong viÖc tho¸t níc. Tríc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra nh vËy viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t níc vµ qu¶n lý m«i trêng níc ë thµnh phè Hµ Néi cµng trë lªn cÊp thiÕt nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp vµ c¶i thiÖn m«i trêng, c¶nh quan, thiªn nhiªn cña Hµ Néi gãp phÇn vµo ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc. Chuyªn ®Ò cña em gåm 3 ch¬ng: Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung Ch¬ng II: HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t níc cña thµnh phè Hµ Néi Ch¬ng III: hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ m«i trêng cña dù ¸n tho¸t níc. Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung I/ Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n 1.1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Lµ sù tho¶ m·n nhu cÇu cña thÕ hÖ hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn sù tho¶ m·n nhu cÇu cña thÕ hÖ t¬ng lai. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tríc hÕt lµ sù ph¸t triÓn víi sù c©n ®èi hµi hoµ trªn c¶ ba ph¬ng diÖn: kinh tÕ, x· héi, m«i trêng. M«i trêng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ngêi, cã ¶nh hëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i ph¸t triÓn cña con ngêi vµ thiªn nhiªn. 1.2. §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng: Lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, dù b¸o ¶nh hëng ®Õn m«i trêng cña c¸c dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, c«ng tr×nh kinh tÕ, khoa häc kü thuËt, y tÕ v¨n ho¸ x· héi an ninh quèc 2 phßng vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp, vÒ b¶o vÖ m«i trêng. 1.3. Mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ m«i trêng. D©n c lµ ngêi t¸c ®éng trùc tiÕp tíi m«i trêng, chÝnh con ngêi lµ ngêi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, th¶i ra c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i trêng, vµ chÝnh ý thøc cña con ngêi nÕu ®îc n©ng cao sÏ gãp phÇn b¶o vÖ m«i trêng v× vËy ë khu vùc nµo d©n sè cµng ®«ng nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p qu¶n lý chÆt chÏ vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña ngêi d©n kh«ng ®îc n©ng cao th× n¬i ®ã t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng rÊt dÔ s¶y ra. 1.4. ¤ nhiÔm m«i trêng, suy tho¸i m«i trêng, sù cè m«i trêng ¤ nhiÔm m«i trêng lµ sù lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña m«i trêng, vi ph¹m tiªu chuÈn m«i trêng Suy t¸i m«i trêng lµ sù thay ®æi chÊt lîng vµ sè lîng cña thµnh phÇn m«i trêng g©y ¶nh hëng xÊu cho ®êi sèng cña con ngêi vµ thiªn nhiªn. Sù cè m«i trêng lµ c¸c tai biÕn hoÆc rñi ro x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ngêi hoÆc biÕn ®æi bÊt thêng cña thiªn nhiªn, g©y suy tho¸i m«i trêng nghiªm träng nh: lò lôt, giã b·o, h¹n h¸n…. II/ c¬ së qu¶n lý m«i trêng níc. 2.1. Qu¶n lý m«i trêng vµ b¶n chÊt cña qu¶n lý m«i trêng. 2.1.1. Qu¶n lý m«i trêng : Qu¶n lý m«i trêng lµ b»ng mäi biÖn ph¸p thÝch hîp, t¸c ®éng vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña con ngêi nh»m lµm hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i trêng, sao cho võa tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi võa ®¶m b¶o ®îc chÊt lîng cña m«i trêng vµ kh«ng qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña hµnh tinh chóng ta. 2.1.2. B¶n chÊt cña qu¶n lý m«i trêng. XÐt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ – x· héi, qu¶n lý m«i trêng lµ c¸c ho¹t ®éng chñ quan cña chñ thÓ qu¶n lý v× môc tiªu lîi Ých cña hÖ thèng, b¶o ®¶m cho hÖ thèng m«i trêng tån t¹i ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn l©u dµi, c©n b»ng vµ æn ®Þnh v× lîi Ých cña c¸ nh©n, céng ®ång, ®Þa ph¬ng, vïng, quèc gia, khu vc, vµ quèc tÕ. Môc tiªu cña hÖ thèng m«i trêng do chñ thÓ qu¶n lý m«i trêng ®¶m nhËn. Hä lµ chñ së h÷u cña hÖ thèng m«i trêng vµ lµ ngêi n¾m gi÷ quyÒn lùc cña hÖ thèng m«i trêng. Nãi mét c¸ch kh¸c, b¶n chÊt cña qu¶n lý m«i trêng tuú thuéc vµo chñ së h÷u cña hÖ thèng m«i trêng. 3 2.2.C¸c c«ng cô qu¶n lý m«i trêng 2.2.1. C«ng cô ph¸p lý: *. C¸c tiªu chuÈn m«i trêng: Tiªu chuÈn lµ ph¬ng tiÖn chÝnh ®Ó trùc tiÕp ®iÒu chØnh chÊt lîng m«i trêng ®îc ph¸p lý x¸c nhËn ®Ó giíi h¹n « nhiÔm. C¸c tiªu chuÈn th¶i níc lµ c¸c trÞ sè trung b×nh hay tèi ®a cña c¸c nång ®é hay sè lîng chÊt « nhiÔm cã thÓ ®îc phÐp th¶i vµo c¸c vïng níc: chóng ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi mét nguån riªng lÎ, t¹i ®iÓm ®æ th¶i. Nh÷ng giíi h¹n cã thÓ ®îc ¸p dông cho toµn bé c«ng xëng hay cho mçi cèng x¶ th¶i tõ nhµ m¸y ra, c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i ®Æc biÖt cã thÓ ®îc ®Æt ra cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. Trong mét sã trêng hîp cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c tiªu chuÈn cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ c¸c tiªu chuÈn cô thÓ ¸p dông cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau còng cã thÓ ®îc ¸p ®ông cho c¸c nhµ m¸y míi vµ c¸c nhµ m¸y hiÖn cã. C¸c tiªu chuÈn còng cã thÓ quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu m«i trêng cô thÓ. Nãi chung, c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng m«i trêng vµ c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i lµ c¸c thµnh phÇn bæ sung cña hÖ thèng ph¸p lý ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm. C¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i níc nãi chung cung cÊp mét ph¬ng tiÖn trùc tiÕp cã thÓ qu¶n lý ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm víi mét møc dù ®o¸n hîp lý vÒ chÊt lîng níc mÆt. Do vËy, x©y dùng c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i níc thÝch hîp cã lÏ sÏ lµ ph¬ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm níc. Tuy nhiªn, víi lo¹i tiªu chuÈn nµy, cã mét sè ®iÓm yÕu sau: Thùc chÊt, c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i níc thèng nhÊt kh«ng lu ý tíi c¸c yªu cÇu vÒ chÊt lîng níc cña c¸c nguån ®Þa ph¬ng chóng cã thÓ cung cÊp sù b¶o vÖ qu¸ møc ®èi víi mét vµi ®o¹n s«ng, nhng l¹i b¶o vÖ kh«ng ®ñ møc ®èi víi c¸c ®o¹n kh¸c. ë n¬i nµo cã nhiÒu ngêi x¶ th¶i níc bÈn, viÖc thùc hiÖn tiªu chuÈn chÊt lîng níc, th«ng qua sù ®iÒu chØnh ®éc lËp c¸c nguån x¶ th¶i kh¸c nhau lµ kh«ng thÓ ®îc. Thay vµo ®ã, chÝnh phñ cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i níc kh¸c nhau ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc c¸c môc ®Ých mong muèn trong c¸c vïng níc tiÕp nhËn. H¬n n÷a viÖc buéc thùc thi thêng ®îc tiÕn hµnh bëi c¸c thanh tra viªn cña chÝnh phñ b»ng c¸ch kiÓm tra t¹i chç, vµ ¸p ®Æt c¸c kho¶n ph¹t ®èi víi nh÷ng ngêi vi ph¹m. nh÷ng ngêi vi ph¹m l¹i thÝch tr× ho¹n viÖc tu©n theo tiªu chuÈn vµ l«i kÐo chÝnh phñ vµo nh÷ng cuéc ®Êu tranh ph¸p lý kÐo dµi, mét bÊt lîi kh¸c cña ph¬ng c¸ch nµy lµ nã ®ßi hái chi phÝ hµnh chÝnh vµ thùc thi lín. *.C¸c lo¹i giÊy phÐp 4 ViÖc cÊp hoÆc kh«ng cÊp c¸c lo¹i giÊy phÐp hoÆc c¸c lo¹i uû quyÒn kh¸c lµ mét c«ng cô quan träng kh¸c ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm. C¸c lo¹i giÊy phÐp chung thêng ®îc g¾n víi c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng níc hay kh«ng khÝ vµ cã thÓ cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ nh phï hîp víi quy ph¹m thùc hµnh, lùa chän ®Þa ®iÓm thÝch hîp ®Ó gi¶m tíi møc tèi thiÓu nh÷ng ¶nh hëng kinh tÕ vµ m«i trêng Mét lîi thÕ chÝnh cña c¸c lo¹i giÊy phÐp lµ chóng cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cô thÓ cho viÖc thùc thi c¸c tr¬ng tr×nh m«i trêng b»ng c¸ch ghi vµo v¨n b¶n tÊt c¶ nh÷ng nhiÖm vô kiÓm so¸t « nhiÔm cña c¬ së ®ã. Nh÷ng lîi thÕ kh¸c lµ cã thÓ rót hoÆc t¹m treo c¸c giÊy phÐp, tuú theo nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n hay c¸c lîi Ých x· héi kh¸c vµ thêng yªu cÇu ph¶i tr¶ lÖ phÝ ®Ó trang tr¶i c¸c chi phÝ cho tr¬ng tr×nh kiÓm so¸t « nhiÔm. *. C«ng t¸c kiÓm so¸t viÖc sö ®Êt vµ níc KiÓm so¸t viÖc sö dông ®Êt lµ c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, ®îc ¸p dông ®Ó b¶o vÖ m«i trêng. Khoanh vïng cã thÓ ®Þnh nghÜa lµ sù ph©n chia l·nh thæ hay mét khu vùc hµnh chÝnh kh¸c thµnh quËn huyÖn vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ viÖc ®îc phÐp sö dông ®Êt, chiÒu cao, quy m« cña c¸c toµ nhµ hay c¸c cÊu tróc kh¸c trong c¸c quËn, huyÖn ®ã. Do vËy, khoanh vïng cã thÓ ng¨n ngõa viÖc bè trÝ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm t¹i c¸c ®Þa ®iÓm kh«ng thÝch hîp lµm ¶nh hëng tíi ®Þa ph¬ng, hoÆc cã thÓ kiÓm so¸t ®îc mËt ®é ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc cô thÓ. ViÖc khoanh vïng ho¹t ®éng cho phÐp cã sù mÒm dÎo trong thiÕt kÕ, trong chõng mùc c¸c tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh, ®îc thùc hiÖn. C¸c quy ®Þnh ph©n chia nhá lµ c¸c luËt ®îc ¸p dông ë c¸c ®Þa ph¬ng nh»m chØ ®¹o qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®Êt ®ai thµnh c¸c khu vùc x©y dùng. Chóng kiÓm so¸t sù bè trÝ mÆt b»ng cña c¸c c«ng tr×nh ph¸t triÓn míi b»ng c¸ch ®Æt ra c¸c tiªu chuÈn nh kÝch thíc l« ®Êt, chiÒu réng, chiÒu dµi c¸c ®êng phè, c¸c khu vùc dµnh cho c¸c ph¬ng tiÖn c«ng céng. Chóng còng bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n kh«ng gian dµnh cho giao th«ng, tiÖn Ých c«ng céng, vui choi gi¶i trÝ, c¸c vÊn ®Ò níc vµ cèng r·nh, vµ phßng tr¸nh d©n c tËp trung qua ®«ng ®óc. C¸c biÖn ph¸p ®èi víi viÖc sö dông níc ®Æc biÖt cã thÓ ®îc tiªu dïng ®Ó giíi h¹n hoÆc cÊm viÖc ph¸t triÓn n¨ng lîng, khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i bê vµ lßng s«ng, ®¸y biÓn, c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ (c©u c¸, b¬i, b¬i thuyÒn ) vµ nh÷ng sö dông cã nhiÒu kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm kh¸c, t¹i c¸c vïng níc quy ®Þnh. 5 2.2.2. C«ng cô kinh tÕ §©y lµ c«ng cô quan träng nhÊt ®îc sö dông rÊt phæ biÕn ë c¸c níc ph¸t triÓn trong qu¶n lý m«i trêng. C«ng cô kinh tÕ ®îc ¸p dông dùa trªn hai nguyªn t¾c c¬ b¶n ®· ®îc quèc tÕ thõa nhËn lµ: “ngêi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn (PPP)”, “ ngêi hëng thô ph¶i tr¶ tiÒn (BPP)” *. Nguyªn t¾c ngêi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn (PPP) Theo nguyªn t¾c nµy th× nh÷ng t¸c nh©n g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ mäi chi phÝ cho ho¹t ®éng kiÓm so¸t vµ phßng chèng « nhiÔm. Ngoµi ra cßn ph¶i båi thêng cho nh÷ng ngêi bÞ thiÖt h¹i do « nhiÔm ®ã g©y ra. Nãi tãm l¹i, theo nguyªn t¾c PPP th× ngêi g©y « nhiÔm ph¶i chÞu mäi kho¶n chi phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m « nhiÔm do chÝnh quyÒn tæ chøc thùc hiÖn, nh»m ®¶m b¶o cho m«i trêng ë trong tr¹ng th¸i cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Nguyªn t¾c PPP xuÊt ph¸t tõ nh÷ng luËn ®iÓm cña Pigou vÒ nÓn kinh tÕ phóc lîi. Trong ®ã néi dung quan träng nhÊt ®èi víi mét nÒn kinh tÕ lý tëng lµ gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô cã thÓ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c chi phÝ x· héi kÓ c¶ c¸c chi phÝ m«i trêng ( bao gåm c¸c chi phÝ chèng « nhiÔm, khai th¸c tµi nguyªn …). ViÖc buéc ngêi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn lµ mét trong nh÷ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó lµm gi¶m bít c¸c t¸c ®éng cña ngo¹i øng g©y ra lµm thÊt b¹i thÞ trêng. *. Nguyªn t¾c ngêi hëng lîi ph¶i tr¶ tiÒn (BPP) Nguyªn t¾c nµy cã nghÜa lµ: tÊt c¶ nh÷ng ai hëng lîi do cã ®îc m«i trêng trong lµnh kh«ng bÞ « nhiÔm th× ®Òu ph¶i nép phÝ Nguyªn t¾c BPP chñ tr¬ng r»ng viÖc phßng ngõa « nhiÔm vµ c¶i thiÖn m«i trêng cÇn ®îc hç trî tõ phÝa nh÷ng ngêi muèn thay ®æi hoÆc nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ cho c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i trêng VÒ thùc chÊt, nguyªn t¾c BPP cã thÓ ®îc sö dông nh lµ mét ®Þnh híng hç trî nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu m«i trêng, cho dï ®ã lµ môc tiªu b¶o vÖ hay phôc håi m«i trêng. NÕu møc phÝ cã thÓ ®îc thu ®ñ ®Ó dµnh cho c¸c môc tiªu m«i trêng, th× lóc ®ã chÝnh s¸ch nµy cã thÓ ®îc coi lµ chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ vÒ m«i trêng. Tãm l¹i c¸c c«ng cô kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn chÝnh s¸ch rÊt h÷u hiÖu ®Ó ®¹t tíi môc tiªu m«i trêng thµnh c«ng. C¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i trêng bao gåm nhiÒu lo¹i nh: quü m«i trêng, thuÕ m«i tr- 6 êng, thuÕ tµi nguyªn, lÖ phÝ, phÝ m«i trêng, c¸c h×nh thøc trî cÊp tµi chÝnh c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh ng¨n ngõa « nhiÔm. 2.3. Qu¶n lý m«i trêng níc 2.3.1.Sù « nhiÔm m«i trêng níc. Trong qu¸ tr×nh sö dông níc s¹ch vµo môc ®Ých kh¸c nhau cña ®êi sèng, con ngêi ®· th¶i ra m«i trêng xung quanh mét khèi lîng níc bÈn gÇn b»ng víi khèi lîng níc s¹ch con ngêi ®· ®îc cung cÊp. Níc bÈn th¶i ra tõ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, sinh ho¹t bÖnh viÖn…®· ® a vµo nguån níc mét khèi lîng lín chÊt bÈn ®a d¹ng vµ lµm thay ®æi ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña níc thiªn nhiªn vµ g©y ra hiÖn tîng níc bÞ « nhiÔm. Chóng ta cã thÓ ®Þnh nghÜa níc « nhiÔm nh sau: Níc bÞ coi lµ « nhiÔm khi thµnh phÇn cña níc bÞ thay ®æi, hoÆc bÞ huû ho¹i lµm cho níc kh«ng thÓ sö dông ®îc trong mäi ho¹t ®éng cña con ngêi vµ sinh vËt. Sù thay ®æi vÒ thµnh phÇn vµ b¶n chÊt cña nguån níc khi bÞ « nhiÔm cã thÓ x¶y ra trªn c¸c mÆt kh¸c nhau vÝ dô: Nh thay ®æi tÝnh chÊt lý häc ( mµu, mïi vÞ, ®é trong…) hoÆc thay ®æi c¸c thµnh phÇn ho¸ häc trong n íc ( t¨ng hµm lîng c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c chÊt v« c¬, c¸c hîp chÊt ®éc …) hoÆc lµm thay ®æi hÖ sinh vËt cã trong níc ( lµm t¨ng hoÆc gi¶m sè lîng c¸c vi sinh vËt ho¹i sinh, vi khuÈn vµ virut g©y bÖnh hoÆc xuÊt hiÖn trong níc c¸c lo¹i sinh vËt mµ tríc ®©y kh«ng cã trong nguån níc. Thµnh phè Hµ Néi hiÖn nay m«i trêng níc ®ang bÞ « nhiÔm nghiªm träng lµm ¶nh hëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ ngêi d©n, ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ c¶nh quan cña toµn thµnh phè. 2.3.2.Qu¶n lý m«i trêng níc Tríc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ hiÖn tr¹ng m«i trêng níc cña níc ta vµ ®Æc biÖt cña thµnh phè Hµ Néi chÝnh phñ ®· cã nh÷ng c«ng cô vµ biÖn ph¸p ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trêng níc nh c«ng cô ph¸p lý, c«ng cô kinh tÕ rÊt h÷u hiÖu. Cïng víi viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trêng níc th× thµnh phè Hµ Néi ®ang ®Èy m¹nh viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t níc nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp thêng xuyªn xÈy ra trong mïa ma vµ c¶i thiÖn m«i trêng sèng cña thµnh phè Hµ Néi III/ §èi tîng, ph¬ng ph¸p vµ môc ®Ých nghiªn cøu 3.1. §èi tîng nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu ®Ò tµi ®ã lµ toµn bé lu vùc s«ng T« LÞch bao gåm 4 con s«ng: s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, s«ng Kim ngu. HiÖn tr¹ng cña c¸c 7 con s«ng nµy hiÖn nay ®ang bÞ « nhiÔm nghiªm träng do dßng ch¶y cña c¸c con s«ng bÞ t¾c nghÏn, r¸c rëi tõ c¸c hé gia ®×nh, c¸c nhµ m¸y, c¸c bÖnh viÖn ®æ vµo c¸c con s«ng lµm h¹n chÕ dßng ch¶y g©y t×nh tr¹ng óng ngËp, m«i trêng bÞ « nhiÔm cho c¶ thµnh phè Hµ Néi Khi lu vùc s«ng T« LÞch ®îc c¶i t¹o th× nã gi¶i quyÕt ®îc phÇn lín t×nh tr¹ng óng ngËp cña thµnh phè Hµ Néi v× lu vùc s«ng T« LÞch lµ hÖ thèng tho¸t níc chÝnh cña c¶ thµnh phè. 3.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.2.1. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp sè liÖu Trªn c¬ së thu thËp c¸c sè liÖu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau tõ ®ã ph©n tÝch, tæng hîp c¸c sè liÖu cã ®îc ®Ó tÝnh to¸n c¸c lîi Ých vµ chi phÝ cña dù ¸n C¸c nguån sè liÖu trong bµi em thu thËp ®îc tõ c¸c nguån sau: - Sè liÖu cña c«ng ty tho¸t níc Hµ Néi - Sè liÖu cña côc m«i trêng - Sè liÖu cña c«ng ty m«i trêng ®« thÞ Hµ Néi - Sè liÖu cña trung t©m nghiªn cøu c«ng nghÖ x©y dùng vµ kiÓm ®Þnh m«i trêng thuéc c«ng ty t vÊn c«ng nghÖ thiÕt bÞ vµ kiÓm ®Þnh x©y dùng - Sè liÖu thu thËp trong tµi liÖu cña khoa kinh tÕ m«i trêng – trêng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n - Ngoµi ra c¸c sè liÖu trªn cßn ®îc thu thËp th«ng qua ®iÒu tra c¸c hé gia ®×nh ë xung quanh khu vùc nghiªn cøu 3.2.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ – lîi Ých (CBA) *. Kh¸i niÖm vÒ ph©n tÝch chi phÝ – lîi Ých Khi nghiªn cøu b¶n chÊt hµnh ®éng cña 1 c¸ nh©n hoÆc tæ chøc thêng ngêi ta xem xÐt ®Õn hai vÊn ®Ò lîi Ých chi phÝ Khi liÖt kª toµn bé nh÷ng lîi Ých - chi phÝ lµ c¬ së ®Ó tÝnh to¸n x¸c ®Þnh vµ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh lùa chän ph¬ng ¸n nµo lµ tèi u nhÊt ®ã chÝnh lµ CBA Mét dù ¸n chØ ®îc chÊp nhËn khi mµ tæng lîi Ých x· héi lµ d¬ng *. Ph¬ng ph¸p tÝnh Cã rÊt nhiÒu c«ng thøc ®Ó tÝnh to¸n chi phÝ – lîi Ých nhng trong chuyªn ®Ò nµy em ®· lùa chän c«ng thøc tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng cña dù ¸n Bt Ct NPV=  (1  r )t - (Co + (1  r )t ) víi t=1,n 8 Trong ®ã : Bt: chi phÝ thu vÒ t¹i n¨m t cña dù ¸n Co: chi phÝ ®Çu t ban ®Çu Ct: chi phÝ bá ra t¹i n¨m t t: thêi gian r: tû lÖ chiÕt khÊu n: sè n¨m tån t¹i cña dù ¸n NPV>0 th× dù ¸n lµ kh¶ thi 3.3. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy em cã thÓ thÊy ®îc hiÖn tr¹ng cña hÖ thèng tho¸t níc cña thµnh phè Hµ Néi, n¨ng lùc tho¸t níc cña lu vùc s«ng T« LÞch qua ®ã ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t níc lu vùc s«ng T« LÞch ®ång thêi nªu lªn nh÷ng mÆt t¸c h¹i cña viÖc ®æ r¸c th¶i níc th¶i cha qua xö lý ra s«ng vµ t×nh tr¹ng lÊn chiÕm lßng s«ng lµm h¹n chÕ rßng ch¶y cña s«ng vµ nªu lªn tÇm quan träng cña m«i trêng ®èi víi søc khoÎ ngêi d©n vµ ¶nh hëng cña nã tíi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña thµnh phè ®Ó tuyªn truyÒn cho mäi ngêi d©n thÊy ®îc t¸c h¹i cña viÖc ®ã vµ thÊy ®îc lîi Ých cña viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t thµnh phè Hµ Néi tõ ®ã lµm cho ngêi d©n n©ng cao ý thøc cña m×nh trong vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng vµ cã c¸c ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ lªn c¸c cÊp cã chøc n¨ng thÈm quyÒn ®Ó hä ®a ra c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt tèi u nhÊt. Ch¬ng II: HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t níc ë thµnh phè Hµ Néi I/ Tæng quan vÒ thµnh phè Hµ Néi 1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý Thµnh phè Hµ Néi n»m trong vïng ch©u thæ s«ng Hång lµ thñ ®« cña ViÖt Nam, trung t©m chÝnh trÞ, inh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®Êt níc. 9 §Þa h×nh t¬ng ®èi b»ng ph¼ng, cao ®é mÆt ®Êt ë møc 5- 10m so víi møc níc biÓn (ë phÝa B¾c), trong khi ®ã khu vùc thÊp ë phÝa Nam víi cao ®é 4- 4,5m 1.1.2.§iÒu kiÖn khÝ tîng thuû v¨n ViÖc quan s¸t khÝ hËu thµnh phè Hµ Néi cho thÊy nhiÖt ®é trung b×nh lµ 28oC vµ lîng ma trung b×nh hµng n¨m lµ 1670mm kho¶ng 90% lîng ma xÈy ra trong mïa ma tõ th¸ng 4; 5 vµ kÕt thóc th¸ng 11. *. Mùc níc Mùc níc s«ng NhuÖ ®îc d©ng lªn cao rÊt nhanh khi mµ tiÕp nhËn lîng ma trong khu vùc. Trong trêng hîp nµy viÖc b¬m ra s«ng Hång trë lªn cÇn thiÕt. Mùc níc s«ng Hång nh b¶ng sau: Mùc níc cña s«ng Hång trong c¸c mïa (®¬n vÞ m) Mïa ma Mïa kh« Trung b×nh Th¸ng 8 Th¸ng 3 Lín nhÊt 11,44 4,18 6,67 Nhá nhÊt 6,04 2,01 3,57 Trung b×nh 8,55 2,68 5,01 Nguån: c«ng ty tho¸t níc Hµ Néi S«ng NhuÖ mùc níc cao thêng xuyªn hµng n¨m ë h¹ lu ®Ëp Hµ §«ng trªn s«ng NhuÖ. Mùc níc cao nhÊt lµ 5,64m ®îc ghi vµo th¸ng 9/1994. Mùc níc thêng xuyªn d©ng cao h¬n møc 4,5m. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng óng ngËp trong khu vùc nghiªn cøu *. C«ng suÊt dßng ch¶y cña hÖ thèng s«ng kªnh hiÖn cã C«ng suÊt dßng ch¶y cña 4 con s«ng lu vùc s«ng T« LÞch thay ®æi do vÞ trÝ, h×nh d¹ng, nh÷ng ®iÓm trung lµ c«ng suÊt x¶ tõ 1- 1,2 n¨m chu kú lÆp l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ®Ó ®¹t c«ng suÊt chèng óng ngËp víi chu kú lÆp l¹i 10 n¨m th× cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o l¹i c¸c s«ng. C«ng suÊt trµn bê hiÖn tr¹ng ®îc ®¸nh gi¸ nh sau: - S«ng T« LÞch: 10m3/s (thîng lu)- 50m3/s (h¹ lu) - S«ng Lõ: kho¶ng 10m3/s - S«ng Set: díi 10m3/s - S«ng Kim ngu: 20m3/s( thîng lu)- 40m3/s ( h¹ lu) 10 4 con s«ng trªn tiÕp nhËn níc th¶i tõ nhiÒu kªnh m¬ng tho¸t níc, c«ng suÊt tho¸t níc hiÖn tr¹ng cña kªnh nãi chung chØ ®¸p øng dßng ch¶y nhá h¬n chu kú lÆp l¹i 1 n¨m. ViÖc tån t¹i nhiÒu cÇu cèng c¾t ngang qua c¸c kªnh m¬ng mµ nã cã diÖn tÝch dßng ch¶y nhá vµ g©y hiÖn tîng th¾t cæ chai ®èi víi viÖc æn ®Þnh dßng ch¶y. * §iÒu kiÖn dßng ch¶y nhá Th«ng qua viÖc nghiªn cøu tiÕn hµnh ®o ®¹c ngêi ta thÊy ®iÒu kiÖn dßng ch¶y cña c¸c s«ng m¬ng rÊt nhá ¶nh hëng ®Õn lu lîng tho¸t níc cña c¸c s«ng m¬ng. Dßng ch¶y nhá cña lu vùc s«ng T« LÞch (t¹i Thanh liÖt ) ®· ®îc íc tÝnh nh sau: - Dßng ch¶y nhá t¹i Thanh liÖt 5,0m3/s - Dßng x¶ do níc cÊp 4,5m3/s - Dßng ch¶y tù nhiªn ( nhá ) 0,5m3/s 1.2. §iÒu kiÖn kinh tª - x· héi 1.2.1. T×nh h×nh kinh tÕ KÓ tõ khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña Hµ Néi t¨ng rÊt nhanh víi c¸c ngµnh kinh tÕ nh: c«ng nghiÖp, x©y dùng, th¬ng m¹i – dÞch vô vµ du lÞch ngµy cµng ®îc nhiÒu c«ng ty níc ngoµi ®Çu t. N«ng nghiÖp còng ®îc chó träng ph¸t triÓn chñ yÕu lµ trång lóa vµ nu«i c¸ tËp trung ë c¸c huyÖn ngo¹i thµnh. T¨ng trëng kinh tÕ ®¹t tèc ®é trung b×nh hµng n¨m 14% kÓ tõ n¨m 1995. Ngµnh x©y dùng vµ c«ng nghiÖp thËm chÝ t¨ng nhanh h¬n kho¶ng 17%n¨m, dÞch vô vµ bu«n b¸n th¬ng m¹i t¨ng kho¶ng 13%n¨m. N¨m 1998 tèc ®é t¨ng trëng GDP gi¶m cßn 10%, nhng nghµnh c«ng nghiÖp vÉn ®îc duy tr× ë tèc ®é 15%. Ngoµi ra trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh du lÞch cña Hµ Néi ®ang cã tèc ®é ph¸t triÓn rÊt cao 1.2.2. T×nh h×nh x· héi. * D©n sè: Theo sè liÖu ®iÒu tra th¸ng 12/1999 d©n sè cña thµnh phè Hµ Néi lµ kho¶ng trªn 2,5 triÖu ngêi. D©n sè cña 7 quËn néi thµnh n¨m 1993 lµ 1triÖu ngêi. Tuy tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè tù nhiªn lµ t¬ng ®èi thÊp, chØ kho¶ng 1,5% n¨m nhng sè ngêi nhËp c vÒ thµnh phè Hµ Néi lµ rÊt cao vµ viÖc nhËp thªm 3 huyÖn ngo¹i thµnh ®· lµm cho d©n sè cña thµnh phè Hµ Néi t¨ng thªm kho¶ng 1,5 triÖu Thµnh phè Hµ Néi víi diÖn tÝch kho¶ng 924,5 km 2 do ®ã mËt ®é d©n sè cña Hµ Néi lµ rÊt cao kho¶ng 2767 ngêi/km2 11 * VÖ sinh – y tÕ N¨m 2000 t¹i thµnh phè Hµ Néi cã 35 bÖnh viÖn, 5 tram y tÕ ë quËn huyÖn vµ 250 tr¹m y tÕ x·, sè lîng c¸c c¬ së y tÕ ë Hµ Néi coi nh ®ñ nhng vÒ chÊt lîng bao gåm c¸c thiÕt bÞ vµ thuèc men th× cßn thiÕu ®Æc biÖt lµ vïng n«ng th«n. Theo th«ng tin cña trung t©m vÖ sinh dÞch tÔ Hµ Néi thuéc bé y tÕ th× c¸c bÖnh liªn quan ®Õn níc ë thµnh phè Hµ Néi chñ yÕu lµ c¸c bÖnh Øa ch¶y vµ kiÖt lþ, c¸c bÖnh kh¸c nh th¬ng hµn, t¶ vµ sèt b¹i liÖt hiÕm thÊy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. B¶ng sè lîng bÖnh nh©n bÞ nh÷ng bÖnh liªn quan ®Õn níc tõ n¨m 19982000 ( ®¬n vÞ 1000 ) Øa ch¶y, kiÕt lþ Sèt xuÊt huyÕt Nguån : Bé y tÕ 1998 26,787 127 1999 31,936 34 2000 36,154 33 Theo b¸o c¸o nghiªn cøu n¨m 1998 vÒ níc th¶i th× hÇu hÕt níc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh, bÖnh viÖn, trêng häc, vµ c¸c khu c«ng nghiÖp ®Òu kh«ng ®îc xö lý tríc khi ®æ ra ao hå vµ s«ng. ThËm chÝ nhiÒu gia ®×nh cßn x¶ níc th¶i ra ngay phè, r·nh, ao, hå. §iÒu nµy ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn t×nh h×nh søc khoÎ v× cã nhiÒu ho¹t ®éng hµng ngµy diÔn ra ngay trªn ®êng phè, nh nÊu níng, ph¬i thãc, giÆt giò quÇn ¸o. 1.3. VÊn ®Ò m«i trêng ë thµnh phè Hµ Néi hiÖn nay 1.3.1. Níc th¶i vµ chÊt th¶i r¾n HiÖn nay ë Hµ Néi kh«ng cã tr¹m xö lý níc th¶i nµo ho¹t ®éng. T¹i Kim Liªn vÒ nguyªn t¾c, níc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh ®îc xö lÝ t¹i tr¹m xö lÝ s¬ bé tríc khi x¶ vµo s«ng Lõ. Tuy nhiªn, tr¹m xö lÝ nµy cha bao giê ho¹t ®éng. Cßn cã hai tr¹m xö lÝ t¹i c¸c bÖnh viÖn nhng thØnh tho¶ng chóng míi hoat ®éng. Lîng níc th¶i vµ chÊt th¶i r¾n ®ang t¨ng lªn do sù gia t¨ng møc ®é cña c¸c c«ng tr×nh. Do tiªu chuÈn vÖ sinh ë c¸c hé thÊp nªn gÇn nh mét nöa lîng ph©n ®æ vµo cèng. C¸c lo¹i níc th¶i ®îc x¶ tõ c¸c c¬ quan vµ c¸c xÝ nghiÖp nhá cã tÝnh chÊt t¬ng tù nh níc th¶i sinh ho¹t. Nghiªm träng nhÊt lµ níc th¶i x¶ tõ c¸c nhµ m¸y, bÖnh viÖn vµ tõ c¸c nguån g©y « nhiÔm chÝnh. Môc tiªu ®Çu tiªn cña viÖc xö lÝ níc th¶i lµ khö chÊt h÷a c¬, v× phèt pho vµ nit¬ lµ c¸c chÊt chñ yÕu g©y ra ph× dinh dìng. Qu¸ tr×nh xö lÝ níc th¶i b×nh thêng còng gi¶m ®îc lîng vi khuÈn. 12 Níc th¶i ch¶y vµo hÖ thèng níc mÆt, n¬i còng sö dông ®Ó nu«i c¸, tíi tiªu vµ gi¶i trÝ. Qu¸ tr×nh xö lÝ níc th¶i thùc tÕ diÔn ra trong hÖ sinh th¸i díi níc ®ang bÞ qu¸ t¶i hoÆc ®Õn giíi h¹n qu¸ t¶i vµ cã thÓ bÞ huû ho¹i hoµn toµn do c¸c chÊt h÷u c¬ vµ c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i. HiÖn nay søc Ðp ®èi víi hÖ sinh th¸i díi níc lµ qu¸ lín vµ vît qu¸ kh¶ n¨ng xö lÝ sinh häc. ViÖc x¶ níc th¶i c«ng nghiÖp vµ c¸c chÊt th¶i r¾n g©y trë ng¹i cho viÖc sö dông níc mét c¸ch an toµn nh ®èi víi thuû s¶n. Thùc tÕ sö dông ph©n t¬i vµ bïn tõ c¸c bÓ tù ho¹i kh«ng ñ sinh häc triÖt ®Ó cã thÓ g©y « nhiÔm nguån níc mÆt vµ níc ngÇm. HiÖn vÉn cßn sö dông c¸c xÝ cÇu ®Æc biÖt ë gÇn c¸c m¬ng g©y mÊt vÖ sinh nghiªm träng. Thãi quen vøt r¸c rëi xuèng níc vµ lÊp ®Êt bÊt hîp ph¸p lµm gi¶m chÊt lîng níc, c¶n dßng ch¶y vµ t¨ng t×nh tr¹ng óng ngËp. Khi cÆn l¾ng ®äng nhiÒu th× c¸c hå chøa níc ph¶i ®îc n¹o vÐt thêng xuyªn. Theo c¸c ®iÓm nªu trªn, ta thÊy hÖ thèng tho¸t níc cña thµnh phè Hµ Néi võa thiÕu võa yÕu chÝnh lµ vÊn ®Ò g©y « nhiÔm m«i trêng lín nhÊt. V× vËy viÖc thu gom vµ sö dông chÊt th¶i r¾n, ph©n lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i lµm hiÖn nay. 1.3.2. ChÊt lîng níc mÆt. Theo sè liÖu quan tr¾c chÊt lîng níc vµ nh÷ng lÇn tham quan hiÖn trêng cho thÊy tÊt c¶ c¸c hå vµ s«ng Ýt nhÊt lµ bÞ « nhiÔm ë møc ®é trung b×nh, cßn c¸c m¬ng bÞ « nhiÔm nÆng do níc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp . ¤ nhiÔm vµ ph× dinh dìng lµm gi¶m chÊt lîng níc g©y ra thiÕu « xy vµ t¨ng båi l¾ng. §é ®ôc vµ hµm lîng c¸c chÊt l¬ löng cao ë mäi n¬i. C¸c chÊt dinh dìng ®æ vµo c¸c hå tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. §iÒu chñ yÕu ë Hµ Néi lµ sù th©m nhËp tõ khu vùc bê hå qua c¸c ho¹t ®éng cña ngêi d©n, v× níc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp x¶ trùc tiÕp vµo c¸c hå. Níc ma cã thÓ mang hµm lîng cao c¸c chÊt l¬ löng, ph«t pho, am«ni¾c, nit¬rat, còng nh s¾t, silic, «xit, c¸c lo¹i muèi vµ c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c. 1.3.3. ChÊt lîng níc ngÇm. Níc th¶i thêng xuyªn bÞ rß rØ tõ c¸c ®êng èng ®· cò vµ cã vá bäc máng nªn rÊt cã kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm nguån níc ngÇm. VÒ mïa ma mùc níc ngÇm cao, níc ngÇm ngÊm vµo c¸c ®êng èng, vÒ mïa kh« khi mùc níc ngÇm thÊp h¬n, níc th¶i thÊm vµo ®Êt xunh quanh t¨ng thªm nguy c¬ g©y « nhiÔm níc ngÇm vµ ®Êt. 1.3.4. C¸c dßng ch¶y lò. 13 Níc ma thêng xuyªn bÞ « nhiÔm do vi khuÈn tõ ph©n, c¸c chÊt l¬ löng, c¸c kim lo¹i nÆng ®éc h¹i vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm h÷u c¬. C¸c bÓ níc vµ ®êng èng « nhiÔm do bÞ rß rØ. MÆt kh¸c, níc ma cã t¸c dông tÈy röa c¸c ®êng phè, m¬ng, cuèn ®i r¸c rëi cÆn l¾ng vµ chÊt th¶i r¾n. Níc ma ch¶y qua hÖ thèng c¸c m¬ng, s«ng, hå ®iÒu hoµ, ao, råi vµo s«ng NhuÖ. T×nh tr¹ng tho¸t níc ë Hµ Néi rÊt khã kh¨n, do vÞ trÝ cña thµnh phè n»m trong vïng ch©u thæ canh t¸c dµy ®Æc cã hÖ thèng tíi tiªu toµn diÖn, ®Þa h×nh thµnh phè vèn cã mét sè lîng c¸c khu vùc tròng, ®Æc biÖt lµ cèt nÒn cña khu vùc nµy thÊp so víi s«ng Hång. 1.3.5. Nguån gèc « nhiÔm nguån níc ë thµnh phè Hµ Néi. Nguån níc bÞ « nhiÔm chñ yÕu do c¸c nguån níc th¶i tõ níc th¶i sinh ho¹t, níc th¶i c«ng nghiÖp, níc th¶i y tÕ, níc th¶i n«ng nghiÖp. * Níc th¶i sinh ho¹t : §©y lµ nguån níc th¶i rÊt lín kho¶ng 220.000 m3/ ngµy tõ c¸c hé d©n c: Níc th¶i tõ giÆt giò, t¾m röa, bÓ tù ho¹i… th¶i trùc tiÕp ra cèng r·nh kh«ng ®ång bé rÊt mÊt vÖ sinh lµm cho ruåi,muçi n¶y në ®©y lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c bÖnh l©y truyÒn. Trong níc th¶i sinh ho¹t thêng chøa kho¶ng 60-150 mg/l clorua, 60 – 170 mg/ l BOD, 25 – 400 mg/l c¸c chÊt l¬ löng. * Níc th¶i c«ng nghiÖp. Hµ Néi lµ n¬i tËp trung nhiÒu nhµ m¸y, c¸c khu c«ng nghiÖp hµng ngµy th¶i ra kho¶ng 100.000 m3/ ngµy níc th¶i c«ng nghiÖp cha qua xö lý, víi c¸c chÊt ®éc h¹i nh kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c chÊt v« c¬ hµm lîng cao hoÆc mét sè nhµ m¸y cã c¸c thiÕt bÞ xö lý níc th¶i th× cßn rÊt h¹n chÕ cha ®¹t ®îc môc tiªu gi¶m thiÓu « nhiÔm. C¸c ho¸ chÊt th¶i ra g©y ¶nh hëng lín ®Õn søc khoÎ cña ngêi d©n, lµm chÕt c¸c vi sinh vËt do ®ã kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña nguån níc bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu: nh c¸c nhµ m¸y dÖt, tÈy röa, c¸c tr¹m x¨ng dÇu, nhµ m¸y s¶n xuÊt rîu bia… * Níc th¶i bÖnh viÖn: HÇu hÕt níc th¶i ë bÖnh viÖn còng kh«ng qua xö lý, th¶i th¼ng ra c¸c s«ng hå. Mét sè Ýt cã tr¹m xö lý níc th¶i nhng do thiÕu vèn nªn hiÖu qu¶ ®¹t cha cao, c¸c r¸c th¶i y tÕ còng cha ®îc qu¶n lý chÆt chÏ nªn c¸c r¸c th¶i nµy vøt bõa b·i ra hÖ thèng tho¸t níc g©y « nhiÔm m«i trêng nghiªm träng. * Níc th¶i n«ng nghiÖp: 14 Níc th¶i trong n«ng nghiÖp ®æ ra c¸c s«ng kÐo theo c¸c chÊt ho¸ häc, thuèc trõ s©u, trõ cá… g©y « nhiÔm níc s«ng lµm chÕt c¸c lo¹i c¸, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña ngêi d©n. B¶ng chÊt lîng m«i trêng níc thµnh phè Hµ Néi Th«ng sè Nång ®é ( mg/l ) Quy ®æi ( kg/m3 ) BODM 35 0,035 CODM 65 0,065 SSM 132 0,123 + NH4M 23 0,023 DMM 6,8 0,0008 Nguån: UBND, së KHCNMT, c«ng ty tho¸t níc Hµ Néi: dù ¸n c¶i t¹o m«i trêng hÖ thèng tho¸t níc Hµ Néi th¸ng 2/1997 Trong khi ®ã tiªu chuÈn m«i trêng do Côc m«i trêng quy ®Þnh theo quyÕt ®Þnh sè 5942- 1995 lµ: Th«ng sè Nång ®é ( mg/l ) BODM 25 CODM 35 SSM 80 NH4M+ 1 DMM 0,3 Nguån: TCVN 5942- 1995 Côc m«i trêng Quy ®æi ( kg/m3 ) 0,025 0,035 0,08 0,001 0,0003 Th«ng qua 2 b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy tÊt c¶ c¸c chØ tiªu chÊt lîng m«i trêng ®Òu vît qu¸ chØ tiªu cho phÐp. 1.3.6. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ vµ tiÕng ån. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ vµ tiÕng ån ë Hµ Néi ngµy cµng trë thµnh vÊn ®Ò nghiªm träng h¬n do c«ng nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn, sù gia t¨ng cña c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng vµ chÊt ®èt, kÐo theo lîng bôi, lu huúnh ®ioxit, cacbon ®ioxit rÊt lín. II. HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t níc. 2.1. HiÖn tr¹ng tho¸t níc cña c¸c s«ng. 15 Hµ Néi cã bèn con s«ng tho¸t níc chÝnh lµ s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt vµ s«ng Kim Ngu. HiÖn nay cïng víi sù ph¸t triÓn ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ th× c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng còng ngµy cµng trÇm träng h¬n, víi mËt ®é d©n sè ngµy cµng cao cïng víi ý thøc cña ngêi d©n cßn thÊp nªn hµng ngµy cã mét lîng r¸c rëi vøt bõa b·i xuèng c¸c s«ng vµ t×nh tr¹ng san lÊp c¸c s«ng, lÊn chiÕm ®Êt ®· lµm cho c¸c s«ng nµy ngµy cµng n«ng vµ nhá hÑp g©y ¶nh hëng ®Õn dßng ch¶y. Do ®ã vÒ mïa ma lîng níc kh«ng ch¶y kÞp ra s«ng NhuÖ g©y ra t×nh tr¹ng óng ngËp ë thµnh phè Hµ Néi. MÆt kh¸c hÖ thèng tho¸t níc hiÖn nµy lµ hÖ thèng cèng chung ®Ó tho¸t cho c¶ níc ma vµ níc th¶i. HÖ thèng tho¸t níc cò ®îc thiÕt kÕ vµ x©y dùng theo chÕ ®é tù ch¶y, vÞ trÝ tiªu cuèi cïng lµ s«ng NhuÖ. Nh÷ng c«ng tr×nh chñ yÕu trong hÖ thèng tho¸t níc hiÖn nay bao gåm: - Cèng ngÇm: 120 km víi ®êng kÝnh trung b×nh 600 – 1000 mm - M¬ng tho¸t níc b»ng ®Êt ®ai 38,113km víi bÒ réng ®¸y trung b×nh tõ 3-5m - C¸c hå ®iÒu hoµ níc ma ë néi vµ ngo¹i thµnh. - C¸c s«ng tho¸t níc : dai 36,8km, gåm c¸c s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, s«ng Kim ngu. §Ëp thanh liÖt ë thîng lu cÇu tã ®îc x©y dùng víi lu lîng tiªu 30m3/s. HÖ thèng c¸c hå ë Hµ Néi cã chøc n¨ng nh xö lý níc, lµ n¬i chøa níc tõ c¸c nguån th¶i vÒ th«ng qua c¸c kªnh m¬ng dÉn vµo. Tuy nhiªn hiÖn nay c¸c hå ë Hµ Néi ngµy cµng bÞ « nhiÔm do lîng r¸c th¶i, níc th¶i cha qua xö lý ®æ vµo lµm gi¶m søc chøa cña c¸c hå g©y óng ngËp. V× vËy cÇn ph¶i tæ chøc c¶i t¹o n¹o vÐt l¹i c¸c hå. 2.2. T×nh h×nh ®Çu t x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tho¸t níc Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, t×nh h×nh ®Çu t ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tho¸t níc b¾t ®Çu ®îc chó ý N¨m 1990: 3,6798 tû ®ång N¨m 1991: 4,124 tû ®ång N¨m 1992: 14,013 tû ®ång N¨m 1993: 8,01 tû ®ång N¨m 1994: 5,865 tû ®ång GÇn ®©y hµng lo¹t c¸c dù ¸n quy ho¹ch tho¸t níc Hµ Néi ®îc ®Ò ra vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp cña thµnh phè : 16 - Dù ¸n tho¸t níc cña lu vùc s«ng T« LÞch - Dù ¸n kiÓm so¸t lò s«ng NhuÖ - Dù ¸n ®ª bao - Dù ¸n phôc håi ®ª s«ng Hång - Dù ¸n tho¸t n¬c Hå T©y… B×nh qu©n vèn ng©n s¸ch cÊp cho x©y dùng c«ng tr×nh tho¸t nø¬c hµng n¨m chiÕm tõ 7-12% vèn x©y dùng c¬ b¶n cña toµn thµnh phè 2.3. Tån t¹i cÊp b¸ch chñ yÕu cÇn gi¶i quyÕt: 2.3.1. Trong mïa ma, nhiÒu ®êng phè thêng bÞ ngËp, sè lÇn ngËp, thêi gian ngËp, diÖn tÝch ngËp, cã x híng ngµy mét gia t¨ng ®· lµm h háng nhiÒu c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ ®êng hÌ phè. C¸c trËn lôt n¨m 1984, n¨m 199, n¨m 1994 ®· g©y thiÖt h¹i nhiÒu ®Õn tµi s¶n nhµ níc vµ ngêi d©n. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra thiÖt h¹i trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña trËn lôt n¨m 1984 vµ n¨m 1989 íc tÝnh lµ: N¨m 1984 lôt 14 ngµy: thiÖt h¹i 900 tû ®ång N¨m 1989 lôt 7 ngµy: thiÖt h¹i 500 tû ®ång 2.3.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i trêng tõ c¸c lo¹i níc th¶i ngµy mét trÇm träng, nhiÒu chØ tiªu « nhiÔm ®Òu vît qu¸ tiªu chuÈn quy ®Þnh Sù « nhiÔm nguån níc mÆt tõ c¸c chÊt h÷u c¬ cã trong níc th¶i ®· lµm gi¶m chÊt lîng níc trong c¸c s«ng, hå: t¨ng sù båi l¾ng, g©y thiÕu hôt oxygene trong n¬c, ®é ®ôc cao, chÊt l¬ löng nhiÒu, BOD cao, theo nghiªn cøu cña c«ng ty tho¸t níc Hµ Néi: - Hµm lîng BOD ë c¸c m¬ng tho¸t níc tõ 30-105mg/l - C¸c s«ng tõ 45- 100mg/l - C¸c hå/ao tõ 14- 50mg/l Trong khi ®ã tiªu chuÈn vÖ sinh ®· ®îc ®Ò cËp trong tiªu chuÈn thiÕt kÕ tho¸t níc ®« thÞ ®èi v¬Ý c¸c hå ®Ó gi¶i trÝ nh sau: - §é PH: 6,5-8,5 - ChÊt l¬ löng: 1,5- 2,0mg/l - ChÊt hoµ tan kh«ng nhá h¬n 4mg/l - BOD5 kh«ng l¬n h¬n: 8- 10mg/l 17 2.3.3. Víi mét m«i trêng nh vËy ®· lµ mét t¸c nh©n chñ yÕu lµm lan tryÒn c¸c bÖnh ®êng ruét, c¸c bÖnh lªy truyÒn qua muçi, sè bÖnh nh©n m¾c c¸c bÖnh Øa ch¶y, kiÕt lþ th¬ng hµn vÉn ë møc trÇm träng. * Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn lµ: 1)- §êng cèng qu¸ cò vµ rÊt thiÕu: trong 120km ®êng cèng cã tíi 80km ®êng cèng x©y dùng tõ tríc thÕ chiÕn thø 2. Do cèng ®· qua tuæi thä vµ t¶i träng xe ch¹y trªn ®êng lín h¬n nhiÒu so víi thiÕt kÕ ban ®Çu nªn nhiÒu bé phËn kÕt cÊu ®êng èng ®· cã hiÖn tîng h háng nh lón, nøt lµm lón háng mÆt ®êng. - Trong 120km ®êng cèng cã tíi 80km n»m ë khu vùc 1000ha khu néi thµnh cò, chØ cã 40km n»m r¶i r¸c trªn 3000ha néi thµnh míi ph¸t triÓn. NÕu tÝnh theo diÖn tÝch néi thµnh, b×nh qu©n ®êng cèng chØ ®¹t 30m/ha, trong khi ®ã t¹i c¸c thµnh phè hiÖn ®¹i cña c¸c níc trong vïng lµ 100m/ha. HÖ thèng cèng ®Òu cã kÝch cì nhá so víi yªu cÇu, kiÓm tra b¶ng tÝnh to¸n: - Mét sè tuyÕn cèng chÝnh chØ tho¶ m·n víi chu kú p <= 1n¨m - C¸c ®êng cèng nh¸nh p < 1n¨m - HÖ thèng s«ng T« LÞch chu kú b×nh qu©n =1,2 trong ®ã chu kú cña s«ng T« LÞch cã kh¸ h¬n nhng còng chØ = 3 – 5 n¨m 2). LÊp m¬ng, ao/hå ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn thµnh phè ®· ph¸ vì sù c©n b»ng níc tù nhiªn ban ®Çu, nhng kh«ng cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tho¸t níc thay thÕ. 3). Mùc níc s«ng NhuÖ qóa cao khi cã ma lín trªn diÖn réng 4). Cha cã biÖn ph¸p xö lý lµm s¹ch c¸c lo¹i níc th¶i, kÓ c¶ c¸c lo¹i níc th¶i cã nhiÒu chÊt ®éc cña c«ng nghiÖp, nhiÒu lo¹i vi trïng g©y bÖnh cña c¸c bÖnh viÖn. 5). Ngoµi ra c¸c hiÖn tîng sau còng ®· lµm t×nh h×nh ngËp óng tõ níc ma vµ « nhiÔm m«i trêng tõ níc th¶i cµng trÇm träng h¬n: - R¸c th¶i, ®Æc biÖt lµ r¸c th¶i x© dùng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµy cµng nhiÒu trªn ®êng phè ®· tr«i xuèng ®êng cèng khi cã ma lµm t¾c c¸c ®êng cèng. - LÊn chiÕm tr¸i phÐp m¬ng, s«ng, hå tho¸t níc lµm nhµ ë. 18 - Th¶ rau bÌo, lµm cèng cÇu qua s«ng, lµm ®¨ng c¸… g©y c¶n trë dßng ch¶y. HiÖn cã tíi 28 cÇu cèng trªn s«ng tho¸t níc cÇn ®a vµo kÕ ho¹ch c¶i t¹o sím. - C¸c hè xÝ kh«ng hîp vÖ sinh cßn tån t¹i trong thµnh phè qu¸ nhiÒu, thµnh phè cßn tíi: 200.000 ngêi dïng hè xÝ 2 ng¨n 180.000 ngêi dïng hè xÝ thïng 80.000 ngêi dïng hè xÝ c«ng céng chØ cã 540.000 ngêi dïng hè xÝ cã déi níc. III/ Sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t níc lu vùc s«ng T« LÞch. 3.1. N¨ng lùc tho¸t níc vµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng cña nguån níc s«ng hiÖn nay. 3.1.1. Trong tæng sè diÖn tÝch lu vùc tho¸t níc cña quy ho¹ch tho¸t níc tæng thÓ lµ 13.540ha, lu vùc s«ng T« LÞch lµ khu vùc chñ yÕu ®· ®îc ®« thÞ ho¸ chiÕm 7.750ha bao gåm 4 quËn néi thµnh ( Hoµn kiÕm, §èng ®a, Ba ®×nh, vµ quËn Hai Bµ Trng ) vµ mét phÇn cña hai huyÖn Thanh tr×, Tõ niªm. Trong lu vùc s«ng T« LÞch gåm 4 con s«ng: s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, vµ s«ng Kim ngu. hiÖn nay n¨ng lùc tho¸t níc cña c¸c con s«ng nµy ®Òu rÊt kÐm do t×nh tr¹ng lÊn chiÕm ®Êt, san lÊp lßng s«ng, vÊt r¸c bõa b·i lµm lßng s«ng bÞ thu hÑp, c¸c s«ng bÞ n«ng dÇn vµ dßng ch¶y bÞ h¹n chÕ g©y nªn óng ngËp thêng xuyªn vµo mïa ma vµ kÐo theo ®ã lµ « nhiÔm m«i trêng, « nhiÔm nguån níc. 3.1.2. T×nh tr¹ng « nhiÔm nguån níc c¸c s«ng hiÖn nay. Theo c¸c sè liÖu kh¶o s¸t ®îc nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy t×nh tr¹ng nguån níc c¸c s«ng ®ang bÞ « nhiÔm nÆng tÊt c¶ c¸c chØ tiªu m«i trêng ®Òu vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp *. T¹i s«ng T« LÞch vÒ mïa kh«: BOD: 25mg/l – 45mg/l. t¹i cÇu D©u lªn tíi 80mg/l. S«ng thêng ë trong t×nh tr¹ng yÕm khÝ, lîng «xy hoµ tan trung b×nh kho¶ng 1mg/l, hµm lîng c¸c chÊt h÷u c¬ vît qu¸ chØ tiªu cho phÐp, trong t×nh tr¹ng ph× dinh dìng NO2: 0,1 – 0,4 mg/l t¹i cÇu míi. NH3: 12 – 25,4 mg/l. SS: 123 – 137 mg/l. 19 Trong níc s«ng cã rÊt nhiÒu kim lo¹i ®éc h¹i: Pb: 0,3 – 0,4 mg/l. Cr+6: 0,1 – 0,15 mg/l Lîng chÊt dÇu mì ë trong níc s«ng rÊt cao: 3,9 – 6,2 mg/l. T¹i cÇu D©u lªn tíi 7,15mg/l. Níc s«ng cã mµu xanh ®en, mïi h«i, rÊt khã chÞu ®Æc biÖt lµ vµo mïa nãng . VÒ mïa ma hµm lîng c¸c chÊt « nhiÔm ®îc pha lo·ng nhng vÉn ë møc vît c¸c tiªu chuÈn cho phÐp. 20